Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 222 pagina's
• Uitgeverij: Cossee

Flaptekst

Eerste zin

Het historische restaurant van hotel Der Achtermann, in de oude stadstoren, was een aanbeveling van mijn reisgids. Het etablissement had voor mij iets oer-Duits, met zijn tijdloze frutsels en tierelantijnen.

Samenvatting

Goslar
Giesel Vaandrager, een veertiger, heeft  een tijdje vrij genomen  om te doen wat hij altijd al wilde: de geheimen rondom het naziverleden van zijn familie ontrafelen. Hij reist daarvoor naar het Duitse stadje Goslar, waar zijn vader en zijn grootmoeder na de oorlog in een klooster hebben gewoond op de vlucht voor de haatgevoelens van de Nederlanders.  Daar ontmoet Giesel de aantrekkelijke, intrigerende Amerikaanse Ruth Tannenbaum. Net als Giesel onderzoekt zij het verleden, maar dan dat van haar Joodse familieleden. De eerste avond zijn ze beiden eenzaam in het hotel, maar ze besluiten met elkaar te dineren en dat gebeurt de daaropvolgende dagen ook. Ze gaan beiden ook op onderzoek uit en Giesel neemt haar een keer mee naar het klooster waar de oude Jood Levi Hirsch de vroegere  kamer van Giesels voorouders heeft gekregen. Hij is het moderne  leven eigenlijk zat. Ruth wordt niet echt vrolijk van de bezoeken aan het saaie Goslar en ze wil dolgraag naar Parijs. Giesel die zijn huwelijk ook een beetje zat is, (hij wil nadenken over zijn relatie met zijn vrouw Karin die ineens veranderd is)  wil wel met haar mee, maar Ruth wil dat niet. Toch belt ze hem de volgende dag op om te vragen of hij wel mee wil gaan. Ze is namelijk nog  een keer terug gegaan naar de oude Hirsch en wil nu zijn dochter Lea in Parijs bezoeken. Daarom vraagt ze Giesel mee te gaan.

Parijs
Zaterdag 26 mei: Giesel is met de auto naar Parijs gereden waar hij afgesproken heeft met Ruth die met het vliegtuig is gegaan.  Op een terras wacht hij op haar, totdat ze onverwachts al dansend aan hem verschijnt. Het is een heel andere Ruth dan in Goslar: die was vrij gereserveerd, maar ze is nu vrolijk en uitdagend. Ze spreken af de volgende  dag met elkaar op te trekken. ’s Morgens doolt Giesel nog eenzaam door de stad, maar om half vier gaat hij naar haar hotel. Dan trekt ze hem de kamer binnen en ze hebben twee keer achter elkaar verrukkelijke seks. De volgende dag zit ze nog in dezelfde  “flow” en ze verleidt hem tot seks in het openbaar in een park: snel en hartstochtelijk.

Ruth vertelt van haar Parijse bezoek aan de dochter van Levi Hirsch, Lea.  Die vertelde  haar wat ze van haar Joodse voorgeschiedenis weet. Ze had niet willen trouwen met Leue, omdat ze in een joodse omgeving wilde blijven. Haar broer Ben woont in San Francisco. Ruth en Giesel willen die ook nog ontmoeten en ze spreken af daar snel heen te gaan, maar eerst gaan ze nog naar de  Duitser Leue, die afgelegen  in de Loire woont.

’s Avonds gaan Ruth en hij naar een balletvoorstelling van Romeo en Juliet (van Prokowjef), gestoeld op de klassieke tragedie van Shakespeare. Het verhaal is het prototype  van een liefde die geen zegen krijgt van de omgeving: de beide geliefden  mogen niet met elkaar trouwen en ze sterven. Romeo pleegt zelfmoord. Het is eigenlijk een spiegeling met hun eigen geschiedenis en Ruth raakt erdoor gedeprimeerd. Ze ziet de symboliek in voor hun eigen relatie. Giesel raakt er boos om en dan draait Ruth ineens weer bij. Ze gaan de volgende dag naar Le Loire.

Le Loire
Woensdag 30 mei: ze hebben geboekt in een heel mooi, maar rustig hotel waar Giesel al eens eerder is geweest.  Opnieuw praten ze over de Holocaust en de gevolgen daarvan voor hun eigen families. Ruth begint te klagen over haar man die het als Joods advocaat erg druk heeft en geen aandacht aan haar besteedt. Dat verklaart haar plotselinge ommekeer in gedrag.

