Inleiding;
Eerst iets over Egypte in het algemeen. In het oude Egypte maakte het niet uit of je nu een slaaf, gewone arbeider of farao was, je leven werd dagelijks beïnvloed door de godenwereld. Bij bijna alle grote gebeurtenissen in het leven (geboorte, volwassen worden, huwelijk, dood, maar ook de gewone oogst) hoorde een bepaald ritueel dat bedoeld was om de goden gunstig te stemmen zodat ze de Egyptenaren zouden helpen.
Waar de oude Egyptenaren hun goden en godinnen vandaan haalden is niet zo moeilijk te zien. Hun leven werd immers beheerst door de cyclus van leven en dood, van de zon en de Nijl, door de omringende dierenwereld en, niet te vergeten, henzelf. Vertegenwoordigers of symbolen van al deze 'machten' zijn in de godenwereld terug te vinden.
Vaak werden goden en godinnen met een werelds aspect geassocieerd. Welke god of goden de voorkeur had(den) was afhankelijk van de streek en de periode. Overigens zijn sommige egyptologen van mening dat al die goden manifestaties van één en dezelfde godheid zijn. Doordat godheden grotere dan lokale bekendheid kregen en hun karakter in de loop der eeuwen veranderde, is de hele godenwereld nogal onoverzichtelijk.
Goden van Egypte
Hieronder staan de goden die in het oude Egypte vereerd werden. AMUN; Heeft verschillende betekenissen. Onder de naam Amun-Re werd hij geïdentificeerd met de zonnegod Re (of Ra); als Amun-Min was hij de god van de vruchtbaarheid. Ook is het nauw verbonden met het water. Op afbeeldingen lijkt hij op een mens; soms heeft hij twee veertjes op zijn hoofd. ANUBIS; Is de dodengod en werd verbonden met de mummificatie, waarvan hij de uitvinder geweest zou zijn. Ook werd hij in verband gebracht met het hiernamaals. Hij is de gids van de dode door de onderwereld. Zijn verschijningsvorm is die van een hond of een jakhals. APIS; Is de heilige stier en staat voor kracht en vruchtbaarheid. Hij draagt meestal een zonneschijf tussen zijn horens. ATON; Is de naam van de zonneschijf. Tijdens de korte regeerperiode van Amenhotep IV/Ichnaton werd Aton tot enige god uitgeroepen. Aton is de enige die niet (deels) de gedaante van een mens heeft; hij werd afgebeeld als zon (bal of schijf), met geopende handen aan de uiteinden van de stralen. ATUM; Is de oergod, afgebeeld als mens, meestal met een dubbele kroon. Het is de schepper van de wereld en deed dat door middel van masturbatie. BASTET; De godin van de vreugde en werd afgebeeld met een vrolijke kattenkop, soms ook met een muziekinstrument. Katten zijn in Egypte nog steeds bijzonder talrijk en populair. BES; De beschermer van zwangere vrouwen, het gezin en kleine kinderen. Vanwege dit laatste komt zijn beeltenis vaak voor bij mamisi of geboortehuizen. Deze god werd afgebeeld als dwerg met afwisselend veren, een kroon of leeuwenmanen op zijn hoofd. CHNOEM; God die de mensen vormt op zijn pottenbakkerswiel. GEB; De god van de aarde. Zijn vrouw Nut, de godin van de hemel, baarde het drietal Osiris, Seth en Nepthys. Geb werd liggend op zijn zij afgebeeld, terwijl zijn vrouw zich op handen en voeten over hem heen buigt. HAPI; De Nijlgod. Vaak weergegeven met zowel borsten als een baard en waterplanten op zijn hoofd. HATHOR; De moedergodin, de godin van de vrouwen, van de hemel en van de necropolis, maar ook van dans, gezang en liefde. Ze heeft de gedaante van een mens en draagt koeienhoorns, waartussen een zonneschijf zit geklemd. HORUS; Is een ingewikkelde god. Oorspronkelijk was hij hemelgod. In de Osiris-legende is hij de zoon van Isis en Osiris. Tevens is hij zoon van Re en daarmee ook zonnegod. Daarnaast zijn er nog tal van manifestaties van deze god. Hij is herkenbaar aan de valkenkop met de dubbele kroon. Zijn hoofdtempel stond in Idfu. Horus had vier zonen, die de vier windrichtingen vertegenwoordigden en tevens elk een deel van de ingewanden beschermden. De zonen van Horus heten; Amset (zuiden/lever, zijn symbool is het mensenhoofd), Hapi (noorden/longen, zijn symbool is een apenkop), Duamutef (oosten/maag, zijn symbool is een jakhalskop) en Kebekhsenuef (westen/darmen, zijn symbool is een valkenkop. ISIS; Is, dankzij de Osirislegende, een zeer populaire god. Iedereen hield van haar. Zij werd niet met een bepaald werelds aspect geassocieerd, maar stond voor alles wat goed was. Ze was een soort liefdesgodin. Ze werd afgebeeld als vrouw met koeienhoorns en een giervormige hoed. Ook in de Romeinse tijd werd deze godin vereerd. KHNUM; De scheppende god die mensen en andere zaken op een pottenbakkersschijf uit klei vormde. Ook was hij de beschermer van de Nijl. Hij heeft de kop van een ram als hoofd. KHONS; De maangod. Deze zoon van Amun en Mut is enerzijds een ziekteverspreider en anderzijds werd hij in gebeden om advies gevraagd bij het bestrijden van ziekten. Hij is afgebeeld als mummie met een haarlok op zijn valkenkop. Op zijn hoofd staat een maan. MAAT; De godin van waarheid, recht en orde. Zij speelde een belangrijke rol bij het onderwereldgerecht van Osiris. Als vertegenwoordigster van de absolute waarheid zat zij op de ene schaal van de balans; het hart van de overledene lag op de andere. Wanneer het hart te zwaar was viel het oordeel negatief uit voor de dode. Haar voorstelling is die van een vrouw met een struisvogelveer op haar hoofd; symbool voor gewichtloosheid. MIN; De vruchtbaarheidsgod en tevens god voor alles wat met scheppen te maken heeft. Hij is te herkennen aan de mummievorm met twee pluimen op zijn hoofd en zijn vooruitstekende geslachtsdeel. MUT; De moedergodin. Zij is de vrouw van Amun en de moeder van Khons. Ze ziet er meestal uit als een gier, soms heeft ze een leeuwenkop. MONTU; De oorlogsgod. Hij heeft een mensengedaante met een valkenkop waarop de zonneschijf en twee veren te zien zijn. NEITH; De godin van de oorlog en van de jacht. Ze werd afgebeeld met een kroon of twee pijlen op haar hoofd en een pijl in haar hand. NEPHTYS; Een beschermgodin. Ze was de zuster van Isis, Osiris en Seth. Bij het tot leven wekken van Osiris hielp zij haar zusje Isis. Ze werd afgebeeld als vrouw met haar naam in hiërogliefen op haar hoofd. NEKHBET; Een beschermgodin van Opper-Egypte. Ze werd voorgesteld als gier
NUT; De godin van de hemel. Haar lichaam is bezaaid met sterretjes. Ze at iedere avond de zon op om deze de volgende ochtend weer te baren. Ze was getrouwd met Geb. Nut werd afgebeeld als een vrouw die op haar handen en voeten staat en zo de onder haar zittende Geb en Shu, de goden van lucht en licht beschermt.
OSIRIS; De god van de onderwereld is, net als zijn zuster Isis, zeer populair geworden door de naar hem vernoemde legende. Oorspronkelijk was hij vruchtbaarheidsgod. Als heerser van de onderwereld bepaalt hij het voortleven na de dood. Zijn verschijningsvorm is die van een mummie met in zijn handen een waaier en een kromme staf die hij beide tegen zijn borst drukt. Op zijn kroon prijken twee veren.
PAKHET; De kattengodin die bij Beni Hassan vereerd werd.
PTAH; De god van de vaardigheid en het ambacht. Hij was getrouw met Sekhmet. Hij was de hoofdgod van Memphis en werd afgebeeld als een mummie met drie scepters.
RE/RA; De zonnegod die eruit ziet als een mens met een valkenkop waarop de zonneschijf rust. Hij komt oorspronkelijk uit Heliopolis, maar werd in heel Egypte vereerd.
SEKHMET; De godin van de dood, van ziekte en van tegenspoed. Ze was een beetje chagrijnig, maar desondanks bracht zij, behalve onheil, ook genezing. Ze heeft de gedaante van een vrouw met een leeuwenkop.
SERAPIS; De mystieke eenwording van Apis/Osiris en Dionysos/Zeus. Dat laatste geeft al aan dat hij een Griekse vinding was. Op afbeeldingen is hij meestal voorzien van een baardig hoofd, met daar bovenop een graanschepel.
