Fonteinen Rome

Inleiding In Rome staan een paar van de mooiste fonteinen ter wereld. Vele zijn het werk van de beroemdste beeldhouwers uit de Renaissance en Barok. Sommige fonteinen zijn zeer uitbundig, andere rustige stroompjes water. Vele zijn eenvoudige drinkfonteintjes, weer andere zijn ware watervallen. Pausen bouwden vaak fonteinen ter herinnering aan hun weldaden. Zodoende is Rome bezaaid met fonteinen van allerlei afmetingen en vormen. Ik ga zelf in dit werkstuk een heel klein aantal van de Romeinse fonteinen bespreken. Fonteinen: Fontana dell’Acqua Paola De Acqua Paola, gelegen in de buurt Janiculum, wordt door de Romeinen ‘Il Fontanone’, De Grote Fontein, genoemd. De fontein is een mostra, een monumentale fontein, gebouwd om het eind van een aquaduct te markeren. Hij is gemaakt in 1612 door Giovanni Fontana en Flaminio Ponzio met marmer van het Nerva Forum om het herbouwen van het oude Romeinse aquaduct, dat water vanuit het meer van Bracciano (50 km ten noordwesten van Rome) naar Rome bracht, te vieren. Paulus V (Camillo Borghese, paus van 1605 tot 1621) gaf de taak dat aquaduct te herbouwen. Het water uit de Acqua Poala, aangevoerd door het ondergrondse Aquaduct van Trajan dat is aangesloten op het meer van Bracciano, komt uit in een groot granieten bassin dat in 1690 door Carlo Fontana bij de fontein is toegevoegd. Het bassin ligt onder zes zuilen (waarvan er vier van de voorgevel van de oude St Pieter komen). Binnen in de fontein zit tegenwoordig een opslagplaats van water voor de kleine oude fonteintjes. De symbolen en het wapen van de familie Borghese zijn overal te zien. Kijk maar naar de draken en de adelaars. Bij de fontein, op het Piazza Trilussa, vinden we ook een levensgroot beeld van de Romeinse dichter Trilussa.
Fontana dell’Acqua Felice (Mozesfontein) De Fontana dell’Acqua Felice is ook een mostra . Het beëindigd een ouderwets aquaduct, de Aqua Alexandrina. De fontein werd gebouwd onder paus Sixtus V, Felice Peretti, die het aquaduct Aqua Alexandrina liet restaureren en het naar hemzelf noemde: Aqua Felice. De restauratie werd beëindigd in 1586. Domenico Fontana ontwierp de fontein met de drie sierlijke bogen. Het beeld van Mozes, die water uit de rots slaat, is meer dan levensgroot. De verhoudingen van het lichaam van Mozes zijn verkeerd. Het beeld begon direct na onthulling te fronsen, omdat het was gemaakt door zo’n klungelige kunstenaar. De zijreliëfs illustreren verhalen over water uit het Oude Testament: Aäron leidt de Israëlieten door het water en Jozua wijst het leger de Rode Zee. De vier leeuwen op de fontein zijn kopieën van Egyptische originelen. Fontana delle Api De Fontana delle Api kunnen we vinden op Piazza Barberini. De kleine fontein van de bijen (api betekent bijen, het symbool van de familie Barberini) is één van de eenvoudigste werken van Gian Lorenzo Bernini(1598-1680, was een beroemd schilder, architect, beeldhouwer). De fontein komt uit 1644. Het was een huldeblijk aan paus Urbanus VIII Barberini. Er zitten bijen op de fontein, die van het water lijken te drinken. De Latijns tekst op de schelp verteld de voorbijganger dat het water voor het publiek en hun dieren is bestemd. In 1870 moest de fontein worden afgebroken om plaats te maken voor het verkeer over de Via Sistina. In 1920 werd de fontein weer opgebouwd op de hoek van het plein bij Via Veneto. Fontana della Barcaccia Deze fontein uit 1627 is vermoedelijk ontworpen door Pietro Bernini, de vader van de beroemdere Gian Lorenzo Bernini; maar het is ook mogelijk dat Gian Lorenzo Bernini de ontwerper was. Men is daar niet achter kunnen komen. De fontein ligt onderaan de Spaanse Trappen op het Piazza di Spagna. Er zijn geen spectaculaire watervallen of waterstromen te zien, omdat de druk in het aquaduct Aqua Vergine heel laag is. Bernini maakte een lekkende boot (barcaccia betekent ‘oude boot’). Omdat paus Urbanus VIII Barberini de opdracht gaf de fontein te ontwerpen, vinden we ook de bijtjes weer terug op deze fontein. De paus gaf de opdracht omdat hij een monument wilde in nagedachtenis van de grote overstroming in 1598, toen het water van de Tiber buiten zijn oevers stroomde. Mensen konden zich toen alleen per boot verplaatsen tot de voet van de Pincio, één van de heuvels van Rome, waar op een later tijdstip de Spaanse Trappen kwamen. Vandaar dus de zinkende boot. De fontein is gebouwd in barokstijl. Fontana dei Quattro Fiumi Deze prachtige, barokke fontein, die we vinden op