De volgende dag gaan ze op bezoek bij Henri Lieu: hij is de kleinzoon van een Duitse verzetsman, een derde speler op het schaakbord van de oorlog.  Zijn opa heeft Joden helpen onderduiken. Hij ziet al snel dat Ruth en Giesel minnaars zijn. Zelf heeft hij zijn grote liefde Lea Hirsch laten schieten: ze wilde niet vanwege haar omgeving die Joods was, met hem trouwen.

Wanneer ze naar het hotel teruggaan, hebben ze voor de zoveelste keer een discussie over de onmogelijkheid van hun liefde: Ruth wil namelijk haar joodse omgeving ook niet opgeven.

De volgende dag gaan ze opnieuw naar Lieu/Leue. Die heeft Lea uit Parijs uitgenodigd en de discussie wordt eentonig: weer wordt er door hun vieren gesproken over de onmogelijkheid van liefdes: Lea wilde haar omgeving niet verlaten, Ruth lijkt dezelfde weg op te gaan. Ze wil haar gezin niet in de steek laten voor haar plotselinge liefde voor Giesel.

San Francisco
Het verliefde stel vliegt naar Amerika om de broer van Lea op te gaan zoeken. Ze nemen hun intrek in een mooi hotel en op zondag 3 juni wordt Giesel 42 jaar. Hij krijgt van Ruth  een prachtig horloge van Cartier met inscriptie. Giesel heeft een afspraak gemaakt met Ben Hirsch die het liefst niet meer met de oorlog wordt geconfronteerd. Hij vertelt hun over zijn vlucht naar The States. Ook weer bij toeval blijkt dat hij de man van Ruth kent: hij heeft die voor zaken een week ervoor nog ontmoet. Hij ziet ook meteen in dat de twee op elkaar verliefd zijn. Ze bezoeken opnieuw een operavoorstelling Don Giovanni. De morgen daarop heeft Ruth het hotel verlaten en ze heeft een briefje voor Giesel achtergelaten. Ze dwaalt alleen en ontredderd door de  stad: ze snapt dat hun liefde te moeilijk wordt en ze wil de relatie verbreken. Ruth die immers met Lea heeft gesproken, vraagt Ben nog een keer zijn zus Lea te bezoeken en met haar mee te gaan naar zijn vader Levi in Goslar. Het wordt al met al een emotioneel afscheid tussen Ruth en Giesel: ze gaat terug naar haar gezin. Wanneer Giesel Ben nog een keer bezoekt, geeft die hem de raad zich eens goed te bezinnen op zijn relatie. Hij adviseert een tijdje apart te gaan wonen.

Amsterdam
Het is vier september. Ben Hirsch komt naar Amsterdam, nadat hij zijn zus Lea en zijn vader Levi heeft bezocht. Giesel woont intussen alleen in een appartement. Ben vertelt dat Ruth aan het scheiden is. Ze kan niet langer leven met het orthodoxe geloof van haar man.  Ze is van plan haar verjaardag in Amsterdam te komen vieren.

Lea’s man Simon (de Jood die veel ouder was) is inmiddels overleden en ze wil nu snel trouwen met haar jeugdliefde Henri Lieu. Dan komt alles nog helemaal goed. Ruth komt naar Nederland en ze neemt niet haar intrek bij Giesel maar in een hotel. Hij moet echter overdag werken en daarom wordt Ruth toch een beetje boos op hem. Ze is echter nog steeds een prachtige vrouw in de bloei van haar leven. Op 22 september is ze jarig.

