Vulkanen in Italië

§1. Inleiding Onze inleiding is bedoeld om jou, de lezer, voor te bereiden op hetgeen wat er te verwachten is van dit werkstuk. Ook is er een uitleg van de belangrijkste begrippen bijgevoegd om de tekst van dit werkstuk begrijpelijk te houden. De hoofdvraag van dit werkstuk zal zijn: “Hoe ontstaan vulkanen en wat zijn de gevolgen hiervan?” Deelvragen zouden kunnen zijn: - Welke gevolgen zouden de Italiaanse economie kunnen beïnvloeden? - Waar ontstaan vulkanen meestal? - Wat hebben Pompeï en de wetenschap met elkaar te maken? Begrippenlijst: α plastische vervormingen - onder hoge druk of hete temperatuur kunnen stoffen veranderen. α continenten - werelddelen α seismologen - mensen die de activiteiten van de vulkaan registreren & onderzoeken α volume - inhoud α explosief - ontploffingsmogelijkheid α viscositeit - dikheid, plakgehalte van de lava α erupties - uitbarstingen α krater - de plaats waar de lava en het puin uitkomen α shuttle - ruimtevaartuig §2. Wat is een vulkaan? Werking van de aarde

De aarde bestaat uit drie delen: de aardkorst, aardmantel en aardkern. De aardkost is het gedeelte waar wij op leven. De korst onder land is gem. 40 kilometer dik en onder de oceaan gem. 5 kilometer. De aardmantel bestaat uit twee delen, het bovenste gedeelte is de lithosfeer en het onderste gedeelte de asthenosfeer. De lithosfeer is een gedeelte van de aardkorst en van de aardmantel. De asthenosfeer is een zachte laag waarin plastische vervormingen kunnen optreden. Deze trage stromingen noemt men convectiestromen. De convectiestromen bewegen door de temperatuurverschillen, die ontstaan door radioactief materiaal dat warmte afgeeft. De convectiestromen zorgen voor het bewegen van oceanen, continenten, gebergten en veel meer. De werking van vulkanen
Bij een breuk tussen twee platen kan het magma naar buiten komen. Als dit vaak gebeurt ontstaat er een vulkaan. Het magma die naar buiten komt noemen we lava. De lava versteent en kan op die manier een vulkaan/berg vormen. Buiten de botsingzones van de plaatsen heb je ook zogenaamde 'hot spots'. Dit zijn plaatsen onder een oceaanbodem waar het magma op een vaste plaats naar buiten komt. Als de aardkorst van plaats verandert door de convectiestromen, blijft de hot spot op dezelfde plaats. Hierdoor wordt er een nieuwe vulkaan gevormd boven dezelfde hot spot. Daardoor kan je dus oceanische vulkanen in een patroon krijgen. Zo ontstaat een eilandenrij. Dit is het geval bij Hawaï. De vulkanen die op deze manier van de hot spot zijn afgedreven zijn daardoor niet meer actief, we noemen ze ook wel 'dode vulkanen'. Vulkanen zijn slapend als ze jarenlang niet uitbarsten. Vulkanen die regelmatig uitbarsten noemen we actieve vulkanen. Seismologen meten de activiteit van een vulkaan en kunnen daardoor berekenen wanneer een vulkaan ongeveer uitbarst. Ook kunnen er vulkanen ontstaan op plaatsen waar de zware oceanische plaat onder de lichtere continentale plaat duikt. Dit heet subductie. Doordat de oceanische plaat dan smelt door de hitte van de aarde, komt er een overvloed van magma. Die magma dringt zich door de aardkorst naar boven en vormt zo een vulkaan. Deze vulkanen zijn meestal stratovulkanen, en staan altijd aan de kust of een paar kilometer ervandaan. Wanneer barst een vulkaan uit ?? Een vulkaan ligt boven een diepe haard roodgloeiend vloeibaar gesteente, dat we de magmahaard, of magmakamer noemen. Het magma smelt een gat door het gesteente boven zich en vloeit naar buiten. Als er veel water in het magmamengsel zit kan er explosieve stoom ontstaan. Obstakels beïnvloeden de uitbarsting van een vulkaan, als de pijp van een vulkaan bijvoorbeeld wordt afgesloten door een lavaprop kan er een explosieve uitbarsting ontstaan. Lagen gestolde lava en afgekoelde vulkanische as vormen een kegelvormige berg rondom een centrale kraterpijp, waar de lava door naar buiten stroomt