het Piazza Navona, is wederom door Bernini ontworpen. De voor paus Innocentius X Pamphili gebouwde fontein, die een Egyptische obelisk draagt, was in 1651 klaar. Het wapenschild van de paus, de duif en de olijftak, siert deze schitterende fontein. De paus betaalde Bernini door hem belastingontheffing op brood en andere levensmiddelen te geven. De figuren van Bernini in de ‘Fontein der Vier Rivieren’ symboliseren de Ganges, de Rio de la Plata, de Donau en de Nijl. De vier riviergoden moesten ook meteen de vier werelddelen voorstellen: de Ganges uit Azië, de Rio de la Plata uit Amerika, de Donau uit Europa en de Nijl uit Afrika. Het gesluierde hoofd van de Nijl duidt op de onbekende oorsprong van de rivier. Er is ook een legende die zegt dat de sluier verwijst naar Bernini’s afkeer van de nabije Sant’Agone, ontworpen door zijn rivaal Francesco Castelli Borromini. De Nijl zit naast een palmboom en een leeuw. De atletische figuur van de Rio de la Plata, deinst terug met opgeheven arm, omdat hij volgens de legende bang zou zijn voor het instorten van de kerk, ontworpen door de door Bernini (wegens andere bouwstijl) gehaten Borromini, tegenover zich. Hij is afgebeeld met een stapel muntstukken naast zich, wat op de rijkdom aan bodemschatten in Zuid-Amerika duidt. De Ganges gebruikt een grote boomstam als roeiriem. De Donau wordt uitgebeeld met een renpaard; hiervoor heeft een in die tijd bekend renpaard model gestaan. De fontein is gemaakt van travertijn, een marmerachtige kalkafzetting, die Bernini ook gebruikte bij onder andere de Fontana della Barcaccia. Fontana del Moro Ook deze fontein, gelegen aan de zuidkant van het Piazza Navona, is ontworpen door Bernini en was in 1574 klaar. Het middelste beeld is zelf bedacht door Bernini; men noemt het ‘De Moor’. Volgens velen is het centrale beeld een beeld van een gespierde Triton die rijdt op een dolfijn. Om het centrale beeld zitten vier Tritons op de knieën die op hoorns blazen waar water uit komt. Op de rand zitten verschillende maskers die ook als fontein dienen. Deze fontein is sindsdien diverse malen veranderd.
Fontana di Nettuno De Fontana di Nettuno ligt op de noordkant van het Piazza Navona. Deze fontein werd gerestaureerd door Bernini, maar stond daar driehonderd jaar zonder beelden en decoraties. In 1873 won Antonio Della Bitta de competitie om wie het beeld van Neptunus mocht maken, terwijl Gregorio Zappalà de beelden eromheen mocht maken: zeepaarden, meerminnen en engeltjes die spelen met dolfijnen. Het centrale beeld is een beeld van Neptunus, die vecht met een octopus. In 1878 was al het werk af. Fontana della Naiadi Midden op het Piazza della Repubblica vinden we de Fontana della Naiadi. Het bassin is ontworpen door Alessandro Guerrieri. De vier naakte bronzen nimfen van Mario Rutelli wekten bij de onthulling in 1901 grote verontrusting. Elk rust op een waterdier dat in diverse vormen water symboliseert: een zeepaard de oceaan, een zeeslang de rivieren, een zwaan de meren en een kraaghagedis voor de onderaardse stromen. De figuur in het midden, in 1911 toegevoegd, is de zeegod Claudius. Hij staat voor de mens die de vijandige natuurkrachten bedwingt. Fontana di Trevi De Trevifontein bevindt zich op een klein pleintje, de Piazza di Trevi. Het is het eindpunt van het aquaduct Aqua Virgo, het kortste aquaduct van Rome. Dit aquaduct is genoemd naar een meisje dat als eerste de bron van het aquaduct aan een paar dorstige Romeinse soldaten heeft aangewezen; deze bron moet vlakbij Salone gelegen hebben, 22 kilometer van Rome vandaan. Doordat het aquaduct niet zo heel erg lang is en doordat het voor het grootste gedeelte onder de grond loopt, was het aquaduct makkelijk te herstellen. Paus Nicolaas V (1447-1455) liet, toen de waterleiding was hersteld, een eenvoudige fontein neerzetten op de plaats van de huidige Trevifontein. Hij deed dit omdat hij rond 1447 Rome weer op de been probeerde te helpen, nadat het in verval was geraakt, doordat pausen lange tijd Rome de rug hadden toegekeerd door hun verblijf in Avignon van 1305-1377 en het Westers Schisma van 1378-1417. In de zeventiende eeuw heeft paus Urbanus VIII (1623-1644) deze fontein laten restaureren, waarvoor de Romeinen, via accijns op de wijn, moesten betalen. In de zeventiende eeuw kwam er ook het plan om een geheel nieuwe fontein neer te zetten en in 1732, bijna een eeuw later, werd er gekozen voor het ontwerp van de architect Nicola (of Nicolò) Salvi. Hij richtte het