Reggae: meer dan muziek

Inhoudsopgave
1. Inleiding
2. Hoofdstuk 1: Hoe is reggae ontstaan?
! 1.1 Geschiedenis Jamaica
! 1.2 Het ontstaan van Reggae
3. Hoofdstuk 2: Wat is het rastafarianisme?
! 2.1 Marcus Garvey en Haile Selassie
! 2.2 Geschriften
! 2.3 Rasta zijn in de praktijk
4. Hoofdstuk 3: Wat is reggae als genre?
1. ! 3.1 Reggae muziek
! 3.2 Reggae instrumenten
! 3.2.1 De drums en percussie
! 3.2.2 Basgitaar
! 3.2.3 Gitaren
! 3.2.4 Toetsenborden
! 3.2.5 Blazers

! 3.2.6 Zang
! 3.3 Bob Marley en andere artiesten
5.Conclusie
6.Nawoord
7. Bronnen


INLEIDING
Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik reggae muziek gewoon hartstikke
leuk vind. Bij een spreekbeurt over Jamaica kreeg ik vaag wat te horen over
Bob Marley, maar het werd absoluut niet duidelijk hoe en wat. Hierdoor werd
ik er eigelijk wel nieuwsgierig naar. Toen ik een onderwerp moest kiezen wist
ik niet wat ik moest kiezen, maar toen schoot het me ineens te binnen.
Mijn beginvragen waren:
• Hoe is reggae ontstaan?
• Wat is het rastafarianisme?
• Wat is reggae als genre?
Vanuit de geschiedenis en via de voorlopers ben ik naar reggae zelf toe gaan

werken. Eerst heb ik een stukje geschiedenis van Jamaica beschreven, en
vanuit daar zijn er andere stijlen ontstaan die ik heb proberen uit te leggen.
Hierna heb ik wat over de rastaʼs en hun geloof verteld, om de sfeer rond
reggae een beetje duidelijk te maken. Als een soort conclusie, heb ik reggae
muziek zelf als laatste gedaan, omdat er dan, vaak al veel duidelijk is. Daarbij
hoort ook welke instrumenten bij reggae horen en natuurlijk welke artiesten.


1. Hoe is reggae ontstaan?

1.1 Geschiedenis van Jamaica
Rond 650 werd Jamaica bewoond door de Arawaks die oorspronkelijk uit Zuid-Amerika
kwamen. Ze noemden het eiland Xaymaca. In ±1400 kwamen vanuit Zuid-Amerika de
Cariben, een mens-etende stam die de vredige Arawaks van het eiland verdreven.
Christoffel Columbus ontdekte het eiland en gebruikte het vanaf 1494 tot 1509 als “privéeiland”
en het eiland werd Santiago genoemd. Vervolgens bedachten de Spanjaarden om
de oorspronkelijke bewoners uit te roeien met ziektes, slavernij en oorlog en er Afrikaanse

slaven heen te brengen om te laten werken. Dit was in 1517.
In 1655 veroverde de Engelsen Jamaica van Spanje en vluchtten de Spanjaarden naar
Cuba en lieten hun slaven er los achter. In 1658 heeft Spanje nog geprobeerd het eiland
terug te veroveren, maar dit is niet gelukt. Jamaica werd in 1670 officieel overgedragen
aan Engeland.
In 1690 ontstaan er opstanden van alle slaven op het hele eiland. In 1739 tekenden de
Marrons, een groep slaven, een verdrag waarin ze land en zelfbestuur werd beloofd. In ruil
daarvoor zouden zij nieuwe opstanden de kop in drukken. Vanaf 1760 ontstaan er
opnieuw allemaal opstanden en de Marrons proberen dit ook tegen te gaan, maar vanaf
1795 raken de Marrons zelf in oorlog met de Engelsen. Dan in 1807 wordt op nog een
paar harde afstraffingen na, de slavenhandel afgeschaft. In 1834 wordt de slavernij in heel
Engeland afgeschaft, maar in 1838 wordt dit pas doorgevoerd in Jamaica. Volledig
zelfbestuur en kiesrecht kreeg Jamaica in 1944 en het land werd echt onafhankelijk in

1962.
Jamaica is een eiland in het Caribisch gebied onder Cuba, en ten westen van het eiland
Hispaniola. Jamaica is lid van de Britse Commonwealth waarvan koningin Elisabeth || het
(symbolische) staatshoofd is.
Jamaicaanse vlag


