Xenophon

Leven Xenophon werd rond 430 voor Christus in het oude Griekenland geboren, vlakbij Athene, in een aristocratische familie Leven Xenophon werd rond 430 voor Christus in een aristocratische familie geboren, vlakbij Athene. Xenophon groeide op tijdens de Peloponnesische oorlogen, die duurden van 431 tot 404. Hij diende in de elitetroepen van de Atheense cavalerie. Xenophon behoorde in zijn jonge jaren tot de kring van Sokrates, maar zijn beperkte intellectuele vermogens brachten hem niet verder dan de buitenkant van het Sokratische denken, en hij miste de diepgang om Sokrates ten volle te begrijpen. Xenophon was pro-Spartaans, net als vele anderen die onder invloed van Sokrates stonden. Ze bewonderden de discipline en de aristocratie van de Spartanen, en waren kritisch ten opzichte van de democratie waarin zij leefden in Athene. Zijn aard en politieke gezindheid pasten dus slecht in het zeer democratische Athene. Toen hij een uitnodiging kreeg van een vriend om naar Sardes te komen en zich te laten introduceren aan Cyrus, de broer van de koning van Perzië, aarzelde hij niet, en nam de uitnodiging aan. Cyrus trof voorbereidingen voor een veldtocht tegen zijn broer Artaxerxes, en in 401 nam Xenophon als belangstellende deel aan de tocht van Cyrus, die naast zijn eigen legers met ruim tienduizend man Griekse huurtroepen tegen Artaxerxes ten strijde trok. Xenophon was eerst huursoldaat, maar na Cyrus' dood in de Slag bij Cunaxa werd hij gekozen tot leider van de Griekse troepen, en bracht hij de 'Tienduizend' behouden dwars door het binnenland van Klein-Azië naar Trapezus aan de Zwarte Zee en daarna langs de kust naar Pergamum. Later diende hij onder Spartaans bevel, en hij ontmoette daar de Spartaanse koning Agesilaos. Xenophon nam met koning Agesilaos in 396 deel aan een expeditie tegen Perzië. Agesilaos voerde van 396 tot 394 een grote strijdmacht aan tegen Perzië. Xenophon nam deel aan de slag bij Coronea als staflid van Agesilaos, die met zijn legers Athene en Thebe versloeg. Hierna werd Xenophon verbannen uit Athene. Xenophon werd beloond voor zijn verdiensten: eerst kreeg hij een huis in Sparta, later  een landgoed in Scillus, vlakbij Olympia, waar hij zijn tijd voornamelijk doorbracht met jagen en schrijven. In 371 verliet hij Scillus en betrok een huis in Korinthe. Toen Athene en Sparta een verdrag sloten en samen optrokken tegen Thebe, werd de verbanning van Xenophon opgeheven. Hij keerde echter niet terug, en stierf in Korinthe in 362. Maatschappelijke achtergronden Xenophon behoorde in zijn jonge jaren tot de kring van Sokrates. Ze stonden kritisch ten opzichte van de democratie waarin zij leefden, en sympathiseerden met rechtse revolutionairen die voor korte perioden de macht grepen in 411 en 404. Deze kritiek op de democratie kwam voor een groot deel voort uit het verliezen van de Peloponnesische oorlog. Het vertrouwen in de democratie was weg, de oude ideeën van moraal, patriottisme en religie waren niet langer vaste waarden, maar wankelden op hun grondvesten. Xenophon's afkeer van de democratie werd bevestigd en versterkt door de veroordeling van Sokrates in 399. Xenophon bewonderde Sparta om zijn discipline en aristocratie. De Spartanen waren absoluut heersers in de gebieden die zij hadden onderworpen. Zijn idee van een ideale heerser vond hij in Cyrus. Tevens was hij een groot bewonderaar van de Spartaanse koning Agesilaos, over wie hij ook een werk heeft geschreven (Agesilaos). Ook Sokrates had een grote invloed op zijn leven. Xenophon bewonderde hem, wat blijkt uit zijn werken over hem, maar hij was geestelijk te beperkt om het Sokratische denken echt te begrijpen. Het voordeel van de bronnen over Sokrates die we van Xenophon hebben, is dat Xenophon niet zijn eigen ideeën oplegt aan Sokrates, in tegenstelling tot Plato, die wel een geniaal denker was en die Sokrates begreep, maar Sokrates gebruikte als spreekbuis voor zijn eigen ideeën.
