Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 350 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Schoonheid hoort toe te slaan zoals een sluipschutter in een burgeroorlog. Onverwachts en onherstelbaar. Bij mij was er evenwel geen sprake van een kogel. Ik werd geveld door de schoonheid van gevogelte. Een jonge haan, die god weet waarvandaan, over de muren van mijn stadstuintje kwam aangevlogen....

Samenvatting

Proloog
De ik-verteller Gideon Rottier (intussen met pensioen terugblikkend op zijn leven) vertelt hoe  jaren geleden plotseling een haantje zijn binnentuintje kwam binnengevlogen. Hij laat de haan in zijn huis los en hij noemt hem Hannibal. Het is eigenlijk zijn enige vriend. Gideon is een stotteraar en hij slist ook erg. Hij heeft geen vrienden en andere mensen pesten en discrimineren hem.

Boek I: Land van afkomst
- Scheten en papavers (10 hoofdstukken)
Gideon is dus een eenzaam figuur. Hij heeft vroeger wel eens een vriendinnetje-Eva- gehad, maar die heeft hem in de steek gelaten voor een veel oudere wijnhandelaar. De liefde had hem daarna niet meer opgezocht, maar hij kende wel een vriendschap.  Hij voelt zich aangetrokken tot de vluchteling uit Noord-Afrika, Youssef.  Die heeft mooie verhalen over zijn vlucht naar West-Europa. Hij was geholpen door mensensmokkelaars en met treinen steeds verder naar het noorden gekomen. Hij kon prachtige verhalen vertellen en onbevangen scheten laten. Gideon kan door zijn handicap ook goed naar hem luisteren. Ook naar zijn verhaal over de treinreizigers die omdat ze ontlasting op de treinrails achterlaten waarin zaadjes en pitten zitten voor verspreiding van exotische plantensoorten zorgen.  Deze Youssef  wordt ineens van hogerhand  gedropt bij de werknemers van Extreme  Ceaning. Die kijken een beetje vreemd aan tegen  de vluchteling  uit Syrië. Hun gemeenschappelijk element is hun voorliefde voor taal en poëzie. Youssef houdt van de dichter Adonis.

- Vreugdetranen in een decor van verwoesting (15)
Daarvóór was Gideon mislukt als sperma-opvanger bij koeien en ook als opzetter van gestorven dieren. Extreme Cleaning is  een bedrijf dat dienst doet bij  het opruimen van de rommel die achterblijft bij zelfmoorden, aanslagen, ongelukken of overstromingen. Gewoonte van de werknemers in het bedrijf  is  om allerlei materialen mee te nemen van de plaats delict. Ze haalt Gideon nog wel eens kostbare boeken en gedichtenbundels weg. Hij houdt van de dichters Baudelaire en  Apollinaire.  Andere werknemers zien daar niets in. Waardevolle metalen worden verkocht en het geld wordt verdeeld. In dat bedrijf komt Gideon te werken. Omdat hij stottert, wordt hij nogal gepest. Maar hij vindt de aard van het werk (alles zuiveren) prima. Hij heeft in de binnenstad een verwaarloosd herenhuis gekocht en dat van lieverlede steeds meer opgeknapt tot het zijn palazzo werd. Youssef wordt een vriend van Gideon. Dat wordt zijn geluk. Want na een ontploffing in een flatgebouw, wordt Gideon van de dood gered door zijn vriend. Hij redt hem uit de vlammen (symbool van de zuivering)  Youssef wordt een tijdelijke held en hij trekt bij Gideon in het herenhuis in. Hij verzorgt zijn Belgische vriend. Alles lijkt prima te verlopen, totdat Youssef aan Gideon bekend maakt dat hij zijn gezin uit Noord-Afrika wil laten overkomen. En dat gebeurt. Stof voor een tweede boek, vindt Gideon. 

