Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 219 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

De eerste keer dat ze hem ziet, denkt Kat aan haar geheime doos.

Samenvatting

Kat ontmoet Rif op een feestje waar ze met haar huisgenoten is. Maar als ze samen buiten staan, is hij er ineens vandoor. Als ze de volgende dag naar haar werk bij koffiehuis Broodje Sjon gaat, zit Rif daar om zijn excuses aan te bieden. Hij vraagt haar nummer en verdwijnt weer. Niet veel later neemt hij haar mee uit 'zwemmen' in een zelfgemaakt bubbelbad in een gekraakt pakhuis. Kat voelt zich op haar gemak en vertelt hem over vroeger, ook over 'de meiden': Irene, Lisa, Sabine en Kimberly, die haar gepest hebben.

Rif laat een week niets van zich horen en zijn nummer blijkt onbereikbaar, maar dan laat hij Kat via een pizzakoerier weten dat ze op een bepaald tijdstip in een bepaalde straat moet zijn. Als ze daar verschijnt, blijkt dat de straat van Irene, de 'queen bee' van de pesters, te zijn. Rif heeft haar opgespoord en wil Kat de kans geven wraak op haar te nemen. Kat voelt zich overrompeld maar stemt wel toe, ze heeft het gevoel dat ze hem er een plezier mee doet. Rif stuurt Irene een mail met foto's van haar vriend die vreemdgaat en aan sm doet en Kat heeft spijt, maar Irene lijkt juist blij met deze aanleiding om van haar vriend af te komen. Rif wil verder maar doet alsof hij het initiatief nu bij Kat legt. '... ze verdient een straf, maar het is nog beter als die van jou zelf komt.' (p. 66)

Niet veel later staat Rif haar na haar werk op te wachten en neemt haar echt mee uit zwemmen. Hij kookt voor haar op open vuur, ze drinken wijn en bedrijven de liefde. Als Kat weer begint te praten en hem vraagt naar broers of zussen, brengt hij haar naar huis. De volgende ochtend vraagt hij haar naar de namen van de andere pesters. Kat geeft ze en vanaf dat moment staat hun relatie volledig in het teken van wraak nemen. Rif zorgt ervoor dat de modeshow van Kimberley gehackt wordt. Ze reizen samen naar het dorp waar Sabine woont om bij haar woning in te breken en onder andere allerlei spullen te verplaatsen, net zo lang totdat ze bang wordt. Gedurende deze periode gedraagt Rif zich afstandelijk. Kat denkt terug aan het pesten en gaat steeds slechter slapen. Lisa nemen ze te grazen door haar astronauten- in plaats van afvalshakes te sturen waardoor ze aankomt in plaats van afvalt. Rif wil kiten en blesseert zijn schouder, maar als Kat hem naar de EHBO brengt, gaat hij ervandoor en laat haar daar zitten. Hij maakt het goed door Arabisch voor haar te koken.

De laatste wraakstop is weer Irene, want die heeft nog niet genoeg pijn geleden. Rif snort haar stiefvader Ron op die waarschijnlijk een oogje op haar had. Voordat ze aan de slag gaan neemt Rif haar mee naar een feest in een bunker en geeft haar xtc, waarna ze weer seks hebben. Daarna is het aan Kat om Irene namens Ron te stalken via de telefoon en sociale media. Kat besluit dat dit haar eigen project wordt, dat ze Rif niet nodig heeft en hem trots zal maken. Ze begint Irene te volgen en besluit in een opwelling om haar woning binnen te gaan. Ineens staat Irene achter haar, Kat schrikt en slaat haar met een buste op haar hoofd. Ze wordt gearresteerd en naar een cel gebracht.

Er wordt haar ernstige mishandeling, inbraak en stalking ten laste gelegd en ze krijgt een advocaat die ze ook over Rif vertelt. Maar zijn nummer doet het niet en hij komt haar ook niet opzoeken. Tijdens de proefzitting probeert haar advocaat de schuld op Rif te schuiven, maar de rechter vindt dat Kat zelf verantwoordelijkheid moet nemen. In de pauze denkt Kat Rif te zien. Ze heeft het gevoel dat het niet meer goed komt.

