Sekten

1. De Religieuze Sekte: Even Kennismaken Sekten, sekteleden…woorden die ons erg vertrouwd in de oren klinken. Groepen en mensen ook waar wij regelmatig mee geconfronteerd worden. Wie van ons kreeg nog nooit het bezoek van een aandringende Jegovah-getuige, die je in zijn niet aflatend enthousiasme van je foute levenswandel probeerde te overtuigen? En wie zag nog nooit 2 keurig geklede Mormonen van deur tot deur trekken, om er de profetieën en geschriften van Joseph Smith -hun stichter- aan de man te brengen? Ze intrigeren je, deze mensen, die met hun hartstochtelijke ijver als getuigen in de meest echte zin van het woord optreden. Alleen vraag je je soms af of de boodschap die zij verkondigen wel de juiste is… Velen beschouwen sekten als een hedendaags verschijnsel. Maar zij slaan de bal mis: sekten hebben altijd bestaan. Dikwijls ontstonden ze als reactie tegen een of andere godsdienst. Maar ook maatschappelijke en tijdgebonden factoren hebben een belangrijke rol gespeeld. Toch behoren sekten, globaal beschouwd, tot de religieuze minderheid. Dit geldt zeker voor Vlaanderen. Intuïtief krijg je soms de indruk dat sekten veel meer aanhangers hebben dan in werkelijkheid het geval is. Hun actief werven en hun dikwijls opvallend voorkomen werken deze foute impressie mee in de hand. Ook de roep naar sensatie vanuit de media is daar zeker niet vreemd aan. Zwerven om te werven Uit het voorgaande kan men al een belangrijk verschil met de katholieke kerk opmerken. Natuurlijk is een aantal kerkvaders in het verleden ook bijzonder ijverig te werk gegaan. Maar de huidige uitnodi-gende en vrijblijvende vraag tot bekering van de katholieke kerkgemeenschap staat in scherp contrast met het niet aflatende ronselen van sekten. Met een moeilijk woord zegt men daarom wel eens dat sek-ten proseliteren. De term heeft doorgaans een ongunstige betekenis en slaat vooral op de inspan-ningen om tot elke prijs aanhangers te winnen. De manier waarop dit gebeurt, is ondergeschikt aan het resultaat. Dwang, opdringerigheid, bedrog, charismatisme,…zijn daartoe efficiënte hulpmiddelen. We onderscheiden een drietal latente, min of meer onbewuste, motieven tot proselitisme. Vooreerst het motief te domineren: de wens macht en controle over anderen te krijgen. In het verlengde daarvan zien we ook een egocentrisch motief: anderen van je eigen gelijk overtuigen om je zelf tevreden te stellen. Belangrijker is wellicht het derde, met name het onzekerheidsmotief: de drang aan proselitisme te doen om de eigen twijfels en onzekerheden het hoofd te bieden. Het is immers geen geheim dat de vurigste bekeerders dikwijls het minst bevoegd zijn inzake religieuze materies. Door het actief werven omringt men zich met mensen en aanhangers met dezelfde zienswijze, zodat de onzekerheid uiteindelijk wordt gereduceerd tot een peil waarmee te leven valt. Zodoende is de cirkel rond: heel onzekere mensen geven zich voor het nieuwe geloof gewonnen, omdat zij erin de bevestiging hopen te vinden dat hun leven nog zinvol is. De sekte op haar beurt biedt haar leden die bevestiging: er worden een aantal streefdoelen aangereikt, waarbij concrete resultaten als 'geloofsbewijzen' worden gezien. Niet alle stekten werven met dezelfde intensiteit. Er zijn bekeringssekten die erop gericht zijn zoveel mogelijk mensen te redden, en liefst zo vlug mogelijk: hun boodschap is dringend, er mag geen tijd meer verloren worden. Maar er zijn ook sekten die we als 'introvert' kunnen omschrijven: in plaats van te stellen dat of de mens, of de wereld moet veranderen, menen zij dat men die wereld beter de rug toekeert. Geen poging anderen te overtuigen, geen afwachten tot de wereld ineenstort, wel een zekere minachting voor de 'onzuiveren'. Tussen deze twee uitersten in zouden wij alle sekten een plaats kunnen geven.