1.2 Het ontstaan van reggae
Men zegt dat reggae een Afrikaans hart heeft, omdat het ooit begonnen is bij de
Afrikaanse-slaven die “muziek” begonnen te maken op de spullen die ze hadden. Hieruit
groeide ontzettend veel stijlen. Je had bijvoorbeeld calypso waar de Afrikaanse drum
duidelijk aanwezig was. Later ontstond de mento op Jamaica wat vooral ontstaan is vanuit
de Afro-Jamaicaanse kerkmuziek en muziek van het gemaskerde jonkonnu festival dat elk
jaar met kerk in het Caribische gebied gevierd wordt. Mento was bovendien het eerste
lokale genre dat opgenomen werd rond 1920.

Het gaat dus van stijlen als calypso naar mento, van mento naar ska, naar rocksteady en
van rocksteady naar reggae.
R&B (Rhythm-and-blues), wat was komen overwaaien vanuit Noord-amerika, was in de
jaren 50 zeer populair op Jamaica. Het werd dus veel gedraaid en mensen gingen hun
eigen gevoel eraan geven. Het werd dus R&B met een Caribisch gevoel eraan.
Muzikanten begonnen vooral accenten te leggen tussen de tellen van een vierkwartsmaat.
Hieruit groeide een hele eigen stijl; ska. De naam ska komt van het woorden skanken wat
mensen gebruikten voor het gevoel van de accenten tussen de tellen. Net zoiets als
ʻswingenʼ in Jazz.
De typische accenten werden “One Drops” genoemd. De bassdrum werd niet zoals bij
R&B op de eerste een derde tel gespeeld, maar op de tweede en derde. Hierdoor ontstaat
de zogenaamde “after beat”.
Door het nummer Simmer Down door Bob Marley and the Wailers begeleid door de
Skatalites, breekt de ska echt door op Jamaica.
De opvolger van ska is rocksteady. Rocksteady is vooral veel langzamer waardoor de

zang zich beter kon ontwikkelen. De baslijn kreeg ook een ander gevoel; bij de ska was de
baslijn “rollend”, en in rocksteady meer afgesloten en kreeg het te maken meer
“syncopische” patronen. De basgitaar kreeg bij rocksteady opeens wel de eerste en derde
tel, net zoals bij R&B, en kreeg de slaggitaar de tweede en vierde waardoor de after beat
wel bleef. De percussie en drums kregen ook een minder grote rol, omdat de percussie als
een soort van werd gedaan door gitaar en bas.
Rocksteady-artiesten werden door veel mensen gezien als “rude boys”; ruige jongens die
een “aparte” levensstijl hebben. Via rocksteady werd vaak ook kritiek op de maatschappij
gegeven. Mensen met kritiek op de rude boys, uitte dit om gekeerd ook via rocksteady.
Vanuit rocksteady groeit dan natuurlijk, reggae!


2. Wat is het Rastafarianisme?

2.1 Marcus Garvey en Haile Selassie
Rastafari begint groot te worden in de arme sloppenwijken van Kingston, de hoofdstad van
Jamaica, in de jaren 1920, ʼ30, omdat er in die tijd sprake was van armoede, racisme en
discriminatie in klasse in deze

wijken. Hierdoor snakte iedereen
naar een hoop voor vrijheid van
onderdrukking en om ooit terug
te keren naar het Afrikaanse
vaderland.
De Rastafari beweging begon
met de uitspraken van Marcus
Garvey (1887-1940), een zwarte
Jamaicaanse, die een “Terug
naar Afrika” beweging leidde. Hij
geloofde dat veel Afrikanen als
goddelijke straf zijn verbannen
naar Jamaica en andere delen
van de wereld. Garvey moedigde
de mensen aan trots te zijn op hun zwart zijn en probeerde de gedachte
tegen te gaan dat zwarte minderwaardig zijn, wat veel zwarte zijn gaan
denken door de lange tijd van slaaf zijn. Garvey deed in 1927 een voorspelling, die heel
erg beroemd werd voor veel rastaʼs als profetie; “Look to Africa, for there a king shall be

crowned.”
Op 2 novermber, 1930, wordt Ras Tafari Makonnen gekroond tot keizer van Ethiopië. Bij
deze kroning kreeg hij de naam Haile Selassie, was “Macht van de drie-eenheid” betekent.
Selassie kreeg ook de titels, “Conquering Lion of the Trive of Judah”, uitverkorenen van
god en koning der koningen van Ethiopië.
Volgers van Garveyʼs uitspraken zagen Selassie als voorspelde koning en dachten dat
hierbij de goddelijke straf was afgelopen en het terugkeren naar Afrika zou beginnen. De
rastaʼs noemde deze beweging naar Ras Tafari en beschouwde hem als god (Jah) op
aarde. Selassie zelf was een christen en ontkende uitdrukkelijk zijn goddelijke status zoals
verteld wordt in Jamaica.