Giesel biedt haar excuses in een briefje aan. Intussen heeft Giesel op straat zijn vrouw Karin ontmoet: ze wordt vergezeld door een nieuwe vriend. Dat verrast hem wel. Ruth belt hem op om  met  hem te gaan dineren. Tijdens het eten gaat het over het eventueel bij elkaar wonen. Ruth geeft aan dat ze niet in het kneuterige Nederland kan wonen. Ook nu komt ze erg wispelturig over. Ze verwijt hem in het gesprek dat hij helemaal niets over zijn verleden verteld heeft aan haar. Giesel wordt haar kuren zat en reageert heel boos. Daarvan schrikt ze wel. Dan gooit hij ineens de hele nazi-geschiedenis van zijn grootouders eruit. Daarmee wordt wel de lucht opgeklaard. De volgende dag gaan ze naar de Veluwe om in het mooie museum daar de Van Goghs te bekijken. Het lijkt allemaal goed te komen, maar ze hebben toch problemen met elkaar om bij elkaar te wonen. Ruth ziet geen perspectief om bij elkaar te wonen. Ze heeft het besluit genomen die avond terug te vliegen naar New York. Giesel geeft haar een barnstenen armband voor haar verjaardag. Met de tekst Sjana Tova en een G [Sjana Tova = goed jaar]. Dan stapt Ruth weg uit zijn omhelzing, in de richting Gerrit van der Veenstraat (dat kan geen toeval zijn: Gerrit van der Veen was in Nederland een bekende verzetstrijder). Ze kijkt niet meer om.

 

Personages

Giesel Vaandrager

Giesel Vaandrager is 42 jaar. Hij is de nazaat van grootouders die nazi sympathieën hadden. Juist hij wordt verliefd op de zeer aantrekkelijke Joodse vrouw Ruth. Hij wil het liefst de oorlog laten rusten en zit helemaal in de macht van Ruth. In Parijs weet ze hem te verleiden, juist in een periode van zijn huwelijk waarin hij zich afvraagt of alles nog wel de moeite waard is: de midlifecrisis. Zijn vrouw Karin is erg veranderd en misschien wil hij wel van haar scheiden. Dan val je natuurlijk voor een mooie, sexy vrouw als Ruth is. Ze beleven mooie tijden in Parijs, maar de voorspelling van het verhaal van de balletvoorstelling Romeo en Julia’s einde is heel symbolisch. Dat kan niet goed gaan. De omgeving van Ruth zou altijd een struikelblok zijn zoals de omgeving van Julia dat was voor haar Romeo. Als ze in Amsterdam maar blijft doorhameren op het feit dat hij zo weinig van zijn voorgeschiedenis wil vertellen, schiet hij in een andere rol en uit zijn slof. Ruth schrikt er erg van. Toch is het ook het begin van het einde. Ruth en Giesel vormen een liefdespaar dat uiteindelijk niet voor elkaar kan kiezen. De laatste zin is symbolisch: ‘Ze keek niet meer om'.

Ruth Tannenbaum

Ruth Tannenbaum is een jonge, zeer aantrekkelijke Amerikaanse vrouw. In september van het verhaal wordt ze 40 jaar op de joodse feestdag Jom Kippoer Ze verandert wel voortdurend van stemming. Haar grootouders hebben in 1938 Duitsland verlaten, maar ze wil graag de omgeving waar ze woonden, met eigen ogen zien. Ze is balletlerares, maar eigenlijk is ze daarop uitgekeken. Ze heeft twee kinderen. In Goslar gedraagt ze zich heel gereserveerd ten opzichter van Giesel: ze wil wel dineren met Giesel maar verder niets. Enkele dagen later in Parijs is ze echter heel anders: sexy en verleidelijk. Ze beleven enkele wilde dagen met seks: zelfs in het openbaar. Maar dan kan ineens haar stemming omslaan, als ze balletvoorstelling van Romeo en Julia bezoekt. Alsof de fatale afloop van die liefde van Shakespeare ook straks voor hen zal gelden. In San Francisco en Amsterdam gedraagt ze zich ook heel nukkig. Ze blijft maar zeuren over het oorlogsverleden van Giesel. Ook haar man blijft teveel in het verleden hangen: hij is advocaat voor de afwikkeling van Jodenzaken uit de oorlog. Ze kan dus niet met het verleden uit de oorlog leven. Symbolische laatste zin: ze keek niet meer om.