SETH; De god van de onderwereld, storm chaos, oorlog en van de woestijnen. Hij is de moordenaar van zijn broer Osiris. Hij werd afgebeeld als een mens met een fantasie-beestenkop en een kroon
SOBEK; De vruchtbaarheidsgod. Hij ziet er uit als een krokodil en werd in heel Egypte vereerd, maar met name in de Faiyum en in Kom Ombo. THOTH; Was eerst maangod, maar werd later god van de kennis en wetenschap. Zijn verschijningsvorm is de ibis, baviaan of mens met de kop van een ibis. TAWERET; De godin van de vruchtbaarheid en beschermster van zwangere vrouwen. Zij werd afgebeeld met grote borsten, een dikke buik en een vriendelijke nijlpaardensnuit. Nijlpaarden waren volgens de Egyptenaren voortdurend zwanger. De Egyptenaren geloofden dus niet in 1 god maar in meerdere goden. Iedere god had zijn eigen taak. naast de zuivere menselijke of dierlijke vormen vindt men ook samengestelde goden; zoals wezens met een menselijk lichaam en een dierenkop. Maar de goden hadden niet overal dezelfde namen. In elk gebied had bijvoorbeeld de god Re weer een andere naam. Iedere grote stad had ook zijn eigen heilige beschermgod. De Egyptenaren vonden de goden heel machtig. Daarom maakten ze tempels voor de goden. Ze dachten dan dat de goden daar zouden gaan wonen. Iedere dag brachten ze eten en drinken mee naar de tempel zodat de grote god die daar zou wonen, geen honger hoefde te lijden. Veel Egyptische goden werden als een dier getekend. De god Re werd namelijk in de vorm van een valk getekend. Ook een belangrijke god voor de Egptenaren was de god Osiris. Vogens oude verhalen van vroeger was Osiris uit de hemel gekomen en werd hij de eerste koning (farao) van Egypte. Hij leerde de Egyptenaren hele belangrijke dingen. Hoe ze bijvoorbeeld grond moesten verbouwen en nog meer belangrijke dingen.Toen Osiris op de aarde aankwam liep het niet zo goed met hem af. Iedereen in Egypte vond hem dan wel een goede koning, maar toch moest Osiris oppassen voor zijn jaloerse broer, Seth. Hij was zo jaloers op Osiris dat hij zoveel had en hij niks, dat hij toen op een dag Osiris vermoord had. De vrouw van Osiris, Isis was toen wel heel erg verdrietig dat het gebeurd was dat ze het lichaam van haar man ging zoeken. Seth had het lichaam van Osiris in 14 stukken gesneden en overal verspreid. Maar Isis vond ze bijna allemaal. Isis had het lichaan toen weer in elkaar gezet en toen begraven. En zo werd Osiris de koning van het dodenrijk. Met andere woorden, de onderwereld zoals de Egyptenaren dat noemen. Ze geloofden dat iedere Egyptenaar die stierf bij Osiris terecht kwam. Isis kreeg een zoon Horus genaamd. Ze moesten vluchten voor Seth, want die wilde Horus weer vermoorden. Om in het dodenrijk te komen (Daar ging je naartoe als je gestorven was dachten de Egyptenaren toen) moest je eerst naar Osiris. Hij besliste samen met 42 rechters. Er werden vragen over je leven gesteld. Bijvoorbeeld; "Heb je iemand ooit vermoord of bestolen?" of ze zeiden “Heb je soms iemand ooit in je leven bedrogen?" Het was de bedoeling dat je 'ja' of 'nee' op die vragen antwoordde en dat je natuurlijk de WAARHEID sprak. Je moest dus die vragen eerlijk beantwoorden. Ondertussen werd je hart gewogen op een soort weegschaal. Aan de ene kant van de weegschaal lag je inmiddels eruit gerukte hart. Aan de andere kant van de weegschaal lag zoals de Egyptenaren dat noemden "De veer van de waarheid". Normaal staat de weegschaal gewoon in evenwicht. Maar wanneer je loog begon de weegschaal uit balans te raken. En wanneer dat gebeurde werd je opgegeten door AMMID, een vreselijk monster. Als je de waarheid sprak en de weegschaal in evenwicht bleef, mocht je naar de 'eeuwige velden'. De farao’s
Om uitspraken te kunnen doen over Cleopatra als farao is het nodig om te begrijpen wat de rol van de farao tijdens de faraonische periode was. Het woord "farao" komt van het Egyptisch per-aä, wat "het grote huis" betekent. De Egyptenaren gebruikten deze aanduiding voor hun koning vanaf het Nieuwe Rijk; het is dus eigenlijk niet correct om de term "farao" vóór het Nieuwe Rijk te gebruiken, maar vaak wordt "farao" gebruikt als synoniem voor "de koning van Egypte". De faraonische periode loopt van ± 3000 v.C. tot de Grieks-Romeinse tijd, die begint met de verovering door Alexander in 332 v.C.. In deze lange periode traden natuurlijk wel nuances op; het onderstaande is een beknopte uitleg. Volgens de oude Egyptenaren bestond de schepping uit de goden, de koning, en de mensen. Alleen de koning kon de goden benaderen, hij moest namens het volk de goden gunstig stemmen en zo het evenwicht, de goddelijke orde in stand houden. Staat en religie waren dus zeer nauw verweven in het oude Egypte. De koning zelf was geen god, maar duidelijk anders dan zijn onderdanen. Volgens de Egyptische religie was de schepping ontstaan uit de chaos, een soort oersoep waarin alles nog ongeordend was. De schepping, de geordende wereld, ontstond als een soort luchtbel in die oersoep. De chaos bleef voortbestaan aan de randen van de schepping en moest zorgvuldig buiten de deur gehouden worden, anders zou uiteindelijk de hele schepping weer terugkeren tot een toestand van chaos, waarbij de ordening teniet werd gedaan. Er was dus een constante strijd tussen de geordende wereld/de schepping/het goede en de niet-geordende wereld/de chaos/het kwaad. Op kosmisch niveau werd die strijd gevoerd door bijvoorbeeld de zonnegod, die dagelijks streed met allerlei demonen, vertegenwoordigers van het kwaad. Op een heel aards niveau moest farao de grenzen van Egypte beschermen tegen buitenlandse invallers. Ook kon hij het kwaad binnen Egypte, in de vorm van criminaliteit, niet tolereren. Hij moest de orde in stand houden, de gerechtigheid, de waarheid, het goede. Het Egyptische woord hiervoor is maät. Het instandhouden van maät hield verschillende dingen in: onder andere het verdedigen of uitbreiden van de landsgrenzen, maar ook het brengen van offers in de tempels. De koning was de enige die in contact kon treden met de goden in de tempels, en theoretisch moest hij dus alle offers brengen. In de praktijk kon de koning natuurlijk niet in alle tempels in het land tegelijk aanwezig zijn en delegeerde hij die taak aan zijn priesters. Maar op de afbeeldingen in de tempels is het altijd farao die de offers brengt, priesters worden in principe nooit afgebeeld. Nogmaals, farao was zelf niet helemaal een god, maar zijn heerschappij was wel analoog aan de mythologie. De god Osiris was de ooit de allereerste koning, maar hij werd vermoord door zijn jaloerse broer Seth. Zijn zuster en echtgenote Isis bracht hem weer tot leven en baarde hem een zoon, Horus. Daarna werd Osiris koning over de doden, en zijn zoon Horus werd koning op aarde over de levenden. Naar analogie hiervan was de koning de incarnatie van Horus, en werd hij na zijn dood Osiris. Hieruit vloeit ook voort dat farao een man was. Een vrouw kon niet de rol van de god Horus op zich nemen. Het is maar heel zelden voorgekomen in de geschiedenis van Egypte dat een vrouw farao was: Hatsjepsoet was de belangrijkste uitzondering. Zij heeft zichzelf zowel als man als als vrouw laten afbeelden en ook in teksten werd ze afwisselend "hij" of "zij" werd genoemd. Na haar dood is de herinnering aan haar zoveel mogelijk uitgewist: hoe veel voorspoed haar regering ook had gebracht, een vrouwelijke farao kon niet bestaan en werd uit de officiële geschiedschrijving worden geschrapt. Deze ideeën over het koningschap, vervlochten in de religie, bleven tijdens de Ptolemeïsche periode grotendeels standhouden. Er bestond dus de vreemde situatie dat de koning, die in de praktijk hellenistisch en niet Egyptisch was, theoretisch nog steeds het hoofd van de Egyptische eredienst was. Zo werd hij ook afgebeeld in de tempels, waar hij zich bijna nooit liet zien. Het ligt voor de hand dat de priesters, die daar zijn rol waarnamen, zeer machtig waren. Er zijn nog een paar belangrijke verschillen. In de faraonische periode kwam het heel zelden voor dat een koning al tijdens zijn leven als een volwaardige god werd vereerd. In de Ptolemeïsche periode werd dit juist standaard. Verder benadrukten de Ptolemeeën hun goddelijkheid onder andere door huwelijken tussen volle broer en zus. In de faraonische periode was dit niet gebruikelijk. Nu terug naar Cleopatra. Cleopatra’s levensverhaal; Cleopatra is de dochter van Ptolemaeus XII ( bijnaam "Auletes": de fluitist), een afstammeling van Alexander de Grote en Cleopatra V Tryphaena. De familie kwam oorspronkelijk uit Macadonië (Griekenland). In 51 v. Chr. overlijdt haar vader. Zij had nog drie zussen: Cleopatra VI, Berenice IV en Arsinoë IV en twee broers: Ptolemaeus XIII en Ptolemaeus XIV. Zij is dan 18 jaar en haar broertje (Ptolemaeus XIII) 12 jaar. Cleopatra VII Thea Philopator "de godin die van haar vader houdt" trouwt volgens de Ptolemeïsche traditie met haar broertje, bestijgt de troon en blijft twintig jaar aan de macht. Ze sprak Egyptisch en liet zich als de nieuwe Isis-godin aanbidden. Zij werd uiteindelijk de meest verafgode maar ook de meest omstredende koningin van Egypte, bijgenaamd "Koningin van de Koningen". Egypte is een van de weinige koninkrijken die onafhankelijk is gebleven van de almacht van Rome. Rome kijkt begerig naar het goud en de rijke opbrengst van de vruchtbare landbouwgronden en grijpt ieder conflict aan, zowel binnenlands als buitenlands, om zich als scheidsrechter op te kunnen werpen. Al tijdens het bewind van haar vader raakt het land, dat geteisterd wordt door familieruzies en revoluties, in een diepe crisis. Rome vindt dit prachtig. Tijdens de troonstijging van Cleopetra is sprake van een logge bureaucratie en is het land nagenoeg vleugellam. Het land wordt verwoest door plunderende bendes, de economie wankelt. Cleopatra heeft haar handen vol aan het verijdelen van samenzweringen die aan het hof worden gesmeed. Haar jongere zus Arsinoë, aast op haar troon. En de jonge Ptolemaeus, echtgenoot van Cleopatra, wordt gemanipuleerd door zijn drie adviseursregenten, de eunuch Photin, de soldaat Achillas en de redenaar Theodotus. Toch houdt Cleoptra de touwtjes flink in handen. Ze devalueert de munt om de export te stimuleren, stelt een godsdienstige politiek in die aansluit op de behoeften van de Egyptenaren en probeert kost wat het kost een conflict met Rome te vermijden. In 50 v. Chr. worden twee zonen van de Romeinse consul vermoord. Om haar goede wil te tonen zend ze de vermoedelijke moordenaars naar Pompejus. Volgens geruchten zou zij een verhouding hebben met de jongste zoon van Pompejus, Gnaeius. Ook zou ze soldaten aan Pompejus ter beschikking hebben gesteld. Alexandrië, hoofdstad van Egypte