Boek II: Land van Toekomst 
 - Appels en bomen (15)
Het vluchtelingengezin komt op het station aan: Karima is de vrouw en het echtpaar heeft twee kinderen: het mooie moslimmeisje Loubna en het ondeugende jongetje Rafiq. Ze komen allemaal in het herenhuis van Gideon te wonen en die heeft daar als einzelgänger  wel moeite mee. Hij voelt zich ook wel een beetje verraden door Youssef, omdat die het bestaan van zijn gezin had verzwegen.
Hij geeft nu ook aan de lezers toe dat de namen van het gezin allemaal verzonnen zijn. In het begin willen de gasten zich nog wel als een modelfamilie gedragen. Maar daarna gaan ze meer hun eigen gang. Ze kijken allemaal wel graag naar voetbal. Rafiq doet pogingen om allerlei bekende voetballers te imiteren, maar schiet ook weleens expres naar  Hannibal, het haantje. Die pikt als wraak de bal een keer lek. Daarna begint Rafiq ook het haantje te verzorgen. 
De vrouwen houden zich voornamelijk bezig met het huishouden en koken, maar dat laatste gaat Karima  niet zo goed af.  Ze grijpt ook graag naar de fles. Gideon begint zich dan ook steeds meer te ergeren aan het gedrag van zijn logés. Loubna is zich het meest politiek en religieus bewust: ze discussieert daarover met Gideon, als ze samen een sigaretje op de binnenkoer roken. 
Ze maken als 'gezin' ook een aantal uitstapjes: o.a. naar de Ardennen en een dagje naar Brugge. Maar het is de laatste keer dat ze er met zijn allen op uittrekken. Een week later is er een aanslag op het grote treinstation (de spoorwegkathedraal). Extreme Cleaning wordt gevraagd de rommel op te ruimen en Youssef wordt door de verzamelde media gezien als een mogelijke terrorist in plaats van een trouwe schoonmaker. Hij voelt zich daardoor niet meer veilig in België en hij neemt het  besluit dat hij 's nachts aan Gideon komt meedelen. Hij besluit met de noorderzon te vertrekken en zijn gezin niet in te lichten.

- Het geruis van regen op klimop (8)
Gideon had het gezin ingelicht en het was wel boos geworden. Gideon voelt zich ook verraden door Youssef, want hij moet nu ook voor het gezin opdraaien. Bovendien geeft een woedende Karima hem er de schuld van dat Youssef opgestapt is. maar ze biedt erna haar excuses aan en belooft snel naar een eigen huis te gaan zoeken. Maar eigenlijk hoeft dat niet van Gideon. Door het gezelschap in zijn huis heeft hij het gevoel van eenzaamheid niet meer zo ervaren. Hij heeft de rust van het huis ook nodig, want om hen heen wordt het steeds chaotischer. Er worden steeds meer aanslagen gepleegd en het zijn gouden tijden voor Extreme Cleaning. Gideon wordt leidinggevende maar hij is er niet gelukkiger mee. Loubna begint te veranderen: ze houdt zich steeds meer aan de religieuze voorschriften o.a. het dragen van een hoofddoek, tot verdriet van Gideon. Maar hij kijkt ook met steeds meer erotische ogen naar  het meisje. daartegenover staat dat Karima zich steeds meer gaat verslonzen en ook steeds meer gaat drinken. Youssef zit intussen in Brazilië en vraagt op een dag via Skype aan Gideon of hij een bedrag wil overmaken. Dat doet Gideon een paar keer. Na de derde keer laat Gideon nooit meer iets van zich horen.

- Twee graven zonder zerk. (24)
Karima verwijt Gideon opnieuw dat hij schuld heeft aan het nieuwe leven van Youssef.  Hij zit daar met zijn geld in Brazilië met een hoer.  Ze moet gaan werken, maar wil ook wraak nemen op Gideon. Dat kan natuurlijk door hem in zijn ziel te treffen en dat kan alleen met wraak op Hannibal.
Rafiq heeft zich als puber  gemeld bij een sportschool en hij ontwikkelt zich lichamelijk heel snel. Maar ook hij gaat een keer door het lint als hij geweerd wordt in de sportschool vanwege zijn onhygiënische zwembroek. Hij had al eens geweigerd in zijn blootje in de sauna te zitten. Hij  lijkt te radicaliseren en als een 'lone wolf' wraak te willen nemen op alles en iedereen. Dan komt er een aanslag in het voetbalstadion waarbij drones worden gebruikt. Loubna wordt ook (licht) gewond en de beer lijkt los. Er komt chaos in de stad. Loubna was namelijk met stenen bekogeld na de aanslag.
Op een dag komt Gideon thuis en ziet hij dat Hannibal in de soep gegaan is, omdat Karima hem bloedig vermoord heeft. Rafiq begrijpt zijn woede en helpt Gideon heel erg met het ruimen van de boel en het graven van een graf in de binnenkoer. Loubna slaat in die periode erna een arm om de schouder van Gideon, waardoor hij seksueel geprikkeld wordt. Hij begint steeds meer aandacht te krijgen voor de mooie Loubna. Hij neemt van een ongevalsplek die hij moet zuiveren voor Extre Cleaning  camera's mee en bevestigt die op enkele plaatsen in huis. Later ziet hij op zijn laptop een opname waarop zij met haar broertje onder de douche gaat en dat ze elkaar omhelzen. Rafiq wil duidelijk meer doen met zijn zus, maar ze weigert. Ook constateert Gideon op andere beelden dat Rafiq zichzelf steeds bevredigt door het kijken naar pornofilms.