Soorten vulkanen
Stratovulkanen, deze zijn meestal groot en kegelvormig met hoge bergtoppen met eeuwige sneeuw die vaak hoger zijn dan 2500 m. ze nemen vaak een oppervlakte van 100 km2 in en hebben een volume van 400 km3. Stratovulkanen zijn de meest voorkomende vulkanen op aarde; ze zijn opgebouwd uit gestolde lavastromen afgewisseld met lagen materiaal. De lava uit een stratovulkaan wordt ook wel AA-lava. Deze vulkanen zijn zeer explosief. De helling van een stratovulkaan is steil. Dit komt doordat deze zo explosief is. Op de afbeelding zie je er een. Schildvulkanen. Deze zijn opgebouwd uit gestolde lavastromen en zijn veel platter van vorm dan stratovulkanen. Ten gevolge van de lage viscositeit (stroperigheid) van het magma verspreiden de lavastromen zich tijdens de erupties over een groot gebied. Deze soort lava noemen ze ook wel Pahoehoe lava, erg dun en bij opdroging heel egaal. De helling van een schildvulkaan is vaak minder dan 10 graden; dat komt omdat de lava zich niet ophoopt nabij de centrale pijp, zoals bij een normale vulkaan, maar zich verspreidt. Bovendien stroomt de lava niet altijd uit 1 richting, maar soms ook uit openingen aan de zijkanten van de vulkaan. Op de afbeelding hiernaast zie je een schildvulkaan. §3 Vulkanen in Italië Italië heeft in de zuidelijke regionen een aantal vulkanen liggen. De belangrijkste en de meest welbekende zijn natuurlijk de Etna en de Vesuvius, maar er zijn ook nog andere vulkanen. De vulkanen in Italië zijn bijna allemaal ontstaan door een paar Hot Spots, waarover we al wat hebben verteld, of door de Turks-Griekse plaat die van Italië af beweegt. Er zijn ook theorieën dat Italië vroeger vastzat aan Afrika, maar dat is nog altijd niet zeker, helaas. We hebben de vulkanen in Italië even op een rijtje gezet. - De Sabatini, een vulkaan die al heel oud is, en ten westen van centraal Italië ligt. De wetenschappers hebben geconcludeerd dat de laatste uitbarsting van de vulkaan 100000 jaar geleden heeft plaatsgevonden. Nu is de krater ingenomen door het meer Bracciano, de donkere vlek die je op de satellietfoto kunt zien. - De Vesuvius, de vulkaan die de ramp van Pompeï veroorzaakte. Dit is eveneens een oude vulkaan. Hij vormde zich 34000 jaar geleden, en barstte 17000 jaar geleden uit, waarbij hij de stad Pompeï verwoestte. Deze vulkaan is ook nog altijd actief. Op dit moment slaapt hij, maar nog geen 20 jaar geleden in de periode 1983-1985 werd hij weer actief, en groeide de vulkaan door lavastromen die stolden. Het was geen agressieve uitbarsting, maar hij zorgde er wel voor dat er een hoop huizen, havens en toeristenindustrie vernietigd werden. Uiteindelijk werden er 36000 mensen verplaatst, of geëvacueerd, hoe je het ook wilt stellen. Op de foto zie je aan de zee een kleine stip met een bruine rand eromheen. Dat is de Vesuvius. Het bruine gedeelte rechts en boven de vulkaan is vruchtbare grond en gesteenten die door uitbarstingen zijn gevormd. - Het Vulcano eiland. Dit is een eiland dat is ontstaan door drie vulkanen die tegen elkaar aan zijn gegroeid. De vulkaan Fossa is het grootst en heeft de vulkaan Lentia voor een groot deel opgeslokt. D.w.z dat de lava van Fossa Lentia heeft omcirkeld en bedolven onder puin. De derde vulkaan, genaamd Vulcano, is tegen Lentia aangegroeid maar heeft nog wel zijn eigen krater. In de periode 1880-1890 is het eiland door verscheidene uitbarstingen (erupties) groter geworden en heeft het eiland zich zo gevormd als wij hem vandaag nog kennen. Nou, in grote lijnen dan, want de laatste tijd zijn er hier en daar weer kleine lavastroompjes te