De uitverkorenen 'Ondergewaardeerd in de ogen van de wereld, ziet de sekteaanhanger zich als overgewaardeerd in het Koninkrijk Gods.' Met deze uitdrukking kan men een idee samenvatten die bij veel auteurs opgeld maakt, namelijk dat sekten zichzelf als een elite beschouwen, als de avant-garde van een nieuwe tijd, wat hen immuun maakt voor alle kritiek. Elke sekteaanhanger is er heilig van overtuigd een unieke geweldige boodschap te bezitten. Meer nog, zonder die boodschap heeft het leven geen zin, want de verkondigde leer is de enige, de echte waarheid. De psychologische consequentie van die overtuiging is enorm. Immers, hoe meer iemand meent het gelijk aan zijn kant te hebben, hoe vlugger hij andere zienswijzen als onjuist zal beoordelen. Zelfs indien het aangehangen geloof onophoudelijk aanzet tot nederigheid en bescheidenheid, zal daar in de praktijk niet veel van in huis komen. De superieure idee de bevoorrechte bezitter van de waarheid te zijn, laat daar psychologisch gezien geen plaats toe. When you think, think, think, you 're gonna stink, stink, stink (David Mozes Berg, Family of Love) De sekteleider heeft er ontegensprekelijke alle belang bij zijn adepten zo onkritisch mogelijk te houden. Er zijn verscheidene redenen waarom sekteleden deze anti-denkmentaliteit zonder meer slikken. Vooreerst ontbreekt hen de tijd om na te denken: van het begin van de dag, om halfzes, tot de laatste gebeden en liederen rond middernacht, zijn ze bezig. Vol ijver volgen ze de bevelen op en voeren ze het hen toegekende werk uit. Ook het bidden zelf, het zingen, sjanten en zelfs het spreken in tongen wordt door sommigen beschouwd als een middel om het denken zoveel mogelijk uit te schakelen. Zelfhypnose als onderdeel van het gebruikelijke activiteitenprogramma… Twijfelaars wordt vaak verteld dat Satan hun geest is binnengedrongen en dat ze hun ziel zullen verliezen als ze de groep verlaten. Het anti-intellectualisme fungeert dus als element van sociale controle. Bovendien achten de meeste sekteleden het volstrekt overbodig zich over een aantal fundamentele geloofskwesties te bezinnen; zijn zij immers niet de schaarse, maar gelukkige bezitters van het Juiste Inzicht? Vanuit het gezichtspunt van de sektariër is iemand die zelf nadenkt ronduit gevaarlijk. Immers, wie nadenkt komt op voor het recht tot persoonlijk onderzoek van zijn gedrag; en in de meeste sekten heeft men juist geen rechten, tenzij die van totale gehoorzaamheid aan de leider en zijn leer. Een derde reden voor het klakkeloze aanvaarden van de sekteleer zien wij in de sluwe manier waarop sekten zich als wetenschappelijk presenteren. De sektaire boodschap, religieus van aard, wordt nog eens met een extra laagje ingewikkelde en geleerd-aandoende terminologie omfloerst. Bij nader inzien is er natuurlijk weinig of niets echt wetenschappelijks. Maar het systeem werkt in elk geval. Onwankelbare trouw Eén van belangrijkste sektekenmerken is het totalitaire karakter en de sterke sociale controle die in heel wat sekten een niet onbelangrijke plaats innemen. Het autoritaire leiderschap impliceert een totalitaire machtsstructuur die het individuele lid onmondig maakt. De sekte eist de onvoorwaardelijke trouw en toewijding van het individu aan de groep. De exclusieve groep moet dit, omdat ze niet in staat is gebruik te maken van het voordeel van de grote aantallen, compenseren door de intensieve uitbuiting van de trouw van haar leden. Waar een grotere groep zich kan permitteren om haar leden een zekere vrijheidsmarge inzake afwijkende meningen, houdingen en gedragingen tot te staan, moet de sekte altijd streven naar een volledige onderwerping van het individu. In sommige sekten wordt het sektelid enkel gevraagd zich aan de leider of aan de algemene ideologische stellingname van de beweging te onderwerpen. De schaarse regels die in deze sekten bestaan, zijn dan bijvoorbeeld afstand doen van drugs, alcohol, tabak en bepaalde etenswaren. In andere culten daarentegen wordt een zekere morele gedragscode toegevoegd: bepaalde gedragingen