Quotes

"Als hij thuis is, is hij hondsmoe. Ik ben zelf een beetje uitgekeken op balletles gegeven. Teveel non-talent waar ik mijn tijd aan verdoe. Maar ik denk niet aan een andere man, zeker niet een man zoals jij. “Ze schoot even in de lach om haar impulsieve opmerking.”dat bedoel ik niet denigrerend, ik hoop dat je dat van me wilt aannemen. Ik vind je sympathiek, maar dat zijn zoveel mensen." Bladzijde 48

"‘Heeft u ook biefstuk?’ vroeg ik. ‘Alleen van het hert, voor twee personen,’ klonk het bits. De man had geen idee wat klantgerichte service betekende. ‘O, dan kies ik wel wat anders.’ ‘Maar misschien wil mevrouw dáár wel meedoen,’ probeerde de ober in een onverwachte bui van toeschietelijkheid. ‘Zij is ook alleen.’ Waarschijnlijk was hij gemotiveerd om er een grote bestelling van te maken." Bladzijde 9

"Het is een soort strijd, waarbij Julia moet trouwen met een door haar vader uitgekozen man, terwijl ze in stilte al met Romeo is getrouwd- maar hij is lid van een familie waarmee ze niet mag omgaan. Ze neemt een soort gifdrank waardoor ze tijdelijk in coma raakt om aan het geplande huwelijk te ontkomen. Romeo vindt haar en denkt dat ze echt dood is en pleegt vervolgens diep wanhopig zelfmoord." Bladzijde 93

"Ik begon het verhaal weer van vooraf aan te vertellen. Dat we door een toeval zijn vader hadden ontmoet, de enige nog levende man die Ruths grootouders kende. Dat we hem in dezelfde kamer hadden ontmoet als waar mijn vader na de oorlog als kind had gewoond. Dat de Leues die zijn vader hadden geholpen onder te duiken, verre familie van mij waren en dat Ruth bij zijn zus in Parijs was geweest." Bladzijde 148

Thematiek

Liefdesrelatie: onbereikbare liefde

Vanwege hun verleden vormen Ruth en Giesel een onmogelijk liefdespaar. Niet voor niets bezoeken ze in de Franse hoofdstad een voorstelling van Romeo en Julia, een klassiek liefdespaar dat door de omgeving uit elkaar gedreven wordt en dat uiteindelijk eindigt in de dood, die hen dan weliswaar verenigt. Ook Lea en Henri vormen eerste een paar dat door het verleden niet kan samenleven.

Motieven

Midlifecrisis

Giesel verkeert in de periode van de roman/zijn huidige leven in een midlifecrisis. Zijn huwelijk met Karin heeft niet gebracht wat hij ervan verwacht had. Brengt zijn zakenman-zijn vreugde in zijn bestaan? Hij wil enige tijd hebben om na te denken. Is dit nu alles wat hij wil bereiken in het leven? Maar ook Ruth zit in een midlifecrisis. Ze is balletdanseres van kinderen die weinig talent hebben en haar man besteedt weinig aandacht aan haar. Ze wil van haar baantje af. Aan het einde scheidt ze ook van haar man om een eigen bestaan te kunnen opbouwen.

Religie

Ruth zoekt naar haar Joodse identiteit, net als Levi Hirsch en zijn beide kinderen. Lea wilde haar geloof er niet aan geven en trouwde met een oudere, joodse man. Ze liet daarmee de kans op een gelukkige relatie met Henri liggen. Pas als Simon dood is, durft Lea haar joodse identiteit prijs te geven. Ruth wil geen orthodoxe Jodin zijn: symbolisch weigert ze op haar verjaardag die tegelijk met Jom Kippoer (Grote Verzoendag) valt, te vasten zoals de Joden dit moeten doen. Ze gaat juist dineren met Giesel.

Seksualiteit

Ruth en Giesel beleven na hun eerste keer in Parijs een hartstochtelijke seksuele relatie. Ze schept er zelfs genoegen in om in het openbaar seks met hem te bedrijven.

Queeste

Beide personages zijn op zoek naar hun roots: wat is er in het verleden gebeurd. Daarom reizen ze naar diverse plekken uit het verleden van hun voorouders op zoek naar de waarheid: Goslar, Parijs, Loire, San Francisco. In Amsterdam (natuurlijk ook een stad met een Joods verleden) eindigt de zoektocht. Bovendien: personages met een midlifecrisis zijn vrijwel altijd op zoek naar de reden van hun bestaan.