Cleopatra is geboren in Alexandrië. Het is een prachtige stad met marmeren monumenten, paleizen, theaters, tempels en de beroemde bibliotheek (met meer dan 700.000 boeken). Op het eilandje Faros (verbonden met de stad middels een dam) stond één van de zeven wereldwonderen: de schitterende wit marmeren vuurtoren van drie verdiepingen, 130 m hoog, met bovenop een enorm beeld van Zeus. Een door haar echtgenoot en zuster ontketende oorlog dwingt haar in 48 v. Chr. de stad Alexandrië te verlaten. Tijdens deze oorlog proberen ze de haven te veroveren en dan met name de Egyptische schepen. Caesar geeft dan opdracht om de schepen in de brand te steken. Hierbij vliegt echter ook een gedeelte van de stad in brand, waaronder de beroemde bibliotheek. Op eigen kracht probeert ze haar rijk te heroveren. Aan het hoofd van een huurleger rukt ze op naar Alexandrië en stuit onderweg op het leger van haar broer/echtgenoot onder leiding van de drie regenten. Voordat het tot een strijd komt, gebeurt er iets onverwachts. Pompejus die in Pharsalus in Griekenland een verpletterende nederlaag tegen Julius Caesar heeft geleden, is naar Alexandrië gevlucht en vraagt bescherming in Egypte. In de hoop dat Caesar hen erkentelijk is, verraden de adviseurs van Ptolemaeus XIII hem en laten hem vermoorden. Op 2 oktober 48 v. Chr. bericht Theodotus Ceasar over de dood van zijn tegenstander en biedt hem het hoofd van Pompejus en zijn ring aan. Caesar is hevig ontsteld en huilt om de dood van zijn voormalige vriend. Aan het hoofd van twee legioenen en zijn lijfwacht maakt Caesar zijn opwachting in Alexandrië. Egypte is voor het eerst onderworpen aan de Romeinse bezetter. Caesar
De Romeinse keizer probeert het Egyptisch volk, dat niet zo van hem gecharmeerd was, in te palmen door het conflict tussen Cleoptra en haar broer op te lossen. Caesar roept hiertoe Cleopatra bij zich. Cleopatra vertrouwt het echter niet geheel en om spionnen en handlangers van haar broer voor te zijn, gaat ze in het geheim en midden in de nacht naar de hoofdstad. Aan boord van een vissersboot arriveert ze in de haven van Alexandrië. Daar stapt ze over in een licht scheepje dat wordt bestuurd door een vertrouwde dienaar. De wachters van de vuurtoren van Alexandrië koopt ze om. Via een list passeert zij de Romeinse garde. Ze gaat languit op een baal vodden liggen, die haar dienaar oprolde en met een riem samenbond. Daarna nam hij het vrachtje op zijn nek en droeg haar naar Caesar als zijnde een cadeau voor hem. Caesar is stomverbaasd als zij in zijn vertrek plotseling te voorschijn komt, stralend en zelfverzekerd. Caesar bewonderde haar lef en stond versteld van haar manier van converseren en haar charme. 's Morgens ontbiedt Caesar Ptlomaeus bij zich. Als de jonge koning zijn zuster ziet, smijt hij uit pure woede zijn kroon op de grond en roept "verraad". Om de boel wat te sussen belooft Caesar Ptolemaeus en Arsinoë het eiland Cyprus waarover zij dan kunnen regeren. Cleoptra regeert opnieuw over het land, onder bescherming van Caesar. Haar broer, die vastzit in het paleis, wordt eerder als een gijzelaar dan als een koning beschouwd. Cleopatra en Caesar
Cleopatra is 21 jaar als ze de minnares van Caesar, dan 54 jaar, wordt. Caesar wordt haar beschermer en erkent haar als koningin van Egypte. Hier trouwt ze dan met haar andere broer, Ptolemaeus XIV (11 jaar oud). Haar vorige echtgenoot schijnt op verzoek van Caear in de Nijl te zijn verdronken. Cleopatra blijft omgaan met Caesar en raakt tijdens een cruisetocht op de Nijl zwanger van hem. Ze schenkt hem een zoon, Caesarion (ook wel genoemd "de kleine Caeasar" of "Ptolemaeus XV-Caesarion-Horus", zoon van Cleopatra-Isis en Caesar-Amon. Caesar had reeds een geadopteerd kind, Octavianus. De macht van Caesar wordt steeds groter en hij benoemd zich zelf voor het leven tot dictator en censor. Op 15 maart 44 v. Chr. maakt hij zich op om van de Senaat de titel van koning (met Cleopatra als koningin) te krijgen, als hij plotseling door de dolk van Marcus Junius Brutus van het leven wordt beroofd. Caesarion blijkt dan niet in het testament van Caesar voor te komen. Cleopatra verlaat dan snel Rome en vertrekt naar Alexandrië. Na haar vlucht overlijdt haar echtgenoot Ptolomaeus XIV, waarschijnlijk op verzoek van Cleopatra vergiftigd. Na de dood van Caesar breekt de strijd aan tussen zijn generaal Marcus Antonius en Octavianus, zijn geadopteerde zoon van 19 jaar, de toekomstige keizer Augustus. Er ontstaat een burgeroorlog en Marcus Antonius wordt op 21 april 43 v. Chr. bij Modena verslagen. Het Romeinse Rijk wordt in tweeën en later in drieën verdeeld. De macht wordt verdeeld (Marcus krijgt het Oosten, Octavianus het Westen en Marcus Lepidus Afrika. Marcus en Octavianus doen alsof ze vrienden zijn, Marcus trouwt met Octaviana, de half-zuster van Octavianus en krijgen samen drie kinderen. Later worden ze weer rivalen en Marcus verlaat Rome en Octaviana en vertrekt naar Alexandrië. In 42 v. Chr. vernietigt Marcus A. Octavianus definitief in de slag bij Filipi (Griekenland). Cleopatra en Marcus Antonius
Marcus Antonius nodigt Cleopatra uit om hem in Tarsus (huidig Turkije) te gaan bezoeken. Ze arriveert in stijl met een schip met een vergulde voorrsteven, purperen zeilen en zilveren roeiriemen en bedient door haar dienstmeiden, die verkleed waren als nimfen. Zelf was ze gekleed als Aphrodite, de liefdesgodin, liggend op een gouden canape, omringd door jongens in Cupidocostuums. Dit alles omringd door de verrukkelijkste geuren. Zo wist ze Antonius te verleiden. Hij belooft haar te beschermen en komt om politieke redenen naar Alexandrië en wordt verliefd op Cleopatra. Cleopatra is dan 28 jaar, Antonius 42 jaar. Er ontstaat een passie die 15 jaar zal duren. Cleopatra schenkt hem een tweeling: "Cleopatra Selene (maan) en Alexander Helios (zon)". Later baart ze nog een zoon: "Ptolemaeus Philadelphia". Cleopatra dwingt Antonius min of meer in Egypte te blijven. Ze roepen zich zelf uit tot goden en maken hun 3 kinderen koningen van verschillende koninkrijkjes. Diverse mensen zint dit niet, er ontstaat een geruchtenstroom in Rome dat Marcus geen Romein meer wil zijn. Octavianus steelt het testament van Antonius. In dit testament staat onder meer dat hij bij zijn dood willen worden begraven in Alexandrië naast Cleopatra. Met name dit laatste zet enorm kwaad bloed bij de Romeinen. Uiteindelijk mondt dit weer uit in een oorlog. Octavianus ziet zijn kans schoon en trekt zijn leger op tegen het leger van Cleopatra. De slag vindt plaats bij Actium, Griekenland. Cleopatra bevindt zich aan boord van de "Antonia", haar admiraalsschip met purperen zeilen, en voert persoonlijk het bevel over een eskader van zestig schepen. Volgens de overlevering zijn Antonius en Cleopatra stiekem met een aantal schepen gevlucht en hebben hun leger in de steek gelaten. Of was dit propaganda van Octavianus? De romeinen winnen de slag en Cleopatra en Antonius vluchten terug naar Egypte. Hier wachten ze op de komst van Octavianus. Antonius zakt weg in een enorm diepe depressie.Daar Cleopatra verwacht dat Rome op haar schatten uit is, bergt ze deze in haar mausoleum op en laat allemaal brandbare spullen opslaan, zodat bij de komst van de Romeinen, zij het mausaleum in brand kan laten steken. Ook schijnt het dat zij hier allerlei soorten dodelijk gif heeft verzameld. In het jaar 30 v. Chr. staan Octavianus'legioenen voor de poorten van Alexandrië. De generaals van Antonius melden hem dat Cleopatra is gestorven en in het mausaleum is begraven. Hij trekt vervolgens zijn zwaard, geeft het aan zijn slaaf Eros en smeekt deze hem te doorboren, maar de slaaf gebruikt het om zichzelf te doden. Aangespoord door zoveel moed, doorsteekt Antonius zich zelf. Antonius. bijna dood, wil toch nog eenmaal Cleopatra zien en laat zich naar het mausoleum slepen. Cleopatra blijkt echter nog te leven. Ze legt hem direct in haar bed en scheurt haar kleren om hem te bedekken, sloeg zich op de borst, krabde die open, veegde zijn bloed af met haar gezicht, noemde hem haar heer, haar man en haar imperator en vergat bijna haar eigen ellende. Antonius sterft in haar handen. Cleopatra vanuit het Egyptologische perspectief: in hoeverre was Cleopatra een farao in de klassieke Egyptische zin? De beroemde koningin Cleopatra was de 7e koningin met die naam. Zij werd geboren in 69 v.C. en regeerde Egypte van 51-30 v.C. Om Cleopatra's Egypte beter te begrijpen moet je nog 3 eeuwen verder teruggaan. De Ptolemeeën