zijn gewenst, andere niet toegelaten. Om de volgelingen in hun greep te houden, gebruiken sekteleiders verscheidene technieken. Men onderscheidt er vier: Vooreerst kan de sekteleider proberen de leden zo afhankelijk mogelijk te maken. Een gewone manier van doen in dit verband is van de aanhangers te eisen alle sociale en emotionele banden buiten de groep, dus zeker die met de familie, te breken. Paradoxaal genoeg moeten de sekteleiders voor deze strategie dikwijl een prijs betalen die zij niet hadden voorzien. Wanneer men zich volledig van iemand afhankelijk voelt, bestaat immers de kans dat men zich van de onderwerping bewust wordt en ertegen gaat revolteren. De tweede manier is de uitbouw van een grote en sterke organisatie. De macht is gecentraliseerd in een gigantische, bureaucratische instelling, van waaruit de interesses en de sociale banden van de leden voortdurend in de gewenste richting worden gekanaliseerd. Ook aan deze strategie zijn nadelen verbonden: vanaf een zeker punt in de organisatorische groei treden onvermijdelijk veranderingen op in de relaties tussen de leider(s) en zijn (hun) volgelingen. Nog een andere manier die veel sekteleiders gebruiken, is het afstaan van een deel van hun autoriteit aan een beperkt aantal leden. Het gevaar van het delegeren van macht is logisch. De vertrouwelingen kunnen zelf succesvol zijn, zodat afsplitsingen van de grote groep kunnen voorkomen. Een vierde strategie waardoor de leiders hun positie kunnen versterken, is het zoeken naar een geïsoleerde omgeving. In dit isolement kan de goeroe erin slagen de leden te overtuigen dat zij in de samenleving geen kans op overleven hebben, en dat hun enige hoop op een bevredigend bestaan aan het succes van de gemeenschap ligt. Juist door de isolatie zou er geen contradictie voorhanden zijn, en de leden zouden het ongeschonden paranoïde geloof ontwikkelen dat terugkeren naar de samenleving een hachelijke onderneming is. Maar dit is zeker niet de gemakkelijkste werkwijze, ter wille van een aantal praktische problemen en interne spanningen die uit het dagelijks samenleven voortvloeien. 2. Het Succes van de Sekten: Op Zoek naar een Verklaring. Sekten hebben altijd bestaan. Maar in de crisisperiodes kende het verschijnsel altijd een ware explosie: crisismomenten zijn duidelijk een zeer geschikte voedingsbodem voor wereldhervormers en nieuwe leerstelsel van welke aard ook. Dit is begrijpelijk. Wanneer het minder goed gaat, wordt het bestaande systeem vrij vlug in vraag gesteld. Traditionele waarden worden op de helling gezet, heilige huisjes afgebroken en wat altijd 'klaar en duidelijk' was, blijkt dit plots niet meer te zijn… Dit is ook nu het geval. De wervelende maatschappelijke veranderingen, de voortschrijdende economische crisis, de verregaande industriële vernieuwing en de immense computerisering van de samenleving,… zijn alle vruchtbare bestanddelen van de voedingsbodem waarin sekten kunnen wortel schieten. De hedendaagse westerling heeft zich de jongste jaren ongetwijfeld van heel wat knellende keurslijven bevrijd. Met de sociale welvaart kwamen ook de veel lossere seksualiteitsbeleving, het minder strakke opvoedingsschema, het pluralisme en een zee van vrije tijd. Maar de keerzijde van de medaille liet niet lang op zich wachten. Bevrijd van de ketens die hen al te zeer bonden, voelden velen zich ook vrij vlug ontworteld. Ze konden geen keuze maken uit het overaanbod van een consumptiemaatschappij en voelden zich nog meer onzeker waar het het innemen van een eigen standpunt, visie, levensstijl betrof. Het geloof raakte verloren of werd in vraag gesteld, men vereenzaamde in de bureaucratie van bedrijf en de grootschaligheid van de stad. De dreiging van een nucleaire apocalyps zweeft ons als het zwaard van Damocles boven het hoofd en de grauwe werkloosheidscijfers waren en vormen voor sommigen nog steeds een trieste blik op de toekomst. Hoeft het ons dan te verwonderen dat jongeren zich hierbij het meest beangstigd voelen? Hoeft het ons te verbazen dat zij als eersten op zoek gingen naar een houvast, naar een steun, een zekerheid? Naar de geborgenheid van een kleine kring, waar de angst voor de toekomst draaglijk werd? Naar een lichtpunt in het duister? 