Personages

Katharina (Kat) Esajas

Kat is negentien jaar oud, studeert Griekse taal en cultuur, houdt van lezen en koken en deelt een woning met een groep meiden. Kats moeder is overleden en ze is opgegroeid met haar vader, 'een bruine vader' zoals ze zelf zegt. Zelf is ze lichtbruin, ze heeft pluizig haar en een 'grote bil'. Haar vader is volgens haar ook de meest Hollandse Surinamer ter wereld - waardoor ze niet bij de andere Surinamers in de buurt hoorde - en heeft haar voorzichtig opgevoed. Ze is gevoelig, introvert en verlegen. Vroeger ging ze om met een groepje meiden maar de ene keer hoorde ze er wel bij en de andere keer werd ze gepest. Dat pesten zorgde er echter niet voor dat ze een grens trok en bij die meiden wegbleef: 'Waarom gaat ze nog steeds in op elke uitgestoken hand? Wie er zo graag bij wil horen, hoort er per definitie niet bij - dat mag ze op haar twintigste onderhand wel begrijpen.' (p. 14) Kat heeft een oude gulden die nog van haar moeder is geweest, volgens haar vader, tot geluksmunt omgedoopt. Ze kan vaak niet beslissen wat te doen en laat dan het lot in de vorm van de geluksmunt dat voor haar bepalen. Daarnaast laat ze Rif veel voor haar bepalen: hij neemt de initiatieven en maakt de plannen, Kat volgt, bijna willoos. Ik vind dat de geluksmoment symbool staat voor het besluiteloze van Kat, het gebrek aan een eigen wil en heel graag bij iemand anders willen horen.

Rif

Volgens Kat is Rif erg knap en hij kleedt zich donker en gehavend. Hij heeft een hard g zoals mensen met een Marokkaanse achtergrond die kunnen hebben en hij is bijna net zo bruin als zij. Hij heeft veel en golvend zwartbruin haar. Hij lijkt een einzelgänger die wel overal kennissen heeft. Kat weet niet waar hij woont, of hij überhaupt een vaste woon- of verblijfplaats heeft, en wat hij de hele dag doet. Rif heeft volgens haar een explosieve chaos in zijn hoofd en hij doet haar denken aan Birk in 'Ronja de roversdochter'. In de hoofdstukken in een ander lettertype lijken we wel iets over Rif te weten te komen, namelijk dat hij eigenlijk Aram heet en gevlucht is uit een land waar moslimfundamentalisten oorlog voerden en zijn moeder en zus verkracht hebben ze daarna samen met zijn vader en oom gedood hebben.

Quotes

"Omdat ze niet goed weet wat ze daarop moet zeggen, haalt ze haar schouders op en wens vurig dat haar hoofd voor altijd onder een lampenkap verstopt kan gaan, zodat haar aanwezigheid in een ruimte in ieder geval functioneel zou zijn. Een stem in haar hoofd waarschuwt dat hij zo gaat weglopen. Ze kijkt om zich heen, als om inspiratie op te doen voor dat ritueel waarvan niemand haar ooit de regels heeft uitgelegd: de smalltalk." Bladzijde 10

"Meisjes met konijnen sleur je niet naar je bed. Daar ga je mee zwemmen." Bladzijde 12

"Alles te intens ervaren. Te veel mensen om de stemming van te peilen, om zich toe te verhouden, om haar gedrag op aan te passen." Bladzijde 67

"Altijd als ze dat denkt, moet ze aan Dumbledore denken, die ergens tegen Harry Potter zegt: 'Natuurlijk speelt het zich in je hoofd af, maar waarom zou het daarom minder waar zijn.'" Bladzijde 82

"Er fietst een jongen voorbij met een tas met een tekst: anti-social social club. Kat zou willen dat ze een lijfspreuk had om op en statementtas te dragen. Misschien eentje met in hele kleine lettertjes: let maar niet op mij." Bladzijde 167