In 332 v.C. voegde Alexander het Grote Egypte toe aan zijn wereldrijk. De Egyptenaren begroetten hem enthousiast, want hij bevrijdde Egypte van de Perzische heerschappij. Alexander trok naar de Siwa-oase in de westelijke woestijn, om daar het orakel van Amon te raadplegen. Amon of Amon-Re was sinds het Nieuwe Rijk de belangrijkste god van het Egyptische pantheon en werd door de Grieken gelijkgesteld met Zeus. Alexander vroeg het orakel of hij de zoon van Zeus-Amon was, en het antwoord was ja. Dit kwam niet helemaal onverwacht; Alexander was niet de eerste die claimde een zoon van Amon te zijn en zo zijn faraoschap legitimeerde: vanaf de tijd dat Amon (Amon-Re) de belangrijkste Egyptische god werd was het gebruikelijk dat farao in teksten spreekt van "zijn vader Amon". Alexander is niet oud geworden; in 323 v.C. stierf hij. Zijn wereldrijk viel uiteen, en net als in de andere delen van zijn rijk werd de generaal die als satraap Egypte bestuurde, koning. Ptolemeus stichtte een nieuwe dynastie. Net als Alexander was Ptolemeus een Macedoniër, en het mag dus zeker geen verbazing wekken dat hij het nog geen 25 jaar oude Alexandrië tot de nieuwe hoofdstad maakte (in plaats van één van de eeuwenoude steden in Egypte die in andere tijdperken de hoofdstad waren geweest). Dit was een logische keuze: het is niet ongebruikelijk dat de veroveraar van een land een nieuwe hoofdstad bouwt. Maar je zou kunnen zeggen dat de ligging van Alexandrië al aangaf hoe de nieuwe heersers zich verhielden tot Egypte: Alexandrië ligt aan de westelijke rand van de Delta, in het Latijn Alexandria ad Aegyptum, Alexandrië bij Egypte. In de bijna drie eeuwen waarin de Ptolemeeën over Egypte heersten bestond dus de vreemde situatie dat een Macedonische vorst een onafhankelijk Egypte bestuurde. Dit gaat een stuk verder dan het Nederlandse koningshuis waarin veel Duits bloed zit: de hele familie was niet-Egyptisch. En er kwam ook geen Egyptisch bloed in de familie, ze trouwden onderling of met leden van de Seleucidische familie (de koningen van Syrië, ook Macedoniërs afstammend van één van Alexanders generaals/satrapen). Egypte werd een land met een Griekstalige administratie en een Grieks sprekende bovenlaag. De bovenlaag van de bevolking was tweetalig, maar we moeten aannemen dat het gros van de bevolking alleen Egyptisch sprak. Het koninklijk hof daarentegen was volledig hellenistisch. Alexandrië was de hoofdstad van het hellenisme, waar Griekse filosofie en literatuur floreerden. De koninklijke familie sprak Grieks en kende geen Egyptisch. Toch deden de Ptolemeïsche vorsten tot op zekere hoogte hun best om de Egyptische tradities in ere te houden: zij lieten tempels voor de Egyptische goden bouwen of herbouwen, in de traditionele Egyptische stijl. Het hiërogliefenschrift, dat alleen nog in de tempels gebruikt werd, kreeg een nieuwe impuls. De officiële kunst veranderde niet wezenlijk; bv. tempelreliëfs zagen er nog steeds traditioneel Egyptisch uit. Enkele details in de weergave veranderden - bijvoorbeeld de weergave van de navel of krullende haarlokjes die onder een kroon uitkomen, maar dergelijke kleinigheden vormen geen breuk met de faraonische stijl. In de minder officiële, minder monumentale kunst is de invloed van de Griekse kunst veel duidelijker waar te nemen. Een goed voorbeeld zijn de versieringen van mummies uit de Ptolemeïsche periode. In deze tijd werden mummies vaak geheel of gedeeltelijk verpakt in cartonnage, een soort papier-maché. Cartonnages konden er vaak heel Grieks uitzien. Een andere mogelijkheid was dat de dode geen dodenmasker in Egyptische stijl kreeg, maar een geschilderd portret in Griekse stijl. Deze twee voorbeelden geven ook meteen aan dat het oud-Egyptische geloof en de daarbij horende gebruiken (zoals het mummificeren) onverminderd voortleefden onder de gehelleniseerde Egyptenaren en de Grieken die de bovenlaag van de bevolking vormden. Andere voorbeelden zijn te vinden in bijvoorbeeld te vinden in de decoratie van de graven zelf, die een mix van de Egyptische en de Griekse stijl kunnen vertonen. De Ptolemeeën deden enkele bewuste pogingen om de Egyptische en de Griekse levenswijze te integreren. Het belangrijkste voorbeeld hiervan is de god Serapis, die aan het begin van de Ptolemeïsche periode met opzet in het leven werd geroepen. Een bestaande Egyptische godheid kreeg een hellenistisch uiterlijk: de Apis-stier, na zijn dood verenigd met de dodengod Osiris, heette Osiris-Apis; in het Grieks Osorapis. Maar de koning zelf, namens wie de offers werden gebracht, liet zich zelden of nooit zien in die tempels. De meeste Ptolemeeën bleven het liefst veilig in Alexandrië. In hoeverre was Cleopatra nu wel of niet een Egyptische farao? Vaak wordt aangevoerd dat zij de enige van de Ptolemeeën was die de moeite nam om Egyptisch te leren. Ook zette ze zich zeer actief in voor het welzijn van haar land, maar er zijn belangrijker argumenten. Cleopatra gedroeg zich als het staatshoofd van Egypte. Zij was degene die de beslissingen nam. Documenten uit haar regeringsperiode maken duidelijk dat dit ook voor de binnenlandse politiek gold. In dit opzicht gedroeg ze zich als een farao. Cleopatra's mede-heersers Ptolemeus XIII en XIV werden genegeerd en er zijn inderdaad afbeeldingen die haar in de rol van een volwaardige farao laten zien - in tempelreliëfs is Cleopatra is vaak moeilijk te identificeren doordat de cartouches waarin de koningsnaam gewoonlijk wordt geschreven, leeg gebleven zijn. In rituele scènes waar ze wel geïdentificeerd is verschijnt ze of alleen, of vóór de mannelijke heerser, of parallel met Caesarion. Eénmaal wordt ze "koning van Boven- en Beneden-Egypte" genoemd, de standaardtitel van de farao. Als staatshoofd gaat zij een alliantie aan met het staatshoofd van een andere staat: eerst Caesar en daarna Antonius van het Romeinse Rijk. Dit is dus zowel zeer standaard-Egyptisch (Cleopatra gedroeg zich als een volwaardig farao) als zeer on-standaard-Egyptisch (als vrouw kon ze geen farao zijn). Volgens de Egyptische ideologie zou Cleopatra's plaats geweest zijn naast de farao, als zijn trouwe echtgenote. Zo liet ze zich echter alleen afbeelden met haar zoon Caesarion. In een ander opzicht past Cleopatra heel goed in de traditie van Ptolemeïsche koninginnen. De Ptolemeïsche koninginnen hadden veel macht, onvergelijkbaar met Griekse of Romeinse vrouwen. Een aantal koninginnen werd vergoddelijkt, soms al tijdens hun leven. Het belangrijkste voorbeeld is de cultus van Arsinoë II, de zuster-echtgenote van Ptolemeus II. Ook Cleopatra trad op als godin: als Venus of Aphrodite bij Caesar en Antonius; in Egypte als Isis of Hathor-Isis. Het Egyptische equivalent van Venus/Aphrodite is meestal Hathor, de godin van o.a. de liefde. Isis is de grote moedergodin, de "moeder der goden". Zoals ik al eerder heb gezegd, baarde Isis haar broer-echtgenoot Osiris een zoon Horus, die als zijn erfgenaam op de troon kwam. Hathor en Isis lijken erg op elkaar, en kunnen zeker in deze periode vaak met elkaar vereenzelvigd worden. Cleopatra noemde zichzelf Nea Isis, en plaatst zichzelf daarmee bewust in het hart van deze mythe: zij heeft de inmiddels overleden koning Osiris-Caesar een zoon gebaard, Horus-Caesarion. Zo benadrukt ze Caesarions rechten op de troon, niet alleen die van Egypte, maar als erfgenaam van Caesar zelfs die van Rome. Helaas was de realiteit dat Caesarion niet werd genoemd in Caesars testament. Daarna komt Antonius op het toneel, als de uit de dood verrezen Osiris. Zowel de relatie met Caesar als die met Antonius was dus niet alleen een soort dynastiek huwelijk. Het past prachtig in het mythologische stramien. Net als Isis beschermt Cleopatra haar jonge zoon totdat hij oud genoeg is om zelfstandig te regeren. Wederom helaas heeft Caesarion daartoe nooit de kans gekregen. In deze zin volgde Cleopatra zowel de Egyptische mythologie rond het koningschap als de Ptolemeïsche traditie van goddelijke koningsparen. Wat betreft Cleopatra's dood door een slangenbeet: er is wel geschreven dat Cleopatra zich door een slang liet bijten omdat ze zo onsterfelijk zou worden. Het is mogelijk dat de Egyptische bevolking dit inderdaad geloofde, en er zijn enkele bewijzen voor een cultus voor Cleopatra na haar dood. Verschillende Ptolemeïsche koninginnen (met name Arsinoë II) werden vergoddelijkt, soms al tijdens hun leven, en in de tempels vereerd. Ook is het mogelijk dat er een connectie is met de uraeus, de opgerichte cobra die, als beschermgodin, vaak voor op zijn farao's hoofdtooi wordt afgebeeld. Conclusie; Hoewel Cleopatra een hellenistische koningin was, is een aantal zeer belangrijke elementen in haar leven zonder meer Egyptisch te noemen - waarschijnlijk meer dan bij enige andere Ptolemeïsche heerser.
Overzicht;
Een kort overzicht van Cleopatra's leven (alle data v.C.):
69: Cleopatra VII wordt geboren. Zij is het derde kind van Ptolemeus XII (en Cleopatra V?); oudere zusters: Berenike IV en Cleopatra VI Tryphaina, jongere zuster en broers: Arsinoë IV, Ptolemeus XIII en Ptolemeus XIV.
59: Ptolemeus XII wordt erkend als "vriend en bondgenoot van het Romeinse volk" op voorspraak van Julius Caesar.
58: Berenike IV (met Cleopatra VI Tryphaina?) verjaagt haar vader naar Rome en roept zichzelf uit tot koningin van Egypte.
Cleopatra VI Tryphaina sterft.
55: Ptolemeus XII komt met hulp van Rome (Pompeius) weer op de troon; Berenike IV wordt gedood.
De relatie tussen Egypte en Rome was al lange tijd dubbelzinnig. Aan de ene kant waren de betrekkingen vriendelijk: sinds de tweede eeuw voor Christus werd Rome regelmatig te hulp geroepen bij dynastieke conflicten. Het meest recente voorbeeld daarvan was de herinstallatie van Ptolemeus Aulètes. Aan de andere kant was Egypte in Romeinse ogen een fabelachtig rijk land en de andere grote macht in het Middellandse Zee-gebied.
51: Ptolemeus XII sterft; Ptolemeus XIII (12 jaar) en Cleopatra VII (17 of 18 jaar) worden volgens zijn testament staatshoofden. In feite regeerde Cleopatra, Ptolemeus XIII was een marionet van zijn adviseurs, met name Pothinus.
48: Ptolemeus XIII verdrijft Cleopatra; ze verzamelt een leger aan de grens. Pompeius vlucht (na de slag bij Pharsalos) voor Julius Caesar naar Egypte. Hij wordt in Pelusium vermoord door toedoen van Pothinus. Julius Caesar komt naar Alexandrië en ontvangt daar het hoofd van Pompeius. Caesar was bevriend met Pompeius en is niet onverdeeld blij met de moord.
