Hoofdstuk 1: Het ontstaan van diversiteit

Samenvatting Mens en milieu 1: Het ontstaan van diversiteit §1. Wat is de landschappelijke hoofdstructuur van Nederland? Waaruit bestaat een landschappelijke hoofdstructuur? Uit de verschillende landschappen in een gebied. Waaruit bestaat de landschappelijke hoofdstructuur van Nederland? · Zeekleilandschap · Veenlandschap · Krijt-/lösslandschap · Rivierkleilandschap · Zandlandschap · Duinlandschap
Waarop hebben de specifieke kenmerken van een landschap betrekking? · Het uiterlijk van een landschap · Het ontstaan van een landschap (bijv. door werking van ijs, water of wind) · De inrichting van een landschap (de fysieke kenmerken van een landschap: bodem, reliëf. En kunstmatige elementen: wegen, akkers en nederzettingen) Wat houdt de EHS (ecologische hoofdstructuur) in? De EHS is een spreidingspatroon van natuur- en natuurontwikkelingsgebieden die door verbindingszones met elkaar in verbinding staan. Wat is het doel van de EHS? Natuurgebieden behouden, herstellen en nieuwe natuurgebieden ontwikkelen. Wat is een ecosysteem? Een systeem dat door een groep dieren en/of planten wordt gevormd met de niet-levende omgeving van dat gebied (bijv. een tropisch regenwoud). Nog even op een rijtje: De EHS bestaat uit een samenhangend netwerk van ecosystemen, die door verbindingszoners met elkaar in verbinding staan. Wat is een ecotoop? Een heel klein ecosysteem (bijv. een slootje). Welke verschillende oorzaken bestaan er voor het ontstaan van de EHS? De leefgebieden van planten en dieren worden steeds meer verstoord door het ingrijpen van de mens: · Gebieden worden versnipperd. · De diversiteit van de natuur (het aantal soorten dieren en planten) neemt af. Hoe kleiner de diversiteit, hoe kleiner de complexiteit (de onderlinge afhankelijkheid van planten en dieren) in een gebied is. Wat is belangrijk om een gebied te ontwikkelen, te herstellen of te behouden? · De diversiteit aan soorten mag niet afnemen. Dit kan bereikt worden door de afstand tussen natuurgebieden niet te groot te maken. · De gebieden mogen niet versnipperd worden, want hierdoor kan het aantal soorten afnemen. Wat houdt de eilandtheorie in? Volgens deze theorie is het aantal soorten op een groot eiland dat dicht bij de kust ligt, groter dan het aantal soorten op een klein eiland dat ver van de kust ligt. Wat is dus de samenhang tussen de EHS en de diversiteit? D.m.v. de EHS wil men natuurgebieden aan elkaar verbinden met verbindingszoners, zodat de bereikbaarheid van planten en dieren verbeterd wordt en de versnippering van natuurgebieden wordt tegengegaan (en dit stimuleert de diversiteit).
§2. Hoe ontstaan veranderingen in het landschap? In welke perioden is het Nederlandse landschap grotendeels gevormd? Tijdens het Pleistoceen en het Holoceen. Welke landschappen behoren tot het Pleistoceen en welke tot het Holoceen? Pleistoceen Holoceen
Lösslandschap Veenlandschap
Zandlandschap Zeekleilandschap
Rivierkleilandschap
Duinlandschap
Wat zijn de verschillen tussen het Pleistoceen en het Holoceen? Pleistoceen Holoceen > 10.000 jaar geleden < 10.000 jaar geleden - 2006
Ijstijden en warme vochtige tijden. Combinaties van koele, warme, droge en vochtige tijden. Ontstaan van dekzand, löss, keileem, stuwwallen en veen. Ontstaan van veen, oude en jonge zeeklei en oude en jonge duinen. Op wat voor manieren hebben mensen het landschap veranderd? · In de Middeleeuwen werden zand-, veen- en kleilandschappen ontgonnen, want de bevolking nam sterk toe, waardoor de behoefte aan landbouwgrond toenam. · Vooral door de invoering van betere ploegtechnieken en intensievere bemesting konden ook ‘woestere’ gebieden ontgonnen worden. · In het kleigebied werden dijken aangelegd die bijv. het terpenlandschap moesten beschermen tegen de zee. Later werden bedijkte gebieden ook drooggemalen. · In het veengebied is veel veen afgegraven om de gebieden als landbouwgrond te gebruiken en later ook voor turfwinning (brandstof) à laagveen- en hoogveenlandschappen. Waarom is het Nederlandse landschap in de 20e eeuw eentoniger