Dan bevestigt Gideon een betere camera in Loubna's kamer en opnieuw heeft hij beet. Ze bevredigt zichzelf en dat beeld zet zich vast in zijn geheugen. Hij vat het idee op om met haar te trouwen. Maar ze ontdekt de verborgen camera en wordt woedend. Waarschijnlijk denkt ze dat de camera is aangebracht door Rafiq. Ze verlaat met haar moeder het herenhuis tot woede  van Rafiq. Hij wil dat Gideon haar onmiddellijk gaat zoeken. Die brengt echter met een verzameling pillen Rafiq in slaap en sluit hem op in een hermetisch afgesloten kelderruimte. Daarna gaat hij met een taxi op weg, maar hij krijgt een opwelling waarin hij besluit de twee vrouwen als vermist aan te geven. Op het politiebureau gaat het niet zoals hij gedacht had. Hij raakt slaags met de agenten en wordt opgesloten.

Epiloog
Gideon wordt  een week opgesloten en daarna opgehaald door  zijn baas. Die ontslaat hem meteen met een mooie bonus. In het palazzo gaat hij direct naar de kelder waarin Rafiq zit. Die blijkt zich te hebben verhangen. Nu rest Gideon opnieuw een zuiveringskarwei. Dat gaat hem goed af door de ervaringen bij Extreme Cleaning. Hij ruimt alle rommel op en begraaft ook Rafiq in de binnenkoer zonder zerk. Niemand heeft ooit meer geweten waar de jongen was gebleven.
Gideon gaat daarna bij een gewoon schoonmaakbedrijf werken. Daarna gaat hij met pensioen. Hij zoekt internet af naar Loubna en Karima. Maar hij vindt nooit een spoor van hen. 

Gideon hoopt dat hij nooit dement wordt, want hij wil de herinneringen aan het beeld van het meisje dat zichzelf bevredigt nooit meer kwijt raken. Ook aan Youssef denkt hij nog vaak. Wat zal hij doen mocht hij ooit ineens voor de deur staan? Gideon weet het nog niet.

Personages

Gideon Rottier

Gideon is een armzalige stotteraar die gepest wordt op zijn werk. Hij kan misschien moeilijk uit zijn woorden komen, maar houdt van taal en poëzie. Hij kiest voor een vreemd beroep als zuiveraar van alle rommel die overblijft na rampen, ongelukken, zelfmoorden etc. Hij wil alles zuiveren. Dan komt Youssef op zijn pad. Hun gemeenschappelijke drijfveer is de taal en de poëzie. Tijdens zijn verwondingen wordt Gideon verzorgd door zijn nieuwe vriend. Maar die stelt hem dan toch teleur als hij aankondigt dat zijn gezin zal overkomen. Dat levert niet alleen problemen op maar ook een heleboel gezelligheid. Dat betekent dat hij ook profiteert van de vluchtelingen. Maar hij ziet dat de vluchtelingen niet allemaal doen wat hij graag zou willen. Karima vlucht in alcohol, Loubna in de religie en seks. Rafiq radicaliseert na zijn ervaringen met discriminatie. Daardoor gaat Gideon zich steeds onveiliger voelen. Hij is ook enorm van slag als Karima zijn haantje Hannibal doodt en in de soep stopt. Maar Gideon doet ook dingen die niet deugen: hij steelt bij Extreme Cleaning, hij beoefent zijn voyeurisme via de camera's, hij sluiten Rafiq op. Gideon Rottier is één van de best beschreven personages in de hedendaagse literatuur.

De vluchtelingen

Ze zijn allen ontheemd en voelen zich eenzaam. Ze reageren daar op verschillende manieren op.(vlucht naar buitenland, drank, religie, radicalisme, seks) Om in dit boekverslag niet te veel dezelfde informatie te herhalen, kun je hiervoor kijken bij thematiek en motieven.

