Sonnetten

Opdracht 1 Jan Kal (geb. 1946) Antoinette Floors 1
Wat oogde ze twaalfjarig, meisjesgaaf a
toen ik haar zag in een wit gewaad b
eens, in de Gierstraat, bij die automaat b
ik ving de schok op als een seismograaf a
Vreemd dat de fiets waarop ik, altijd braaf, a
soms naast haar huiswaarts reed -een heldendaad- b
nu uit elkaar geschroefd in ’t schuurtje staat, b
met ook al roest op de versnellingsnaaf. a
Ik fietste tot het kruispunt Lanckhorstlaan c

en Herenweg dan met haar op, maar daar d
sloeg zij links af. Ik ben nooit meegegaan. c
Laatst op de Elswoutlaan schrok ik me naar: d
daar kwam ze kortgeknipt en joelend aan, c
mijn witte vlindertje met lang blond haar d
Dit gedicht is ingedeeld zoals een klassiek sonnet. De eerste twee coupletten zijn kwatrijnen. Zij vormen samen een octaaf. De laatste twee coupletten zijn terzetten. Zij vormen samen een sextet. Ook het rijmschema heeft de kenmerkende abba / abba / cdc / dcd. Dit is een variatie op het klassieke schema abba / abba / cde /edc. De chute ligt in dit geval niet tussen de octaaf en het sextet, maar na het eerste terzet. Daardoor heeft de schrijver meer tijd om de situatie uit de doeken te doen. Hij houdt het slot dan kort en krachtig. Dit gedicht moet een modern gedicht zijn. Dat is te zien aan meerdere zaken. Ten eerste is de schrijver pas geboren in 1946, dus het gedicht kan nooit van lang geleden zijn. Ten tweede spreekt de schrijver over “een fiets”, “een automaat” en “een seismograaf”. Dit zijn allen apparaten of gebruiksvoorwerpen die in vroeger tijd nog niet bestonden. De fiets bestaat al wel langer, maar met name de seismograaf is een vrij recente uitvinding. Verder worden er een aantal wegen in Haarlem en Heemstede genoemd. Sommige van deze wegen bestonden in vroeger tijd al, maar lang niet allemaal. Bovendien hadden sommige wegen eerst een andere naam. Dit zijn allemaal negatieve argumenten. Omdat iets nog niet bestond, kon er nog niet over geschreven worden. Dus moet het een modern gedicht zijn. Toch is er ook nog een positieve reden waarom dit gedicht bij de moderne sonnetten moet worden geplaatst. Het taalgebruik is heel helder. Je begrijpt al precies waarover het gaat als je het gedicht nog maar één keer hebt gelezen. Bij veel moderne gedichten is dat zo. Het ‘wollige’ taalgebruik is een beetje in onbruik geraakt en dat maakt het lezen van poëzie stukken leuker. Dit sonnet gaat over een meisje. Gezien de titel heet ze Antoinette Floors. De schrijver zag haar staan in de Gierstraat bij een automaat. Ze had witte kleding aan. De schrijver wordt in één klap verliefd op haar. In het tweede en derde couplet kijkt de schrijver terug. Blijkbaar is hij een aantal keer met haar meegereden, maar hebben ze niet echt verkering gehad, want mee naar haar huis mocht hij nooit. Hij verwonderd zich erover dat de tijd zo snel gaat. Hij beschrijft dat aan de hand van zijn fiets. De fiets waarmee hij naast haar heeft gereden staat nu roestig en uit elkaar geschroefd in zijn schuur. In het laatste couplet vertelt hij dat hij zijn jeugdliefde weer heeft teruggezien. De schrijver komt nog steeds wel in de omgeving, want ook de Elswoutslaan is hier in de buurt. Blijkbaar is zijn liefde voor haar nooit helemaal overgegaan, want hij schrok weer toen hij haar zag. Wat hem het meest opviel was dat zij nu kort haar had, terwijl ze vroeger met lang haar rondliep. Opdracht 2 Om Nederlandse en Engelse sonnetten te vinden, ben ik gaan zoeken op Internet. Daar kwam ik een prachtige site tegen met alle sonnetten van Shakespeare. Ik heb er twee uitgekozen, maar het hadden er net zo goed twintig kunnen zijn. XXXVIII
How can my muse want subject to invent, While thou dost breathe, that pour'st into my verse
Thine own sweet argument, too excellent
For every vulgar paper to rehearse? O! give thy self the thanks, if aught in me
Worthy perusal stand against thy sight; For who's so dumb that cannot write to thee, When thou thy self dost give invention light? Be thou the tenth Muse, ten times more in worth

