Inleiding:
Dat ook vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog deelnamen aan het gewapende verzet hadden de Duitsers waarschijnlijk niet verwacht. Vrouwen hielden zich volgens hun denkbeelden alleen maar met de verzorging van hun echtgenoten en kinderen bezig. Pas in de laatste jaren van de oorlog drong het tot hen door dat in een aantal kinderwagens behalve baby's ook wapens werden vervoerd en dat jonge schoolmeisjes met vele illegale krantjes konden rondfietsen.
Het was vooral het koerierswerk dat vrouwen in verzetsgroepen verrichtten. Andere activiteiten zoals sabotage, overvallen en liquidaties van Duitsers of verraders namen mannen meestal voor hun rekening, op uitzonderingen na, waaronder 'het meisje met het rode haar', Hannie Schaft. Die nou bekend staat als de bekendste Nederlandse verzetstrijder.
Wie was Hannie Schaft?
Jannetje Johanna Schaft werd op 16 september 1920 in Haarlem geboren. Haar roepnaam was Jo of Jopie. Ze was samen met Annie (haar zus die 5 jaar ouder was) een dochter van Pieter van Schaft en Aafje Talea Vrijer.
Haar vader was leraar bij de Rijks Kweekschool en zat in het landelijke hoofdbestuur van de socialistische Bond van Nederlandse Onderwijzers, haar moeder kwam uit een fel socialistisch predikantengezin. Hierdoor werd er in het gezin veel gediscussieerd over allerlei politieke onderwerpen en zo groeide Jo op met sociaal-democratische ideeën en dan vooral op het gebied van rechtvaardigheid en gelijkheid. Er heerste een hechte gezinsband.
In 1972 onderging dit gezin een ramp, Annie (12 jaar) stierf aan difterie (= een ernstige keel ontsteking). Omdat de ouders van Jo bang waren dat hun enig over gebleven dochter iets zou overkomen, werd ze heel beschermd opgevoed en de gezinsband werd nog hechter.
Jo was een uitstekende leerling en hield zich dan vooral met school bezig waar ze erg hoge cijfers haalde, maar veel contact met haar klasgenootjes had ze niet (soms werd ze gepest met haar rode haar en sproeten), het gezin thuis leefde best wel geïsoleerd.
In 1938 ging ze rechten in Amsterdam studeren, ze had van thuis al een sterk rechtvaardigheid gevoel en zo werd ze daar lid van de Amsterdamse Vrouwelijke Studenten Vereniging, daar ontmoette ze de joodse studente Philine Polak en later ook het joodse meisje Sonja Frenk. Hun werden vriendinnen, ze studeerden samen en deden leuke dingen en zo maakte Jo een eind aan haar geïsoleerde leventje.
Toen Duitsland op 1 september 1939 Polen binnenviel, vond Jo dat er iets gedaan moest worden, ze vond dat er hulp geboden moest worden, maar het enige wat ze kon doen was via het internationale Rode Kruis pakjes opsturen naar gevangenen Poolse officieren en dat deed ze dan ook, maanden lang.
Toen in 1940 de oorlog uitbrak ging Jo net zoals alle anderen door met studeren, in juli 1940 haalde zij haar kandidaats examen en ging ze in Amsterdam op kamers om niet telkens zo heen en weer te hoeven reizen. Ondertussen groeide Jo’s woede tegen de Duitse bezetters en zo kwam ze in het verzet terecht en nam ze ook deel aan de Februaristaking in 1941. De Duitse inval werd een vast discussie onderwerp tussen haar en haar vriendinnen.
Toen in de herfst de maatregelen tegen de joden werden verscherpt, zei Jo: ’Als zij niet meer door het park mogen, ga ik er ook niet meer doorheen’ haar vriendin Sonja was juist heel opstandig: ‘Als ik daar niet mag lopen, doe ik het juist wel!’
Toen de joden in 1942 een gele ster moesten gaan dragen, stal Jo in allerlei openbare gelegenheden (zoals zwembaden, schouwburgen, concertzalen en café’s, waar niet bewaakte garderobes of kleedhokjes waren) persoonsbewijzen voor joodse onderduiker en zo dus ook voor Sonja en Philine.