geworden? Door de verstedelijking, industrialisatie en schaalvergroting. Licht schaalvergroting toe. Niet de regionale, maar de nationale en internationale schaal waren het belangrijkst. Bijv. bij ruilverkaveling: door het uitwisselen van kavels ontstonden grotere, effciëntere landbouwgronden. Waarom nam aan het eind van de 20e eeuw de variatie in het landschap weer toe? Er komen steeds meer plannen voor natuurontwikkelingsgebieden, waardoor een nieuwe variatie aan gebieden ontstaat. Hoewel de traditionele landbouw nog steeds op grote schaal plaatsvindt, is er steeds meer aandacht voor de biologisch-dynamische landbouw. §3. Wat is de invloed van de mens op milieu en inrichting van gebieden? Welke 3 oorzaken leiden tot milieuproblemen? · Schaalvergroting: leidt tot vermindering van diversiteit in het landschap. Hiermee wordt het leefgebied van planten en dieren aangetast. · Uitputting: de mens onttrekt grondstoffen aan de natuur. Het is een probleem als de natuur niet meer in staat is de grondstoffen aan te vullen in hetzelfde tempo als waarin de mens de grondstoffen weghaalt (bijv. bij olie-, steenkool en gaswinning). · Verontreiniging: luchtverontreiniging door uitlaatgassen, waardoor bossen verzuren. Waterverontreiniging door olielozingen op zee, waardoor hele ecosystemen verstoord worden. Wanneer is er sprake van een milieuprobleem? Als de relatie mens-milieu verstoord wordt, dus wanneer het welzijn van de mens wordt aangetast (bijv. door het spuiten van bestrijdingsmiddelen op groenten). Welke 4 functies hebben landschappen en natuur (neem als voorbeeld het strand)? · Informatiefunctie: je kunt er veel leren over het leven in zee en in de duinen. · Draagfunctie: de zee en duinen zijn het leefgebied van een groot aantal planten en dieren. De natuur draagt dus als het ware leefgemeenschappen. · Productiefunctie: producten uit de zee en van het strand worden door de mens weer gebruikt (schelpen voor fietspaden, vis, schaaldieren en zeewier als voedsel). · Regulatiefunctie: de zee en strand vervullen een grote rol in het instandhouden van ecosystemen. De zee maakt onderdeel uit van de waterhuishouding en verwerkt de waterstromen die aangevoerd worden door rivieren. Waarom zijn deze 4 functies belangrijk voor het behoud van de natuur? Zodra één van de functies wordt aangetast, heeft dat directe gevolgen voor de mens. Door bijv. aantasting van de draagfunctie van de natuur kunnen hele leefgemeenschappen verdwijnen. Wat houdt het integraal ketenbeheer in? Stofstromen moeten in een systeem aanwezig blijven. Bijv. grondstoffen: die komen niet op de vuilnisbelt terecht, maar worden opnieuw gebruikt. Wat is eigenlijk milieukwaliteit? Het voortbestaan van de functies van natuur, milieu en natuurwaarden. Op welke manieren wil men de kwaliteit van de leefomgeving verbeteren? · Ruimtelijk beleid: creëren van een goed leefbare woonomgeving. · Milieubeleid: verbeteren van de milieukwaliteit (NMP) · De EHS · Het aanwijzen van grondwaterbeschermings- en stiltegebieden · Instellen van ROM-gebieden

Wat zijn ROM-gebieden? Speciale gebieden waar men probeert samen te werken op het gebied van Ruimtelijke Ordening (RO) en Milieu (M). Welke 2 soorten ROM-gebieden zijn er? · Gebieden met ernstige milieuproblemen: herstellen van woon-, werk- en recreatiemilieu · Gebieden die redelijk schoon zijn: instandhouden en verbeteren van leefomgeving
Geef van beide soorten gebieden een aantal voorbeelden. Gebieden met ernstige milieuproblemen: · Schiphol en omgeving · Kanaalzone Sas van Gent/Terneuzen · Rijnmond · De Peel · Gelderse Vallei · Gooi- en Ijmeer
Gebieden die redelijk schoon zijn: · Groene Hart · Midden-Brabant · Limburgs mergellandschap · Fries veenweigebied/Drents Plateau
Welke 2 voordelen heeft het ROM-beleid? · Het is mogelijk voor elk aangewezen gebied een speciaal beleid te maken (de kans dat zo’n gebied herstelt of verbetert is dan groter). · Het is een samenwerkingsbeleid: overheden op het gebied van ROM werken samen. Vergeet niet de kenmerken van de Nederlandse landschappen te leren (bron 5, blz. 7)!