Cleopatra weet vóór Ptolemeus tot Caesar door te dringen (tapijt-verhaal).
De oorlog tussen Cleopatra en Ptolemeus XIII wordt een oorlog tussen Cleopatra + Caesar enerzijds en Ptolemeus XIII + Arsinoë IV (getrouwd met hun broer Ptolemeus XIV, heersers van Cyprus) anderzijds: de Alexandrijnse oorlog duurt ± 6 maanden.
47: Pothinus wordt gedood op het slagveld; Ptolemeus XIII vlucht en verdrinkt.
Ptolemeus XIV (11 of 12 jaar) wordt Cleopatra's officiële mederegent, Cyprus is nu Egyptisch bezit. Cleopatra weet Ptolemeus XIV vrijwel volledig op de achtergrond te houden. Cleopatra en Caesar reizen samen twee maanden door Egypte; hun zoon Caesarion wordt geboren.
46: Caesar keert terug naar Rome en wordt dictator. Cleopatra, Caesarion en Ptolemeus XIV komen naar Rome; Arsinoë IV wordt meegevoerd in Caesars triomftocht en verbannen. Cleopatra verblijft bijna twee jaar in Caesars villa bij Rome. Caesar is getrouwd met Calpurnia. Hij laat een beeld van Cleopatra-Venus in de tempel van Venus Genetrix plaatsen.
In Rome, dat verscheurd werd door interne conflicten, bestond er een tendens naar een enkele hoogste machthebber. Het Romeinse Rijk was te groot geworden om effectief bestuurd te kunnen worden door de Senaat. Caesar werd vermoord door mensen die vreesden dat hij zichzelf zou uitroepen tot koning.
44: Caesar wordt vermoord. Triumviraat van Octavianus, Marcus Antonius en Marcus Lepidus.
Cleopatra en Ptolemeus XIV gaan terug naar Alexandrië.
Ptolemeus XIV wordt (waarschijnlijk) vergiftigd; Caesarion (4 jaar) wordt Cleopatra's mederegent.
41: Antonius laat Cleopatra naar Tarsus komen, hij heeft geld nodig voor een expeditie tegen de Parthiërs. Cleopatra verschijnt gekleed als Isis-Aphrodite, ze geeft hem geld op voorwaarde dat Arsinoë IV wordt geëxecuteerd (dit gebeurt). Cleopatra palmt Antonius in door het houden van luxueuze feesten. Hij gaat met haar mee naar Alexandrië.
40: Antonius gaat terug naar Rome en trouwt met Octavia (zuster van Octavianus).
Cleopatra baart een tweeling van Antonius: Cleopatra Selene en Alexander Helios.
37: Antonius trouwt met Cleopatra, en schenkt haar gebieden in het oostelijk Middellandse Zee-gebied. Een ontmoeting tussen Antonius en Octavia gaat niet door. De Romeinen keuren Antonius' huwelijk met Cleopatra sterk af.
36: Cleopatra baart Ptolemeus Philadelphos (zoon van Antonius).
34: Antonius houdt zijn Armeense triomfmars in Alexandrië; dit zet kwaad bloed bij de Romeinen. Hij geeft Cleopatra titel de "koningin der koningen" en verdeelt het oostelijk Middellandse Zee-gebied onder haar en haar kinderen. Antonius presenteert zichzelf als Neos Dionysos (de nieuwe Dionysos) en Cleopatra als Nea Isis (de nieuwe Isis).
32: Octavianus verklaart aan Cleopatra (niet Antonius!) de oorlog.
Octavianus is de grote rivaal van Antonius, en hij doet veel moeite om zich als heerser van Rome te legitimeren. Hij legt de nadruk op zijn adoptie door Caesar, want in veler ogen was Antonius de logische opvolger geweest. Hij probeert Antonius en Cleopatra zwart te maken. Zij wordt de incarnatie van de oosterse verdorvenheid, hij een willoze genotzoeker die wordt gedomineerd door een perverse vrouw. Het zijn deze geluiden die tot in onze tijd doorklinken.
31: Slag bij Actium; Cleopatra vlucht uit de zeeslag, Antonius volgt (naar Alexandrië). De Romeinen vinden Antonius een lafaard die niet zonder Cleopatra kan.
Antonius blijft alleen mokken totdat hij hoort dat zijn troepen bij Actium zijn overgelopen. Dan gaat hij naar Cleopatra om tot hun naderend einde feest te vieren.
30: Octavianus bereikt Alexandrië. Na een korte veldslag wordt Antonius verslagen; hij vlucht de stad in. Cleopatra heeft zich opgesloten in haar mausoleum met haar rijkdommen. Antonius pleegt zelfmoord omdat hij denkt dat Cleopatra zichzelf heeft gedood. Cleopatra wordt gevangen genomen door Octavianus en pleegt zelfmoord door slangenbeet(?). Caesarion wordt vermoord. Egypte wordt een provincie van het Romeinse Rijk.
Hieronder staan de goden die in het oude Egypte vereerd werden. AMUN; Heeft verschillende betekenissen. Onder de naam Amun-Re werd hij geïdentificeerd met de zonnegod Re (of Ra); als Amun-Min was hij de god van de vruchtbaarheid. Ook is het nauw verbonden met het water. Op afbeeldingen lijkt hij op een mens; soms heeft hij twee veertjes op zijn hoofd. ANUBIS; Is de dodengod en werd verbonden met de mummificatie, waarvan hij de uitvinder geweest zou zijn. Ook werd hij in verband gebracht met het hiernamaals. Hij is de gids van de dode door de onderwereld. Zijn verschijningsvorm is die van een hond of een jakhals. APIS; Is de heilige stier en staat voor kracht en vruchtbaarheid. Hij draagt meestal een zonneschijf tussen zijn horens. ATON; Is de naam van de zonneschijf. Tijdens de korte regeerperiode van Amenhotep IV/Ichnaton werd Aton tot enige god uitgeroepen. Aton is de enige die niet (deels) de gedaante van een mens heeft; hij werd afgebeeld als zon (bal of schijf), met geopende handen aan de uiteinden van de stralen. ATUM; Is de oergod, afgebeeld als mens, meestal met een dubbele kroon. Het is de schepper van de wereld en deed dat door middel van masturbatie. BASTET; De godin van de vreugde en werd afgebeeld met een vrolijke kattenkop, soms ook met een muziekinstrument. Katten zijn in Egypte nog steeds bijzonder talrijk en populair. BES; De beschermer van zwangere vrouwen, het gezin en kleine kinderen. Vanwege dit laatste komt zijn beeltenis vaak voor bij mamisi of geboortehuizen. Deze god werd afgebeeld als dwerg met afwisselend veren, een kroon of leeuwenmanen op zijn hoofd. CHNOEM; God die de mensen vormt op zijn pottenbakkerswiel. GEB; De god van de aarde. Zijn vrouw Nut, de godin van de hemel, baarde het drietal Osiris, Seth en Nepthys. Geb werd liggend op zijn zij afgebeeld, terwijl zijn vrouw zich op handen en voeten over hem heen buigt. HAPI; De Nijlgod. Vaak weergegeven met zowel borsten als een baard en waterplanten op zijn hoofd. HATHOR; De moedergodin, de godin van de vrouwen, van de hemel en van de necropolis, maar ook van dans, gezang en liefde. Ze heeft de gedaante van een mens en draagt koeienhoorns, waartussen een zonneschijf zit geklemd. HORUS; Is een ingewikkelde god. Oorspronkelijk was hij hemelgod. In de Osiris-legende is hij de zoon van Isis en Osiris. Tevens is hij zoon van Re en daarmee ook zonnegod. Daarnaast zijn er nog tal van manifestaties van deze god. Hij is herkenbaar aan de valkenkop met de dubbele kroon. Zijn hoofdtempel stond in Idfu. Horus had vier zonen, die de vier windrichtingen vertegenwoordigden en tevens elk een deel van de ingewanden beschermden. De zonen van Horus heten; Amset (zuiden/lever, zijn symbool is het mensenhoofd), Hapi (noorden/longen, zijn symbool is een apenkop), Duamutef (oosten/maag, zijn symbool is een jakhalskop) en Kebekhsenuef (westen/darmen, zijn symbool is een valkenkop. ISIS; Is, dankzij de Osirislegende, een zeer populaire god. Iedereen hield van haar. Zij werd niet met een bepaald werelds aspect geassocieerd, maar stond voor alles wat goed was. Ze was een soort liefdesgodin. Ze werd afgebeeld als vrouw met koeienhoorns en een giervormige hoed. Ook in de Romeinse tijd werd deze godin vereerd. KHNUM; De scheppende god die mensen en andere zaken op een pottenbakkersschijf uit klei vormde. Ook was hij de beschermer van de Nijl. Hij heeft de kop van een ram als hoofd. KHONS; De maangod. Deze zoon van Amun en Mut is enerzijds een ziekteverspreider en anderzijds werd hij in gebeden om advies gevraagd bij het bestrijden van ziekten. Hij is afgebeeld als mummie met een haarlok op zijn valkenkop. Op zijn hoofd staat een maan. MAAT; De godin van waarheid, recht en orde. Zij speelde een belangrijke rol bij het onderwereldgerecht van Osiris. Als vertegenwoordigster van de absolute waarheid zat zij op de ene schaal van de balans; het hart van de overledene lag op de andere. Wanneer het hart te zwaar was viel het oordeel negatief uit voor de dode. Haar voorstelling is die van een vrouw met een struisvogelveer op haar hoofd; symbool voor gewichtloosheid. MIN; De vruchtbaarheidsgod en tevens god voor alles wat met scheppen te maken heeft. Hij is te herkennen aan de mummievorm met twee pluimen op zijn hoofd en zijn vooruitstekende geslachtsdeel. MUT; De moedergodin. Zij is de vrouw van Amun en de moeder van Khons. Ze ziet er meestal uit als een gier, soms heeft ze een leeuwenkop. MONTU; De oorlogsgod. Hij heeft een mensengedaante met een valkenkop waarop de zonneschijf en twee veren te zien zijn. NEITH; De godin van de oorlog en van de jacht. Ze werd afgebeeld met een kroon of twee pijlen op haar hoofd en een pijl in haar hand. NEPHTYS; Een beschermgodin. Ze was de zuster van Isis, Osiris en Seth. Bij het tot leven wekken van Osiris hielp zij haar zusje Isis. Ze werd afgebeeld als vrouw met haar naam in hiërogliefen op haar hoofd. NEKHBET; Een beschermgodin van Opper-Egypte. Ze werd voorgesteld als gier
