Zomerhuis met zwembad door Herman Koch

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2011
• 382 pagina's
• Uitgeverij: Anthos-Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Ik ben huisarts.

Samenvatting

Marc Schlosser begint het verhaal te vertellen met de mededeling dat hij huisarts is. En hij is ook een bijzondere huisarts, want voor elke patiënt neemt hij minstens 20 minuten de tijd. Het gaat immers niet om de kwaal maar om de aandacht die je de mensen geeft ("Patiënten verwarren tijd met aandacht. Ze denken dat ik ze meer aandacht geef dan andere huisartsen. Maar ik geef ze alleen maar meer tijd. Wat ik moet weten heb ik na een minuut gezien“ blz. 5).
Daardoor heeft hij een bijzondere klantenkring verzameld, namelijk die van acteurs, komieken en artiesten. Hij geeft ook een heel cynische beschrijving van de handelingen die hij soms moet verrichten en waartegen hij opziet, zoals het binnenwaarts onderzoeken van mannen (de prostaat) of vrouwen.
Eén van zijn patiënten was Ralph Meier die als gevolg van een medische fout van Marc gestorven is. De ik-verteller voelt zich een soort “poortwachter” voor het ziekenhuis: hij moet de juiste mensen doorverwijzen en andere afpoeieren. Daarna beschrijft hij de ziekte van Meier, die kanker heeft. Hij heeft hem als huisarts meegedeeld dat hij nog gemakkelijk de opnamen voor de tv-serie van keizer Augustus kon doen. Daarna is de kanker uitgezaaid en heeft Ralph besloten euthanasie te plegen. Zijn vrouw Judith komt Marc opzoeken in de praktijk en ze scheldt hem uit voor “moordenaar”. Marc wordt binnen enkele dagen gedaagd voor het Medisch Tucht College. Zelf is hij daarvoor niet zo benauwd, want “ons kent ons.” Hij denkt wel na over de zelfmoordcocktail die Ralph heeft gedronken: hij had kort daarvoor zijn spijt ten opzichte van Marc uitgesproken, maar de lezer weet op dat moment nog niet wat dat precies inhoudt. 
Marc heeft twee dochters: de 13-jarige Julia die zich fysiek aan het ontwikkelen is en de twee jaar jongere Lisa. Hij is altijd erg aardig voor zijn dochters in tegenstelling tot de strengere Caroline, met wie hij getrouwd is.

Daarna begint de vertelling over de periode waarin Marc Ralph Meier anderhalf jaar geleden heeft leren kennen. Hij ziet meteen hoe Ralph zijn mannelijke charmes gebruikt in het eerste contact met Caroline. Hij is een echte versierder. Marc vertelt ook hoe gemakkelijk hij is in het voorschrijven van medicijnen. Ralph is te dik en Marc schrijft wel de nodige medicijnen voor in plaats van hem op zijn leefgewoonten te wijzen. Niet lang daarna worden ze uitgenodigd voor een feestje bij de acteur. Marc heeft eigenlijk geen zin en hij is jaloers, omdat hij vermoedt dat Ralph achter Caroline aan zit. Maar zijn twee dochters Julia en Lisa willen wel mee naar het feest, omdat er waarschijnlijk BN’ers komen. Tijdens het feestje zoekt Judith Meier toenadering tot Marc. Ook na het feestje hebben ze nog enkele keren contact. Marc doet dus precies hetzelfde als waarvan hij Ralph verdenkt met zijn eigen vrouw. Dochter Julia lijkt gecharmeerd van de oudste zoon van Ralph, Alex en ook Lisa en Thomas (de tweede zoon) kunnen het goed met elkaar vinden
Ralph vertelt dat ze naar Frankrijk op vakantie gaan en dat ze een zomerhuis met zwembad hebben gehuurd. Als de Schlossers in de buurt zijn, moeten ze een dagje langskomen.

Caroline en Marc bereiden de zomervakantie goed voor: ze gaan deze keer op een milieubewuste natuurcamping logeren, maar Marc zorgt er wel voor dat ze dit doen in de buurt van het zomerhuis van de Meiers. Wil hij iets met Judith uithalen? Op de camping is alles heel minimaal van uitvoering. Ook worden de dieren die er verblijven min of meer ondervoed. Marc is erg verontwaardigd als hij dat constateert.

