Hoofdstuk 6 - van republiek tot monarchie

Hoofdstuk 6 – Van republiek tot monarchie

De republiek der Verenigide Nederlanden ontstaat.
In 1555 maakten de Nederlanden deel uit van het Spaanse Rijk. In dat jaar werd Filips II koning van Spanje en heer van de Nederlanden. De Nederlanden bestonden uit 17 gewesten.

Filips II wilde dat alle mensen in de Nederlanden katholiek zouden zijn. Protestanten liet hij daarom streng vervolgen. Veel katholieken vonden dat de stoffen stegen de protestanten veel te steng waren. Ook wilde Filips II als enige alle macht in de handen hebben. De meeste edelen en rijke burgers wilden hun invloed op het bestuur niet aan Filips II afstaan.

In 1566 brak in verschillende steden de Beeldenstorm uit: groepjes protestanten vernielden in kerken alles wat aan het katholieke geloof deed denken. Filips II stuurde toen een leger onder leiding van Alva. Veel mensen vluchten naar het buitenland. Een van hen was Willem van Oranje. Maar in 1568 kwam ij terug met een leger. De opstand die toen begon, wordt de verovering van Den Briel door de Geuzen genoemd. De Nederlanders wilden eerst alleen dat Filips II ophield met het vervolgen van protestanten en het vrijlaten van de gewesten. Later wilden ze dat Willem van Oranje hun leider werd en dat ze een onafhankelijke staat zouden worden.

De Nederlanden raakten tijden de oorlog verdeeld:
- De noordelijke Nederlanden werden onafhankelijk. Zij weden de Republiek der Verenigde Nederlanden genoemd

- De zuidelijke Nederlanden bleven in handen van Filips II.

De noordelijke Nederlanden worden als republiek zelfstandig.
Bijna overal in Europa was de macht in handen van een vorst. Maar de Republiek was een staat zonder vorst. De Republiek was een bond van zelfstandige gewesten. Alleen op het gebied van de buitenlandse politiek en de Verdeling van land werkten de gewesten samen: in de Staten Generaal in Den Haag. De macht kwam grotendeels in handen van een kleine groep Calvinistische rijke burgers en Edelen. Zij werden regenten genoemd.

De machtigste man in de Staten-Generaal was de raadpensionaris van Holland. Hij was het machtigst omdat Holland het belangrijkste gewest was. Veel macht in de Republiek hadden ook de stadhouders. Zij voerden het bevel over de legers van de gewesten.

Op godsdienstig gebied was het Calvinisme de officiële godsdienst van de staat. Maar katholieken werden niet vervolgd. En ze mochten bijeenkomen in schuilkerken. In andere Europese landen stond de regering maar een godsdienst toe.

Handel en de republiek: VOC en WIC
De 17de eeuw staat bekend als de Gouden Eeuw. Amsterdam nam de rol over van Antwerpen als grootste haven- en handelsstad van Europa. Hollandse schepen voeren naar de Oostzeehandel, Engeland Frankrijk en landen rond de Middellandse zee. Amsterdam werd de stapelmarkt van Europa. Door de scheepvaart en de handel kwam de nijverheid tot bloei.

De Hollanders hadden in de Gouden Eeuw overal in de wereld handelsposten. Vooral de handel met Azië was belangrijk. In 1602 werd de Verenigende Oost-Indische Compagnie (VOC) opgericht. Allen de VOC mocht handel drijven met Azië. De belangrijkste producten waren specerijen zoals peper, kaneel, kruidnagelen en nootmuskaat. In 1621 werd de West-Indische compagnie (WIC) opgericht. De WIC dreef handel met Midden- en Zuid-Amerika. Belangrijkste producten waren koffie, thee, suiker, cacao en tabak.

Hoe goud was de Gouden Eeuw?
De samenleving in de Republiek betond uit vijf bevolkingslagen: de regenten, de gegoede burgerij, de kleine burgerij, het gemeen of het gewone volk en de mensen zonder werk. Rijk waren vooral de regenten en de gegoede burgerij. Rijkdom was er vooral in het westen van de Republiek. Daar waren meer handel en nijverheid. Maar de arbeiders en de matrozen verdiende weinig. De meeste mensen in het oosten en zuiden leefde in grote armoede. Velen waren boer.

Tot de wereldberoemde schilders uit de 17de eeuw horen: Rembrandt, Frans Hals, Jan Steen en Johannes Vermeer. Een verklaring voor de bloei van de schilderkunst was dat veel schilderijen werden besteld door rijke burgers.

Beroemde geleerden in de Republiek in de Gouden Eeuw waren Hugo de Groot, Christiaan Huygens en Boerhaave.

Ook goede zaken deden de uitgevers en boekdrukkers. In de Republiek was een veel grotere vrijheid van drukpers dan in andere landen.