Er waren honderden nodig, de vervalsingcentrales (die ingericht waren door verschillende verzetsgroepen) draaiden volop.
Het leven van Jo veranderde in 1943 ingrijpend toen de Duitsers van alle studenten een loyaliteits verklaring eisten. Dit betekende voor Jo het einde van haar studie, want zij vond het ondenkbaar dat je als goede Nederlander zo’n papier zou ondertekenen en zij was niet de enige die zo dacht, 80% van alle studenten tekende net. In het voorjaar van 1943 vertrok Jo met Sonja en Philine, die ze bij haar ouder wou laten onderduiken, naar haar Haarlem.
Daar sloot ze zich aan bij de linkse sabotage groep de Raad Van Verzet (RVV), om meer actiever verzet te verrichten, want ze vond dat onderduikers helpen met geld en bonnen niet genoeg was.
Sindsdien noemde ze zich zelf Hannie, haar ouders bracht ze niet op de hoogte van haar verzetactiviteiten voor hun eigen veiligheid en van hun onderduikers mochten zij zo weinig mogelijk weten.
Sonja hield het echter niet lang vol in haar ‘vrijwillige’ gevangenschap. Ze probeerde naar Zwitserland te vluchten, maar werd (bleek later) in Frankrijk verraden. In Auschwitz kwam ze om het leven.
Het verzet en de RVV:
Aangezien in Haarlem de legale pers, althans wat ervan over gebleven was, volledig onder Duitse controle stond (net zo als de rest in Nederland), bestond het verzet in Haarlem vooral uit het verspreiden van illegale krantjes door verschillende organisaties. Ze verschenen in heel Kennemerland en werden door koeriers (die daarmee hun leven riskeerden) verspreid.
In de krantjes stond nieuws over het front in Rusland en in Noord-Afrika, berichten uit Londen, maar ook berichten uit eigen land, zoals mededelingen over het distributiesysteem, verhalen over de koninklijke familie en gedichtjes tegen Duitsers en NSB’ers.
Zo had het blad Vrij Nederland een eigen Haarlemse redactie in de Wilhelminastraat, maar er waren meerdere illegale bladen zoals: De Uitkijk, het christelijke blad Trouw, Het Londennieuws, De Vonk, De Vlam en de Waarheid ect..(De Waarheid is een van de invloedrijkste kranten geweest.)
De RVV hield zich met allerlei vormen verzet bezig, voornamelijk met het gewapende. De grondlegger van de RVV was Jan Thijssen, die eigenlijk het hoofd van de Radiodienst van de verzetsgroep OD (Orde Dienst) was. Maar hij vond de OD te weinig actief en wilde meer gewapende strijd tegen de Duitsers, bovendien wou hij zijn geheime radiozenders ter beschikking stellen aan de illegaliteit. Hierom verliet hij de OD en zocht contact op met andere groepen die gewapend verzet pleegden of wilden plegen en richtte tenslotte de RVV op. In het najaar van 1943 sloot ook Gerrit van de Veen van de CPN zich bij de RVV aan, waardoor er een verbinding ontstond tussen de RVV en de Persoonsbewijzencentrale (PBC).
Vanaf eind 1943 maakte het illegaleblad De Oranjekrant (gemaakt door de journalist J.H. Doorn) deel uit van de RVV. Ook werkte de RVV samen met andere verzetsgroepen, oa met: de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO), de Landelijke Knokploegen (LKP), de Corellistraat 6-groep (Amsterdam) en de Nederlandse Volksmilitie (Rotterdam).
Hannie in het verzet:
Toen Jo bij het verzet kwam, maakten de zusjes Truus en Freddie Oversteegen deel uit deze groep, net zo als de felle Jan Bonekamp die zijn vrouw en kind in IJmuiden verliet om zich aan de strijd te wijden en vooral voor hem had Hannie grote bewondering.
Na instructies over wapens en na een schietles was Hannie gereed voor haar eerste opdracht. Ze moest samen met Cor Rusman een SD-man neer te schieten, natuurlijk vond ze dat eng maar ze schoot…. In plaats van een schot klonk er een klik, er zaten geen kogels in het pistool…De SD’er kwam naar hen toe en stelde zich voor als Frans van der Wiel, de commandant van de RVV. Ze had de proef van ‘bekwaamheid en betrouwbaarheid’ doorstaan, ze was woedend maar ze had wel laten zien dat ze geschikt was voor het verzetswerk.