2.2 Geschriften
Het heilige geschrift van de rastaʼs is de Holy Piby, de “Black Manʼs Bible.” Het is
samengesteld door Robert Athlyi Rogers uit Anguilla en gaf het in 1924 uit. De Holy Piby is
een een versie van de christelijke bijbel die is “gefilterd” voor opzettelijke verstoringen,
waarvan men denkt dat die er ooit ingebracht zijn door blanke leiders bij de vertaling naar

het engels.
Ethiopische vlag


2.3 Rasta zijn in de praktijk
Rastaʼs staan misschien wel het meest bekend om hun vele gebruik van marihuana, wat in
heel veel op Jamaica groeit. Rastaʼs noemen het ganja, het heilige kruid, en geloven het
door god gegeven is. Buiten ritueel gebruik, wordt het ook gebruikt als medicijn.
Marihuana wordt vooral gebruikt voor twee rasta rituelen; redenering en nyabingi. Bij het
redeneren wordt een bijeenkomt gehouden van kleine groepen, en terwijl ze de ganja
roken gaan ze in discussie. Het ritueel begint met één persoon die de pijp aansteekt, een
kort gebed voorleest terwijl de andere hun hoofden buigen. Ondertussen wordt de pijp
door gegeven in een cirkel totdat iedereen heeft gerookt. Het ritueel eindigt wanneer
iedereen één voor één vertrekt. Het nyabinghi is een dans dat wordt gehouden in rasta
vakanties en op speciale gelegenheden. Deze dansen kunnen wel een paar dagen duren.

De rastaʼs zingen en dansen dan tot het ochtend wordt, dan gaan ze uitrusten.
Het duidelijkste waar je onder andere een rasta aan kunt herkennen is natuurlijk zijn haar
in dreadlocks of dreads. Dreads zijn bundels van vervilt haar. Je kunt ze natuurlijk laten
ontstaan wanneer je een beetje krullend haar hebt en het niet verzorgd kamt. De dreads
haal je er niet zomaar meer uit. De bekendste Jamaicaan met dreadlocks is waarschijnlijk
wel Bob Marley geweest. Hierdoor worden dreadlocks vaak met reggae muziek
geassocieerd. De dreads hebben verschillende bedoelingen:
• Ze lijken op manen van een leeuw, de leeuw die voor kracht, Afrika, Ethiopië en de Lion
of Judah staat.
• Natuurlijkheid en de eenvoud, wat woord geassocieerd met Afrika
een ander duidelijk rasta symbool zijn de kleuren rood, geel (goud) en groen. Dit zijn de
kleuren van de vlag van Ethiopië.
• Rood: Staat voor “The Church Triumphant”, de kerk van de rastaʼs en voor de bloed dat
ze hebben verloren in het verleden.
• Geel: Staat voor goud, de rijkdom van het thuisland.

• Groen: Staat de groene schoonheid van Ethiopië
Bij het rastafari zijn hoort ook het eten van ital voedsel. Dit houdt in dat je geen zout, olie
of vlees eet en ook alcohol vermijdt; zo puur mogelijk.


3. Wat is reggae als genre?

3.1 Reggae muziek
Na de ska en rocksteady kwam natuurlijk reggae. Reggae is kort gezegd een lomere mix
van beide. Het tempo en het gebruik van de ingewikkelde basslines onderscheidt reggae
het beste van rocksteady.
Het woord reggae in het Jamaicaans Engelse woordenboek staat beschreven met “rags”
en “ragged clothing”, oftewel vodden en gescheurde kleding. Reggae als muzikale term
komt uit een rocksteady hit “Do the Reggay” van The Maytals maar het werd al eerder
gebruikt in Kingston. Er zijn verschillende verhalen over hoe de naam ontstaan is. Bob
Marley zijn idee erover was ze het woord reggae van een Spaanse term voor “de koning
zijn muziek”, en er wordt inderdaad gezegd dat in de tekst van To The King, een compilatie