3. De Strijd om de Geest: van Bekering tot Hersenspoeling. Bekering? In vrijheid? Wie van ons kent niet het verhaal van de bekering van de apostel Paulus? Op weg naar Damascus wordt deze christenvervolger wonderbaarlijk door Gods genade gegrepen. In een fel, verblindend licht, spreekt een stem hem toe met de woorden: 'Saul, Saul, waarom vervolgt gij mij?' Deze gebeurtenis bewerkt bij Saul een plotselinge en volkomen levensommekeer. Van dan af trekt hij niet langer rond om de christenen te vervolgen, maar om hun Boodschap te verkondigen. Uiteindelijk sterft hij omwille van zijn geloof zelfs de marteldood. Deze en andere beschrijvingen van plotse of geleidelijke maar doortastende persoonsveranderingen fascineren ons. Door de eeuwen heen zijn er steeds mensen geweest wiens leven ondersteboven werd gekeerd door ervaringen waar zij een bovennatuurlijk karakter aan gaven. Beperken we ons echter tot die gegevens die we met de wereld van de sekten in verband kunnen brengen. Een authentieke bekering definieert men als het uiteenvallen van een mentale synthese en haar vervanging door een nieuwe samenhang, als een herstructureren van de persoonlijkheid. Zo gedefinieerd verschilt een bekering grondig van veranderingen op politiek, esthetisch of sociaal vlak, omdat die de mens niet tot in de kern van zijn wezen raken. Een ware religieuze bekering dringt immers door tot aan de wortel, tot aan het beginsel van waaruit de persoonlijkheid zich organiseert. Hier blijkt overduidelijk hoe complex de notie 'bekering' wel is, en hoe zeer verstrengeld het godsdienstig gedrag met zijn psychische correlaten. Tussen de pool van de bekering als authentieke gebeurtenis enerzijds, en de bekering als louter antwoord op frustraties (dus als uiting van functionele religie) anderzijds, presenteert zich een rijk scala van mengvormen en varianten. Nu zou het nogal simplistisch zijn de bekeringsvormen 'à l'état pur' buiten de wereld der sekten te lokaliseren, en alle verdachte varianten erbinnen. Dit zou van weinig zin voor objectiviteit getuigen. Maar het is evenzeer waar dat wij bij heel wat drastische persoonlijkheidsveranderingen van sekteaanhangers een vraagteken kunnen plaatsen. Bovendien stellen we vast dat de betekenis van de bekering niet dezelfde is voor alle religieuze groepen. Precies in sekten, maar ook in meer evangelisch ingestelde belijdenissen, geldt de bekering meestal als aanduiding van lidmaatschap en komt ze vaak tot stand in bijzonder emotionele bijeenkomsten. In de westerse, meer sacramentele kerken daarentegen, wordt dit verschijnsel uiterst wantrouwig bekeken. Bekeringsrevivals worden meestal gekenmerkt door hysterische scènes en andere theatrale taferelen. Gereduceerd tot hun meest eenvoudige psychologische elementen, presenteren dergelijke bijeenkomsten zich als een proces dat de vroegere religieuze remmingen probeert te vernietigen. Op een brute manier wordt het zondebesef, en dus ook het min of meer latente schuldgevoel van de toehoorders gewekt. De taak van de leider bestaat er dan alleen nog in om, via suggestieve toespraken, uiteindelijk een fase van opluchting uit te lokken. Een sluw doordachte psychologische manipulatie. Sommigen spreken van hersenspoeling Met de opkomst van de nieuwe jongerenreligies wakkert een nieuwe controverse de al verhitte sektediscussie nog aan. Voor velen is het inmiddels zonneklaar dat in de jeugdsekten geen sprake is van bekering, maar dat het gaat om psycho-terreur, gedachtenbeheersing, indoctrinatie, kortom: hersenspoeling in haar zuiverste vorm. Het bizarre gedrag van de neofietaanhangers, hun robotachtige manier van doen, hun kunstmatig aandoende gelukzaligheid, hun stereotiepe reacties, het slogan-karakter van hun vocabularium, de totale gedragsverandering die hen zelfs bij verwanten 'onherkenbaar' maakt: stuk voor stuk worden deze schrikwekkende