Zoon van door Kees van Beijnum

Feitelijke gegevens

• 2e druk, 2009
• 96 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

De dag dat Timo's vader een man door zijn hoofd schoot was er geen wc-papier op school.

Samenvatting

De 37-jarige Timo is onderweg naar een middelbare schoolreünie in zijn geboorteplaats. Hij is huiverig om naar de reünie te gaan, omdat hij bang is voor reacties en vragen over zijn vader door oud-klasgenoten. Toen Timo op de middelbare school zat heeft zijn vader namelijk een moord gepleegd. Timo heeft zijn school daardoor niet afgemaakt en hij is zijn geboorteplaats ontvlucht door naar Chili te verhuizen. Timo is net twee jaar terug in Nederland en heeft zijn eigen hoveniersbedrijf gestart. Onderweg naar de reünie gebeurt er een ongeluk voor hem en raakt er een paardentrailer los. Er ontsnapt een paard en Timo probeert hem tevergeefs te kalmeren. Dit kan als symbolisch gelezen worden: Timo is als het paard dat probeert los te breken, maar dan van het verleden dat hem achtervolgt. Op de reünie herkent hij bijna niemand meer, behalve zijn vroegere vriendin Emmy. Emmy was bij hem op de nacht dat de politie binnenviel om zijn vader te arresteren en sindsdien hebben zij elkaar niet meer gezien of gesproken. Timo voelt zich sinds de daad van zijn vader gereduceerd tot 'zoon van de moordenaar'. Hij is er in zijn hoofd nog veel mee bezig en probeert te doorgronden wat zijn vader ertoe gebracht heeft het te doen. Hij duikt terug in zijn verleden om een antwoord op deze vraag te vinden. Zo fietst Timo op een dag naar de villa waar het gezin van de vermoorde man woont. Daar komt hij oog in oog te staan met de zoon van het slachtoffer en hij voelt zich verwant met hem. Timo's zus Gaby begrijpt niet waarom hij zichzelf er zo mee kwelt omdat zij het achter zich heeft gelaten. Timo schetst hoe hij als jong kind een bijzondere band had met zijn vader en dat ze vaak samen op pad gingen en dat zijn vader hem veel wilde leren, maar dat is allemaal veranderd sinds de moord. Op de verlofdagen weet Timo niet meer hoe hij met zijn vader om moet gaan. Zijn moeder houdt echter nog steeds van zijn vader ondanks alles en zet het normale leven voort. Timo denkt ook terug aan de dag dat zijn vader gearresteerd werd in april 1988. Hij werd met Emmy uit bed gehaald door de politie en meegenomen voor verhoor. Als Timo terugdenkt aan de periode het jaar van de moord, merkt hij op dat zijn vader zich inderdaad vreemd gedroeg in die tijd. Zijn vader was vaak weg en dronk en rookte meer dan normaal. Timo had echter nooit gedacht dat het zou zijn omdat zijn vader een ontvoering en een moord aan het beramen was. Achteraf herinnert hij zich ook dat het met zijn moeder niet goed ging in die periode, dat het onheil inderdaad in de lucht hing. Het boek eindigt met een herinnering aan zijn jeugd toen hij op 7-jarige leeftijd met zijn vader in het bos ging spelen. Dit blijkt hetzelfde bos te zijn waar zijn vader uiteindelijk de moord pleegt.

Personages

Timo

Timo is de hoofdpersoon van het verhaal. Het is een stille man met weinig vrienden. Hij heeft zijn school nooit afgemaakt, maar is nu zijn eigen hoveniersbedrijf aan het opstarten. Toen Timo zeventien jaar oud was, werd zijn vader opgepakt voor moord. Dit heeft het leven van Timo en zijn familie ingrijpend veranderd. Hij heeft jarenlang in Chili gewoond om zijn verleden te ontvluchten, maar is toch wedergekeerd naar zijn geboorteplaats.

De vader

Timo's vader, wiens naam onbekend blijft, is een moordenaar. Timo beschrijft hem echter ook als een geleerd man en een bijzondere vader. Het is een belezen man met een goede carrière, totdat hij werkloos raakt en zo gek wordt dat hij een moord pleegt. Zijn vader heeft twee kanten, wat ook blijkt uit de beschrijving van zijn uiterlijk. Of het is de geleerde man in pak, of het is de verstrooide man met kaplaarzen en een oude trui aan.

Quotes

"Je kunt het doen of je kunt het niet doen. Vandaag heeft hij het gedaan. Of omdat hij te zwak is geweest de verleiding te weerstaan of omdat hij zich sterk genoeg voelt om het verleden onder ogen te komen." Bladzijde 25

"Dezelfde bomen, dezelfde huizen, dezelfde zeelucht, dezelfde wandelaar met honden. Wat zou zijn vader hebben gedacht en gevoeld op de plek waar de lonk van het visioen aan kracht won?" Bladzijde 27

"Ze hield werkelijk van zijn vader. Dat is niet veranderd. Een besef dat hem ergert, al weet hij zelf niet precies waarom. Ze telt de jaren, de maanden, de weken van zijn detentie af. Leeft naar zijn volgende proefverlof toe. Ze heeft hem vergeven. Ze gelooft in een vervolg van hun leven samen." Bladzijde 43