Hierna speelde alles in werkelijkheid af, ze werd betrokken bij radicale verzetsdaden, zoals het verzamelen van inlichtingen die naar Engeland werden doorgeseind, wapentransport, sabotage en het elimineren van verraders.
Hierbij raakte ze goed bevriend met Jan Bonekamp, die later bij een van hun acties om het leven kwam: de man die hij en Hannie moesten liquideren had na de aanslag van Hannie nog de kans gezien om Jan in zijn buik te schieten, Hannie was inmiddels al weggefietst en wachtte tevergeefs op een onderduikadres op Jan. Hij stierf nadat de Duitsers nog enkele adressen van hem los wisten te krijgen, waaronder dat van haar. Hannie’s ouders werden naar aanleiding van deze gebeurtenis gegijseld, de Duitsers hoopten dat Hannie zich dan bij hen zou melden. Hannie werd door haar kameraden ervan weerhouden om zich aan te geven en na enige tijd lieten de Duitsers haar ouders gaan.
Behalve deze gijzeling veroorzaakte de dood van Jan een diepe inzinking bij haar, alleen door dubbel zo hard er tegenaan te gaan kon zij haar verdriet min of meer vergeten. De gevaarlijkste klussen wou ze doen, het gevaar voor eigen leven leek haar steeds minder te interesseren. Onder tussen werd haar signalement bij de Duitsers bekend, daarom liet ze later haar opvallende rode haar zwart verven en ging ze een bril met vensterglas dragen. Het laatste jaar ging Hannie vooral met de zusjes Oversteegen opstap.
Op 21 maart werd Hannie Schaft bij een routine-straatcontrole bij de Jan Gijzenbrug gearresteerd, wegens het in bezit hebben van verzetsbladen De Waarheid en een wapen.
Al snel na de arrestatie vermoedde de Duitsers dat het om ‘das rootharige Mädel’ ging en dat vermoeden werd bevestigd toen ze werd gedwongen om haar geverfde haar te wassen.
Het verzet zat ondertussen niet stil en probeerde haar te bevrijden, maar ze waren te laat Hannie zat in een piepkleine cel waarop een bordje hing met de tekst ‘ Mörderin’. Ze was geisoleerd van de andere gevangenen en niemand mocht met haar praten. Ze werd in verhoren, die dag en nacht plaats vonden, helemaal gek gemaakt. Er zijn politie foto’s waarop Hannie te zien is met een behuild gezicht en met haar vuisten krampachtig gebald.
Hannie gaf de aanslag op Ko Langendijk toe en dat had ook ‘positieve’ gevolgen: de Duitsers liepen namelijk met het plan rond om 5 vrouwen te terecht te stellen voor de aanslagen in Haarlem die door twee meisjes waren gepleegd, dit is hierdoor niet gebeurd.
De Duitsers besloten Hannie dood te schieten, ondanks de afspraak met de Binnenlandse Strijdkrachten en ondanks hun principe om geen vrouwen te executeren, waarschijnlijk beseften ze ook dat de het einde van de oorlog in zicht was.
Eerebegraafplaats Bloemendaal:
Na de verijding werd bij grondig onderzoek naar Hannies mogelijke verblijfplaats, haar graf in de duinen van Overveen gevonden. Haar lichaam lag in een ondiepe kuil, een paar centimeters onder de grond, dichtbij verschillende massagraven waarin meer dan 400 verzetsmensen en gijzelaars lagen.
Op 27 november 1945 werd Jannetje Johanna Schaft begraven (oa. onder de aanwezigheid van koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prins Bernhard) op een erebegraafplaats, te midden van 421 andere mensen, van wie ze vele gekend had.