vaststellingen als bewijzen voor de hersenspoelingsidee aangevoerd. Globaal beschouwd wordt in het hersenspoelingsproces een dubbele beweging uitgevoerd. In een eerste fase worden de gedachten en de gevoelswereld van de persoon letterlijk weggewassen. Het individu wordt geestelijk murw gemaakt door alle mogelijke middelen die de psyche kunnen beïnvloeden: isolering, vernedering, bedreiging met gruwelijke folteringen, afwisseling tussen straf en beloning, valse aanklachten, verwarring, suggestie, desoriëntatie,… de ononderbroken aanvallen op het ego van de persoon verwekken bij hem de steeds sterker wordende indruk dat het met zijn persoonlijkheid totaal fout is gegaan. Maar ook door toedienen van medicamenten, elektrische schokbehandeling, vermoeienis, lichamelijke belasting, voedseldeprivatie wordt de psychologische belasting dermate opgevoerd tot plots de zekering doorslaat. Het afweermechanisme dat normaal in zekere mate bij beïnvloeding van buiten uit functioneert, laat het afweten. Mensen met een sterke overtuiging, die zich tegen de uitgeoefende druk afzetten kunnen in staat zijn langere tijd stand te houden. Maar in de regel is dit slecht uitstel en geen afstel van de ineenstorting. In de tweede fase is het een gewelddadige omscholing, een ombouw van de overtuiging en de gezindheid. In de zojuist beschreven toestand is de betrokkene ontvankelijk voor suggestie, voor de nieuwe kans, de nieuwe persoonlijkheid die voor hem klaarligt. Er wordt aan zijn verwerpelijkheid een vriendelijke uitweg geboden, denkpatronen en nieuwe instellingen worden aangereikt. Bij elke aarzeling wordt hij aangemoedigd of herinnerd aan zijn vorige behandeling. De reactie, de plotselinge persoonsverandering die optreedt, noemt men 'knappen'. In de plaats van de oorspronkelijke persoon komt een robotachtige 'mens' tevoorschijn, waarvan de plotselinge omslag zelfs merkbaar is aan de gelaatsexpressie en de ogen.
De weg terug: deprogrammeren Kunnen mensen die in totalitaire sekten belanden en er psychisch aan dreigen ten onder te gaan nog worden geholpen? Kun je jongeren die halsoverkop hun huis verlieten in ruil voor de nestwarmte van een of andere jeugdsekte nog toegankelijk maken voor de pijn van ouders, echtgenoten, vrienden en geliefden? Volgens Ted Patrick, de man die met het deprogrammeren op de proppen kwam, kan het zeker, voor veel geld weliswaar, maar dan ook met een redelijke kans op succes. Waaruit bestaat dit deprogrammeren? Het komt erop aan de persoon in kwestie weer aan het denken te krijgen. Een soort knappen in omgekeerde richting. Concreet probeert men in de beginfase van het deprogrammeren woede uit te lokken, om het gehersenspoelde ik als het ware te ontdooien. Daarna volgt een geleidelijke verandering door het intensieve lezen van de Bijbel en een bewust maken van het feit dat de sektedoctrine ernstige contradicties en ongerijmdheden bevat. Uiteindelijk 'bekent' de succesvol gedeprogrammeerde dat wat hij in de sekte geloofde, slechts de functie had om wat hij echt geloofde te beheersen. Aan het eind van dit proces is hij-zij klaar een nieuw gezichtspunt in te nemen, opnieuw een adequate sociale rol te vervullen en weer tot betekenisvolle relaties met ouders, vrienden en kennissen te komen… Zo gemakkelijk verloopt het nu natuurlijk ook weer niet. Er zijn gevallen bekend van jonge mensen die na een mislukte deprogrammering, in een soort permanente 'zweeftoestand' blijven hangen. Het grootste gevaar nu is dat ettelijke Amerikaanse psychologen en psychotherapeuten in het deprogrammeren een nieuw werkterrein meenden te ontwaren. Met het gevolg dat ook heel wat minder deskundige kapers op de winstgevende kust verschenen. Maar er is meer. Een deprogrammering gebeurt uiteraard niet vrijwillig. Vaak late ouders hun kind zelfs uit de sekte ontvoeren wat dan weer voor juridische verwikkelingen zorgt. De kwestie van de vrije wil speelt dus ook hier een belangrijke rol. Bovendien zijn de reacties van de gedeprogrammeerden zelf uiterst tegenstrijdig. Sommigen geven onomwonden toe dat zij het bij het verkeerd eind hadden, en zijn hun deprogrammeur erkentelijk. Anderen daarentegen laken het gedwongen karakter van het hele gebeuren dat zij als 'de ware hersenspoeling' bestempelen. 