Aardrijkskunde Samenvatting Hoofdstuk 2 Endogene en Exogene processen §2 t/m §12

v  Invloeden van zuren in het water -> kalk uit kalksteen lost op in water en slaat neer als druipsteen(korstverschijnsel)

§7: Verweringsmateriaal in beweging

Erosie:

• Uitschurende werking van met puin beladen water, wind en ijs. Hoe meer puin, des te groter de eroderende kracht.
• IJserosie:

v  Morene=materiaal dat door schuivend landijs is meegevoerd en is afgezet (sedimentatie)(meestal op bodem van U-vormig dal)

Soorten aardverschuivingen:

• Vallend gesteente: losse stenen of rotsen loodrecht naar beneden
• Bergstorting: grote rotsmassa glijdt over helling naar beneden
• Puinlawine: losse stenen van verschillende grootte rollen en glijden naar beneden
• Modderstromen: verweringslaag van zand of klei raakt verzadigd met water en vloeit naar beneden

Puinhelling=ophoping van stenen die door aardverschuiving naar beneden zijn gevallen

Bovenloop -> rivier stroomt snel

In rivier zand en grind gaan schuren over de dalbodem -> slijt langzaam uit -> afbrokkelen wanden -> ontstaat V-vormig dal =riviererosie

IJstong of gletsjer neemt grote keien mee -> schuurt rotswanden van dal af -> ontstaat U-vormig dal bij gletsjertong

Puinwaaier=ophoping van zand,klei en grind op plaatsen waar de stroomsnelheid van de rivier plotseling afneemt 

§8: De opbouw van het laagland

Sedimentatie=afzetting van materiaal (zand,klei) door water, wind of ijs.

• Afzetting door afnemen stroomsnelheid of windluwte door heuvels

Sedimentlaag (sedimentgesteente):

• Vlak afgezet (vb. zeeklei West-Nederland)
• Gelaagd afgezet (vb. scheiding klei-zand)
• Bij hoge temperatuur en druk verhitten sedimenten (vb. zand/kalksteen)

Van bergen naar zee. In de benedenloop stroomt de rivier door overstromingsvlakte.

• Het overstromingswater stroomt traag of staat stil waardoor al het vervoerde materiaal sedimenteerd
• Sedimentatie in de overstromingsvlakte leidt tot dikke pakketten sedimentlagen
• Zodra rivier in zee stroomt laat deze al het sediment vallen -> bouwt zich geleidelijk nieuw land op in zee, een delta.

Generalisaties/regels:

1. Door verwering en erosie worden gesteenten afgebroken
2. Interactie tussen verwering en erosie -> omvang van verweringslaag/sedimentlaag
3. Verschillen n stroomsnelheid en de aard van transportmechanisme -> aard van sediment
4. Aard klimaat -> overheersende type verwering
5. Verwering + erosie veranderen het aardoppervlak: afbraak in hoog gelegen gebied +opbouw (sedimentatie) in laag gelegen gebied.

Afbraak=verwering + erosie

Opbouw=sedimentatie

Zijrivier= rivier die uitmond in hoofdrivier

Zijtak=rivierlopen die ontstaan als een rivier zich in de benedenloop splitst

Delta=nieuw land dat ontstaat op plek waar de rivier in zee uitmondt en daar sediment zich ophoopt

• Gebeurt niet waar de stroming langs de kust groot is

Duinen=zandophopingen die ontstaan door sedimentatie door wind

Zeebodem=sediment, Oceaanbodem=basalt

§10: De vorming van gebergten

1. Plooiingsgebergte (Himalaya)

• Ontstaat door hoge druk

1. Gebergten bij subductie (Andes,de  Alpen)
2. Breukgebergte: horst en slenk (Rift Vallei)(divergente beweging)

-        Horst: hoger gebied van een breuk (in NL, Peelrandbreuk)

-        Slenk: lager gebied tussen 2 horsten (meren)

§11: Afbraak van gesteente

Endogene processen=processen van binnenuit de aarde d.m.v. energie

• Aardbevingen, vulkaanuitbarstingen, platentektoniek

Exogene processen=processen van buitenaf zoals temperatuurverschillen, neerslag, wind door zonne-energie(de zon)

• Zorgt voor verwering, erosie, sedimentatie

Hydrologische kringloop(waterkringloop)=door warmte verdampt water uit oceanen -> stijgt op -> wordt in wolken verplaatst -> komt dan weer als neerslag naar beneden -> stroomt via rivieren of grondwater weer terug in zee -> herhaling enz. blijft maar door gaan

Hydrologische kringloop: endogene processen

• Rivieren krijgen water
• Transport materiaal -> schuring rotsen
• Erosie, sedimentatie

Oude gebergten => exogene processen overheersen

Reliëf=hoogteverschillen in een landschap

Aarde is 4600 miljoen jaar oud

Bovengrondse afstroming=via open water

Ondergrondse afstroming=via grondwater

Lange(ook ijs en sneeuw) en korte waterkringloop:

1. Evaporatie=verdamping uit open water of de bodem
2. Transpiratie=verdamping via vegetatie(begroeiing)

1 + 2 =evapotranspiratie

§12: De gesteentekringloop

Drie groepen gesteenten:

1. Stollingsgesteenten:

• Afkoelen en stollen van magma
  • Dieptegesteente: stolt onder aardkorst,

verliest warmte langzaam -> kristallen

v  Magma -> graniet

• Vulkanische gesteenten: stromen uit over aardoppervlak en koelen snel af -> touwlava

v  Lava -> basalt, touwlava, puimsteen

1. Sedimentgesteente:

• Verweringsmateriaal en resten van planten of dieren hopen zich op, raken bedekt, zakken weg en worden samengeperst
  • Vaak laagjes in gesteente en soms fossielen

v  Zand -> zandsteen

v  Klei -> schalie

v  Plantenresten > veen ->bruinkool

v  Koraal, schelpen -> kalksteen

1. Metamorfe gesteente:

• Stollingsgesteente of metamorfe zakken diep weg in aardkorst, komen onder hoge druk/hoge temperatuur te staan -> gesteente wordt omgevormd

v  Kalksteen -> marmer

v  Schalie -> leisteen

v  Bruinkool-> steenkool

v  Zandsteen -> kwartsiet

v  Zandsteen -> kwartsiet

2 soorten gesteente kringloop:

1. Van gebergte tot sediment tot gebergte:

• Hoog in bergen exogene processen -> losse stukjes steen ->vervoer door water, wind en ijs naar zee -> sediment laag wordt dikker  -> wordt groot gewicht -> onderste korrels worden samengeperst tot sedimentgesteente -> botsing platen -> sedimentgesteente plooit -> gebergte -> proces opnieuw enz.

1. Van magma tot basalt tot magma:

• Bij midoceanische ruggen ontstaat nieuwe oceaanbodem (stollingsgesteente basalt) -> subductie: basalt duikt de mantel in -> groot deel van basalt kan weer opnieuw meedoen met convectie -> proces opnieuw enz.