De klank van sneeuw door Arthur Japin

Gebruikte editie Tijdens de boekenweek 2006 bracht uitgeverij De Arbeiderspers van Japin ook een tweetal novellen uit onder de naam “De klank van sneeuw”. Ze zijn eerder in een bibliofiele uitgave verschenen en nu speciaal voor de boekenweek gebundeld. Er zijn 128 pagina’s op een ruime bladspiegel gedrukt. Op de voorkant staat een klassieke vrouw met een witte lange avondjurk afgebeeld. Genre “Dooi” en “Zeep” zijn twee novellen.
Geschikt voor… Eindexamenkandidaten van havo en vwo kunnen de twee novellen heel goed begrijpen. De stijl van Japin is helder en fraai; de structuur is niet al te moeilijk: er worden enkele flashbacks in de verhalen opgenomen. Het is wel even nadenken bij de “open einden” van beide verhalen, maar vooral het laatste verhaal lijkt in een wraakactie te eindigen. Daarvoor is de spiegel met de klassieke Griekse tekst in het verhaal te duidelijk aanwezig. De lengte van de novellen is gering en ze kunnen beiden binnen een uur gelezen worden. Daarmee is het wel een erg mager nummer voor een eindexamenlijst en kan de waardering voor een boekenlijst op havo-vwo-niveau niet hoger zijn dan één punt. De promotietekst Twee novellen - Dooi en Zeep - die draaien om zien en gezien worden, aldus de auteur. 'De vrouwelijke hoofdpersonen spelen en worstelen met de consequenties van het bekeken worden en het jezelf tentoonstellen.' De novellen verschenen eerder in een bibliofiele uitgave bij Brokaat. Motto en opdracht Er is geen motto en er is geen opdracht. Structuur en verhaalopbouw Er zijn in het boek twee novellen opgenomen en een nawoord van de auteur. “Dooi” is het relaas van een eenzame operazangeres die in een motel belandt vlak voor haar kerstuitvoering. Het verhaal wordt op een klassieke wijze onderverdeeld in vijf zangen en heeft een open einde. “Zeep” is het verhaal van een actrice die repeteert voor de uitvoering van een nieuw toneelstuk. Ze moet kiezen tussen roem en eer of vernedering en liefde. Dit verhaal wordt in drie delen verteld en heeft een open einde. In het nawoord vertelt Japin over de twee werelden waarin hij leefde: die van acteur en van de auteur. Hij stelt dat de beide novellen mede daardoor tot stand konden komen. Door de ruime bladspiegel en het kleine formaat boek kunnen de twee novellen binnen een
uur gelezen worden. (verteltijd)
Perspectief De vertelsituatie van “Dooi” is personaal door de ogen van een zangeres op weg naar haar kerstconcert. Ze wordt daarom ook van binnenuit beschreven. Het lijkt er af en toe op alsof ook een auctoriale verteller even meekijkt. Het verhaal wordt verteld in de o.v.t. De vertelsituatie van “Zeep” is eveneens personaal. Lea is een soapster en vertelt over haar twee rollen in het leven: enerzijds de soap en anderzijds de wil tot erkenning van haar toneelkwaliteiten. Het verhaal wordt verteld in de o.v.t. Titelverklaring “De klank van sneeuw” verwijst naar het eerste verhaal “Dooi” waarin de operazangeres zich het geluid van de sneeuw kan herinneren: o.a. toen ze als jong meisje met haar vader door de sneeuw liep en zij van hem moest zingen. De sneeuw knisperde onder haar voeten en hetzelfde geluid herkent ze, als ze als vijftigjarige zangeres de nacht na haar verblijf in het motel de vers gevallen sneeuw ervaart. Ook “Dooi” verwijst naar de koude en eenzame omstandigheden waarin de vrouw verkeert. Er lijkt echter kentering in de situatie te komen : door de vers gevallen sneeuw lijkt de kou uit de lucht. In “Zeep”treedt een soapster Lea op en de titel van dit verhaal is daarom gebaseerd op “soap.” Tijd en decor