Thematiek

Liefde

Gezien de titel en de motto's denk ik dat de ongezonde liefdesrelatie tussen Kat en Rif het thema is. Of liefde ... Kat is duidelijk verliefd op Rif, maar Rif niet op haar, of dat staat hij zichzelf niet toe. Ze hebben beiden een verleden dat er bijna voor zorgt dat ze geen gezonde liefde kunnen ervaren, ze kunnen elkaar niet helen. Rif heeft alle mensen die hij lief had, verloren en wil geen nieuwe pijn. Eigenlijk gebruikt hij Kat om met zijn oude pijn om te gaan, hoewel hij af en toe ook wel oprecht lief tegen haar is. Hij doet wat hij kan, maar hij kwetst Kat ook. Kat is zo eenzaam dat ze zich aan Rif vastklampt en geen oprechte partij voor hem is: Rif gebruikt haar maar zij laat zich ook gebruiken, ze geeft hem alle ruimte om met haar te doen wat hij wil. Ook omdat Rif alles van Kat weet en zij niets van hem, is de relatie ongelijkwaardig. Dit wordt enigszins gespiegeld in de relatie tussen John en Ellie.

Motieven

Ouder-kindrelatie

Kat en haar vader hebben een liefdevolle maar ook moeizame relatie. Na de dood van haar moeder heeft haar vader haar alleen opgevoed en Kat heeft het idee opgevat dat ze hem niet mag teleurstellen, omdat hij het al moeilijk genoeg heeft. Ze delen weinig met elkaar, zo weet Kat niet dat hij elke dinsdagavond naar een praatgroep gaat en haar vader weet niets van het pesten. Als ze thuiskomt van een avond waarop ze flink vernederd is door de meiden, noemt hij haar 'onverantwoordelijk' omdat ze gedronken en overgegeven heeft. Van haar vader moet Kat voorzichtig en op haar hoede zijn. Als Kat studeert, neemt ze vaak niet op als haar vader belt maar ze stuurt hem een standaardberichtje. Het lijkt erop alsof haar vader dan een standaardberichtje terugstuurt. Eigenlijk houden ze elkaar een beetje voor de gek door te doen alsof alles alleen maar goed gaat.

Wraak

'Het wraakloket, voor al uw vergeldingen en repercussies. En dat je dan kan invullen wat diegene gedaan heeft en op welke manier je graag zou willen dat ze hem te grazen nemen.' (p. 71) Rif is eigenlijk de bedenker van dit wraakloket en Kat doet de aanvragen, maar ze doet dat ook voor hem, omdat hij het nodig lijkt te hebben. En ze merkt ook dat wraak weinig oplost: ze voelt zich misschien heel even iets beter maar haar grote gevoel van minderwaardigheid verdwijnt niet. 'Maar op de een of andere manier voelt Kat zich als iemand die niet tegen een geintje kan, iemand die in reactie op een flauwe opmerking een mitrailleur heeft gepakt en erop los heeft geknald.' (p. 105) 'Sahadat werkt het thema wraak goed uit in dit verhaal. Rif is een beschadigde jongen. Zijn verleden heeft hem rancuneus gemaakt. Omdat hij geen wraak kan nemen op de mensen die hem gevormd hebben, maakt het niet uit op wie hij wraak neemt. Kat heeft mensen in de buurt op wie zij wraak kan nemen, maar is niet wraakzuchtig te noemen. Omdat Rif de eerste lijkt te zijn die haar echt wil leren kennen, gaat ze mee in zijn ideeën. Hoewel dat heel naïef is van haar, is dat gezien haar verleden ook begrijpelijk: ''Want is gekend worden niet de ultieme vorm van geliefd zijn?''' (Natasha 2020)

Vriendschap en verraad

Irene, Kimberley, Sabine en Lisa waren allemaal op een bepaald moment Kats vriendin, of deden alsof. Toen Irene in hun leven kwam, vielen ze haar echter af en ze deden wat Irene van hen wilde: stelen, opsluiten, niet uitnodigen. Kat kon dat niet accepteren en bleef erbij willen horen, bleef ingaan op uitnodigingen die eigenlijk altijd naar afliepen. Er waren altijd voorwaarden verbonden aan omgaan met de meiden en die voorwaarden veranderden steeds weer. Het hoogtepunt van dit gepest is het voorval met de hond bij Kimberley thuis.