SOBEK; De vruchtbaarheidsgod. Hij ziet er uit als een krokodil en werd in heel Egypte vereerd, maar met name in de Faiyum en in Kom Ombo. THOTH; Was eerst maangod, maar werd later god van de kennis en wetenschap. Zijn verschijningsvorm is de ibis, baviaan of mens met de kop van een ibis. TAWERET; De godin van de vruchtbaarheid en beschermster van zwangere vrouwen. Zij werd afgebeeld met grote borsten, een dikke buik en een vriendelijke nijlpaardensnuit. Nijlpaarden waren volgens de Egyptenaren voortdurend zwanger. De Egyptenaren geloofden dus niet in 1 god maar in meerdere goden. Iedere god had zijn eigen taak. naast de zuivere menselijke of dierlijke vormen vindt men ook samengestelde goden; zoals wezens met een menselijk lichaam en een dierenkop. Maar de goden hadden niet overal dezelfde namen. In elk gebied had bijvoorbeeld de god Re weer een andere naam. Iedere grote stad had ook zijn eigen heilige beschermgod. De Egyptenaren vonden de goden heel machtig. Daarom maakten ze tempels voor de goden. Ze dachten dan dat de goden daar zouden gaan wonen. Iedere dag brachten ze eten en drinken mee naar de tempel zodat de grote god die daar zou wonen, geen honger hoefde te lijden. Veel Egyptische goden werden als een dier getekend. De god Re werd namelijk in de vorm van een valk getekend. Ook een belangrijke god voor de Egptenaren was de god Osiris. Vogens oude verhalen van vroeger was Osiris uit de hemel gekomen en werd hij de eerste koning (farao) van Egypte. Hij leerde de Egyptenaren hele belangrijke dingen. Hoe ze bijvoorbeeld grond moesten verbouwen en nog meer belangrijke dingen.Toen Osiris op de aarde aankwam liep het niet zo goed met hem af. Iedereen in Egypte vond hem dan wel een goede koning, maar toch moest Osiris oppassen voor zijn jaloerse broer, Seth. Hij was zo jaloers op Osiris dat hij zoveel had en hij niks, dat hij toen op een dag Osiris vermoord had. De vrouw van Osiris, Isis was toen wel heel erg verdrietig dat het gebeurd was dat ze het lichaam van haar man ging zoeken. Seth had het lichaam van Osiris in 14 stukken gesneden en overal verspreid. Maar Isis vond ze bijna allemaal. Isis had het lichaan toen weer in elkaar gezet en toen begraven. En zo werd Osiris de koning van het dodenrijk. Met andere woorden, de onderwereld zoals de Egyptenaren dat noemen. Ze geloofden dat iedere Egyptenaar die stierf bij Osiris terecht kwam. Isis kreeg een zoon Horus genaamd. Ze moesten vluchten voor Seth, want die wilde Horus weer vermoorden. Om in het dodenrijk te komen (Daar ging je naartoe als je gestorven was dachten de Egyptenaren toen) moest je eerst naar Osiris. Hij besliste samen met 42 rechters. Er werden vragen over je leven gesteld. Bijvoorbeeld; "Heb je iemand ooit vermoord of bestolen?" of ze zeiden “Heb je soms iemand ooit in je leven bedrogen?" Het was de bedoeling dat je 'ja' of 'nee' op die vragen antwoordde en dat je natuurlijk de WAARHEID sprak. Je moest dus die vragen eerlijk beantwoorden. Ondertussen werd je hart gewogen op een soort weegschaal. Aan de ene kant van de weegschaal lag je inmiddels eruit gerukte hart. Aan de andere kant van de weegschaal lag zoals de Egyptenaren dat noemden "De veer van de waarheid". Normaal staat de weegschaal gewoon in evenwicht. Maar wanneer je loog begon de weegschaal uit balans te raken. En wanneer dat gebeurde werd je opgegeten door AMMID, een vreselijk monster. Als je de waarheid sprak en de weegschaal in evenwicht bleef, mocht je naar de 'eeuwige velden'. De farao’s
Om uitspraken te kunnen doen over Cleopatra als farao is het nodig om te begrijpen wat de rol van de farao tijdens de faraonische periode was. Het woord "farao" komt van het Egyptisch per-aä, wat "het grote huis" betekent. De Egyptenaren gebruikten deze aanduiding voor hun koning vanaf het Nieuwe Rijk; het is dus eigenlijk niet correct om de term "farao" vóór het Nieuwe Rijk te gebruiken, maar vaak wordt "farao" gebruikt als synoniem voor "de koning van Egypte". De faraonische periode loopt van ± 3000 v.C. tot de Grieks-Romeinse tijd, die begint met de verovering door Alexander in 332 v.C.. In deze lange periode traden natuurlijk wel nuances op; het onderstaande is een beknopte uitleg. Volgens de oude Egyptenaren bestond de schepping uit de goden, de koning, en de mensen. Alleen de koning kon de goden benaderen, hij moest namens het volk de goden gunstig stemmen en zo het evenwicht, de goddelijke orde in stand houden. Staat en religie waren dus zeer nauw verweven in het oude Egypte. De koning zelf was geen god, maar duidelijk anders dan zijn onderdanen. Volgens de Egyptische religie was de schepping ontstaan uit de chaos, een soort oersoep waarin alles nog ongeordend was. De schepping, de geordende wereld, ontstond als een soort luchtbel in die oersoep. De chaos bleef voortbestaan aan de randen van de schepping en moest zorgvuldig buiten de deur gehouden worden, anders zou uiteindelijk de hele schepping weer terugkeren tot een toestand van chaos, waarbij de ordening teniet werd gedaan. Er was dus een constante strijd tussen de geordende wereld/de schepping/het goede en de niet-geordende wereld/de chaos/het kwaad. Op kosmisch niveau werd die strijd gevoerd door bijvoorbeeld de zonnegod, die dagelijks streed met allerlei demonen, vertegenwoordigers van het kwaad. Op een heel aards niveau moest farao de grenzen van Egypte beschermen tegen buitenlandse invallers. Ook kon hij het kwaad binnen Egypte, in de vorm van criminaliteit, niet tolereren. Hij moest de orde in stand houden, de gerechtigheid, de waarheid, het goede. Het Egyptische woord hiervoor is maät. Het instandhouden van maät hield verschillende dingen in: onder andere het verdedigen of uitbreiden van de landsgrenzen, maar ook het brengen van offers in de tempels. De koning was de enige die in contact kon treden met de goden in de tempels, en theoretisch moest hij dus alle offers brengen. In de praktijk kon de koning natuurlijk niet in alle tempels in het land tegelijk aanwezig zijn en delegeerde hij die taak aan zijn priesters. Maar op de afbeeldingen in de tempels is het altijd farao die de offers brengt, priesters worden in principe nooit afgebeeld. Nogmaals, farao was zelf niet helemaal een god, maar zijn heerschappij was wel analoog aan de mythologie. De god Osiris was de ooit de allereerste koning, maar hij werd vermoord door zijn jaloerse broer Seth. Zijn zuster en echtgenote Isis bracht hem weer tot leven en baarde hem een zoon, Horus. Daarna werd Osiris koning over de doden, en zijn zoon Horus werd koning op aarde over de levenden. Naar analogie hiervan was de koning de incarnatie van Horus, en werd hij na zijn dood Osiris. Hieruit vloeit ook voort dat farao een man was. Een vrouw kon niet de rol van de god Horus op zich nemen. Het is maar heel zelden voorgekomen in de geschiedenis van Egypte dat een vrouw farao was: Hatsjepsoet was de belangrijkste uitzondering. Zij heeft zichzelf zowel als man als als vrouw laten afbeelden en ook in teksten werd ze afwisselend "hij" of "zij" werd genoemd. Na haar dood is de herinnering aan haar zoveel mogelijk uitgewist: hoe veel voorspoed haar regering ook had gebracht, een vrouwelijke farao kon niet bestaan en werd uit de officiële geschiedschrijving worden geschrapt. Deze ideeën over het koningschap, vervlochten in de religie, bleven tijdens de Ptolemeïsche periode grotendeels standhouden. Er bestond dus de vreemde situatie dat de koning, die in de praktijk hellenistisch en niet Egyptisch was, theoretisch nog steeds het hoofd van de Egyptische eredienst was. Zo werd hij ook afgebeeld in de tempels, waar hij zich bijna nooit liet zien. Het ligt voor de hand dat de priesters, die daar zijn rol waarnamen, zeer machtig waren. Er zijn nog een paar belangrijke verschillen. In de faraonische periode kwam het heel zelden voor dat een koning al tijdens zijn leven als een volwaardige god werd vereerd. In de Ptolemeïsche periode werd dit juist standaard. Verder benadrukten de Ptolemeeën hun goddelijkheid onder andere door huwelijken tussen volle broer en zus. In de faraonische periode was dit niet gebruikelijk. Nu terug naar Cleopatra. Cleopatra’s levensverhaal; Cleopatra is de dochter van Ptolemaeus XII ( bijnaam "Auletes": de fluitist), een afstammeling van Alexander de Grote en Cleopatra V Tryphaena. De familie kwam oorspronkelijk uit Macadonië (Griekenland). In 51 v. Chr. overlijdt haar vader. Zij had nog drie zussen: Cleopatra VI, Berenice IV en Arsinoë IV en twee broers: Ptolemaeus XIII en Ptolemaeus XIV. Zij is dan 18 jaar en haar broertje (Ptolemaeus XIII) 12 jaar. Cleopatra VII Thea Philopator "de godin die van haar vader houdt" trouwt volgens de Ptolemeïsche traditie met haar broertje, bestijgt de troon en blijft twintig jaar aan de macht. Ze sprak Egyptisch en liet zich als de nieuwe Isis-godin aanbidden. Zij werd uiteindelijk de meest verafgode maar ook de meest omstredende koningin van Egypte, bijgenaamd "Koningin van de Koningen". Egypte is een van de weinige koninkrijken die onafhankelijk is gebleven van de almacht van Rome. Rome kijkt begerig naar het goud en de rijke opbrengst van de vruchtbare landbouwgronden en grijpt ieder conflict aan, zowel binnenlands als buitenlands, om zich als scheidsrechter op te kunnen werpen. Al tijdens het bewind van haar vader raakt het land, dat geteisterd wordt door familieruzies en revoluties, in een diepe crisis. Rome vindt dit prachtig. Tijdens de troonstijging van Cleopetra is sprake van een logge bureaucratie en is het land nagenoeg vleugellam. Het land wordt verwoest door plunderende bendes, de economie wankelt. Cleopatra heeft haar handen vol aan het verijdelen van samenzweringen die aan het hof worden gesmeed. Haar jongere zus Arsinoë, aast op haar troon. En de jonge Ptolemaeus, echtgenoot van Cleopatra, wordt gemanipuleerd door zijn drie adviseursregenten, de eunuch Photin, de soldaat Achillas en de redenaar Theodotus. Toch houdt Cleoptra de touwtjes flink in handen. Ze devalueert de munt om de export te stimuleren, stelt een godsdienstige politiek in die aansluit op de behoeften van de Egyptenaren en probeert kost wat het kost een conflict met Rome te vermijden. In 50 v. Chr. worden twee zonen van de Romeinse consul vermoord. Om haar goede wil te tonen zend ze de vermoedelijke moordenaars naar Pompejus. Volgens geruchten zou zij een verhouding hebben met de jongste zoon van Pompejus, Gnaeius. Ook zou ze soldaten aan Pompejus ter beschikking hebben gesteld. Alexandrië, hoofdstad van Egypte