Quotes

"Ik voel spijt en schaamte, maar weinig schuld. En er blijven hoe dan ook geen sporen achter. Tenzij je twee graven zonder zerk of kruis een spoor zou willen noemen, in dit tijdvak waarin andermaal niet op een lijk meer of minder wordt gekeken. De middeleeuwen lopen nimmer af." Bladzijde 11

"Ik zat in wat men noemt de zuiveringsindustrie. Hoewel ik nu al jaren met pensioen ben vereenzelvig ik me nog steeds met die sector. Ik wás mijn job. Bij zuivering denkt u misschien aan firma's die 't Ruimerke heten, of de Riool krak. bedrijfjes die zich hebben gespecialiseerd in het ontstoppen van dakgoten of leidingen zowel boven-als ondergronds. Daar is niets op tegen. Het is zelfs een nuttige bezigheid in een land met ons klimaat." Bladzijde 50

"Enfin, dat dacht ik tenminste, tijdens die enkele gelukkige maanden dat alleen hij, Youssef en ik het huis van mijn dromen deelden. Toen barstte de bom. Youssef kondigde in de keuken aan, vlak voor we zouden beginnen te schransen van zijn konijntajine met vijgen en amandelen, dt het hoog tijd werd dat hij zijn gezin liet overkomen uit Libanon." Bladzijde 116

"Kennelijk stond geen van beide de zonde van de zelfbevrediging in de weg. Cynici zouden Loubna hebben bespot, indien ze het wisten. Ik, die het wel degelijk wist- en die het sedertdien nooit meer heb kunnen vergeten- vond haar des te begeerlijker op dat bed, met die sluier om haar gezichtje en die hand tussen haar benen. Ik kon wel juichen dat ze zich niet alle genot afhandig had laten maken." Bladzijde 312

"Ik riep Rafiqs naam. Antwoord kwam er niet. Ik bonkte met mijn vuist op de ijzeren deur en riep opnieuw zijn naam. Niets . Misschien lag hij te dutten. Hij sliep altijd vast. Ook zonder medicijnen. Ik opende de deur en werd bevestigd in mijn diepste vrees. Rafiq, man van de daad, had zich verhangen aan zijn broeksriem." Bladzijde 344

"Twee piepjonge, eenzame mensen kinderen, allebei verloren gelopen in dit tijdvak, allebei achtergelaten en verraden, door allen die zich hun lot hadden moeten aantrekken, vonden elkaar in een voorzichtige wanhoop en voorzichtig minnekozen." Bladzijde 308

"Ik hield om te beginnen van de handeling zelf. Het schoonmaken, het ruimen, het letterlijke zuiveren. Met je spade kruiwagens mogen vullen, wegrijden, leegkiepen en opnieuw beginnen, tot je je rug niet meer gewaarwerd. Half weggebrande gipsmuren en loshangende systeemplafonds met je koevoet mogen wegslaan, tekeergaand als een wildeman, met de furie van verantwoorde vernieling. Mogen hakken en breken met motor en drilboor, totdat je zelf schuilging onder een korst van betonstof en je het baksteengruis kon voelen schuren en knarsen tussen je tanden, in je keel, in je longen, in je kruis, overal. Of nog simpeler: die laatste paar centimeter waterig slib handmatig mogen opdweilen." Bladzijde 54

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

Een belangrijk thema voor alle personages geldt dat ze (existentieel) eenzaam zijn. Dat geldt ook voor de slissende stotteraar Gideon die in zijn eentje in een groot maar oud herenhuis woont, geen liefde meer kent na zijn eerste verkering met Eva die hem in de steek liet. Zijn eenzaamheid wordt tijdelijk opgelost door het aangevlogen haantje Hannibal en de vluchteling Youssef. Maar ook zij 'verlaten' hem weer. Wanneer Youssef zijn gezin laat overkomen, is er een periode van gezelligheid in zijn huis. Hoewel de bewoners hem irriteren, heeft hun aanwezigheid ook voordelen. Hij komt thuis in een 'vol' huis. Het is daardoor ook gezellig, wat hij nooit ervaren heeft. Maar ook de vier vluchtelingen zijn in feite eenzaam. Youssef wordt eerst nog wel gewaardeerd om zijn vlotte verhalen en vanwege zijn redding van Gideon. Maar hij gaat zich alsmaar onveiliger voelen na de vele aanslagen. Hij vlucht weer weg om een nog betere toekomst voor zijn gezin te krijgen. Je weet alleen niet of dat een juiste reden is of omdat hij gewoon voor zichzelf weg wil van de onveilige situatie. Ook de andere drie voelen zich ontheemd. Karima krijgt geen werk en als ze het wel heeft, wordt ze daar gediscrimineerd, haar man laat haar weer in de steek, de kinderen keren zich van haar af, en ze vlucht zelf in de alcohol. Haar mooie dochter Loubna vlucht in de religie om daar haar eenzaamheid via traditionele leefregels op te lossen. Ze vlucht ook in de (solo) seksualiteit. Dat geldt min of meer ook voor Rafiq die zich na de nieuwe aanslagen en zijn geval van discriminatie op de sportschool ook afwendt van Gideon en zijn land. Hij lijkt te radicaliseren. Ook hij vlucht in de (solo) seksualiteit. Wanneer Loubna ontdekt dat een camera haar masturbatie-oefening heeft opgenomen, vlucht ze weg met haar moeder naar een onzeker land en een onzekere toekomst. Het is een bizar lot van de vluchtelingen. Eigenlijk zijn ze niet gewenst in West-Europa en voelen ze zich ontheemd en geïsoleerd. Lanoye neemt het in zijn romans vaak op voor de onderdrukte of gedupeerde mensen. In de thematiek schuilt ook een zekere kritiek op onze westerse samenleving. Hoe gaat het Westen om met de Noord-Afrikaanse vluchtelingen? Zo lijken de motieven van Gideon niet altijd zuiver, zeker als je de passages bekijkt waar hij Loubna observeert. Bovendien is hij schuldig aan de dood van Rafiq. Maar dat heeft hij ook allemaal in de doofpot kunnen stoppen.