Bronvermelding:
http://www.hannieschaft.nl/
http://www.iisg.nl/bwsa/bios/schaft.html
http://www.adbhaarlem.nl/hannie_schaft.html
http://www.dodenakkers.nl/beroemd/schaft.html
http://www.webcat.nl/stats_show.php?stats_name=hannies01
http://obsoverdebrug.a2000.nl/HS.html
(en zo nog een heleboel meer website’s)
Dat ook vrouwen tijdens de Tweede Wereldoorlog deelnamen aan het gewapende verzet hadden de Duitsers waarschijnlijk niet verwacht. Vrouwen hielden zich volgens hun denkbeelden alleen maar met de verzorging van hun echtgenoten en kinderen bezig. Pas in de laatste jaren van de oorlog drong het tot hen door dat in een aantal kinderwagens behalve baby's ook wapens werden vervoerd en dat jonge schoolmeisjes met vele illegale krantjes konden rondfietsen.
Het was vooral het koerierswerk dat vrouwen in verzetsgroepen verrichtten. Andere activiteiten zoals sabotage, overvallen en liquidaties van Duitsers of verraders namen mannen meestal voor hun rekening, op uitzonderingen na, waaronder 'het meisje met het rode haar', Hannie Schaft. Die nou bekend staat als de bekendste Nederlandse verzetstrijder.
Jannetje Johanna Schaft werd op 16 september 1920 in Haarlem geboren. Haar roepnaam was Jo of Jopie. Ze was samen met Annie (haar zus die 5 jaar ouder was) een dochter van Pieter van Schaft en Aafje Talea Vrijer.
Haar vader was leraar bij de Rijks Kweekschool en zat in het landelijke hoofdbestuur van de socialistische Bond van Nederlandse Onderwijzers, haar moeder kwam uit een fel socialistisch predikantengezin. Hierdoor werd er in het gezin veel gediscussieerd over allerlei politieke onderwerpen en zo groeide Jo op met sociaal-democratische ideeën en dan vooral op het gebied van rechtvaardigheid en gelijkheid. Er heerste een hechte gezinsband.
In 1972 onderging dit gezin een ramp, Annie (12 jaar) stierf aan difterie (= een ernstige keel ontsteking). Omdat de ouders van Jo bang waren dat hun enig over gebleven dochter iets zou overkomen, werd ze heel beschermd opgevoed en de gezinsband werd nog hechter.
Jo was een uitstekende leerling en hield zich dan vooral met school bezig waar ze erg hoge cijfers haalde, maar veel contact met haar klasgenootjes had ze niet (soms werd ze gepest met haar rode haar en sproeten), het gezin thuis leefde best wel geïsoleerd.
In 1938 ging ze rechten in Amsterdam studeren, ze had van thuis al een sterk rechtvaardigheid gevoel en zo werd ze daar lid van de Amsterdamse Vrouwelijke Studenten Vereniging, daar ontmoette ze de joodse studente Philine Polak en later ook het joodse meisje Sonja Frenk. Hun werden vriendinnen, ze studeerden samen en deden leuke dingen en zo maakte Jo een eind aan haar geïsoleerde leventje.
Toen Duitsland op 1 september 1939 Polen binnenviel, vond Jo dat er iets gedaan moest worden, ze vond dat er hulp geboden moest worden, maar het enige wat ze kon doen was via het internationale Rode Kruis pakjes opsturen naar gevangenen Poolse officieren en dat deed ze dan ook, maanden lang.
Toen in 1940 de oorlog uitbrak ging Jo net zoals alle anderen door met studeren, in juli 1940 haalde zij haar kandidaats examen en ging ze in Amsterdam op kamers om niet telkens zo heen en weer te hoeven reizen. Ondertussen groeide Jo’s woede tegen de Duitse bezetters en zo kwam ze in het verzet terecht en nam ze ook deel aan de Februaristaking in 1941. De Duitse inval werd een vast discussie onderwerp tussen haar en haar vriendinnen.
Toen in de herfst de maatregelen tegen de joden werden verscherpt, zei Jo: ’Als zij niet meer door het park mogen, ga ik er ook niet meer doorheen’ haar vriendin Sonja was juist heel opstandig: ‘Als ik daar niet mag lopen, doe ik het juist wel!’
Er waren honderden nodig, de vervalsingcentrales (die ingericht waren door verschillende verzetsgroepen) draaiden volop.