Het eerste verhaal speelt zich wel af in de moderne tijd en een soort Formule I- hotel langs de snelweg lijkt het decor van dit verhaal. Waar het verhaal zich afspeelt, is onduidelijk: de zangeres is op weg naar haar broer die haar gevraagd heeft opnieuw een oratorium van Bach met kerst te komen zingen. Het eenzame motel benadrukt de eenzaamheid van de vrouw, die toch nog graag gezien wil worden en zich ’s nachts laat bewonderen door een mannelijke gast. Het tweede verhaal speelt zich eveneens af in de moderne tijd van soapseries: in het verhaal wordt een fictieve soap “Ver voorbij Verlangen” gespeeld (een variant op “Onderweg naar Morgen”, waarin Japin zelf heeft opgetreden) Zo wordt Joop van der Ende als directeur van het bedrijf heel herkenbaar neergezet. Verder is het decor dat van de Amsterdamse theaterwereld en de Droomfabriek in Aalsmeer. Thematiek Het thema van “Dooi” is eenzaamheid en het zoeken naar erkenning of het verlangen gezien te worden. De eenzame hoofdfiguur van dit verhaal heeft de ware liefde nooit gekend, en haar stem is achteruitgegaan net als haar lichaam in verval is geraakt. Toen ze dat merkte, was ze met zingen gestopt en voor haar zieke (demente?) vader gaan zorgen. Iedereen roemde haar instelling, maar het was eigenlijk omdat ze zich zelf wilde beschermen tegen het verval. Haar vader is kort ervoor overleden en het wordt daarom haar eerste eenzame kerst. Haar broer heeft haar gevraagd om op te treden in een oratorium en daar rijdt ze naar toe. Ze brengt de nacht door in een motel en om de eenzaamheid daar te verdrijven gaat ze zingen. Dat doet ze ook ’s nachts wanneer ze zich bespied weet door een mannelijke gast. Ze wil toch blijkbaar nog graag bekeken worden. De volgende morgen heeft het gesneeuwd en ze krijgt het heerlijke verlangen van de klank van sneeuw terug. Ze gaat weer zingen en loopt de snelweg op. In de verte doemt een licht op: ze denkt een ster te zien, maar het zal wel een een auto zijn. In het open einde bestaat alle mogelijkheid voor een half geënsceneerde zelfmoord. Het thema van ‘Zeep” is het verschil tussen de roem en de eer van de artiest uit de soapserie en de ware erkenning als actrice. Je hoeft als soapie maar weinig te kunnen en toch aanzien te verwerven. Acteurs willen echter ook graag erkenning van hun kwaliteiten als acteur en Lea krijgt dan ook een bieding van haar vriend Thom om een rol te spelen in een door hem geschreven klassiek stuk dat gebaseerd is op een verloren stuk van Euripides. Maar Thom kijkt erg neer op soapies en doet er heel minderwaardig over. Vlak voor de première van het stuk in het Openluchttheater haalt Lea verhaal bij haar vriend. Met een ponjaard neemt ze wraak op zijn houding in het open einde ( ?) Ook in het tweede verhaal is het thema dus het zoeken naar erkenning en de wens “gezien” (= erkend of gerespecteerd) te worden. Niets voor niets wordt in dit tweede verhaal een aantal tekstfragmenten van de “De stinkende vrouwen van Lemnos” geciteerd. Samenvatting van de inhoud Het eerste verhaal “Dooi” (blz. 9 -57 ) Een 50-jarige zangeres is op weg naar een optreden. Ze besluit in een motel te overnachten. Het is haar eerste eenzame kerst sinds tijden en haar broer heeft haar gevraagd op te treden in een kerstoratorium van Bach. Ze komt in het motel (een soort Formule I-hotel) Er is geen personeel, om de eenzaamheid met kerst nog maar eens te benadrukken. Omdat ze moet oefenen met haar stem, gaat ze weer naar buiten om daar te zingen. Dat lukt beter dan in de akoestisch slechte ruimte van de blokkendoos. Door middel van flashbacks komt de lezer