Leugendetector

Titel: Leugendetector Rond het begin van onze jaartelling was het in China gebruikelijk een verdachte op een handvol ongekookte rijstkorrels te laten kauwen. Die moesten na korte tijd weer worden uitgespuugd en als de korrels dan nog droog waren, was het bewijs van schuld geleverd. Een droge mond was synoniem voor liegen, ook nog ten tijde van de Spaanse Inquisitie. Toen werkte men met 'waarheidsbrood': er moest op een homp brood worden gekauwd en wanneer dat aan het droge gehemelte bleef kleven, werd geconcludeerd dat de ondervraagde loog. En nog tot begin deze eeuw lieten de Bedoeïenen verdachten tijdens verhoren aan een gloeiende ijzeren staaf likken. Wie zijn tong verbrandde, was een leugenaar. In 1881 berichtte de roemruchte Italiaanse psychiater en criminoloog Cesare Lombroso als eerste over een instrument om leugens op te sporen: de hydrosphygmograph. Dat was een bloeddrukmeter waarop verdachten tijdens een politieverhoor werden aangesloten, om na te gaan of hun bloed sneller ging stromen wanneer het over het misdrijf ging. In 1904 stelden de Duitse psychologen Wertheimer en Klein dat het ook nuttig zou zijn om bij politieverhoren veranderingen in de ademhaling van ondervraagden te registreren. De Oostenrijkse onderzoeker Benussi bevestigde een paar jaar later dat de ademhaling inderdaad verandert als men liegt.In de VS werkte de psycholoog Larson voor de politie in Californië aan een toestel waarmee tegelijkertijd bloeddruk, hartslag en ademhaling werden geregistreerd. De Amerikaanse psycholoog Keeler voegde daar nog de meting van de zweetproduktie op de vingertoppen aan toe. Inmiddels was bekend dat de zweetklieren aan de binnenkant van handen en voetzolen vooral reageren op 'psychische' prikkels, terwijl de overige zweetklieren in het lichaam reageren op temperatuursveranderingen.In de jaren dertig werd dit soort meetapparatuur in Amerika op steeds grotere schaal gebruikt bij het verhoren van verdachten, zodat de 'Keeler polygraph' al gauw werd omgedoopt tot lie detecor. Aanvankelijk werd voor leugendetectie gebruik gemaakt van de zogenaamde 'relevante/irrelevante-vraagmethode', waarbij relevante vragen als 'Heeft u mevrouw X vermoord' werden afgewisseld met zaken die er minder toe doen, zoals 'Is het vandaag maandag'. Leugendetectie met behulp van die vraagtechniek leidde tot veel problemen, want alleen al het verdacht worden van een misdrijf geeft natuurlijk stress. De relevante vragen waren makkelijk te herkennen en mensen die daar zenuwachtig van werden, reageerden op die vragen sterker dan op de onschuldige vragen. Dat heeft nog tot de jaren veertig in Amerika tot een hoop valse veroordelingen geleid. Uiteindelijk maakte deze weinig waterdichte methode plaats voor de 'relevante/ controlevraag-techniek' die nog altijd gebruikt wordt. Hierbij gaat het telkens om twee vragen die bij elkaar horen, waarvan de ene relevant is met betrekking tot het misdrijf ('Heeft u gisteren uit de kas gestolen'), terwijl de andere een controlevraag is: 'Heeft u ooit iets gestolen'. Achterliggende gedachte is dat iemand die onschuldig is het meest in de rats zit over de controlevragen, want hij wil betrouwbaar overkomen en niet ten onrechte ergens van worden verdacht. Daarentegen krijgt degene die het echt heeft gedaan, het natuurlijk juist benauwd van de relevante vragen over zijn jongste misdaad. Zo zou er een duidelijk en veelzeggend verschil in scores ontstaan. Hoewel er meer dan vierduizend studies en publikaties in de Verenigde staten aan de leugendetector zijn gewijd, is men het niet eens over de betrouwbaarheid van de uitslagen. Voorstanders beweren dat met de relevante/controlevraag-methode zeer zorgvuldig kan worden gemeten: in tachtig, soms negentig procent van de gevallen zou de polygraaf het bij het rechte eind hebben. Nee, zeggen de tegenstanders, dat lukt hooguit één op de twee keer.Voorzichtigheid is geboden, want echte psychopaten die geen enkele emotie voelen zal je met de leugendetector nooit kunnen ontmaskeren. Ook moet je altijd verdacht zijn op slimmerds die hun tenen samenknijpen of hun been aanspannen tijdens het onderzoek. Dat veroorzaakt een bruikbare verandering in de ademhaling en een iets hogere bloeddruk. De laatste jaren is er een nieuwe manier van ondervragen ontwikkeld, de guilty-knowledge-techniek, die veel minder omstreden is dan de oude technieken. In zo'n 'schuldige-kennisverhoor' wordt gewerkt met meerkeuzevragen, waarbij steeds een van de alternatieven betrekking heeft op een belangrijk detail van het misdrijf. Alleen de dader en de politie kunnen op de hoogte zijn van het 'juiste' alternatief. Ik vind dat er leugendetectors gebruikt mogen worden bij rechtszaken, opsporingen en onderzoeken van de politie. Maar dit mag niet het belangrijkste bewijs zijn, want leugendetectors zijn nooit 100 % betrouwbaar. Ze moeten dus alleen maar dienen als een controle of bewijs voor meer informatie bij een rechtszaak.