Het leven van Jo veranderde in 1943 ingrijpend toen de Duitsers van alle studenten een loyaliteits verklaring eisten. Dit betekende voor Jo het einde van haar studie, want zij vond het ondenkbaar dat je als goede Nederlander zo’n papier zou ondertekenen en zij was niet de enige die zo dacht, 80% van alle studenten tekende net. In het voorjaar van 1943 vertrok Jo met Sonja en Philine, die ze bij haar ouder wou laten onderduiken, naar haar Haarlem.
Daar sloot ze zich aan bij de linkse sabotage groep de Raad Van Verzet (RVV), om meer actiever verzet te verrichten, want ze vond dat onderduikers helpen met geld en bonnen niet genoeg was.
Sindsdien noemde ze zich zelf Hannie, haar ouders bracht ze niet op de hoogte van haar verzetactiviteiten voor hun eigen veiligheid en van hun onderduikers mochten zij zo weinig mogelijk weten.
Sonja hield het echter niet lang vol in haar ‘vrijwillige’ gevangenschap. Ze probeerde naar Zwitserland te vluchten, maar werd (bleek later) in Frankrijk verraden. In Auschwitz kwam ze om het leven.
Het verzet en de RVV:
Aangezien in Haarlem de legale pers, althans wat ervan over gebleven was, volledig onder Duitse controle stond (net zo als de rest in Nederland), bestond het verzet in Haarlem vooral uit het verspreiden van illegale krantjes door verschillende organisaties. Ze verschenen in heel Kennemerland en werden door koeriers (die daarmee hun leven riskeerden) verspreid.
In de krantjes stond nieuws over het front in Rusland en in Noord-Afrika, berichten uit Londen, maar ook berichten uit eigen land, zoals mededelingen over het distributiesysteem, verhalen over de koninklijke familie en gedichtjes tegen Duitsers en NSB’ers.
Zo had het blad Vrij Nederland een eigen Haarlemse redactie in de Wilhelminastraat, maar er waren meerdere illegale bladen zoals: De Uitkijk, het christelijke blad Trouw, Het Londennieuws, De Vonk, De Vlam en de Waarheid ect..(De Waarheid is een van de invloedrijkste kranten geweest.)
Vanaf eind 1943 maakte het illegaleblad De Oranjekrant (gemaakt door de journalist J.H. Doorn) deel uit van de RVV. Ook werkte de RVV samen met andere verzetsgroepen, oa met: de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO), de Landelijke Knokploegen (LKP), de Corellistraat 6-groep (Amsterdam) en de Nederlandse Volksmilitie (Rotterdam).
Hannie in het verzet:
Toen Jo bij het verzet kwam, maakten de zusjes Truus en Freddie Oversteegen deel uit deze groep, net zo als de felle Jan Bonekamp die zijn vrouw en kind in IJmuiden verliet om zich aan de strijd te wijden en vooral voor hem had Hannie grote bewondering.
Na instructies over wapens en na een schietles was Hannie gereed voor haar eerste opdracht. Ze moest samen met Cor Rusman een SD-man neer te schieten, natuurlijk vond ze dat eng maar ze schoot…. In plaats van een schot klonk er een klik, er zaten geen kogels in het pistool…De SD’er kwam naar hen toe en stelde zich voor als Frans van der Wiel, de commandant van de RVV. Ze had de proef van ‘bekwaamheid en betrouwbaarheid’ doorstaan, ze was woedend maar ze had wel laten zien dat ze geschikt was voor het verzetswerk.
Hierna speelde alles in werkelijkheid af, ze werd betrokken bij radicale verzetsdaden, zoals het verzamelen van inlichtingen die naar Engeland werden doorgeseind, wapentransport, sabotage en het elimineren van verraders.
Hierbij raakte ze goed bevriend met Jan Bonekamp, die later bij een van hun acties om het leven kwam: de man die hij en Hannie moesten liquideren had na de aanslag van Hannie nog de kans gezien om Jan in zijn buik te schieten, Hannie was inmiddels al weggefietst en wachtte tevergeefs op een onderduikadres op Jan. Hij stierf nadat de Duitsers nog enkele adressen van hem los wisten te krijgen, waaronder dat van haar. Hannie’s ouders werden naar aanleiding van deze gebeurtenis gegijseld, de Duitsers hoopten dat Hannie zich dan bij hen zou melden. Hannie werd door haar kameraden ervan weerhouden om zich aan te geven en na enige tijd lieten de Duitsers haar ouders gaan.