te weten dat ze zeventien jaar lang haar vader verzorgd heeft. Ze had haar baan als zangeres opgezegd: niet in de eerste plaats om haar vader te verzorgen, maar meer omdat ze merkte dat haar stem achteruitging. Ze was dol op het zingen van Bach, omdat die juist veel afstand in zijn werk legde. Ze is eigenlijk heel rationeel ingesteld. (via het hoofd naar het hart, is haar credo) Dan merkt ze dat er nog een gast in het eenzame motel is en omdat de deur van de kamers niet goed afsluit, kan ze een glimp van de man opvangen, bijvoorbeeld wanneer hij uit bad komt. Het wekt op de een of andere manier toch haar verlangen en midden in de nacht besluit ze te gaan zingen. Ze toont zich naakt aan de man van wie ze vermoedt dat hij haar via de spleet gadeslaat. De volgende morgen ziet ze dat het heel mooi gesneeuwd heeft: dat doet haar denken aan haar jeugd toen ze eens met haar vader in vers gevallen sneeuw was gaan wandelen en de klank van sneeuw had ervaren. Dat wil ze graag nog een keer meemaken en na haar karige ontbijt, gaat ze weg uit het motel. Haar stem komt prachtig uit in de sneeuw en ze loopt de rijbanen van de snelweg op om haar oratorium alvast over de vlakte van het bevroren meer te laten klinken. In de verte ziet ze een licht aankomen en ze denkt dat het een ster is die haar zal komen verwarmen. Het leven kan niet stuk: immers de kou is uit de lucht (vgl. de titel ) Het is echter heel goed mogelijk dat het aankomende licht een auto voorstelt, die haar eenzaamheid definitief zal oplossen. Het tweede verhaal heet “Zeep” (blz. 61-111) Hierin maken we kennis met een jonge actrice Lea die een rol speelt in de soapserie “Ver Voorbij Verlangen”. Het is het gebruikelijke oppervlakkige werk dat haar echter veel roem en contacten bezorgd. Maar volgens haar vriend en regisseur Thom hoef je daarvoor niet veel te kunnen. Hij zelf is dan ook bezig met het schrijven van een Griekse tragedie “De stinkende vrouwen van Lemnos”, gebaseerd op een verdwenen tragedie van Euripides. Hij lijdt niet aan bescheidenheid en ziet zichzelf als de nieuwe Euripides. Het gaat in het stuk vooral om de vernedering die de vrouwen van Lemnos te beurt valt, omdat hun teruggekeerde mannen slavinnen uit het buitenland hebben meegenomen met wie ze seks hebben. Ze verafschuwen hun eigen vrouwen, omdat ze zo zouden stinken. Maar de vrouwen nemen wraak en ze slachten hun mannen af. Van het stuk worden diverse scènes in het verhaal opgenomen, omdat Lea die moet oefenen. Het stuk wordt in het Openluchttheater opgevoerd en de regie is in handen van Thom en Rose. Met Thom heeft Lea al eerder een verhouding gehad (hij was afgewezen voor de toneelacademie en zij had hem opgevangen na de auditie) Hij had haar echter laten stikken voor Rose, maar nadat Lea een soapie is geworden en geld binnenbrengt en hij graag zijn eigen stuk wil regisseren, komt hij bij haar terug. Maar hij laat niet na steeds minderwaardig te doen over soapsterren. Je hoeft maar weinig te kunnen om beroemd te kunnen worden. We komen steeds dichter bij de première van het Griekse stuk en Lea heeft enkele gesprekken met de directeur over de verlenging van haar contract in Ver Voorbij Verlangen. Het gaat haar niet om het geld en met de Joop van der Ende-achtige directeur wil ze overeenkomen om een raam in haar kleedkamer te krijgen. Maar hij weigert dat: je kunt geen droomwereld creëren en naar buiten kijken (nl. naar de werkelijkheid) Lea krijgt veel fanmail die ze altijd opent met een ponjaard (= dolk) van Thom. Ze heeft bijna geen tijd meer tussen enkele laatste opnames van de soap en de première