Motieven

Alcoholmisbruik

Karima die moslima is, gaat zich steeds meer te buiten aan het drinken van alcohol. Als haar man Youssef verdwijnt, gaat de dop nog vaker van de fles.Ook Gideon houdt wel van alcohol.

Zelfmoord

In zijn bedrijf moet Gideon herhaaldelijk de rommel opknappen die zelfmoordenaars achterlaten. Bijvoorbeeld van hen die tegen een trein oplopen. Maar in de epiloog komt hij erachter dat Rafiq, de jongen die hij in zijn kelder had opgesloten, zelfmoord heeft gepleegd met zijn broeksriem. Ook die 'rommel' moet hij zuiveren.

Vriendschap en verraad

Youssef toont zich een vriend door Gideon te redden na een ongeval. Hij haalt hem uit de puinhopen en de vlammen van een flatgebouw weg en Gideon kan weinig anders doen dan Youssef in zijn huis op te nemen. Maar dan komt de aap ook uit de mouw: Youssef laat zijn gezin overkomen. Gideon beschouwt dat min of meer als een verraad aan de vriendschap. maar hij neemt het gezin op. Later pleegt Youssef nog een keer verraad aan de vriendschap door in de nacht weg te gaan na weer een grote aanslag in de stad. Later vraagt hij nog een keer aan Gideon om hem geld te sturen. Dat doet hij. Daarna hoort hij nooit meer iets van Youssef.

Wraak

Natuurlijk staan vele aanslagen die de jihadisten plegen in het teken van wraak. Karima, de vrouw die bij Gideon in huis woont, houdt hem schuldig voor het verdwijnen van Youssef. Ze neemt wraak door de haan Hannibal te doden en er soep van te koken. En neemt Gideon zelf niet een klein beetje wraak op de opstandige puber Rafiq?

Religie

Dochter Loubna gaat zich (als haar vader gevlucht is) steeds meer gedragen als een traditionele moslima. Ze gaat de leefregels steeds fanatieker hanteren. Dat staat wel in schril contrast met haar houding ten opzichte van de seksualiteit. Ten eerste ten opzichte van haar broertje Rafiq en daarna met betrekking tot masturbatie.

Jaloezie

De oude Gideon wordt jaloers op Rafiq als hij op zijn beveiligingscamera ziet dat die zijn zusje in de douche op seksuele wijze benadert. Er is bijna sprake van een incestueuze handeling, maar Loubna wijst haar broertje terecht. Gideon hoopt dat dat genot om Loubna te omhelzen hem ook nog eens ten deel zal vallen. Hij wil zelfs wel met haar trouwen.

Dood

De terroristen zaaien door allerlei aanslagen dood en verderf. Maar Gideon werkt ook bij Extreme Cleaning, een zuiveringsbedrijf dat de rommel moet opruimen na zelfmoorden, rampen, bedrijfsongevallen. De dood ligt steeds op de loer bij Gideon Rottier. Uieindelijk krijgt hij ook te maken met de dood van Rafiq.

Lichamelijke beperking

Gideon heeft een lichamelijke beperking. Hij slist en hij stottert waardoor hij door de mensen in zijn omgeving (bijvoorbeeld in zijn werk) niet serieus wordt genomen.