Heden en verleden

Het is duidelijk dat de verwerking van het oorlogsverleden het belangrijkste motief in deze roman is. Ruth heeft Joodse voorouders en zij is op zoek naar de roots. Giesel heeft grootouders gehad die sympathiseerden met de Duitsers. Hoewel iedereen verantwoordelijk is voor zijn eigen daden en kleinkinderen niet de schuld kunnen krijgen van wat hun voorouders hebben gedaan, geeft een liefdesrelatie met deze twee voorgeschiedenissen veel problemen.

Motto

Het motto is ontleend aan de Duitse en Joodse  schrijver Lessing uit zijn boek “Nathan der Weise”:  “Uit een goede daad komen vele andere voort, ook al heeft slechts hartstocht haar voortgebracht.”

Trivia

De schrijver is de zoon van de bekende nazi-aanhangers uit de oorlog van de beruchte familie Rost van Tonningen. Het thema van “fout zijn” in de oorlog speelt hem dus al heel lang parten. In dit boek wil hij eigenlijk afscheid nemen van het oorlogsverleden van zijn ouders.

Titelverklaring

‘Het juiste moment’ verwijst naar de toevalligheden die in deze roman te vinden zijn. De personages treffen elkaar min of meer toevallig alsof er een soort lotsbestemming aan ten grondslag ligt. Giesel Vaandrager ontmoet in een klein Duits stadje Goslar als hij op zoek is naar de roots van zijn nazi-grootouders een Joodse vrouw die op zoek is naar de roots van haar eigen grootouders. In feite waren hun grootouders politieke tegenstanders, maar Ruth en Giesel treffen elkaar op het juiste moment: ze staan open voor elkaars denkbeelden en ze worden verliefd op elkaar. Dat levert wel de nodige problemen op.

Een andere toevalligheid is dat de grootouders van Giesel  hebben gewoond in het klooster en dat ze dezelfde kamer hadden als de oude Jood Levi Hirsch, die de oorlog heeft overleefd omdat Duitse mensen het verzet steunden en hem hielpen onder te duiken. Dat werd in Duitsland niet zo gewaardeerd en de Duitse zoon vlucht naar Parijs. Daar troffen en hij en zijn grote liefde Lea Hirsch elkaar niet op het juiste moment. Lea was niet rijp voor een relatie met een niet-joodse man. Henri heeft haar opgegeven, maar in 2007 sterft plotseling haar man Simon die heel wat ouders is en Lea en Henri besluiten verder te gaan net elkaar. Dat is voor hen het juiste moment.

Structuur & perspectief

De roman wordt opgedeeld in vijf hoofdstukken die de naam dragen van de plaats waar het hoofdstuk zich afspeelt: Goslar, Parijs, Le Loire, San Francisco en Amsterdam.

De ik-verteller is de veertiger Giesel Vaandrager die in de o.v.t. vertelt. Dat is natuurlijk een beperkend perspectief, maar hij maakt ook gebruik van de techniek van een andere vertelster, Ruth, die hij in de dialoog steeds laat vertellen wat zij die dag heeft gedaan.

Dat gebeurt in het eerste en tweede deel. In feite wordt Ruth dan eigenlijk opnieuw een ik-vertelster. In deel III (Le Loire) gebeurt dat niet. In deel V doet de schrijver hetzelfde met Ben. Die vertelt in de ik-vorm over zijn reis naar Parijs om zijn zus te ontmoeten en zijn bezoek aan zijn vader. Op die manier kun je de beperkingen van een ik-verteller omzeilen.

Decor

Het eerste hoofdstuk is gedateerd op dinsdag 22 mei tot en met vrijdag 26 mei. Het tweede hoofdstuk gaat verder op zaterdag 27 mei  en loopt tot en met maandag 28 mei. Het derde hoofdstuk begint op woensdag 30 mei en beschrijft de periode tot en met vrijdag 1 juni. Hoofdstuk vier in San Francisco begint op zaterdag 2 juni tot en met donderdag 7 juni. En het laatste hoofdstuk dat in Amsterdam speelt, begint op dinsdag 4 september en behandelt de periode tot en met dinsdag 25 september. Op zaterdag 22 september viert Ruth haar verjaardag: het is dan de Joodse feestdag Jom Kippoer. Dan kun je zoeken naar de Joodse kalender en dan kun je vaststellen dat dit alleen in het jaar 2007 kan hebben plaatsgevonden. In dat jaar is Giesel 42 jaar geworden (blz. 175) en op blz. 186 staat dat dit zestig jaar na de oorlog is. Dat lijkt dus allemaal wel te kloppen.