Motto

'Call me friend, but keep me closer'

• Billie Eilish ('When the party's over')

 

'Funny you're the broken one

but I'm the only one who needed saving'

• Cat Power ('Stay')

 

Beide citaten komen uit liedjes over een ongezonde liefdesrelatie, zoals die tussen Kat en Rif.

 

 

Opdracht

Voor Kaya en Tobias

Titelverklaring

De titel slaat o.a. op Rifs rooktechniek: 'Hij beschikt over een indrukwekkende rooktechniek. Zonder handen.' (p. 8) Verder in het boek komt de titel ook letterlijk voor: 'Ze weet nog dat ze als klein meisje van een jaar of zes zo handig en zo snel mogelijk het parcours op het klimrek wilde afleggen. Kijk, papa, zonder handen!' (p. 70)

'Zonder handen' staat voor een bepaalde houding, risico's nemen, gevaren trotseren, eigenwijs zijn, opvallen, die Rif wel heeft en Kat niet.

Structuur & perspectief

Het boek is verdeeld in 62 genummerde hoofdstukken. Sommige hoofdstukken beginnen met een golfje en zijn in een ander lettertype gedrukt. Daarin is Aram aan het woord over zijn vlucht naar Nederland. Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld: er zijn flashbacks naar Kats jeugd en het pesten door 'de meiden'.

Het verhaal wordt in een personale vertelsituatie verteld door Kat. Kat houdt van verhalen en verzint ze graag zelf, vooral over andere mensen. 'Haar fantasie gaat met mensen aan de haal alsof het personages zijn - vrij voor gebruik in haar hoofd.' (p. 20) Ze houdt ook een document over Rif bij. Hierdoor weet je niet of het verhaal dat je leest 'de waarheid' is of een verzonnen verhaal door Kat. Je weet zelfs niet of Rif echt bestaat. Dit is een belangrijk motief.

Decor

Op basis van koffiehuis Broodje Sjon en de pont neem ik aan dat het verhaal in Amsterdam speelt. Rif neemt Kat mee naar de wat ruigere plekken, zoals een gekraakt pakhuis in een industriegebied en een oude bunker. Kat is ook veel in broodjeshuis Sjon, waar mensen komen om over hun leven en problemen te praten, maar zelf zegt ze niet zo veel. De tijd is het heden, er heeft net een aanslag in Amerika plaatsgevonden. De vertelde tijd is denk ik enkele maanden.

Stijl

'Zonder handen' is erg prettig geschreven. De auteur gebruikt interessante vormen van beeldspraak, zie ook de citaten, en laat de lezer echt in Kats hoofd kruipen, je wordt onderdeel van haar onzekerheden en gedachtespinsels. Ook de dialogen zijn waarheidsgetrouw.

Slotzin

Hij denkt aan zijn vader, moeder en zusje. Rohat, Inaya, Farah. Rif, zegt Aarm, mijn naam is Rif.

Beoordeling

'Zonder handen' greep me echt aan. Sahadat beschrijft Kats binnenwereld zo goed en zo confronterend, daar ga je echt over nadenken. We leven wat mij betreft in een wereld waarin je bijna extravert moet zijn en waarin het gewoon is alles wat leuk is aan je leven op sociale media te delen, terwijl er volgens mij ook heel veel mensen zijn zoals Kat, die wat introverter en verlegener zijn maar daarom niet minder interessant. Ik heb Kat in mijn hart gesloten en ik raad haar verhaal zeker aan!

Recensies

"Sahadat laat met Zonder handen zien dat je verleden bepalend kan zijn voor je heden. Wat mensen jou aandoen, vormt je als mens. De één wordt stil en teruggetrokken. De ander wraakzuchtig. Maar wraak is niet altijd zoet..." https://www.hebban.nl/rec...der-handen

"De vriendinnen van vroeger moeten het ontgelden, vindt Rif, maar voelt Kat dat zelf eigenlijk ook? Meeslepend maar vooral ook grimmig wordt vriendschap onder de loep genomen. Ultieme roman over pesten, incasseren en gezien worden." https://www.nrc.nl/nieuws...g-a3983627

Bronnen

Natasha - Wraak is niet altijd zoet

https://www.hebban.nl/rec...der-handen