ontdekken, en hoor je hier en daar een klein ontploffinkje. Alledrie de vulkanen zijn een stratovulkaan, of geweest, en blijven waarschijnlijk nog wel even groeien. - De Etna, de grote vulkaan op het zuidelijke eiland Sicilië. De Etna is samen met de Vesuvius een van de bekendste vulkanen van Italië, en, in zijn eentje, bijna de bekendste van de wereld om zijn record aan uitbarstingen en lavastromen. De Etna is behoorlijk groot en hoog. Op de toppen ligt eeuwige sneeuw. De geschiedenis van de Etna is erg ingewikkeld. De oudste lava die gevonden is, is 300000 jaar geleden uit de vulkaan gevloeid. De Etna heeft verschillende kraters, en bestrijkt in totaal bijna een zesde deel van het eiland. De Etna ligt noordoost op het eiland. Op de foto uit een shuttle zie je de donkere plek met een witte punt in het midden, dit is de Etna. Er staan ook een vakje, waar in te lezen is: Catania. Dit is een grotere stad aan de oostkust van Sicilië. Dit kun je zien op de kaart hieronder. Sicilië profiteert veel van deze vulkaan, maar dat zal later in dit werkstuk nog verder worden toegelicht. - De Stromboli, die eveneens het eiland(je) Stromboli vormt. Deze vulkaan is redelijk bekend, omdat het op dit moment de actiefste vulkaan ter wereld is. Hij ligt in de Thyreense zee, ten oosten van Italië. Het eiland is ongeveer 2 kilometer in diameter en ligt 900 meter boven de zeespiegel. Ook nu in 2003 zijn er constant kleine lavabronnetjes die de vulkaan weer laten groeien. De meeste vulkanologen hebben ontdekt dat de Stromboli al 2000 jaar achtereen actief is. Op de vulkaan is er om de paar uur een explosie te horen van gas, dat 20 eeuwen lang. Gewelddadige uitbarstingen zijn erg zeldzaam. In 1919 zijn een keer 4 mensen omgekomen door rondvliegende brokstukken van 60 ton zwaar. In 1930, tijdens de zwaarste uitbarsting deze eeuw kwamen 3 mensen om door lavastromen. §4. Vulkaanrampen in Italië In Italië zijn door de eeuwen heen wel wat ongelukken en rampen gebeurd door toedoen van de vulkanen. De bekendste en eigenlijk enige ramp is natuurlijk Pompeï, waarbij de vulkaan de Vesuvius hele dorpen met de grond gelijk maakte... 79 v. Chr. Vesuvius, Italië De Vesuvius in Italië is een van de gewelddadigste vulkanen ter wereld. Sinds het begin van de jaartelling kwam het zeker dertig keer tot een uitbarsting, waarbij soms honderden slachtoffers vielen. De meest beruchte uitbarsting (eruptie) was die van het jaar 79, toen Pompeii, Herculaneum, Stabiae en tientallen dorpen werden bedolven onder een regen van as, stoom, water en zand. Volgens sommige bronnen kwamen meer dan 20.000 mensen om het leven, maar de officiële wetenschap houdt het op circa 3350. Het was de eerste vulkaanuitbarsting waarover een uitvoerig verslag bewaard is gebleven. Een van de slachtoffers was Plinius Major, Plinius de Oudere, een van de beroemdste politici in het Romeinse rijk. Zijn adoptiezoon Plinius Minor (de Jongere) deed in brieven aan de geschiedschrijver Tacitus verslag van de ramp. Volgens hem verscheen aan de horizon een opmerkelijke wolk. Kort daarna bracht een bode een waarschuwingsboodschap van een bewoner van de hellingen van de Vesuvius: de vulkaan was uitgebarsten en er was geen andere vluchtweg meer dan over de zee. De uitbarsting prikkelde de wetenschappelijke belangstelling van Plinius, die onmiddellijk met een boot naar de overkant van de baai voer. De zee kwam in beroering; trok weg en kwam terug met enorme golven. Het werd avond; de vlammen van de vulkaan en de brandende dorpen op de hellingen verlichtten de nachtelijke lucht. Plinius beschermde zich tegen de asregen onder een zeildoek. Een vlammend brok gesteente, voorafgegaan dor een wolk zwavel, veroorzaakte paniek in de boot. Hij stond op, met hulp van twee