De Franse Tijd
In de 18e eeuw werd de Republiek veel minder belangrijk dan in de Gouden Eeuw. Dat kwam vooral omdat Engeland en Frankrijk rijker en machtiger werden. In de 18e eeuw kwamen mensen in verzet tegen het bestuur van de regenten en de stadhouders. De mensen noemden zich patriotten en ze wilden:
- De Republiek weer net zo belangrijk maken als in de 17de eeuw

- Veel mensen invloed geven op het bestuur.

In 1787 werden de patriotten verjaagd. Maar ze kregen weer een kans dankzij Frankrijk. Die verklaarden de Republiek de oorlog en vielen in 1795 ons land binnen. Stadhouder Willem V vluchtte naar Engeland. Patriotten namen over de macht over van de regenten. Nadat Napoleon in Frankrijk aan de macht was gekomen, kreeg ons land een Frans bestuur.

Patriotten en Fransen verandereden de staatsinrichting van Nederland. Nederland kreeg een grondwet. Alle burgers werden gelijk voor de wet. Veel meer mensen kregen invloed op het bestuur dan in de tijd van de regenten. Alle gewesten werden op dezelfde manier bestuurd.

Van monarchie naar parlementaire democratie
Nederland is sinds 1814 een monarchie meteen grondwet. De eerste koning was Willem I. De grondwet gaf de koning veel macht.

Op het Congres van Wenen werd besloten dat de noordelijke en zuidelijke Nederlanden werden samengevoegd tot één staat: Het verenigd Koninkrijk het Nederlanden met als koning Willem I. In 1830 kwamen de zuidelijke Nederlanden in opstand. Toen ontstond België.

In het jaar 1840 kwam er een nieuwe grondwet. De koning had niet meer de meeste macht, maar de ministers en het parlement. Ons land werd een parlementaire monarchie.

Nederland is vanaf 1919 een parlementaire democratie. Want in dat jaar kwam er kiesrecht voor alle mannen en vrouwen. Een parlementaire democratie is ook een rechtsstaat. Een aantal beeldrijke kenmerken van een democratie zijn:
- Gelijkheid van iedereen voor de wet.

- Vrijheid om te denken, geloven, zeggen en schrijven wat men wil.

- Recht op bescherming, privéleven en bezit.

- Recht op een menswaardig bestaan.

- Vrije verkiezingen in een twee- of meer partijenstelsel.

- Bereidheid om compromissen te sluiten en rekening te houden met groepen die in de minderheid zijn.

- Vertrouwen van de bevolking in de parlementaire democratie.

In Nederland is de macht verdeeld in een wetgevende macht, een rechtelijke macht en een uitvoerende macht:
- De Staten-Generaal (parlement) en de ministers hebben de wetgevende macht.

- De ministers hebben de uitvoerende macht.

- De rechters hebben de rechtelijke macht.

De Nederlanders en hun zuilen
Omstreeks 1850 werd het liberalisme de sterkste politieke stroming in Nederland. De meeste aanhangers van het liberalisme waren protestant en hoorden tot de boven- en middenlaag van de bevolking. Alleen zij hadden kiesrecht. Aan het eind van de 19de eeuw gingen een aantal liberalen zich inzetten voor sociale wetgeving en kiesrecht voor mannen en vrouwen. Na de Tweede Wereldoorlog werd de Volkspartij voor de Vrijheid en Democratie (VVD) de belangrijkste liberale partij. In 1966 werd Democraten ’66 (D66) opgericht. Deze partij ging zich inzetten voor meer vrijheid en meer medezeggenschap van de bevolking in het bestuur.

Aan het eind van de 19e eeuw ontstonden confessionele partijen: christelijke partijen van katholieken of protestanten. Deze partijen hadden hun aanhang onder alle lagen van de bevolking. Zij werkten samen in de schoolstrijd tegen de liberalen. Ze wilden dat de overheid ook katholieke en protestatse scholen zou betalen en niet alleen maar de openbare scholen. In 1980 besloot een aantal confessioele partijen samen te gaan in één partij: het Christen-Democratisch Appèl (CDA).

In Nederland kwam het socialisme pas tegen het einde van de 19e eeuw op. De meeste aanhangers van het socialisme waren buitenkerkelijk en hoorden tot de benedenlaag van de bevolking ( de arbeiders). De grootste socialistische partij is vanaf 1946 de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (PvdA).

Aan het eind van de 19e eeuw en de eerste helft van de 20ste eeuw gingen mensen in Nederland steeds meer binnen hun eigen bevolkingsgroep leven. Protestantse, katholieke en socialisten gingen allerlei eigen organisaties oprichten. Zij deze dit omdat zij zich achtergesteld voelden in de samenleving. Naast deze drie zuilen ontstond een vierde zuil: de neutrale. Tot deze zuil behoorden veel liberalen. Vijf voorbeelden van verzuiling in Nederland in de eerste helft van de 20se eeuw: eigen partijen, eigen vakbonden, eigen kranten, eigen tijdschriften en eigen radiozenders.

De verzuiling werd vanaf de jaren '60 minder sterk, maar bestaat nog steeds. Er is zelfs een vijfde zuil bijgekomen: de Islamitische.