Hugenoten

H U G E N O T E N Inleiding Hugenoten Hugenoten; historische benaming voor de Franse calvinisten sedert 1560 toegekend, afgeleid van "le roi Hugon" wat officieel "kwade geest" betekent. Op z’n Engels Huguenots oftwel Huguenotes wat "waardeloze geldstukken" betekent. De betekenis is niet duidelijk, wel is duidelijk dat ze door Rooms-Katholieken werden toegekend als scheldnamen. Vandaar dat het misschien geen officieel woord is. De Hugenoten werden aangevoerd door Calvijn, vandaar ‘Calvinisme’. Ze leefden omstreeks de 16e en 17e eeuw. De aanhang van de Hugenoten bestond vooral uit burgers en de adel. Ook Hendrik de IV was eerst een calvinist. Zijn naam was voor zijn heerschappij nog Hendrik an Navarra. Later toen deze Koning werd werd hij katholiek maar hij had nog steeds dezelfde calcinistische godsdienst wat blijkt uit het 'Edict van Nantes'. Hij voerde dit Edict in om de leefomstandigheden voor de Hugenoten beter te maken. Zie verder Edict van Nantes. De oorlogen, burgeroorlogen en Godsdienst oorlogen waren meestal tussen de Rooms Katholieken en de Hugenoten. De Hugenoten hadden het slecht maar zouden het beter krijgen na het 'Edict' maar natuurlijk laaide daardoor de oorlogen op. Het Edict werd afgeschaft en toen het later weer werd herroepen was dit de doorslag voor honderdduizenden Hugenoten om te vertrekken. De Rooms Katholieken waren in de meerderheid en zouden een nog grotere bedreiging kunnen vormen. Johannes Calvijn Calvijn werd op 10 juli 1509 geboren in Noyon,een kleine bisschopsstad in de Franse landstreek Picardie,die als jongste van vier (of mogelijk vijf) kinderen,allemaal jongens.Zijn

vader bekleedde een tamelijk verantwoordelijke functie bij het kapittel van de kathedraal.Zijn moeder,de dochter van een plaatselijke notabele,overleed vier of vijf jaar na de geboorte van Calvijn en zijn vader hertrouwde al snel.Kort daarna werd de jonge Calvijn naar het huis van de familie Montmors gestuurd,een adellijke familie die in de buurt van zijn ouderlijk huis woonde,waar hij zijn eerste onderwijs ontving. Omdat hij zijn zoon voor het priesterschap had bestemd,zond zijn vader hem naar de universiteit van Parijs toen hij ongeveer twaalf jaar was,wat in die tijd de normale leeftijd was om aan een hogere opleiding te beginnen.Hier behaalde Calvijn de graad van magister in de vrije kunsten.Evenals vele andere studenten van zijn generatie werd hij aangetrokken door het nieuwe evangelisch humanisme en de eclectische spiritualiteit van Erasmus en Jacques Lefevre d’Etaples.Maar voordat de jonge Calvijn de leeftijd van twintig jaar had bereikt,besloot zijn vader dat hij jurist moest worden in plaats van priester.Tussen 1528 en 1533 studeerde Calvijn daarom rechten aan de scholen van Bourges en Orleans en ontving het licentiaat,de graad van meester in rechten.In de tussentijd zette hij zijn humanistische studien voort en in 1532 publiceerde hij een uitgave,voorzien van een geleerd commentaar,van de verhandeling van Seneca over de barmhartigheid.Zijn vader was een jaar daarvoor overleden,nadat hij was geexcommuniceerd vanwege een twist met het kapittel van de kathedraal. Het verband tussen Calvijn en de Hugenoten "Zij wekken geen illusies van aards succes,maar evenmin staan zij een verantwoordelijk christenman toe,zich uit de strijd terug te trekken. Alles gaat terug op een goddelijke roeping,waaraan een hoop verbonden is,die door geen teleurstellingen of nederlagen in de aardse strijd vernietigd kan worden." In deze geest heeft Calvijn ook zelf,toen de hugenotenoorlog eenmal was uitgebroken,zich daar met kracht achter gesteld en alle beschikbare hulpmiddelen aangeboord.Ten behoeve van een geldinzameling voor de hugenootse legers schrijft hij in 1562: " Nu heeft God ons in zulk een nood laten komen,dat er zonder hulp dezerzijds menselijkerwijs gesproken niets anders is te verwachten dan een treurige en ontzettende verwoesting.Ik weet wel: ook als alles verwoest en verloren is,heeft God nog onbegrijpelijke wegen om zijn kerk er weer bovenop te brengen,als het ware door een opwekking uit de doden.Hierop willen wij wachten en ons verlaten,dat,als wij geheel vernietigd