van een christelijke gospel reggae, het woord reggae was afgeleid van het Latijnse woord
regi, dat “voor de koning” betekent.
Reggae is vaak heel simpel qua muziek. Een nummer kan soms uit twee verschillende
herhalende akkoorden bestaan en dan is het. Juist door de eenvoud en herhaling kan het
een hypnotische werking hebben, vooral na het gebruik van ganja. Een reggae nummer
wordt altijd in 4/4 maat gespeeld, omdat het symmetrisch ritmisch patroon niet mogelijk is
bij een 3/4 maat. Hierdoor is het typische skanken ook zo goed mogelijk, namelijk op de 3e
en 4e tel.


3.2 Reggae instrumenten

3.2.1 De drums en percussie
Er wordt meestal gewoon een standaard drumstel gebruikt, alleen de snaredrum is vaak
hoger afgesteld. De cross-stick techniek wordt vaak gebruikt voor de snare drum. Je kunt
de reggae trommelslagen in die groepen delen: Een druppel, rockers en steppers. Bij een
druppel, ligt alle nadruk op de 3e tel van de maat, en wordt de slag gespeeld op de snaire
drum. Slag 1 is helemaal stil, wat bijna nooit voorkomt in populaire muziek. Carlton Barret

van The Wailers is de maker van deze stijl. Een voorbeeld is te horen in One Drop van
Bob Marley en de Wailers. In alle reggae muziek ligt er een nadruk op de 3e tel, maar bij
de rockers beat, ligt de nadruk ook op de 1e tel, meestal op de grote trom gespeeld. De
rockers beat is niet simpel, want het bevat vaak verschillende syncopen. Bij een steppers
beat, is er op elk van de 4 tellen een slag te horen. Hierdoor krijgt het een indringend
ritme. Een andere naam voor de steppers is “four on the floor”. Een nummer van Burning
Spear, “Red, Gold and Green” is hier een goed voorbeeld van. De steppers beat werd
later ook gebruikt door een paar ska bands. Dit was wel op een veel hoger tempo. Een
opvallend iets bij het reggae drummen is dat na een drum regel er geen “climax” cimbaal
komt, wat wel gebruikelijk is. Verder worden er ontzettend veel percussie instrumenten
gebruikt in de reggae. Bongoʼs worden vaak gebruikt om te improviseren. Koebellen,
claves en shakers hebben vaak een vast, eigen patroon.

3.2.2 Basgitaar
De Basgitaar is vaak de basis van een reggae nummer. Veel van de reggae zangers

maken hun muziek op het zelfde ritme. Dat de basgitaar zoʼn grote centrale rol speelt, is
met name te horen in dub muziek (andere vorm van reggae). De zang en andere
instrumenten worden hierdoor minder belangrijk. Het basgeluid in reggae klinkt zwaar en
zorgt ervoor dat de hoge tonen minder worden, en de lage worden benadrukt. De bas
speelt vaak een eenvoudige riff, waarbij meestal alleen de dikste en zwaarste snaren
worden gespeeld.

3.2.3 Gitaren
De gitaar speelt meestal de akkoorden op tel twee en vier; skanken. Toch gaat het hier
niet alleen om de timing, maar houdt skanken ook een manier van spelen in. Het krijgt er
een kort, krasserig, bijna als een percussie-instrument geluid van.

3.2.4 Toetsenborden
Vanaf 1960 tot en met de vroege jaren 1980, werd de piano hoofdzakelijk gebruikt in
reggae om het ritme van skank van de gitaar te verdubbelen, het spelen van de akkoorden
in staccato-stijl (heel kort en houterig) om het meer “body” te geven. Later werd de

pianopartij over genomen door synthesizers. De reggae-orgel shuffle is uniek voor reggae.
Het typische Hammond-orgel geluid wordt gebruikt om de akkoorden met een schokkerig
gevoel te spelen. Dit staat bekend als bubble. Er worden speciale instellingen gebruikt op
het orgel zelf om het goede geluid te krijgen.