Dierenliefde

Gideon heeft maar één echte vriend en dat is de bij toeval aangevlogen haan die hij Hannibal noemt. Maar die vriend moet hij inleveren als Karima de haan doodt en kookt. Ze doet dat uit wraak voor de vermeende hulp die Gideon aan Karima zou hebben gegeven.

Motto

"We zijn Asklepios, god van
de geneeskunde, nog een haantje
verschuldigd- vergeet niet
voor zijn slachting te betalen!"

(Socrates bij het legen van de gifbeker) 

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

'Zuivering'  slaat in de eerste plaats  op de baan die Gideon Rottier heeft aangenomen bij Extreme Cleaning. Het bedrijf moet de plaats van een delict  zo schoon mogelijk maken na rampen, omgevallen en aanslagen. Dat is vaak een smerig karweitje, maar het moet toch gebeuren. Daar ontmoet hij Youssef, een allochtoon zonder papieren.

Maar 'zuivering'  kan ook wijzen naar het zuiveren van je bevolking door het weren van etnische minderheden. Dat motief komt voor in verband met het huidige vluchtelingenbeleid van de West-Europese naties.

'Zuivering' kan ook verwijzen naar de poging van Gideon om zijn geweten te zuiveren: hij heeft erotische bijgedachten als hij ziet dat het moslimmeisje Loubna zich bevredigt.  Hij heeft dat vastgelegd met zijn beveiligingscamera. Loubna verdwijnt uit boosheid en Rafiq wil verhaal komen halen bij Gideon. Die verdooft Rafiq met pillen en slaapmiddelen en gaat aangifte van de verdwijning doen bij de politie. Hij zit een week vast en bij thuiskomst blijkt Rafiq zich verhangen te hebben. Het lichaam wordt begraven in zijn binnenkoer en hij wil jaren na de daad- als hij met pensioen is gegaan- zijn geweten zuiveren. Hij doet dat in een bekentenis aan de lezer.

Structuur & perspectief

De verteller is Gideon Rottier. Hij vertelt in de ik-vorm als een achterafverteller. (o.v.t.) Hij is namelijk al gepensioneerd en vertelt aan een lezer (die hij steeds met u aanspreekt) een verhaal over een kennismaking van hem met een vluchteling en later met diens gezin.

Hij doet dat in Twee Boeken:
Boek 1 Land van Afkomst
Boek II Land van Toekomst
Beide Boeken worden weer onderverdeeld die op hun beurt weer onderverdeeld worden in hoofdstukken:
Boek I in twee delen:
- Scheten en papavers (10 hoofdstukken)
- Vreugdetranen in een deco r van verwoesting (15)
Boek II in drie delen:
- Appels en bomen (15)
- Het geruis van regen op klimop (8)
- Twee graven zonder zerk. (24)
De roman begint met een proloog en eindigt met een epiloog.
Onderdeel van de structuur is het steeds vooruitwijzen naar wat er in de roman zal gebeuren. De verteller Gideon weet wat er allemaal is gebeurd. Hij vertelt immers achteraf. Gek genoeg zijn alle vooruitwijzingen naar de ellende die de hoofdfiguur zal meemaken spanningwekkend. Zo weet je al in de proloog dat de verteller een geheim heeft te verbergen. Wat zal dat geheim  inhouden?
 

Decor

We weten dat het verhaal zich afspeelt in België dat het zeer waarschijnlijk de stad Antwerpen is waar de verteller zijn huis heeft. De stad heeft een grote spoorkathedraal waarop een aanslag wordt gepleegd. En er is ook een groot stadion waarop later een aanslag wordt gepleegd. Brussel is dan een andere mogelijkheid, omdat daar het Koning Boudewijnstadion is gesitueerd waar de aanslag met drones wordt voltrokken.

Wat de tijd betreft, kun je als lezer alleen maar raden in welke jaren het verhaal zich afspeelt. De kern van het verhaal speelt jaren eerder dan het moment van vertellen. Want Gideon Rottier is al gepensioneerd als hij het verhaal opschrijft. Als je het verhaalheden op de actuele tijd stelt, wat helemaal niet onmogelijk is vanwege het voorkomen van laptops, Skype, internet, aanslagen met drones in België, de vluchtelingenproblematiek uit Afrika, het bestaan van IS, dan ligt  het moment van vertellen  zelfs in de toekomst. Maar Lanoye geeft eigenlijk geen data en jaartallen prijs. Misschien wil hij op die manier het probleem van de vluchtelingen universeel verklaren en in de toekomst  dateren.
 