Than those old nine which rhymers invocate; And he that calls on thee, let him bring forth
Eternal numbers to outlive long date. If my slight muse do please these curious days, The pain be mine, but thine shall be the praise. Shakespeare
LXXXIII
I never saw that you did painting need, And therefore to your fair no painting set; I found, or thought I found, you did exceed
The barren tender of a poet's debt: And therefore have I slept in your report, That you yourself, being extant, well might show
How far a modern quill doth come too short, Speaking of worth, what worth in you doth grow. This silence for my sin you did impute, Which shall be most my glory being dumb; For I impair not beauty being mute, When others would give life, and bring a tomb. There lives more life in one of your fair eyes
Than both your poets can in praise devise. Shakespeare
Ook voor de Nederlandse sonnetten kon ik de keus niet maken dus heb ik een hele serie uitgekozen. Eerst heb ik hier een gedicht van onze dichter des vaderlands over de ramp in Enschede, daarna een serie van drs. P uit het boekje Versvormen. Het boekje beschrijft een heleboel dichtvormen door middel van een uitgebreide beschrijving van metrum en rijmschema. Als afsluiting van elke vorm heeft hij een gedicht geschreven in de juiste vorm, dat die vorm ook beschrijft. Er blijken een aantal soorten sonnetten te bestaan en zijn beschrijvende gedichten geven goede informatie over de vorm. LEEGTE NA DE RAMP
Aardbeving,bankroof,bliksem,watersnood: In een seconde is de schrik geboren. Er kan onaangediend een trein ontsporen

Of een verdwaalde kogel blijkt je dood. Dan rest een graf. Of bloed droogt in de goot. Gedwee belooft een dader beterschap. Er overleeft een blinde,een hinkepoot
Ze lachen bitter.- Soms is er een klap, Dan rest er niets dan echo en ellende. Waar iemand stond zie je de kraters roken. Naar daders kan alleen worden gegist. Spoorloos zijn zomaar lijf en lach. Je mist
Heel erg de mensen die je niet eens kende, Alsof er in je ziel is ingebroken. Gerrit Komrij
Cholerisch sonnet
Dit is geen vorm - het is maar dat u ’t weet - Voor kaarslicht en de zoete klank van luiten
Maar wel om als gecultiveerd poëet
Dus metrisch en berijmd, uw gal te spuiten
Ja, haren moeten rijzen! Oren tuiten! Ziehier dan een speciaal gevormd sonnet: In dertien regels, scherp als een lancet
Wordt haat en/of verachting neergezet
Het gaat om alle soorten van schavuiten (een handig rijmwoord: psychotherapeuten) Die zijn er in uw blikveld bij de vleet
Daarover moet u zich zodanig uiten
Dat deze vorm terecht cholerisch heet
Als regel 14 liefst een aanvalskreet Drs. P
Italiaans sonnet
Ziehier een zuiver Italiaans sonnet

In jambische pentameter geschreven
Dat was zo, dat is altijd zo gebleven
Het rijm abba hoort bij ’t pakket
Acht regels (2x4), daarna ’t sestet
Dus 2 terzinen - en onthoud dan even
Een essentieel inhoudelijk gegeven: Er wordt na regel 8 een val gezet
Deel II is commentaar en overdenking
Als slotconclusie na het exposé Dat witje heeft dus reden van bestaan
Die val (of volta) is geen val, maar zwenking
Het schema is hier tweemaal cde
cdcdcd wordt ook gedaan Drs. P
Nijmeegs sonnet
Er is alweer een soort sonnet geboren
Kijk zelf, ik zuig dit nieuws niet uit mijn duim
Een mooi object voor versificatoren
En veel te formalistisch voor het schuim
Dat zwelgt in drugs, hard rock en schoolverzuim
En alle zin voor orde heeft verloren

De afkomst wist ik voor u op te sporen ’t Is Nijmeegs (Ja nou en? We denken ruim) Vier regels hier, abba, als voren
Het schema is doordacht, geen vage luim
Maar smakelijk en stevig als een pruim (Een heel gemak hoor, zulke metaforen) En Nederland zal hier nog meer van horen
Maar wat er nu al bijhoort, is een pluim Drs. P
Pi-sonnet
Drie, een, vier, een en vijf… verstijft u even? Goed - tweeëntwintig dan, gedeeld door zeven
Precies, dat is wat ik bedoelde: pi
Een Fransman wou daar een sonnet mee maken
Die reeks vertoont wel weinig symmetrie
Maar veertien in totaal is een gegeven
Twee losse regels tot refrein verheven - Zo wordt het een gedicht, wel wis en drie
Jacques Bens wist dus een nieuw sonnet te maken
Wie zou hiervan niet in vervoering raken? Na twintig jaar belandde ’t goed en wel
In onze taal. U moet van ijver blaken
Om op zo’n innovatie in te haken (Hij noemde die sonnet irrationnel) Drs. P
Sonnet (Shakespeare) De Graaf van Surrey deed het voor het eerst