pleintje in als een theater met als decor de zeegod Oceanus op een schelp die voortgetrokken wordt door twee paarden begeleid door kleine zeegodjes. Het ene paard is rustig afgebeeld en het andere paard steigert. Dit kun je zien als elementen van de oceaan. Links en rechts staan in nissen beelden van de Overvloed en de Gezondheid(Hygieia). Boven op het monument zie je rechts een afbeelding van een maagd die een soldaat de plek van de bron aanwijst en links een afbeelding waarop te zien is dat de plannen voor de bouw van de fontein worden goedgekeurd. De grootte van de fontein mag er ook wel zijn; de fontein is 26 meter hoog en 20 meter breed. Nicola Salvi kreeg de opdracht tot het bouwen van de fontein van Clemens XII (1730-1740) en het zou dertig jaar duren, voordat hij af zou zijn. Salvi zelf stierf, door het werk in de vochtige kelders, elf jaar voordat de fontein officieel in gebruik zou worden genomen. Vanuit de Trevifontein worden vijftien grote en veertig kleine fonteinen van water voorzien. Het water van de Trevifontein staat bekend als het zoetste en het beste water van Rome. Bij de toeristen staat het bekend om de muntjes die erin worden gegooid. De traditie wil dat wie met zijn rug naar de fontein toe gaat staan en over zijn linkerschouder een muntje gooit ooit nog een keer terugkomt in Rome. Er zijn ook veel mensen die de Trevifontein kennen door de film La Dolce Vita, waarin Anita Ekberg in het water van de fontein baadde. Dit kan je nu niet meer doen, want dit is streng verboden. Fontana del Tritone Ook dit is er weer één van Bernini, midden op het Piazza Barberini: Triton, de god van de zee, blaast, zittend op een Sint-Jakobsschelp, op een als trompethoorn fungerende schelp. Maar waar men de meest prachtige geluiden verwacht, spuit er zeer verrassend een straal water de lucht in. De Fontana del Tritone, waarnaar ook de aangrenzende straat is genoemd, is een eerbetoon van de stad Rome aan Maffeo Barberini: paus Urbanus VIII. Gian Lorenzo Bernini begon in opdracht van de familie Barberini in 1624 met het ontwerp van de fontein. De compositie is gebaseerd op het verhaal over het einde van de zondvloed uit het eerste boek van de Metamorfosen van Ovidius: "De toorn der zee wijkt ook, de zeegebieder laat zijn drietand zakken, strijkt het water glad en roept om Triton, die zeekleurig en de schouders overdekt met purperslakken boven het diep uitrijst. Hij vraagt hem luid te blazen op zijn holle zeeschelp en aan al wat stroomt en vloeit signalen van terugtocht uit te zenden". Bernini richt zich in zijn werk op het moment waarop vier dolfijnen gelijktijdig ruggelings uit het water opstijgen en samen een geopende Sint-Jakobsschelp dragen. Daarop zit Triton, zoon van Neptunus, die met een volledig gestrekt bovenlichaam in een tritonshoorn blaast om de Grote Vloed te beëindigen. Bijzonder is de realistische wijze waarmee Bernini Triton vorm gaf, een nieuwigheidje van "de vader van de barok". De Fontana del Tritone is een goed voorbeeld van hoe Bernini zijn fonteinen wilde hebben: ook hier schept hij het effect dat vallend water geeft, wat in dit geval op de gespierde borst van Triton valt, waardoor deze nog "echter" lijkt. Bovendien staat zijn object in een laag bassin en verwerkt hij op bijna speelse wijze zeedieren in zijn werk. Centraal in het hele werk staan de pauselijke waardigheidstekens (tiara en sleutel) en die van de stichterfamilie (de drie bijen uit het wapen van de Barberini's). Naast deze elementen vinden we allerlei andere verwijzingen naar de Barberini's en vooral naar Urbanus VIII: zo symboliseren de dolfijnen gemeenschapszin en prinselijke vrijgevigheid. Triton staat symbool voor de dichtkunst, wat in verband staat met de dichterlijke kwaliteiten van de paus. Een lofzang die Triton met zijn hoorn de hele wereld laat horen. De Fontana del Tritone werd in 1643 voltooid, een jaar voordat paus Urbanus VIII stierf. Fontana del Pantheon Op bevel van de paus Gregory XIII Boncompagni, ontwierp Giacomo Della Porta in 1575 een fontein voor in het midden van het Piazza della Rotonda. Leonardo Sormani maakte een schelp bovenaan drie traptreden, versierd met vier groepen dolfijnen en maskers met in het midden een bassin met fonteinen. In 1711 wisselde de architect Filippo Barignoni, op bevel van paus Clemente XI Albani, het bassin in voor een stuk rots waarop een obelisk was geplaatst van Ramses II: zes meter lang en een met vier dolfijnen van Luigi Amici versierd voetstuk.