Cleopatra is geboren in Alexandrië. Het is een prachtige stad met marmeren monumenten, paleizen, theaters, tempels en de beroemde bibliotheek (met meer dan 700.000 boeken). Op het eilandje Faros (verbonden met de stad middels een dam) stond één van de zeven wereldwonderen: de schitterende wit marmeren vuurtoren van drie verdiepingen, 130 m hoog, met bovenop een enorm beeld van Zeus. Een door haar echtgenoot en zuster ontketende oorlog dwingt haar in 48 v. Chr. de stad Alexandrië te verlaten. Tijdens deze oorlog proberen ze de haven te veroveren en dan met name de Egyptische schepen. Caesar geeft dan opdracht om de schepen in de brand te steken. Hierbij vliegt echter ook een gedeelte van de stad in brand, waaronder de beroemde bibliotheek. Op eigen kracht probeert ze haar rijk te heroveren. Aan het hoofd van een huurleger rukt ze op naar Alexandrië en stuit onderweg op het leger van haar broer/echtgenoot onder leiding van de drie regenten. Voordat het tot een strijd komt, gebeurt er iets onverwachts. Pompejus die in Pharsalus in Griekenland een verpletterende nederlaag tegen Julius Caesar heeft geleden, is naar Alexandrië gevlucht en vraagt bescherming in Egypte. In de hoop dat Caesar hen erkentelijk is, verraden de adviseurs van Ptolemaeus XIII hem en laten hem vermoorden. Op 2 oktober 48 v. Chr. bericht Theodotus Ceasar over de dood van zijn tegenstander en biedt hem het hoofd van Pompejus en zijn ring aan. Caesar is hevig ontsteld en huilt om de dood van zijn voormalige vriend. Aan het hoofd van twee legioenen en zijn lijfwacht maakt Caesar zijn opwachting in Alexandrië. Egypte is voor het eerst onderworpen aan de Romeinse bezetter. Caesar
De Romeinse keizer probeert het Egyptisch volk, dat niet zo van hem gecharmeerd was, in te palmen door het conflict tussen Cleoptra en haar broer op te lossen. Caesar roept hiertoe Cleopatra bij zich. Cleopatra vertrouwt het echter niet geheel en om spionnen en handlangers van haar broer voor te zijn, gaat ze in het geheim en midden in de nacht naar de hoofdstad. Aan boord van een vissersboot arriveert ze in de haven van Alexandrië. Daar stapt ze over in een licht scheepje dat wordt bestuurd door een vertrouwde dienaar. De wachters van de vuurtoren van Alexandrië koopt ze om. Via een list passeert zij de Romeinse garde. Ze gaat languit op een baal vodden liggen, die haar dienaar oprolde en met een riem samenbond. Daarna nam hij het vrachtje op zijn nek en droeg haar naar Caesar als zijnde een cadeau voor hem. Caesar is stomverbaasd als zij in zijn vertrek plotseling te voorschijn komt, stralend en zelfverzekerd. Caesar bewonderde haar lef en stond versteld van haar manier van converseren en haar charme. 's Morgens ontbiedt Caesar Ptlomaeus bij zich. Als de jonge koning zijn zuster ziet, smijt hij uit pure woede zijn kroon op de grond en roept "verraad". Om de boel wat te sussen belooft Caesar Ptolemaeus en Arsinoë het eiland Cyprus waarover zij dan kunnen regeren. Cleoptra regeert opnieuw over het land, onder bescherming van Caesar. Haar broer, die vastzit in het paleis, wordt eerder als een gijzelaar dan als een koning beschouwd. Cleopatra en Caesar
Cleopatra is 21 jaar als ze de minnares van Caesar, dan 54 jaar, wordt. Caesar wordt haar beschermer en erkent haar als koningin van Egypte. Hier trouwt ze dan met haar andere broer, Ptolemaeus XIV (11 jaar oud). Haar vorige echtgenoot schijnt op verzoek van Caear in de Nijl te zijn verdronken. Cleopatra blijft omgaan met Caesar en raakt tijdens een cruisetocht op de Nijl zwanger van hem. Ze schenkt hem een zoon, Caesarion (ook wel genoemd "de kleine Caeasar" of "Ptolemaeus XV-Caesarion-Horus", zoon van Cleopatra-Isis en Caesar-Amon. Caesar had reeds een geadopteerd kind, Octavianus. De macht van Caesar wordt steeds groter en hij benoemd zich zelf voor het leven tot dictator en censor. Op 15 maart 44 v. Chr. maakt hij zich op om van de Senaat de titel van koning (met Cleopatra als koningin) te krijgen, als hij plotseling door de dolk van Marcus Junius Brutus van het leven wordt beroofd. Caesarion blijkt dan niet in het testament van Caesar voor te komen. Cleopatra verlaat dan snel Rome en vertrekt naar Alexandrië. Na haar vlucht overlijdt haar echtgenoot Ptolomaeus XIV, waarschijnlijk op verzoek van Cleopatra vergiftigd. Na de dood van Caesar breekt de strijd aan tussen zijn generaal Marcus Antonius en Octavianus, zijn geadopteerde zoon van 19 jaar, de toekomstige keizer Augustus. Er ontstaat een burgeroorlog en Marcus Antonius wordt op 21 april 43 v. Chr. bij Modena verslagen. Het Romeinse Rijk wordt in tweeën en later in drieën verdeeld. De macht wordt verdeeld (Marcus krijgt het Oosten, Octavianus het Westen en Marcus Lepidus Afrika. Marcus en Octavianus doen alsof ze vrienden zijn, Marcus trouwt met Octaviana, de half-zuster van Octavianus en krijgen samen drie kinderen. Later worden ze weer rivalen en Marcus verlaat Rome en Octaviana en vertrekt naar Alexandrië. In 42 v. Chr. vernietigt Marcus A. Octavianus definitief in de slag bij Filipi (Griekenland). Cleopatra en Marcus Antonius
Marcus Antonius nodigt Cleopatra uit om hem in Tarsus (huidig Turkije) te gaan bezoeken. Ze arriveert in stijl met een schip met een vergulde voorrsteven, purperen zeilen en zilveren roeiriemen en bedient door haar dienstmeiden, die verkleed waren als nimfen. Zelf was ze gekleed als Aphrodite, de liefdesgodin, liggend op een gouden canape, omringd door jongens in Cupidocostuums. Dit alles omringd door de verrukkelijkste geuren. Zo wist ze Antonius te verleiden. Hij belooft haar te beschermen en komt om politieke redenen naar Alexandrië en wordt verliefd op Cleopatra. Cleopatra is dan 28 jaar, Antonius 42 jaar. Er ontstaat een passie die 15 jaar zal duren. Cleopatra schenkt hem een tweeling: "Cleopatra Selene (maan) en Alexander Helios (zon)". Later baart ze nog een zoon: "Ptolemaeus Philadelphia". Cleopatra dwingt Antonius min of meer in Egypte te blijven. Ze roepen zich zelf uit tot goden en maken hun 3 kinderen koningen van verschillende koninkrijkjes. Diverse mensen zint dit niet, er ontstaat een geruchtenstroom in Rome dat Marcus geen Romein meer wil zijn. Octavianus steelt het testament van Antonius. In dit testament staat onder meer dat hij bij zijn dood willen worden begraven in Alexandrië naast Cleopatra. Met name dit laatste zet enorm kwaad bloed bij de Romeinen. Uiteindelijk mondt dit weer uit in een oorlog. Octavianus ziet zijn kans schoon en trekt zijn leger op tegen het leger van Cleopatra. De slag vindt plaats bij Actium, Griekenland. Cleopatra bevindt zich aan boord van de "Antonia", haar admiraalsschip met purperen zeilen, en voert persoonlijk het bevel over een eskader van zestig schepen. Volgens de overlevering zijn Antonius en Cleopatra stiekem met een aantal schepen gevlucht en hebben hun leger in de steek gelaten. Of was dit propaganda van Octavianus? De romeinen winnen de slag en Cleopatra en Antonius vluchten terug naar Egypte. Hier wachten ze op de komst van Octavianus. Antonius zakt weg in een enorm diepe depressie.Daar Cleopatra verwacht dat Rome op haar schatten uit is, bergt ze deze in haar mausoleum op en laat allemaal brandbare spullen opslaan, zodat bij de komst van de Romeinen, zij het mausaleum in brand kan laten steken. Ook schijnt het dat zij hier allerlei soorten dodelijk gif heeft verzameld. In het jaar 30 v. Chr. staan Octavianus'legioenen voor de poorten van Alexandrië. De generaals van Antonius melden hem dat Cleopatra is gestorven en in het mausaleum is begraven. Hij trekt vervolgens zijn zwaard, geeft het aan zijn slaaf Eros en smeekt deze hem te doorboren, maar de slaaf gebruikt het om zichzelf te doden. Aangespoord door zoveel moed, doorsteekt Antonius zich zelf. Antonius. bijna dood, wil toch nog eenmaal Cleopatra zien en laat zich naar het mausoleum slepen. Cleopatra blijkt echter nog te leven. Ze legt hem direct in haar bed en scheurt haar kleren om hem te bedekken, sloeg zich op de borst, krabde die open, veegde zijn bloed af met haar gezicht, noemde hem haar heer, haar man en haar imperator en vergat bijna haar eigen ellende. Antonius sterft in haar handen. Cleopatra vanuit het Egyptologische perspectief: in hoeverre was Cleopatra een farao in de klassieke Egyptische zin? De beroemde koningin Cleopatra was de 7e koningin met die naam. Zij werd geboren in 69 v.C. en regeerde Egypte van 51-30 v.C. Om Cleopatra's Egypte beter te begrijpen moet je nog 3 eeuwen verder teruggaan. De Ptolemeeën