Werken Het bekendste werk van Xenophon is de 'Anabasis', de tocht van de tienduizend. De Anabasis verhaalt over de veldtocht van Cyrus, gericht tegen zijn broer Artaxerxes. Cyrus trok ten strijde met inheemse troepen, en ruim tienduizend Griekse huursoldaten als versterking. De expeditie eindigde met een overwinning bij Cunaxa, waar Cyrus sneuvelde. Het Griekse contigent stond totaal verloren vijftienhonderd kilometer van huis, en moest zich nu op eigen gelegenheid een doortocht banen door het vijandelijke land naar Grieks gebied. Omdat door een valstrik van de Perzen een groot deel van de commanderende officieren het leven had verloren, nam Xenophon, die tot dusverre geen actieve rol had gespeeld, met de overgebleven commandanten de leiding. Op deze tocht der Tienduizend, waarbij ze vele ontberingen te verduren kregen, zoals een tocht door het barre, besneeuwde hoogland van Armenië, toonde Xenophon zich een uitstekend leider. Xenophon beschrijft in een zeer levendige stijl de belevenissen van de Griekse huursoldaten. Het is een verslag van een jonge man, die met een romantische kijk het grootste avontuur van zijn leven beschrijft. Het is, anders dan alle andere klassieke literatuur, een verslag van het alledaagse leven van de soldaten, en hun belevingen. Xenophon publiceerde de Anabasis onder het pseudoniem Themistogenes. Behalve de Anabasis heeft Xenophon nog een groot aantal andere werken geschreven. Zijn tweede hoofdwerk is de 'Hellenica', een voortzetting van Thucydides' geschiedenis van de Peloponnesische Oorlog. Xenophon kan echter niet in de buurt komen van het niveau van Thucydides. De geschiedschrijving van Xenophon is voornamelijk gebaseerd op eigen ervaringen, hij laat grote gaten open, en hij laat na gedegen onderzoek te verrichten. Xenophon heeft ook een aantal filosofische werken geschreven, zei het dat deze ietwat oppervlakkig zijn. Deze werken bevatten in de vorm van gesprekken beschouwingen op het gebied van levenswijsheid en moraal, waarbij Sokrates meestal de hoofdpersoon is. Het belangrijkste werk van deze groep is de 'Apomnemoneumata', een schets van Sokrates als mens, burger en denker. Ook schreef Xenophon een Apologie van Sokrates, onbeduidend in vergelijking met het gelijknamige werk van Plato. Ook schreef Xenophon, net als Plato, een symposium. Verder schreef hij nog een aantal kleinere werken, over paardrijden ('Peri Hippikes' en 'Hipparchikos'), een gesprek over de taak van de huisvader en zijn vrouw als beheerders van huis en grondbezit (Oikonomikos), een werkje over de jacht (Kunègetikos), een werk over belastingen (Poroi), een imaginair gesprek over een ideale heerser tussen Hiëron en Simonides (Hiëron), een roman over de jeugd van Cyrus (Cyropaedie), een werk over de Spartaanse staat (Lakedaimonion Politeia), en een lofrede over de Spartaanse koning Agesilaos (Agesilaos). Waardering Gedurende de hele oudheid stond Xenophon hoog in aanzien. Dit bereikte zijn hoogtepunt tijdes het atticisme, toen men hem verhief tot het model van de eenvoudige attische stijl. Ook de renaissance en de verlichting waardeerden hem positief, maar in het begin van de 19e eeuw werd de situatie volkomen anders, men ging Xenophon beschouwen als een mislukt historicus, een oppervlakkig moralist van zeer geringe intelligentie en zelfs als een landverrader, gezien zijn pro-Spartaanse houding. Alle werken van Xenophon zijn bewaard gebleven, en in de 16e eeuw vertaald in een groot aantal Europese talen. Hij voegde veel toe aan de Griekse literatuur, met name door het schrijven van de Anabasis. Hoewel Herodotus, Thucydides en andere schrijvers veel over lichtingen, veldslagen en krijgstochten schreven, is geen enkel Grieks leger zo in detail bekend als de Tienduizend zoals die beschreven worden in de Anabasis. Xenophon gaf zijn mening over belangrijke personen en onderwerpen uit zijn tijd. Hij was geen groot denker of een intellectueel, hij ging niet diepgaand op onderwerpen in, maar zijn vloeiende, simpele, luchtige en levendige stijl maakte hem een populair schrijver. Bronnen - De antieke beschaving in hoofdlijnen, Dr. J. H. Croon en Dr. A. R. A. van  Aken - Prisma woordenboek der klassieke oudheid, Dr. P. J. Reimer - Xenophon - The Persian Expedition, translated by R. Warner - Winkler Prins Encyclopedie - Encyclopedia Brittannica