"Soms bidt hij dat zijn vader zal sterven. Hij durft het niet aan zijn zus of moeder te vertellen, hij fluistert terwijl hij bidt." Bladzijde 55

"Er is de laatste tijd iets met haar, een zwaarte waar ze onder gebukt lijkt te gaan, als is hem onduidelijk waardoor. En niet alleen met haar, eigenlijk met het hele gezin. " Bladzijde 76

Thematiek

Vader-zoonrelatie

Het hoofdthema van de novelle is de relatie tussen Timo en zijn vader. Op jonge leeftijd was Timo een vaderskindje: ze gingen vaak samen op pad zonder dat zijn zus of moeder meegingen. Ze liepen graag door het bos en zijn vader deelde graag zijn kennis met hem. Door de moord die zijn vader heeft gepleegd, zijn hij en Timo uit elkaar gegroeid. Timo weet niet meer hoe hij zich tot zijn vader moet verhouden. Tijdens verlofdagen probeert de vader toenadering te zoeken tot zijn zoon, maar Timo weet niet hoe hij hierop moet reageren. Hij neemt het zijn vader kwalijk dat zijn eigen leven en dat van het gezin is verwoest door zijn daad.

Motieven

Moord

De vader van Timo heeft een man ontvoerd en vermoord. De novelle draait om de impact die dit heeft gehad op het gezin, meer specifiek op Timo als 'zoon van'. Er worden niet veel details losgelaten over de moord, enkel dat Timo's vader de man door het hoofd heeft geschoten en heeft begraven in het bos. Timo wil als hij volwassen is doorgronden wat er in zijn vader omging en wat hem heeft aangezet tot de daad.

Heden en verleden

De moord die Timo's vader heeft gepleegd in het verleden heeft een grote impact op het heden. Het leven van Timo en de andere gezinsleden is acuut veranderd. Belangrijk is ook de kloof tussen de periode voor en na de moord. Van een gelukkig, normaal gezin zijn ze veranderd in het gezin van de moordenaar. Het motief van heden en verleden zit ook duidelijk in de opbouw van het verhaal omdat er vanuit het heden naar het verleden wordt teruggegaan. Met ieder hoofdstuk wordt er een aantal jaar teruggegaan in de tijd.

Titelverklaring

De titel Zoon van slaat op het hoofdpersonage Timo, de zoon van de vader die een moord heeft gepleegd. Timo wordt door buitenstaanders sindsdien niet meer gezien als de individu die hij is, maar als de zoon van een moordenaar. Het verhaal gaat over hoe hij als zoon is omgegaan met de gebeurtenissen. Er is een passage in de novelle waarin de titel letterlijk terugkomt en ook duidelijk wordt gemaakt: Timo is als volwassen man naar het huis gefietst van de man die door zijn vader is vermoord. Hij komt de zoon van de vermoorde man tegen en ziet hem ook als 'zoon van'. 

De zoon van. Die man in de auto ook. Zijn maag krimpt ineen, zijn vingers klemmen om het fietsstuur, de knokkels als paarse eilandjes in een lijkkleurige zee. Hij wil iets zeggen, zoekt naar die ene, onbereikbare toverformule. Maar hij knikt slechts. De man knikt terug en rijdt verder.

Structuur & perspectief

De novelle is opgebouwd in acht korte hoofdstukken en ieder hoofdstuk is getiteld naar de maand en het jaar waarin de beschreven gebeurtenis zich voltrekt. Het begint in 2008 en het telt in sprongen, van soms meerdere jaren, af naar 1977. De structuur is wat onwennig omdat er terug wordt gegaan in de tijd in plaats van vooruit. De lezer weet bovendien al vanaf het begin dat de vader een moord heeft gepleegd, waardoor de beschreven gebeurtenissen uit het verleden met een andere bril gezien worden.

Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Timo, de zoon van de moordenaar. Er is een verteller die buiten het verhaal staat, maar wel de gedachten en gevoelens van Timo weergeeft. Er is gene sprake van een ik-vertelling, maar er wordt over 'hij' gesproken wat aanduidt dat er een externe verteller is. Dit wordt ook wel aangeduid als een auctoriale verteller of een alwetende verteller.

Decor

De tijdsmarkering in de novelle is heel duidelijk omdat ieder hoofdstuk de maand en het jaartal weergeeft. Per hoofdstuk worden sprongen van soms meerdere jaren terug in de tijd genomen. In totaal gaat het om de periode tussen 1977 en 2007. Het belangrijkste jaartal is echter 1987, het jaar dat Timo's vader de moord pleegt, en 1988, het jaar dat zijn vader wordt gearresteerd en dat als keerpunt geldt in het leven van Timo. Vanaf dat moment is er een leven met zijn vader voor de moord en een leven met zijn vader na de moord. Eerst was zijn vader een geleerd man en nu is hij een moordenaar. 