Toen volgden Drayton, Daniel enz. Bij Shakespeare heeft het ook enorm geheerst
Vandaar de naam die slaat op deze soort
Het strofenbeeld is 3x4, dan twee
In plaats van ’t Italiaanse 8 + 6
Een nieuwe vorm - maar echte doorbraak? Nee
Al was ’t in Engeland een groot succes
Het straatliedschema van de drie kwatrijnen
Kan zonder moeite worden ingevuld
En echte paarlen (al of niet voor zwijnen) Vereisen toch meer denkwerk en geduld
Hoewel het distichon, erken ik dan
Als sluitstuk heel dynamisch werken kan Drs. P
Sonnet (Spenser) Dit schema is genoemd naar Edmund Spenser
Die net voor ’t kroonjaar 1600 stierf
En met zijn werken (duly passed by censor) Sociaal succes en eeuwig roem verwierf
Terwijl zijn geest door droomgebieden zwierf
Had hij een goed bestaan in Eire gevonden

Waar echter, toen de toestand er bedierf
De man en zijn gezin niet blijven konden ‘A poet’s poet’, zeiden ze in Londen
Zijn Faerie Queene, al bleef het onvoltooid
Werd keer om keer (vaak prachtig ingebonden) Herbracht, en nimmer in de ramsj gegooid
Goed, lees het niet; vergeet desnoods die faam
Maar waar ’t om gaat - dit schema draagt zijn naam Drs. P
Terza rima sonnet
Al zijn er, die het tegen zullen spreken
Een echt sonnet is veertien regels gaans
En rijm noch metrum mag hierin ontbreken
Een zeer geliefde vorm heet ‘Italiaans’ Maar andere zijn minstens even prima
Met vaak iets meer bevalligs, meer spontaans
Dit is een schakelrijm, de terza rima
Dus viermaal drie plus tweeklank als patroon
Het aantal klanken: 5 (five, cinq, fünf, lima) Die vorm is hier helaas nog ongewoon
En zeker niet gemakkelijk voor leken

Nu, des te hoger is het psychisch loon
Men peinst en piekert, schrapt, ontdekt… en zie
Uit huisvlijt welt een gave melodie Drs. P
Sonnet (10/4) Er is natuurlijk meer dan 1 manier
Om een sonnet in tweeën te verdelen
8/6 maakt al sinds eeuwen goede sier
En ook 12/2 (zie Shakespeare) kent men hier
Met beide vormen kan men aardig spelen
Maar kom, wij zijn toch intellectuelen
Kan 14 niet bestaan uit 10 en 4? Ik wil u dit van harte aanbevelen
Het zal u niets in tijd en moeite schelen
Maar geeft een ander timbre aan uw lier
Verstrengelde kwintijnen doen het goed
Maar ’t is aan u, de versvorm in te richten
Dus laat u niet tot een patroon verplichten
Maak vrij uw keuze uit de overvloed Drs. P
viervoetig sonnet
U heeft het al zo vaak gezien

En zeker in ’t sonnet - wellicht
Gelooft u dat het altijd moet
In zo’n gedicht
Dan heb ik hier een blij bericht
Voor wie op nog zo’n werkje broedt: Pentameter is niet verplicht
Bij wat u doet
Volg geen conventie op de voet
Bedenk u eigen rijmstramien
Met vier, drie voeten ingericht
Zelfs twee misschien
Maar maak het gaaf van stijl en taal
En muzikaal Drs. P
Zwitsers sonnet
De lezer die vertrouwd is met zijn gids
Herkent op deze bladzij in een flits
De versvorm die een boek of wat geleden
Genoemd werd naar Helvetia (de Zwits) Er is voor die benaming goede reden
Het is een echt sonnet, en welversneden
Niet Ita-/Siciliaans en ook niet Brits
Nu ja, ik hoef niet in details te treden

In ’t eerste deel ontwaart u het kwatrijn
Als schakelrijm gebezigd -zie aldaar- En ook ’t sestetpatroon is evident
Zo wordt u in dit mooie boek verwend
Met voorbeeld en deskundig commentaar
U zult dus wel intens gelukkig zijn Drs. P