Stijl

Tom Lanoye is een taalvirtuoos. Zijn nieuwe roman is prachtig geschreven met fraaie en originele metaforen en een ironische, soms cynische en sarcastische stijl. Ook 'zwarte zelfhumor' wordt als stijlfiguur diverse keren gehanteerd. Lanoye doet dat ongeëvenaard goed.

Je kunt in zijn  stijl ook woorden herkennen die typisch Vlaams zijn en vanwege de tweetaligheid van België glippen er natuurlijk ook woorden van Franse afkomst in de tekst.
Een kleine greep uit een grote hoeveelheid voorbeelden.

Vlaamse woorden:
- maandstonden = menstruatie
- stiel = beroep
- gegeerd = gewenst
- snuisteren = zoeken
- binnenkoer = binnenplaats
- stoemp = stampot
- kwansuis = schijnbaar
- resem = grote hoeveelheid
- iets diets maken = iemand iets wijs maken
- geut = slok 
Franse woorden: 
- mensen sans-papiers - illegalen
- langoureuze = onhandelbare
- flou artistique
- tristesse - verdriet
- mépris du silence = minachting van de stilte
- moment du jour = het moment van de dag
- demarche = manier van gedragingen 

Metaforen: ook een kleine greep uit een grote hoeveelheid metaforen. 
(blz. 43) "Eén verhaal in het bijzonder is me bijgebleven. Als ik het hier niet navertel, verdwijnt ook dat kleinood onherroepelijk in de vergeetputten van de historie."
(blz. 50) "Na mijn afgebroken studie geneeskunde was ik juist op weg om in alles een loser te worden. Dat besef hing als een dode aap om mijn nek."
(blz. 53) "De hengst brieste, de lokmerrie hinnikte zachtjes, de bok piepte alsof hij elk moment kon bezwijken. Ik voelde me een pooier in een ouderwetse peepshow op een camping die bekend stond om zijn groepsseks."
 (blz. 63) Een half verzamelaarsleven, wegggehakt als een teen met gangreen."
(blz. 92) "Behalve een Houdini voelde ik me steeds meer een Koning Midas van de rommelmarkt."
(blz. 99) "Panache!" Een enkel woord. Het sloeg een wak in het ijs tussen ons."
(blz. 114)"Ooit een mistroostige Houdini. Nu  een vreemd voldane feniks."  

Een paar voorbeelden van cynisme, sarcasme en zwarte humor:
(blz. 61) "Je dekt het (lijk) snel toe met een tapijt restant of een opengescheurde vuilniszak, om je de verdere aanblik te besparen. Tegen de misselijkmakende lucht is geen kruid gewassen. Die blijft na de verwijdering van het lijk nog hangen. Iets tussen mislukte barbecue en rotte eieren in." 
(blz. 87) "De arme kerel had zich niet door het hoofd geschoten, hij had zich verhangen. Een schot had de buurt wellicht eerder gealarmeerd. Nu werd hij  pas maanden na de daad aangetroffen. Hangen deed hij toen al niet meer, en het was niet het touw dat geknapt was."
Een voorbeeld van zelfspot: 
"Rouwig was ik niet om mijn ontslag. Sperma vangen was weliswaar een hoogst uitzonderlijke betrekking gebleken, maar de hengsten, nutteloos tekeergaand op hun houten bok, hielden me teveel een spiegel voor. In hun gespartel herkende ik mijn isolement en mijn onbestaande liefdeleven. Met dit verschil dat niemand mij ooit eens naar een ersatzbok leidde."

Enkele prachtige oneliners:
(blz. 77) " Niet dat ik me er veel van aantrok. Wie in de zuivering werkt, krijgt niet alleen op zijn handen eelt."
(blz. 123) "Geen goochelaar zo groot als ons geheugen."
(blz. 205) "Als oorlog twee karakteristieken telt, dan heten ze blinde willekeur en weerloze burger."
(blz. 309): "Kennis is kanker, eens verworven bestaat er amper een remedie."  

De bovenstaande voorbeelden laten m.i. duidelijk zien dat je als lezer erg kunt genieten van de stijl van Tom Lanoye.

 

Slotzin

Welke keuze maak ik als hij hier morgen toch weer aanbelt. Erlijk waar ik weet het niet. Ik zal beslissen op het moment dat hij hier staat.