Over de plaats waar het zich afspeelt is onduidelijkheid. De woonplaats van Timo blijft ongenoemd. Er wordt slechts opgemerkt dat het in de Randstad is in een bosrijke omgeving. Het bos is een belangrijke plaats in het verhaal: het is de plaats waar Timo's vader de moord heeft gepleegd en waar het lijk is begraven, maar het is ook de plaats waar Timo als klein kind met zijn vader veelal kwam. 

Stijl

De verhaalstructuur van de novelle is eenvoudig en draait om één centraal personage en één centrale gebeurtenis. De lezer wordt gestuurd door de tijdsaanduidingen boven de hoofdstukken, waardoor het verhaal makkelijk te volgen is. Het verhaal blijft bovendien redelijk aan de oppervlakkige kant en er worden weinig details gegeven. De moord wordt bijvoorbeeld niet in detail verteld, omdat het hoofdzakelijk gaat om de 'zoon van' zoals de titel al suggereert. Omdat de focus op de zoon Timo ligt, bestaat het verhaal ook uit veel beschrijvingen van zijn gevoelens, gedachten en observaties. Het is interessant dat het taalgebruik mee lijkt te ontwikkelen met de tijd en wordt aangepast op de leeftijd die Timo op dat moment heeft. In het laatste hoofdstuk is Timo bijvoorbeeld zeven jaar oud en de schrijfstijl is ook aangepast aan die leeftijd. 

Slotzin

Hij herhaalt de woorden nog één maal in zijn hoofd. En valt tegen het lichaam van zijn vader in slaap.

Bijzonderheden

Kees van Beijnum heeft het moordverhaal voor Zoon van ontleent aan een daadwerkelijke moordzaak uit 1987, de moord op Gerrit Jan Heijn door Ferdi Elsas. Hoewel er in de novelle geen namen worden genoemd, is de overeenkomst evident. De moord zoals die is beschreven in de novelle lijkt in detail op de moord van Heijn. Timo's vader was net als Elsas werkloos, had een geschil met zijn oud-werkgever en heeft in die tijd de moord beraamd om aan geld te komen. In de novelle wordt verteld dat Timo's vader de villa van het slachtoffer observeerde en vervolgens bij hem in de auto is gestapt om hem te ontvoeren, net als in de daadwerkelijke moordzaak. Het slachtoffer is in het bos doodgeschoten en begraven. Een ander terugkerend detail dat overeenkomt is de afgesneden pink van het slachtoffer. Het tijdspad komt ook overeen met de daadwerkelijke moordzaak: de moord is in september 1987 gepleegd en in april 1988 is de vader/Elsas gearresteerd. Eerder schreef Kees van Beijnum al het script voor een film over de moordzaak van Ferdi E. 

Beoordeling

Kees van Beijnum heeft met Zoon van een bijzondere novelle geschreven. Het is bijzonder omdat je als lezer niet meekijkt in het hoofd van de moordenaar, of van de nabestaanden van de vermoorde man, maar vanuit het blikveld van de zoon van de moordenaar. Een onverwacht perspectief. Je zou dit echter ook als een minpunt kunnen zien, omdat je zo geen informatie krijgt over hoe de andere gezinsleden het hebben ervaren - bijvoorbeeld de moeder en vrouw.

Het verhaal heeft mij persoonlijk erg geraakt, omdat het gaat over een zoon die (zoals iedere zoon) opkijkt tegen zijn vader, maar door de moord valt zijn vader van het voetstuk af en heeft hij niemand meer om tegen op te kijken. Wat moet je als opgroeiende man zonder een andere manfiguur als voorbeeld? En hoe ga je door het leven als niemand je meer ziet als individu, maar enkel nog als 'zoon van' de moordenaar? Dat is de kern van dit verhaal en daarmee is het een typisch psychologische novelle. 

Wat de novelle nog meer erg bijzonder maakt is de omgekeerde chronologie. Het verhaal gaat steeds een stap verder terug in de tijd. Als lezer begin je met bepaalde voorkennis vanuit het heden en je weet dat de vader een moord heeft gepleegd. Door de voorkennis krijgen de gebeurtenissen uit het verleden meer betekenis. Er wordt wel weinig losgelaten over de moord, dus erg spannend is het verhaal niet. De novelle is voor scholieren makkelijk en vermakelijk om te lezen. Er moet echter wel gecontroleerd worden of het boek niet te dun is voor de leeslijst. 

Recensies

"Het gaat wel om een zoon die moet verwerken dat zijn vader vele levens heeft kapot gemaakt en beschadigd en nooit precies zal begrijpen waarom en hoe dat allemaal heeft kunnen gebeuren, terwijl hij er toch met de neus bovenop heeft gestaan. Een mooi klein psychologisch drama." https://www.tzum.info/201...-zoon-van/

" De bijzondere structuur (...) werkt hier wonderwel: gaandeweg leer je Timo steeds beter kennen en lossen de raadselen uit het eerste hoofdstuk zich op. Als je aan het eind van het boekje bent gekomen, heb je de neiging om het boek nog eens, maar dan van achteren naar voren te lezen. Dat komt ook door Van Beijnums onnadrukkelijke maar ontroering opwekkende stijl, gekenmerkt door simpele zinnen en geladen passages." https://www.nrc.nl/nieuws...6-a1320281