zijn,ja alles tot het uiterste schijnt te komen. Hij nog uit onze as een nieuw volk in het leven kan roepen.Intussen moeten wi toch ook bedenken,dat wij onze plicht niet mogen verzuimen, als wij niet opzettelijk de deur voor Gods genade willen afsluiten." Alles stelde Calvijn in het werk om van de raad van Geneve en (door middel van brieven en gezantschappen) ook van andere Zwitserse steden en Duitse vorsten hulp te krijgen voor de godsdienstoorlog in Frankrijk.Een en ander heeft tot gevolg gehad,dat veel geld en zelfs hulptroepen aan de Franse hugenoten ter beschikking konden worden gesteld. Het Edict van Nantes Het Edicit van Nantes is de benaming voor de verordening uitgevaard door Hendrik IV. Op 13, 20 april en 2 mei 1598 werd dit edict uitgevaardigd. Het wordt ook wel een verdrag genoemd. In dit edict werd de Hugenoten een belangrijke mate van godsdienstvrijheid verleend. De voornaamste bepalingen van dit edict; -Godsdienstvrijheid in heel Frankrijk, -Het recht om godsdienstoefeningen te houden in 1 stad per disctrict behalve in Parijs. Ze hadden het recht om gebruik te maken van alle kerken en kastelen. -Volledige burgerrechten. Ze hadden dezelfde rechten als menig ander Fransman. De rechten bestonden vooral uit erfrecht en handel. -Het bezetten van de helft der zetels in de handelskamers. -Het recht het leggen van een door de Koning bezoldigd garnizoen en het houden van synoden in een hondertal vrijplaatsen. Dit was een bevestiging van in het Edict van Poitiers (1577) al eerder verworven rechten. Dit edict werd uitgeroepen door Hendrik IV. Waarom zou de Koning dit edict verordenen? Dit is een vraag die ik mezelf heb gesteld toen ik de boeken aan het bestuderen was. De Koning heeft dit edict verordend omdat deze voor zijn Koningsschap een calvinistisch aanhanger was. In die tijd was zijn naam nog Hendrik van Navarra. Deze is katholiek geworden na een aanslag op hem (was deze aanslag wel op hem of in het algemeen? Een vraag waar we het antwoord niet van weten…) tijdens zijn bruiloft met Magaretha, zuster van Koning hendrik II. Deze aanslag heet de bekende bartholomeusnacht (23 en 24 augustus 1572). Het bloedbad is tot stand gekomen met de permissie van Catharina de Medicis, koningin-moeder van Magaretha. In deze nacht zijn veel calvinisten omgekomen maar Hendrik van Navarra wist te ontsnappen. Daarna is Hendrik Koning en Katholiek geworden. Dit is misschien de verklaring waarom hij het Edict van Nantes uitriep. Waar vluchtten de Hugenoten heen? ‘Op weg naar de vrijheid: de vlucht.’ Om aan de vervolgingen en de gewetensdwang te ontkomen waren er heel veel hugenoten die de weg naar het buitenland namen.Zeker 200.000 ( in de ene bron 200, in de andere 400) mannen,vrouwen en kinderen kozen,vooral in de jaren rond 1685,maar ook veel later nog,de weg naar de vrijheid elders.Ongeveer eenvijfde deel van het totale aantal protestanten in Frankrijk vluchtten.De meeste vluchtelingen kwamen uit de zuidelijke provincies,rond het Massif Central,waar het protestantisme het meeste voorkwam.Vanuit de kustprovincies trok men meestal over zee naar Engeland en de Republiek; vanuit de Dauphine en de Cevennes liep de vluchtweg via Zwitserland.Vooral Geneve en andere Zwitserse steden vormden jarenlang opvangcentra en doorgangsplaatsen voor veel vluchtelingen,op weg naar een vestigingsplaats in noordelijker gebieden: de Duitse landen (Brandenburg) of de Republiek.Talrijke hindernissen stonden de vluchtelingen te wachten.Niet alleen was vluchten streng verboden,maar het werd de protestanten ook bijna onmogelijk gemaakt om hun goederen te gelde te maken,terwijl achtergebleven bezittingen onmiddellijk werden geconfisqueerd.Toch zijn er voorbeelden van protestanten die een bankroet verkozen boven gewetensdwang. Ook vluchtten de hugenoten naar Nederland. Onder de duizenden Franse Hugenoten die in de jaren rond de Herroeping van het Edict van Nantes hun land noodgedwongen verlieten,waren er velen ,die de weg namen naar de Noordelijke Nederlanden.De bijzondere structuur van de Nederlandse republiek,waar ieder gewest en elke stad zijn eigen wetten en priveleges had,stond er bovendien garant voor