In 332 v.C. voegde Alexander het Grote Egypte toe aan zijn wereldrijk. De Egyptenaren begroetten hem enthousiast, want hij bevrijdde Egypte van de Perzische heerschappij. Alexander trok naar de Siwa-oase in de westelijke woestijn, om daar het orakel van Amon te raadplegen. Amon of Amon-Re was sinds het Nieuwe Rijk de belangrijkste god van het Egyptische pantheon en werd door de Grieken gelijkgesteld met Zeus. Alexander vroeg het orakel of hij de zoon van Zeus-Amon was, en het antwoord was ja. Dit kwam niet helemaal onverwacht; Alexander was niet de eerste die claimde een zoon van Amon te zijn en zo zijn faraoschap legitimeerde: vanaf de tijd dat Amon (Amon-Re) de belangrijkste Egyptische god werd was het gebruikelijk dat farao in teksten spreekt van "zijn vader Amon". Alexander is niet oud geworden; in 323 v.C. stierf hij. Zijn wereldrijk viel uiteen, en net als in de andere delen van zijn rijk werd de generaal die als satraap Egypte bestuurde, koning. Ptolemeus stichtte een nieuwe dynastie. Net als Alexander was Ptolemeus een Macedoniër, en het mag dus zeker geen verbazing wekken dat hij het nog geen 25 jaar oude Alexandrië tot de nieuwe hoofdstad maakte (in plaats van één van de eeuwenoude steden in Egypte die in andere tijdperken de hoofdstad waren geweest). Dit was een logische keuze: het is niet ongebruikelijk dat de veroveraar van een land een nieuwe hoofdstad bouwt. Maar je zou kunnen zeggen dat de ligging van Alexandrië al aangaf hoe de nieuwe heersers zich verhielden tot Egypte: Alexandrië ligt aan de westelijke rand van de Delta, in het Latijn Alexandria ad Aegyptum, Alexandrië bij Egypte. In de bijna drie eeuwen waarin de Ptolemeeën over Egypte heersten bestond dus de vreemde situatie dat een Macedonische vorst een onafhankelijk Egypte bestuurde. Dit gaat een stuk verder dan het Nederlandse koningshuis waarin veel Duits bloed zit: de hele familie was niet-Egyptisch. En er kwam ook geen Egyptisch bloed in de familie, ze trouwden onderling of met leden van de Seleucidische familie (de koningen van Syrië, ook Macedoniërs afstammend van één van Alexanders generaals/satrapen). Egypte werd een land met een Griekstalige administratie en een Grieks sprekende bovenlaag. De bovenlaag van de bevolking was tweetalig, maar we moeten aannemen dat het gros van de bevolking alleen Egyptisch sprak. Het koninklijk hof daarentegen was volledig hellenistisch. Alexandrië was de hoofdstad van het hellenisme, waar Griekse filosofie en literatuur floreerden. De koninklijke familie sprak Grieks en kende geen Egyptisch. Toch deden de Ptolemeïsche vorsten tot op zekere hoogte hun best om de Egyptische tradities in ere te houden: zij lieten tempels voor de Egyptische goden bouwen of herbouwen, in de traditionele Egyptische stijl. Het hiërogliefenschrift, dat alleen nog in de tempels gebruikt werd, kreeg een nieuwe impuls. De officiële kunst veranderde niet wezenlijk; bv. tempelreliëfs zagen er nog steeds traditioneel Egyptisch uit. Enkele details in de weergave veranderden - bijvoorbeeld de weergave van de navel of krullende haarlokjes die onder een kroon uitkomen, maar dergelijke kleinigheden vormen geen breuk met de faraonische stijl. In de minder officiële, minder monumentale kunst is de invloed van de Griekse kunst veel duidelijker waar te nemen. Een goed voorbeeld zijn de versieringen van mummies uit de Ptolemeïsche periode. In deze tijd werden mummies vaak geheel of gedeeltelijk verpakt in cartonnage, een soort papier-maché. Cartonnages konden er vaak heel Grieks uitzien. Een andere mogelijkheid was dat de dode geen dodenmasker in Egyptische stijl kreeg, maar een geschilderd portret in Griekse stijl. Deze twee voorbeelden geven ook meteen aan dat het oud-Egyptische geloof en de daarbij horende gebruiken (zoals het mummificeren) onverminderd voortleefden onder de gehelleniseerde Egyptenaren en de Grieken die de bovenlaag van de bevolking vormden. Andere voorbeelden zijn te vinden in bijvoorbeeld te vinden in de decoratie van de graven zelf, die een mix van de Egyptische en de Griekse stijl kunnen vertonen. De Ptolemeeën deden enkele bewuste pogingen om de Egyptische en de Griekse levenswijze te integreren. Het belangrijkste voorbeeld hiervan is de god Serapis, die aan het begin van de Ptolemeïsche periode met opzet in het leven werd geroepen. Een bestaande Egyptische godheid kreeg een hellenistisch uiterlijk: de Apis-stier, na zijn dood verenigd met de dodengod Osiris, heette Osiris-Apis; in het Grieks Osorapis. Maar de koning zelf, namens wie de offers werden gebracht, liet zich zelden of nooit zien in die tempels. De meeste Ptolemeeën bleven het liefst veilig in Alexandrië. In hoeverre was Cleopatra nu wel of niet een Egyptische farao? Vaak wordt aangevoerd dat zij de enige van de Ptolemeeën was die de moeite nam om Egyptisch te leren. Ook zette ze zich zeer actief in voor het welzijn van haar land, maar er zijn belangrijker argumenten. Cleopatra gedroeg zich als het staatshoofd van Egypte. Zij was degene die de beslissingen nam. Documenten uit haar regeringsperiode maken duidelijk dat dit ook voor de binnenlandse politiek gold. In dit opzicht gedroeg ze zich als een farao. Cleopatra's mede-heersers Ptolemeus XIII en XIV werden genegeerd en er zijn inderdaad afbeeldingen die haar in de rol van een volwaardige farao laten zien - in tempelreliëfs is Cleopatra is vaak moeilijk te identificeren doordat de cartouches waarin de koningsnaam gewoonlijk wordt geschreven, leeg gebleven zijn. In rituele scènes waar ze wel geïdentificeerd is verschijnt ze of alleen, of vóór de mannelijke heerser, of parallel met Caesarion. Eénmaal wordt ze "koning van Boven- en Beneden-Egypte" genoemd, de standaardtitel van de farao. Als staatshoofd gaat zij een alliantie aan met het staatshoofd van een andere staat: eerst Caesar en daarna Antonius van het Romeinse Rijk. Dit is dus zowel zeer standaard-Egyptisch (Cleopatra gedroeg zich als een volwaardig farao) als zeer on-standaard-Egyptisch (als vrouw kon ze geen farao zijn). Volgens de Egyptische ideologie zou Cleopatra's plaats geweest zijn naast de farao, als zijn trouwe echtgenote. Zo liet ze zich echter alleen afbeelden met haar zoon Caesarion. In een ander opzicht past Cleopatra heel goed in de traditie van Ptolemeïsche koninginnen. De Ptolemeïsche koninginnen hadden veel macht, onvergelijkbaar met Griekse of Romeinse vrouwen. Een aantal koninginnen werd vergoddelijkt, soms al tijdens hun leven. Het belangrijkste voorbeeld is de cultus van Arsinoë II, de zuster-echtgenote van Ptolemeus II. Ook Cleopatra trad op als godin: als Venus of Aphrodite bij Caesar en Antonius; in Egypte als Isis of Hathor-Isis. Het Egyptische equivalent van Venus/Aphrodite is meestal Hathor, de godin van o.a. de liefde. Isis is de grote moedergodin, de "moeder der goden". Zoals ik al eerder heb gezegd, baarde Isis haar broer-echtgenoot Osiris een zoon Horus, die als zijn erfgenaam op de troon kwam. Hathor en Isis lijken erg op elkaar, en kunnen zeker in deze periode vaak met elkaar vereenzelvigd worden. Cleopatra noemde zichzelf Nea Isis, en plaatst zichzelf daarmee bewust in het hart van deze mythe: zij heeft de inmiddels overleden koning Osiris-Caesar een zoon gebaard, Horus-Caesarion. Zo benadrukt ze Caesarions rechten op de troon, niet alleen die van Egypte, maar als erfgenaam van Caesar zelfs die van Rome. Helaas was de realiteit dat Caesarion niet werd genoemd in Caesars testament. Daarna komt Antonius op het toneel, als de uit de dood verrezen Osiris. Zowel de relatie met Caesar als die met Antonius was dus niet alleen een soort dynastiek huwelijk. Het past prachtig in het mythologische stramien. Net als Isis beschermt Cleopatra haar jonge zoon totdat hij oud genoeg is om zelfstandig te regeren. Wederom helaas heeft Caesarion daartoe nooit de kans gekregen. In deze zin volgde Cleopatra zowel de Egyptische mythologie rond het koningschap als de Ptolemeïsche traditie van goddelijke koningsparen. Wat betreft Cleopatra's dood door een slangenbeet: er is wel geschreven dat Cleopatra zich door een slang liet bijten omdat ze zo onsterfelijk zou worden. Het is mogelijk dat de Egyptische bevolking dit inderdaad geloofde, en er zijn enkele bewijzen voor een cultus voor Cleopatra na haar dood. Verschillende Ptolemeïsche koninginnen (met name Arsinoë II) werden vergoddelijkt, soms al tijdens hun leven, en in de tempels vereerd. Ook is het mogelijk dat er een connectie is met de uraeus, de opgerichte cobra die, als beschermgodin, vaak voor op zijn farao's hoofdtooi wordt afgebeeld. Conclusie; Hoewel Cleopatra een hellenistische koningin was, is een aantal zeer belangrijke elementen in haar leven zonder meer Egyptisch te noemen - waarschijnlijk meer dan bij enige andere Ptolemeïsche heerser.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
A.
A.
bestaat kebekhsenuef echt???
13 jaar geleden
Antwoorden