Behalve deze gijzeling veroorzaakte de dood van Jan een diepe inzinking bij haar, alleen door dubbel zo hard er tegenaan te gaan kon zij haar verdriet min of meer vergeten. De gevaarlijkste klussen wou ze doen, het gevaar voor eigen leven leek haar steeds minder te interesseren. Onder tussen werd haar signalement bij de Duitsers bekend, daarom liet ze later haar opvallende rode haar zwart verven en ging ze een bril met vensterglas dragen. Het laatste jaar ging Hannie vooral met de zusjes Oversteegen opstap.
Op 21 maart werd Hannie Schaft bij een routine-straatcontrole bij de Jan Gijzenbrug gearresteerd, wegens het in bezit hebben van verzetsbladen De Waarheid en een wapen.
Het verzet zat ondertussen niet stil en probeerde haar te bevrijden, maar ze waren te laat Hannie zat in een piepkleine cel waarop een bordje hing met de tekst ‘ Mörderin’. Ze was geisoleerd van de andere gevangenen en niemand mocht met haar praten. Ze werd in verhoren, die dag en nacht plaats vonden, helemaal gek gemaakt. Er zijn politie foto’s waarop Hannie te zien is met een behuild gezicht en met haar vuisten krampachtig gebald.
Hannie gaf de aanslag op Ko Langendijk toe en dat had ook ‘positieve’ gevolgen: de Duitsers liepen namelijk met het plan rond om 5 vrouwen te terecht te stellen voor de aanslagen in Haarlem die door twee meisjes waren gepleegd, dit is hierdoor niet gebeurd.
De Duitsers besloten Hannie dood te schieten, ondanks de afspraak met de Binnenlandse Strijdkrachten en ondanks hun principe om geen vrouwen te executeren, waarschijnlijk beseften ze ook dat de het einde van de oorlog in zicht was.
Eerebegraafplaats Bloemendaal:
Na de verijding werd bij grondig onderzoek naar Hannies mogelijke verblijfplaats, haar graf in de duinen van Overveen gevonden. Haar lichaam lag in een ondiepe kuil, een paar centimeters onder de grond, dichtbij verschillende massagraven waarin meer dan 400 verzetsmensen en gijzelaars lagen.
Op 27 november 1945 werd Jannetje Johanna Schaft begraven (oa. onder de aanwezigheid van koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prins Bernhard) op een erebegraafplaats, te midden van 421 andere mensen, van wie ze vele gekend had.
Bronvermelding:
http://www.hannieschaft.nl/
http://www.iisg.nl/bwsa/bios/schaft.html
http://www.adbhaarlem.nl/hannie_schaft.html
http://www.dodenakkers.nl/beroemd/schaft.html
http://www.webcat.nl/stats_show.php?stats_name=hannies01
http://obsoverdebrug.a2000.nl/HS.html
(en zo nog een heleboel meer website’s)
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
S.
S.
heel mooi werkstuk, heb er veel van geleerd ;)
13 jaar geleden
AntwoordenR.
R.
goed werkstuk.
12 jaar geleden
AntwoordenH.
H.
Super!
12 jaar geleden
AntwoordenI.
I.
Niet slecht! Maar hoe weet jeeker dat het waar is?
12 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
Super mooi!
Heb er wat van geleerd!
(L)
11 jaar geleden
AntwoordenS.
S.
mooi werkstuk. heb er veel van geleerd dat was nodig voor ons project op school dankjewel
11 jaar geleden
AntwoordenF.
F.
echt super goed
9 jaar geleden
AntwoordenK.
K.
goed werkstuk
7 jaar geleden
AntwoordenK.
K.
Er staan best wat fouten in waardoor het moeilijker is om het werkstuk te lezen.
5 jaar geleden
AntwoordenE.
E.
Ik ben bezig met het maken van een catalogus van al het gedrukte materiaal dat er over Hannie Schaft bestaat. Daar past dit werkstuk natuurlijk ook in. Is het mogelijk om een papieren versie te verkrijgen? En wie is de auteur? Bij voorbaat dank.
5 jaar geleden
Antwoorden