dat de Verenigde Provincien een eiland van vrijheid werden.Hierom was het natuurlijk niet onbegrijpelijk dat er zoveel Franse hugenoten naar Nederland vluchtten.Gedurende de gehele 17e eeuw oefende Nederland een grote aantrekkingskracht uit op iedereen,die vanwege afwijkende politieke of godsdienstige standpunten in eigen land aan vervolging of onderdrukking bloot stonden.Aldus vluchtten de Franse protestanten,die zich sinds de persoonlijke regering van Lodewijk XIV steeds meer in hun rechten en priveleges beknot zagen,bij voorkeur aan deze gebieden.Ook de aanwezigheid van de Franssprekende gereformeerden kerken,heeft de overkomst van deze vluchtelingen om het geloof in sterke mate bevorderd.Deze Franstalige kerkelijke gemeenschappen stelden de pas binnengekomen vluchtelingen in staat zich sneller thuis te voelen.In dit Waals-hugenootse milieu,waar de Franse gewoonten volledig werden gerespecteerd,vonden zij als het ware een nieuw stukje Frankrijk. Het verhaal over de ontsnapping van de familie Migault Op een donkere,bitter koude winterdag vertrok een vreend gezelschap.Voorop voerde een man een paard met op beide flanken een draagmand,elk met een klein kind erin.Een meisje van negen reed op de rug van een paard,terwijl twee oudere jongens en een jonge vrouw te voet volgden.Een andere man sloot de rij.Het werd al vlug donker maar de reizigers moesten nog acht kilometer afleggen over de ondergespoelde wegen die na zware regenval bijna onbegaanbaar waren geworden. Wie waren deze mensen en waar gingen ze heen? De leider van het gezelschap was Jean Migault,een weduwnaar van begin veertig.De jonge vrouw was zijn oudste dochter Anne,en de kinderen haar jongere broers en zusters.Olivier van vier en de zeven jaar oude Elisabeth zaten in de draagmanden; het kleine meisje op de rug van het paard heette Marie; de jongens die achteaan liepen waren Louis en Pierre,dertien en elf jaar oud.Jean Dillot,een trouwe vriend van de familie,vergezelde het gezelschap dat op weg was naar Pampin,een landgoed aan de kust een paar kilometer van de grote zeehaven La Rochelle aan de Atlantische kust in Frankrijk.Het was de 16e januari van het jaar 1688.
De Bartholomeüsnacht De politieke rivaliteit tussen rooms-katholieken en Franse protestanten (de hugenoten) leidde in 1572 tot de Bartholomeüsnacht. Koning Karel IX van Frankrijk en zijn moeder, Catherine de Médicis, vreesden de groeiende invloed van de hugenoten en eind augustus lieten zij een aantal leiders van de hugenoten vermoorden. De slachting begon op 24 augustus in Parijs en ging verder in andere delen van het land. Rond oktober waren enige duizenden hugenoten over het hele land vermoord door katholieke menigten. Toen de reizigers ten slotte aankwamen,gingen ze naar een klein huis bij het kasteel van Pampin,een paar meter van een verlaten stuk strand vandaan.Vele andere gevluchte families hadden zich op het strand verzameld,maar Migault nam zijn vermoeide kinderen ter beschutting mee in het huis.Plotseling weerklonk luid geschreeuw en een man rende het huis binnen en riep: "De wacht is op het strand.Vlucht!" Sommigen raakten in paniek en vluchtten de duisternis en de drassige velden in.Migault kon nauwelijks hopen met al zijn kinderen te ontsnappen,maar gelukkig was het een loos alarm.Een paar minuten later werd bekend dat een boot was aangekomen.Iedereen stormde naar buiten,maar velen verdwaalden in de duisternis en de verwarring.Migault kwam met zijn gezin terecht in een wijngaard een paar honderd meter van de zee vandaan.Iemand bracht hen terug naar het strand.maar zij kwamen aan juist toen de boot met vijfendertig mensen aan boord wegroeide naar het Engelse zeilschip dat op enige afstand in diep water had geankerd.De zeelieden beloofden terug te komen. Vastbesloten niet een tweede keer achtergelaten te worden,ging Migault met zijn gezin op een rots zitten vlak bij de plaats waar de boot de eerste keer voor anker was gegaan.Zij hadden echter weer geen geluk,want nu voer de boot een kreek binnen op honderd meter afstand,en in de drukte om erheen te komen bleven de jonge kinderen weer achter.Weer zeiden de zeelieden dat ze terug zouden