bedienden, en viel onmiddellijk dood neer. Veel plaatsen verdwenen en werden vergeten. Pompeii werd ontdekt toen in 1748 overblijfselen werden teruggevonden, waaronder gemummificeerde lichamen van mensen die, plat op de grond, met de hand voor de mond, hun longen tegen de hitte trachtten te beschermen. Daarom is Pompeii ook zo bekend omdat de lava een heel dorp gemummificeerd heeft en zo konden wetenschappers heel veel over de geschiedenis te weten komen van Pompeii en van de cultuur die ze toen hadden. Ze hebben er nu een museum van daarin zie je gemummificeerde mensen, dieren, dagelijks huisgerei enzovoort. 1669 n Chr. De Etna barst met geweld uit, er vallen 20000 doden op Sicilië. 2001 & Verder.. Krantenbericht “De Limburger,, maandag 19 november 2001
MAGMAMEER ONDER VESUVIUS
Napels – Vulkanologen hebben onder de Vesuvius een reusachtig magmameer ontdekt. Het vloeibare gesteente, verspreid over een oppervlakte van vierhonderd vierkante kilometer bevindt zich ongeveer 8 kilometer diep. Het magmameer reikt van de Golf van Napels tot de Apennijnen.(Zie figuur, tussen 2 dikke lijnen) De vulkanologen van de Universiteit van Napels zijn de grote hoeveelheid magma op het spoor gekomen tijdens jarenlange bodemmetingen. In die periode wekten zij kunstmatig schokgolven op en registreerden de effecten daarvan. Hun onderzoek publiceerden zij in het vakblad Nature. De ontdekking bewijst dat de Vesuvius nog steeds actief is en tot uitbarsting kan komen, zei de directeur van het vulkaanobservatorium van Napels., Gianni Macedonio. Het voordeel is volgens hem dat voortaan een nieuwe uitbarsting veel beter kan worden voorspeld. Macedonio stelde de zowat 800000 mensen die in het gebied rond de Vesuvius leven gerust: Er is op dit moment geen verhoogd gevaar. Bij de bekendste uitbarsting van de Vesuvius, in het jaar 79 n. Chr., werd de Romeinse stad Pompeï volledig verwoest. (DPA) Zo zie je maar, twee jaar geleden is dit artikel gepubliceerd. Er is toen niet echt veel aandacht aan besteed omdat toen net de aanslagen van 11 september achter de rug waren. Maar als dit magmameer zich zou gaan roeren, dan kunnen er nog heel vervelende dingen gebeuren in het zuiden van Italië. De stad Napels, die aan de voet van de vulkaan ligt, zal bijna geheel moeten geëvacueerd. §5. Hoe Italië profiteert van de vulkanen Vulkanen hebben niet alleen negatieve kenmerken, ook positieve. Ze zorgen voor veel grondstoffen, en, het belangrijkste, heel vruchtbare grond. Italianen profiteren hier vooral van door enorme wijngaarden op de hellingen van de vulkanen aan te leggen. As. Bij een vulkaanuitbarsting komt er meestal veel as vrij. In eerste instantie kan dat veel schade veroorzaken aan milieu en omgeving van de vulkaan. Op langere termijn echter wordt de aslaag die rijk is aan bruikbare mineralen, omgezet in een laag vruchtbare aarde. Bijna overal in de buurt van vulkanen gebruiken de mensen die vruchtbare aarde voor landbouw en je ziet zelfs na uitbarstingen de mensen steeds weer terugkomen naar het vruchtbare land in de buurt van de vulkaan. Gesteenten

Na een vulkaanuitbarsting zijn gebieden kaal en vaak kleurloos, na ene tijd groeien er waarschijnlijk weer planten. De gevormde gesteenten worden door de voortdurende werking van wind, regen, hitte en vorst uiteindelijk afgebroken. De gesteenten veranderen in bodem waarin door de wind verspreiden zaden snel ontkiemen zodat er weer planten zullen groeien. De bodem wordt vruchtbaarder door kleine hoeveelheden as. En daarom woonden en wonen er nog steeds veel boeren tegen een vulkaan aan omdat de grond daar zeer vruchtbaar is en ze nemen het risico erbij dat de vulkaan ooit tot uitbarsting kan komen. Dan is er nog een derde aspect, waarvan de Italianen van