4. Sekteleiders: Profeten of Volksmisleiders? Wat men van deze kleurrijke figuren ook mag beweren, stuk voor stuk slagen zij er toch in hun aanhangers op bevreemdende wijze te imponeren. En hierbij denken wij werkelijk niet alleen aan sommige Amerikaanse ' donder en hel'-Tv-predikanten. Hoe komt het dat mensen bereid worden gevonden het geloof in hun leider zo onvoorwaardelijk te bevestigen? Wat bepaalt dat zij hun hele levensstijl herzien om een ander persoon resoluut en geheel te kunnen volgen? Over welke krachten beschikken deze leiders dat zij hun aanhang zo goed in de hand weten te houden? Hoe speel je het überhaupt klaar een schare volgelingen achter je te krijgen? Volgens sommigen ligt het antwoord in het concept 'charisma'. Onder charisma verwijst men naar een bepaalde eigenschap van een individuele persoonlijkheid waardoor hij-zij zich onderscheidt van 'gewone' mensen en behandeld wordt als begiftigd met bovennatuurlijke, bovenmenselijke of uitzonderlijke krachten of kwaliteiten. Deze zijn van die aard dat gewone mensen er geen toegang toe hebben, precies omdat ze als van goddelijke oorsprong of als exemplarisch beschouwd worden. Op grond hiervan wordt het individu dat ze bezit als een leider behandeld. Precies ter wille van de belangrijkheid van het begrip is men het woord 'charisma' de laatste jaren zowat te pas en te onpas gaan gebruiken. Zo is het oorspronkelijk betekenisaspect 'leider' reeds lang ingeruild voor dat van 'aantrekkingskracht'. De zeldzaamheid van het verschijnsel moet echter wel geplaatst worden tegenover de populariteit van de term. Maar hoewel het nodig kan zijn dat sekteleiders bijzondere kwaliteiten tentoon spreiden ( zoals het verrichten van wonderen, het in extase raken, ontvangen van bovennatuurlijke boodschappen, krijgen van visioenen…) is charisma geen persoonlijkheidskenmerk maar de sociale erkenning van een claim. In wezen gaat het om een sociaal verschijnsel, niet om een psychologisch persoonlijkheidstype. Sporadisch vangt men ook wel eens berichten op van eenvoudige lieden die plots menen speciale gezanten Gods te zijn of zich in het bezit van een of andere bovennatuurlijke boodschap wanen. Bekend zijn ook de gevallen van figuren die als Jezus Christus door het leven meenden te gaan. De meeste van deze would-be godheden komen in een psychiatrische inrichting terecht, waar ze als geestelijk ziek worden gezien en dusdanig ook behandeld. Maar zijn alle sekteleiders dan per definitie psychisch gestoord? Moeilijk om algemene uitspraken te doen. Zo is het niet altijd te achterhalen of de verbluffende grootsprakerigheid, de fascinerende verbeeldingskracht en de exploiterende in- gesteldheid van sommige sekteleiders teruggaat op louter doortrapte sluwheid of op een psychopatische persoonlijkheidsstructuur. Ook hier lijkt het bovendien niet uitgesloten dat beiden nauw met elkaar verweven kunnen zijn. Hoewel het dus vaststaat dat sommige sekteleiders geestesziek zijn, blijven er ook ernstige aanwijzingen dat sommige ervan kerngezond functioneren. 5. Wie zijn ze? De sekte-aanhangers in de schijnwerpers
Explosies van emoties In een aantal sekten worden de emoties blijkbaar de vrije loop gelaten: toestanden van trance en extatische taferelen zijn er niet uitzonderlijk. Zijn sekteleden dan emotioneel labiele mensen? Het emotionalisme ongenuanceerd veroordelen lijkt ons niet billijk. Een affectieve godsdienstige beleving heeft zeker haar pluspunten. Zo komt onze eigen katholieke liturgie ons soms sterk cerebraal en zeer woordgericht voor. De soms spectaculaire uitingen van affectiviteit lagen aan de grondslag van de idee dat een sterk emotionele suggestibiliteit -volgens sommigen een hysterische trek- één van de eigen- schappen van de sektaire persoonlijkheid was. Indien dit klopte, dan moest er op psychologische tests een duidelijk verschil