Beoordeling

Een prachtige roman van Tom Lanoye.  De thematiek is tragisch, maar de manier waarop Lanoye het verhaal in taal kan overbrengen is geweldig. De stotteraar kan misschien oraal moeilijk uit zijn woorden komen, zijn vertelstijl is schitterend. Met een heerlijk cynische toon (af en toe de pen in azijn gedompeld) die zichzelf niet spaart, maakt hij de lezer deelgenoot van een groot maatschappelijk probleem: de actuele vluchtelingenproblematiek.
Maar vooral weer de taal van Lanoye. Hij brengt een ode aan de taal en dat gebeurt door een stotteraar die normaal gesproken extreem moeilijk uit zijn woorden komt.
Ik zou bijna zeggen "verplichte kost voor  middelbare scholieren, zeker van het vwo."
Het lezen van de roman vergt wel wat tijd, "maar dan hebbie ook wat." 

Recensies

"Prachtig interview met de schrijver over zijn jeugd, zijn ouders maar ook over zijn nieuwe roman." http://www.tzum.info/2017...zuivering/

"Omdat we alleen Gideons perspectief lezen, zijn we geneigd met hem mee te voelen. De underdog wekt altijd sympathie. Maar dat begint te wringen: hij is nog altijd veilig, de blanke man in een klein Europees paleis vol mooie objecten. Hij komt er met de minste kleerscheuren vanaf. Zuivering is een grimmig, moeilijk boek, maar daardoor des te overtuigender. Lanoye duwt de lelijkheid in je gezicht met zijn mooie dramatische zinnen. Net als in een burgeroorlog bestaat er in de roman geen goede en slechte kant, iedereen is schuldig, iedereen slachtoffer. Ook de schoonheid." https://www.volkskrant.nl...~a4522704/

"De roman start met een fraai statement: ‘Schoonheid hoort toe te slaan zoals een sluipschutter in een burgeroorlog.’ En die schoonheid dringt de roman binnen in de gedaante van een haantje dat zich in het huis van de verteller nestelt. Lanoye put zich uit in sentimentele en liefdevolle beschrijvingen van dit meesterlijke dier. De moeder van het vluchtelingengezin vermoordt hem en stopt hem in haar vleespot terwijl ze goed weet dat hij de lieveling is van haar huisbaas, nee, niet alleen van hem, van de lezer. Van mij. Het is niet duidelijk waarom ze dit haantje om het leven brengt. Ook de ikverteller weet het niet te verklaren, hij betrapte haar al eerder toen ze het dier in een fraaie scène met een hark achterna zat. Ze vermoordt hem uit wanhoop, uit jaloezie, uit… ja, waarom? Dit verhaal van de dood van het haantje greep me naar de keel omdat er geheimen in rondzweven, raadsels, verlangens. Omdat verklaringen achterwege blijven." https://www.groene.nl/art...zetstukken

"Zoals Rottier in het begin meermaals aankondigde: dit loopt niet goed af, althans niet voor de nevenpersonages. Hoewel Lanoye de geschiedenis danig heeft herschreven – en een extreme versie van de feiten presenteert, met vele clichés over vluchtelingen maar over ook de manier waarop met hen wordt omgegaan – blijft die ingrijpende wijziging zonder verstrekkende gevolgen. Rottier schrijft zijn (ongedateerde) verslag in een tijdperk ná de burgeroorlog, als alles alweer tot een min of meer ‘normale’ toestand is teruggebracht. Hij blikt terug –‘Zo ging dat in die dagen’ – op ‘onthutsende, bloedige tijden’, die even geruststellend als onverklaard toch weer tot het verleden zijn gaan behoren. En dat is nog het grootste probleem van Zuivering: de roman suggereert dat Vlaanderen zich op enkele passen van een burgeroorlog bevindt, maar dat die burgeroorlog zelf zonder al te veel schadelijke gevolgen voorbij zal gaan, als een stormpje dat gaat liggen." http://www.dereactor.org/...iften.html

"Zoals we mogen verwachten weeft Lanoye doorheen het verhaal over Gideon zijn visie op wat er loos is in onze wereld, en daarbij valt vooral op hoezeer hij de mens ziet als speelbal van de omstandigheden. Heel veel maatschappelijke dynamieken gaan een eigen leven leiden. Verdoken racisme en achterstelling leiden tot radicalisering en geweld. Daar wordt dan weer op gereageerd met meer repressie en controle, die op hun beurt meer geweld uitlokken. Er zit niet ergens een spindoctor uit te denken hoe hij de Westerse samenleving kan ondermijnen. Dat gebeurt gewoon vanzelf, doordat van het een het ander komt. In Zuivering worden dan ook bij de vleet bomaanslagen gepleegd, mensen neergestoken, moskeeën beklad en uitbaters van kebabzaken doodgeschoten." https://deleesclubvanalle...zuivering/