kunnen profiteren. Het heet Geothermische energie. Diep onder de grond bevindt zich poreus gesteente waar het water als in een spons wordt opgenomen. Hieronder ligt een harde rotslaag, die het bovenliggende water verwarmt. Het hete water kan naar de oppervlakte worden gepompt door een put te graven. In sommige koude landen wordt dit water gebruikt om warmte te produceren in de vorm van geothermische energie. In warme landen kan deze energie in de wintermaanden worden gebruikt, maar ook in de zomermaanden door dit overtollig water langs een stuwdam te laten lopen. 1= niet-doorlatend gesteente
2= hitte van de mantel
3= doorlatend gesteente
4= waterconcentratie
5= heetwaterbron
Zoals we net al zeiden profiteert de Italiaanse bevolking van de vulkaan door middel van land- en akkerbouw. Hier volgen enkele soorten die groeien in de buurt of op een vulkaan. Hier en daar op de hellingen groeit riet. Er zijn geen bossen meer, met uitzondering van enige groepen steeneiken. Wat er wel groeit? Brem, wolfsmelkstruiken, vijgencactus (de Opuntia met haar vitaminerijke vruchten!), wilde venkel, rode zistroos, hondskamille (ook bekent als malteserkruisbloem), steekwinde, de kleverige inula, de portulax en de mooie gele zeevenkel. De lokale bevolking gebruikt deze producten in de eigen keuken, en ondernemingen kweken zoveel mogelijk van deze producten op de vulkaan. Het belangrijkste product is veruit de wijn. Wijn is heel makkelijk te verbouwen op heel vruchtbare grond. Op Sicilië is een grote variëteit aan wijnen door toedoen van de Etna. De echte Etna wijn heet de Etna D.o.c. Deze wijn is weer onderverdeeld in verschillende soorten en maten. Hier staan er een paar, maar in totaal worden er zo´n 30 wijnen verbouwd op de vruchtbare grond wijn de vulkaan. Barone di Villagrande Rode wijn recht van de Etna, met het keurmerk Doc. Vinicola Bananti Rode en witte wijn van de Etna, de witte wijn is een superieure wijn. Barone Scammacca Rode en witte wijn uit het dorp San Michele ad voet van de Etna
Cooperativa Patria Rode, witte en rosé wijn uit de periode 1981-1991
Vincenzo Russo Rampante Etna Bianco, Rosso, Uve d'Oro Binco, Rosso, Rosato
Valle Galfina Rode Etnawijn, met het Doc keurmerk
Antichi Vinai Etna Doc wijn & Champagne, verbouwd op de Etna
Grondstoffen
Obsidiaan is een natuurglas, typerend voor sommige vulkaangebieden, waaronder Lipari. Het is grijs met een tendens naar zwart en halfdoorzichtig. Obsidiaan was een gesteente dat geëxploiteerd werd voor de intensieve handel in het Middellandse Zeegebied en werd dikwijls gebruikt voor de fabricage van nuttige gebruiksvoorwerpen, maar ook voor wapens, voor de ontdekking van het metaal. De Eolischers exporteerde obsidiaan naar Sicilië en verder langs de Thyrreense route naar Frankrijk en Spanje
Kortom, de vulkanen in Italië zijn niet alleen synoniem voor ellende, maar ook, enzeker, een synoniem voor een stabiel inkomen.
Bronnenlijst Internet  www.vulkanen.nl  www.vulcano.und.edu  www.vesuvius.it  www.sicily.com  www.italia.it  www.kaart-europa.nl  www.initaly.com  www.libary.thinkquest.org
Boeken:  “Wonderen van het natuurgeweld”, Gerton van Wageningen, Uitg. De Geïllustreerde Pers, Amsterdam, 1972  ¨De Wereld drijft uiteen,,  ¨Wereldatlas,, de Algemene Nederlandse Wielerbond, uitgeverij Arie Spaans, 2e druk 1998  ¨De planeet Aarde,, Gestel, Jan van, Amsterdam, 1998.  ¨De planeet Aarde,, Vulkanen, Lewis, Amsterdam, 1982.  ¨De aarde verklaart,, Taylor, Barbara, Amsterdam, 1998.  ¨Vulkanen,, Steele, Philip, Amsterdam, 1995.  ¨Vulkanen,, Corona, Harmelen, 1999.  ’Handboek over de woeste natuur’, Trevor, Day, Haarlem, 2002  ¨Encyclopedie voor de Jeugd,, Bosch & Keuning, Baarn, 1993
Documentatie:  documentatiemap ¨Vulkanen,, Bibliotheek Vlijmen.