komen,maar zij konden ook nu hun belofte niet houden omdat de dag aanbrak en twee bewakingsschepen werden geezer die op enige afstand de wacht hielden.Angst beving hen die nog op het strand waren,want zij wisten dat zij zwaar konden worden gestraft als zij werden gevangen genomen. Doodsbang en uitgeput vluchtte Migault met zijn gezin van het strand en het vermoeide paard kon nog maar net de jonge kinderen dragen.De reis terug was erger dan die van de vorige nacht want niemand had geslapen. Gelukkig kon de groep voltallig naar huis in La Rochelle terugkeren,hoewel de kinderen de volgende dag naar vrienden buiten de stad gebracht moesten worden omdat het te gevaarlijk was daar te blijven.Met Pasen keerden zij terug zonder op te vallen temidden van de feestvierende menigte.Het was mooi weer toen zij opnieuw naar Pampin vertrokken,en deze keer kwamen zij veilig aan boord van het wachtende schip en bereikten zij ten slotte de Nederlanden.Want naar de Nederlanden gingen om allerlei redenen deze mensen het liefst. Hoe leefden de Hugenoten verder na de vlucht? De uittocht van de Hugenoten had al ongeveer 20 jaar voor de herroeping van het Edict van Nantes (herroeping door Lodewijk XIV, kleinzoon Hendrik IV) een aanvang genomen. Vooral landen als Zwitserland, Engeland, Nederland, Duitsland (Brandenburg) en Kaap de Goede Hoop werden hun bestemming. In die landen hebben zij, mede door hun doorgaans hoge scholing en ontwikkeling, een bijdrage in cultureel en economisch opzicht geleverd. Rond 1550 waren er in de Zuidelijke Nederlanden Waalse kerkelijke gemeenten ontstaan, die rond 1560 ook in synode bijeen kwamen. Zij verenigden zich in 1571 aanvankelijk met de Nederduitse gemeenten. In 1577 kwamen zij echter, nadat zij zich afzonderlijk hadden georganiseerd, in Dordrecht in synode bijeen. Vooral na de herroeping van het Edict van Nantes, in 1685, ontwikkelden de Waalse (Franstalige) gemeenten zich sterk door de toestroom van gevluchte Hugenoten of refugiés, zoals ze ook wel genoemd werden. Hierdoor zijn voor genealogisch onderzoek de archieven van de Waalse kerkelijke gemeenten van groot belang. Conclusie De Hugenoten wilden als vroeger in de godsdienstoorlogen hard vechten om te kunnen terugkeren.Maar hierbij moet wel bedacht worden dat verreweg de meeste Hugenoten niet gevlucht waren.Zij waren bijna alle overgegaan tot de rooms-katholieke kerk,maar dit was in negentig van de honderd gevallen schijn.De meesten zagen uit naar de dag waarop zij weer vrij protestant konden zijn. Slechts twee jaar voor de grote revolutie van 1789 kwam er een eind aan de vervolgingen in Frankrijk,want men was het er nu over eens dat protestanten niet enkele "natuurlijke" rechten konden worden ontzegd,wat een manier was om te zeggen dat ze weer godsdienstenoefeningen konden houden.Toch keerden de hugenoten in het buitenland niet terug,want zij waren deel gaan uitmaken van de gemeenschappen waar ze nu leefden. Zo eindigde de vervolging en tegenwoordig kunnen we terugkijken niet alleen met afschuw en droefheid over wat de Hugenoten overkwam maar ook met bewondering voor hun prestaties.Van Calvijn,die in vele opzichten de bekwaamste godsdienstige leider van zijn tijd was,kan men zeggen dat hij hun stichter was. De Hugenoten die Frankrijk verlieten hadden,omdat ze geschoold en ijverig waren,hun nieuwe vaderland veel te bieden en in vele landen worden zij met dankbaarheid herdacht. Er zijn weinig historische gebeurtenissen die zo’n stempel op onze cultuur hebben gedrukt als de lotgevallen van de Hugenoten.De Hugenoten vormden in Frankrijk een geloofsminderheid die het volstrekte verzetsrecht tegen de overheid aanhing.De vrije beleving van hun geloof ging deze hervormden boven alles.Bij de Franse overheid hoefden ze hiervoor niet op begrip of tolerantie te rekenen.In de zeventiende eeuw trokken grote groepen Hugenoten hieruit de uiterste consequentie en verlieten huis en haard om in Duitsland,Zwitserland en de Nederlanden een nieuw bestaan op te bouwen. Bronnen -Encarta ’99 -Internet -Boek ‘De Hugenoten’ van Albert Martin Steffe -Boek ‘De Hugenoten’ van A. Grant en R. Mayo -Boek ‘Vlucht naar de Vrijheid’ van H. Bots