3.2.5 Blazers
Blazers worden vaak gebruikt in reggae muziek. Vaak spelen ze inleidingen en contramelodieën.
Meestal worden saxofoon, trompet of trombone gebruikt. Tegenwoordig
woorden de echte blazers vaak vervangen door synthesizers met opgenomen samples
van bijvoorbeeld een trompet. Vaak spelen de blazers een eenvoudige melodie of een
tegenmelodie (contramelodie). De eerste blazer wordt meestal begeleid door de tweede
blazer die de zelfde melodie speelt, maar een octaaf hoger. De derde ook het zelfde, maar
een octaaf en 1/5 hoger dan de eerste hoorn. De hoorns worden over het algemeen vrij
zacht gespeeld, waardoor het een rustgevend geluid geeft. Het kan echter ook fel

gespeeld worden voor een up-tempo geluid. Dit is vaak beter dansbaar.

3.2.6 Zang
De reggae zang is minder kenmerkend als het instrumentale geluid en het ritme. Bijna elk
liedje kan worden uitgevoerd in reggae stijl. Wel wordt reggae muziek vaak in het
Jamaicaanse Patois, Jamaicaanse Engels of anders Jamaicaanse dialecten gezongen.
Het toasten is als stijl uniek voor reggae. Het komt van oorsprong van DJʼs die
improviseren op muziek zoals reggae en dub (andere vorm van reggae). Men ziet het als
de voorloper van rap. Het verschil tussen toasten en rap is dat het toasten vaak
melodieuzer is, omdat rap in het algemeen vaak gesproken tekst is zonder een
melodische inhoud.


3.3 Bob Marley en andere artiesten
Nesta Robert (Bob) Marley werd geboren op Jamaica op 6 februari 1945 en stierf op 11
mei 1981. Bob Marley heeft een hele grote rol gespeeld bij de doorbraak van reggae
buiten Jamaica, en was tegelijkertijd iemand die, die in en naast zijn muziek het rastageloof
aan moedigde.

Bob groeide op bij zijn moeder, omdat zijn vader om een onbekende reden, het gezin
verliet. Bob praatte veel met Clarence Macolm, een voormalig gitarist, over muziek. Als
klein jongetjes verdiende hij bij, met zingen op straat. Buiten muziek hield hij heel erg van
voetbal. Bij een partij, raakte hij een keer geblesseerd aan zijn grote teen. Deze moest
eigelijk geamputeerd, maar omdat dit tegen zijn geloof was, weigerde hij dit.
Op zijn zestiende ging Bob samen met Bunny Livingston en Peter Tosh bij de band The
Wailers. Hun allereerste opname was Judge Not. In het begin hadden ze maar weinig
succes, door het vele optreden in kleine clubs en door het meedoen aan talentenjachten
werden ze toch steeds populairder. De groep verandere een paar keer van samenstelling
en Bob trad steeds meer op de voorgrond, en uiteindelijk zover, dat de naam werd
veranderd in Bob Marley and The Wailers. Simmer Down, hun volgende single werd een
hit in Jamaica. De
eerste nummers
van de Wailers
waren afgeleid van
de populaire
dansbare ska.

Later begonnen ze
langzamer te
spelen, en werd
het echt reggae.
Bob had in 1965
zijn eigen
opnamestudio, Tuff
Gong. Hier is
vandaag de dag
het Bob Marley
Museum. Bob trouwt in 1966 met Rita Anderson. Een jaar later krijgen ze hun eerste kind.
Het jaar 1971 was een goed jaar voor de Wailers. Voor het eeerst in de geschiedenis gaf
een beroemde producent, Island Records, een platencontract aan een reggaeband.
Plotseling hadden ze toegang tot de modernste opname middelen. Hiermee kwam het
eerste echte album Catch a Fire, en het werd een groot succes. Hiervoor waren er alleen
nog maar singles of goedkope samengestelde albums verschenen.