De totale periode van het liefdesverhaal loopt dus van dinsdag 22 mei tot en met dinsdag 25 september en dat is een  periode van ruim vier maanden. Er is flinke tijdverdichting tussen begin en begin september juni: een periode van drie maanden.

De decors zijn de plaatsen waar de twee geliefden elkaar ontmoeten en beminnen.

Goslar: de saaie, Duitse kleine stad die zijn oorlogsverleden niet wil verbergen en de plaats waar Ruth en Giesel elkaar voor het eerst in een restaurant ontmoeten.

Parijs: de Lichtstad die heel symbolisch is voor de verliefdheid die ineens opduikt bij Ruth. Ze hebben enkele dagen met wilde seks. Ze is omgeremd en verleidelijk en wil volop genieten van de seks (en het leven).

Le Loire: de streek op het platteland ademt rust uit en Ruth en Giesel komen er tot bezinning: het gesprek met de twee andere nazaten Lea en Henri loopt uit op een bezinning op hun eigen relatie.

San Francisco: In Amerika is de situatie wéér anders. Ruth ontmoet er Ben Hirsch. Amerika is een land waar weer veel vrijer wordt gedacht. Toch ziet Ruth geen toekomst voor hen beiden. Ook Ben is die mening min of meer toegedaan.

Amsterdam is het laatste decor van de relatie. Ruth wil scheiden van haar man, vooral vanwege de orthodoxie van zijn Joodse geloof. Daar kan ze niet meer tegen. Ze komt haar verjaardag op Jom Kippoer vieren in Amsterdam, want ze wil die dag niet vasten. Symbolisch is het wel een mooie dag: het is de grote verzoendag. Opnieuw bloeit hun verliefdheid op, maar ook haar onvoorspelbaarheid. Amsterdam is te klein  voor Ruth om daar definitief te gaan wonen. Giesel wil zijn kinderen niet missen als hij in Amerika zou wonen.

Zo hebben de plaatsen en de decors een symbolische betekenis in hun liefdesrelatie. 

Stijl

De stijl van de schrijver is helder. Hij gebruikt nauwelijks moeilijke woorden. Maar hij heeft zijn verhaal wel afgestemd op volwassenen. Dat heeft zeker te maken met de thematiek van het verhaal.

Slotzin

Toen maakte ze zich langzaam los uit mijn omhelzing, stapte de deur uit en stak de weg over, richting Gerrit van der Veerstraat. Foute richting, dacht ik in een opwelling. Zo komt ze nooit in haar hotel. Ze keek niet meer om.

Beoordeling

De roman van Grimbert Rost van Tonningen heeft een zeer interessant thema, namelijk of de naweeën van de Tweede Wereldoorlog ook zijn effecten hebben op de tweede en derde generatie nakomelingen. Hij gaat in deze roman vrij ver: de afstammeling van Joodse voorouders staan hier tegenover de kleinzoon van ouders die in de oorlog de Duitse kant hebben gekozen. Uiteindelijk blijkt de liefde die kloof toch niet te kunnen overbruggen.

Er is een duidelijke verwijzing naar de klassieke literatuur in het verhaal van Romeo en Julia. Het  is een interessant thema, dat je met veel boeken op je literatuurlijst kunt combineren.

Hoewel het boek niet al te moeilijk te volgen is en de structuur van het verhaal erg duidelijk  is, is het toch vooral geschikt voor ervaren lezers van havo- en vwo-eindexamenklassen.

Maar wie veel over de literatuur over de Tweede Wereldoorlog wil lezen, kan hier een mooie en originele keus maken.

Recensies

"Hoewel? Is Het juiste moment de literaire poging van de auteur om na meer dan zestig jaar de oorlog eindelijk te laten rusten, om afstand te nemen? Interessant is dat Rost van Tonningen – die in een interview met De Volkskrant (13-03-2013) toegaf dat de roman ‘in hoge mate’ autobiografisch was – van zijn ik-figuur een kleinzoon van ‘foute’ lieden maakt in plaats van een directe zoon, zoals hijzelf is. Blijkbaar moet de oorlog een generatie verder weg zijn om kunstmatig een afstand te kunnen scheppen. " http://recensieweb.nl/rec...tragedie/