van Thoms stuk in het bos. Daarom grist ze de post mee en de dolk. Ze rijden naar het Openluchttheater en opnieuw laat Thom zich laatdunkend uit over de kwaliteiten van soapactrices. Het komt er op neer dat Rose en hij Lea een nieuwe kans hebben geboden om iets echt belangrijks in haar leven als actrice te doen. Wanneer ze onderweg daarover praten en langs de Amstel stil staan, ziet Thom één van de fanmailbrieven. “Wat een stumpers, schampert hij. Het wordt Lea allemaal te veel: in haar tas voelt ze de ponjaard warm worden. “Lea keek in het autospiegeltje. Ze zag alleen haar ogen. Na een paar seconden trok ze haar linkerwenkbrauw op. (blz. 111 slotzin) Dat was ook het beeld van de laatste opname geweest van haar soapaflevering die altijd aan het einde van de week een cliffhanger voor de maandag produceerde. Het ziet er dus naar uit dat ze net als de “stinkende vrouwen van Lemnos” wraak neemt op haar vriend Thom. Nawoord (blz. 115-119) De schrijver geeft aan dat hij door zijn werk o.a. als soapauteur en schrijver in twee verschillende wereld te rechtkwam. Hij schaamde zich er soms voor dat hij populair werd door nauwelijks opvallend acteerwerk, maar dat hij als gevolg van de soap “Onderweg naar morgen” door veel mensen werd herkend. Zijn acteertijd is verwerkt in de twee novellen: zijn operatijd in het eerste en zijn Openluchttheatertijd in het tweede.
Over de schrijver Arthur Japin (1956) bezocht het Gymnasium in Haarlem en studeerde enkele jaren Nederlandse taal- en letterkunde in Amsterdam om daar vervolgens de theaterschool te doorlopen, waar hij in 1982 afstudeerde. Hij speelde diverse rollen voor radio en televisie en op toneel bij onder andere Toneelgroep Centrum en de Theaterunie. Ook zong hij een kleine rol bij de Nederlandse Opera. In 1987 ontdekte hij het historische, maar tot dan toe onbekende verhaal van twee Afrikaanse prinsjes die in het negentiende-eeuwse Nederland als Hollanders werden opgevoed. Hij stopte met acteren en begon te schrijven. Ondertussen schreef hij diverse korte verhalen, hoorspelen, toneelstukken en televisiefilms en debuteerde hij in 1996 met de verhalenbundel “Magonische verhalen”. Zijn debuut werd veelgeprezen in de literaire kritiek, maar hij brak pas bij een groot publiek door met zijn tweede boek, het verhaal van de twee prinsjes: de roman De zwarte met het witte hart, die wereldwijd vertaald werd en die hem internationale roem bezorgde. Japin publiceerde dit boek pas na tien jaar onderzoek in Afrika, Weimar en Indonesie. Na De zwarte met het witte hart publiceerde Japin in 1998 een tweede verhalenbundel, De vierde wand. Het volgende boek had alles te maken met de verfilming door Ineke Smits van enkele van zijn magonische verhalen onder de titel Magonia. Onder diezelfde titel verscheen een reprise van de magonische verhalen, vermeerderd met het filmscenario en stills uit de film. Voorjaar 2002 verscheen zijn tweede roman, De droom van de leeuw, een exuberante literaire verbeelding van de jaren die Japin zelf doorbracht in cinematografische kringen in Rome. Anderhalf jaar later verscheen de derde roman van Japin, Een schitterend gebrek, die het succes van De zwarte met het witte hart in de Lage Landen nog overtrof. Het boek werd bekroond met de Libris Literatuurprijs en vond al honderdduizenden lezers. Bibliografie 1996 Magonische verhalen
1997 De zwarte met het witte hart (roman) 1998 De vierde wand (verhalen) 2002 De droom van de leeuw (roman) 2003 Een schitterend gebrek (roman) 2005 Alle verhalen
2006 De grote wereld (boekenweekgeschenk) 2006 De klank van sneeuw (2 novellen)