In 1973 gooide Bob de groep om en kreeg het een nieuwe look. Rita Marley, Marcia
Griffiths en Judy Mowatt werden aan de groep toegevoegd en Bob ging met de groep op
een reeks internationale tours. In 1976 stond de VS helemaal op zijn kop door de reggae.
Bob Marley and The Wailers werden zelfs uitgeroepen tot “beste band van het jaar” door
de Rolling Stones. In 1978 werd er een aanslag gepleegd om Bob en zijn familie. Bob
werd geraakt, maar niet levensbedreigend.
Ter ere van de wapenstilstand tussen de twee belangrijkste politieke groepen in Jamaica
hield hij het One Love Peace concert. Hij kreeg de twee politieke vijanden, die allebei
aanwezig waren, zover, dat ze op het toneel elkaar de hand schudde. In 1977 kreeg Bob
de ring van Haile Selassie overhandigd, die in 1975 was gestorven.
In 1980 stortte hij tijdens het joggen in. Hij bleek een hersentumor te hebben gehad, en hij
had al niet langer meer als drie weken te leven. Toch wilde hij door op tournee, op naar
zijn volgende concert! Door zijn vrouw Rita werd dit toch geannuleerd. Hij had namelijk

behandeling nodig. Hij kwam terecht in een ziekenhuis in Duitsland, waar opeens ook
maag- en longkanker werd gevonden. Toen besloot hij toch maar terug te vliegen naar
Jamaica, maar kwam niet verder als Miami waar hij op 11 mei 1981 overleed.
Peter Tosh
was ook een
befaamde
reggae
zanger. Ook
hij was
samen met
Bunny
Livingston
met Bob
Marley naar
de Wailers
gestapt
1961.
Verder was de Inner Circle met Jacob
Miller succesvol, totdat Miller overlijd bij
een auto ongeluk. Miller zijn artiesten
naam was Sidney Elliot. Inner Circle
kennen de meeste mensen van de hits
Bad Boys en Sweat(A la la la la long), In
1978 krijgen ze hun breaktrough als Chris
Blackwell de band ziet spelen op het
Reggae Peace concert. Dat zelfde jaar
krijgen ze een contract en staan ze in de

top 20 in de UK en in de top10 in Frankrijk
Bruning
Spear staat
al jaren
bekend om
hun
traditionele
reggae.
Winston
Rodney, de
zanger heeft
zich
ontzettend
laten
inspireren
door Bob
Marley en is
hierdoor ook
bekend


Conclusie
Waar ik mij helemaal niet bewust van was toen ik aan het werkstuk begon, was dat reggae
zoveel te maken heeft met het rastafari zijn en dat dat überhauot verschillend was. Voor
mij was iemand die met reggae bezig was en zich ook zo kleedde een rasta. Blijkbaar is
dit dus niet altijd het geval.
Het tweede waar ik me opeens bewust van werd is dat de Jamaicanen eigelijk allemaal

Afrikanen zijn en dat de meesten dachten dat ze ooit weer terug zouden keren.
Verder over de reggae muziek heb ik me niet echt verbaast. Ik wist lang niet alles, maar
vond het allemaal wel redelijk logisch. Alleen het stukje over de “afterbeat” of het
“skanken” was mij voordat ik aan het werkstuk begon niet duidelijk. Hoe krijg je nou dat
typische reggae geluid. Daar ben ik dus ook achter gekomen.


Nawoord
Ik vond het een heel leuk onderwerp om een werkstuk over te maken. Het viel af en toe
een beetje tegen hoeveel informatie er te vinden was omdat het vaak, allemaal een beetje
het zelfde was.
Het eerste wat ik volgende keer beter ga doen is eerder beginnen. Ik ben veel te laat
begonnen en heb het voor mijn gevoel een beetje moeten afraffelen terwijl ik dat eigelijk
best wel zonde vind, omdat je er alsnog een heleboel tijd in stopt. Wat wel beter ging is het
schrijven van de stukjes. Eerst liep ik soms helemaal klem op een zin que opbouw, en
snapte ik er helemaal niks meer van. Deze keer ging dit veel beter. Het meeste heb ik

gewoon vlot kunnen schrijven. Dit kwam misschien ook omdat ik heel veel informatie uit
het engels heb gehaald, waardoor je de “voorgekauwde” Nederlandse zin niet in je hoofd
hebt, maar wel de informatie.
Verder vond ik het hartstikke leuk om dit werkstuk te maken, alleen nogmaals, veel en veel
eerder beginnen.


Bronnen:
http://www.religionfacts.com/a-z-religion-index/rastafarianism.html
http://www.reggae-culture.nl/index.php
http://nl.wikipedia.org/wiki/Mento
http://nl.wikipedia.org/wiki/Calypso_(muziek)
http://nl.wikipedia.org/wiki/Ska
http://nl.wikipedia.org/wiki/Rocksteady
http://www.scholieren.com/werkstukken/7553
boek: Reggae International door Peter Simon en Stephen Davis