waarneembaar zijn tussen de personen die participeerden aan een sterk emotio-neel getinte religie en de anderen. Maar de bovenstaande hypothese werd slechts gedeeltelijk ge-verifieerd: er waren inderdaad enkele lichte verschillen op de antwoordpatronen van beide onder- zochte groepen (inz. attitudensysteem), maar noemenswaardige verschillen waren er niet. Besluit: de oorspronkelijke, weinig flatterende veronderstelling hoeft alleszins genuanceerd. Personen die zich tot affectief getinte godsdienstvormen aangetrokken voelen, zijn daarom nog niet per definitie hysterisch. Seks in sekten Hierover kan men geen eensluidend besluit trekken. In sommige sekten wordt seks beschouwd als een kunst, een meditatievorm of een bekeringsmiddel. In deze sekten worden seksorgieën als deel van een ritueel beschouwd. Andere sekten pleiten daarentegen voor seksuele onthouding. Bij hen wordt seks tot de voortplantingsdimensie gereduceerd. Profielschets van de sekteaanhanger
Er wordt wel een beweerd dat sekteleden zeer fanatieke mensen zijn. Ze stellen zich negatief op tegenover al wat buiten de eigen knusse groep gebeurt, en maken door hun vaak verbluffende betweterigheid het voeren van een open gesprek haast onmogelijk, luidt de weinig lovende commentaar. Ook deze stelling moet worden genuanceerd. Men kan wel met sekteleden praten, maar van zodra wordt ingegaan op geloof of raak- en/of verschilpunten in geloof, verlopen de dialogen moeilijk. Er dus zit wel een kern van waarheid in de bewering dat praten met sektariërs zinloos is. Zij weten het allemaal al, bezitten de waarheid en discussies zijn vanuit hun standpunt slechts middelen om anderen van hun ongelijk te overtuigen. Uit intelligentie- en persoonlijkheidstests is gebleken dat sekteleden een voornamelijk gemiddelde tot superieure intelligentie bezitten, wel vertonen ze een duidelijke rigiditeit ten opzichte van zichzelf, een defensieve houding tegenover eigen zwakheden en een hoge intolerantie voor ambiguïteit. Verder bleek uit studies over sekten dat sekteleden vaak oligofreen, neurotisch, psychopatisch of psychotisch zijn. Maar men mag dit niet veralgemenen, dit hangt af van de aard van de sekte. Men hoeft dus niet onevenwichtig te zijn om in een sekte te belanden. Het merendeel van de volgelingen blijkt dit toch niet te zijn. Een louter psychologische verklaring kunnen we dus van de hand wijzen. Naast individuele eigenschappen spelen immers ook momentane gevoeligheden, relationele variabelen en toevallige elementen een rol. Wat betreft de persoonlijkheidsvariabelen is, zoals reeds gezegd, de sektebevolking even veelzijdig als het menselijk ras in het algemeen. Maar het valt wel op dat veel mensen veelal in sekten belanden in periodes dat zij het moeilijk hebben, depressief zijn, tegenslag kennen… En hoeveel jonge sektedevoten worden niet 'gepakt' juist in periodes van examenstress, als ze van huis zijn weggelopen, aan drugs of drank verslaafd raakten… 6. Besluit Wij kunnen er niet om heen: sommige groepen zijn ronduit gevaarlijk. Enkele sekteleiders zijn onvoorwaardelijk uit op macht en geld, sommige zijn duidelijk psychisch ontspoord. Maar er zijn ook sekten waarop deze weinig benijdenswaardige eigenschappen niet van toepassing zijn. Maar waar ligt de grens? Dit breng ons tot de motieven die ons uiteindelijk tot een sceptische houding tegenover het sektewezen in het algemeen bewegen. En willen wij werk maken van een weerbare houding tegenover het sektewezen, dan moeten wij in de eerste plaats starten met een bezinning op het eigen geloof…
7. Hulpverlenende verenigingen In België: Vereniging ter verdediging van Persoon en Gezin Hertogenweg 6 Oude Baan 139 1980 Tervuren 2230 Schilde 8. Bibliografie De nieuwe sekten; Alain Woodrow; Nieuwe Stad, Antwerpen. Sekten in België en in Luxemburg; Alain Lallemand; EPO, Berchem. De religieuze sekten; Geert Vanacker; Pelckmans, Kapellen. Open brief aan de sekte van de sektetegenstanders; Anne Morelli; EPO, Berchem. Gods onkruid. Nederlandse sekten en Messiassen; Wim Zaal; Meulenhoff, Amsterdam.