Als ze een keer gaan zwemmen, komen Lisa en Julia bij toeval Alex Meier tegen. De rest is gemakkelijk te raden: ze worden natuurlijk uitgenodigd langs te komen in het zomerhuis en daar zijn behalve Ralph en Judith ook de Amerikaanse regisseur Stanley Forbes met zijn veel jongere vriendinnetje Emmanuelle. Wanneer ze bij de Meiers op bezoek zijn, kunnen de meisjes het weer goed vinden met de jongens. Ze spelen vaak in en rond het zwembad en Ralph vraagt of ze niet bij hen willen intrekken: het zomerhuis is groot genoeg. Dan besluiten ze de tent op het terrein van het zomerhuis te plaatsen: er is plek zat. Maar alles wordt nogal intiem. Ralph houdt zich o.a. bezig met het naar beneden trekken van de bikinibroekjes van Julia en Lisa. Stanley Forbes neemt veel foto’s van de meisjes met ontblote lichaamsdelen. 
Marc en Caroline gaan zelf ook op zoek naar een zomerhuis met zwembad, maar dan om er één te kopen. 

Caroline wil snel weg van de villa: ze voelt zich niet zo op haar gemak: het is allemaal erg broeierig. Maar de dochters vermaken zich best met hun vriendjes. Wanneer een aantal mensen (Ralph, Caroline, Stanley en Emmanuelle) boodschappen in de naburige stad zijn doen, zijn Marc en Judith even alleen: de kinderen spelen bij het zwembad en hij probeert intiem te worden met Judith. Die is wel gewillig en ze laat zich seksueel betasten, maar opeens denkt Marc dat iemand hen heeft gezien (zijn dochter Julia of Judiths moeder?). Hij is bang voor ontdekking en er komt niets meer van de vrijpartij terecht. Wanneer de anderen terugkomen, heeft Ralph een zwaardvis meegenomen die hij met een bijl aan stukken slaat en dat dier gaat dus op de barbecue. Julia mijdt sinds die middag haar vader. ’s Avonds wordt er flink gedronken en ze steken ook vuurwerk af. Maar omdat het grof en gevaarlijk vuurwerk is, moeten ze van Judith dat maar aan het strand gaan doen. Ze vertrekken met een aantal personen naar het strand. Caroline blijft thuis. Marc zit bij Stanley in de auto en ze rijden opzettelijk de milieubewuste campinghouder aan. Ze zijn lekker dronken geworden. Op het strand gaat Ralph vuurwerk afsteken en hij doet vrij onverantwoord door een pan meters hoog de lucht in te schieten. Dat levert bekvechten op tussen Judith en Ralph, waarna Judith wegloopt. Dan wordt het de nacht die een keerpunt betekent in het leven van Marc.

Stanley, Marc en Ralph komen eerst in een strandtent terecht, waar drie jonge meisjes (twee Noorse tieners en een Letse) zich eerst wel door de oudere haantjes willen laten versieren, maar later wordt het tegenspel van de meiden toch heftig en ze slaan van zich af. Het Letse meisje over wie Marc zich wilde “ontfermen” is een comazuipster die bijna dood zou zijn gegaan ware het niet dat Marc mond-op-mondbeademing toepast. Hij redt zo haar het leven, maar de afgewezen Ralph slaat één van de Noorse “hoeren” in het gezicht. Ze kunnen ternauwernood aan een vechtpartij ontkomen.
Dan mist Marc ineens zijn dochter Julia die met Alex op het strand was. Ralph vertelt hem dat die naar een andere strandtent zijn gegaan. Marc is radeloos, want hij past meestal erg goed op zijn dochter Julia. Eerst ontmoet hij op het strand Alex, die vertelt dat hij Julia is kwijtgeraakt. Daarna treft hij Julia zelf aan op het strand: waarschijnlijk is ze verkracht. Dan kan hij als dokter wel zien. Ze gaan terug naar het zomerhuis. 
Caroline wil later die avond aangifte bij de politie doen, maar Marc wil Julia die ellende besparen. Dat zullen namelijk vervelende ondervragingen zijn. Bovendien lijkt Julia de hele affaire vergeten te zijn. Wel besluiten ze meteen uit het zomerhuis met zwembad weg te gaan. Onderweg naar Nederland vraagt Marc zich wie de dader kan zijn van de verkrachting. Is het Ralph Meijer?

Julia is niet meer te genieten en is een ander soort meisje (eigenlijk ervaren vrouw) geworden. Ook Marc is een ander mens en een andere huisarts geworden. Het kan hem allemaal niet meer zo veel schelen en hij verwaarloost zijn patiëntenbestand. Hij besteedt ook geen 20 minuten meer aan hen. 
De verkrachting laat hem niet los: eerst belt Judith hem om te vertellen dat er iets is met Ralph. Daarna belt Judiths moeder die hem meedeelt dat Ralph in de bewuste nacht bij thuiskomst meteen is gaan douchen en zijn kleren in de wasmachine heeft gedaan. Is hij dan toch schuldig aan de verkrachting? Het lijkt er wel op.

Dan krijgt Marc de kans op wraak. Ralph komt op zijn spreekuur om te laten zien dat hij allemaal bulten op zijn buik heeft. Marc ziet meteen dat het kanker is en dat Ralph zou moeten worden doorverwezen naar een oncoloog. Maar hij gaat doelbewust zelf klooien. Hij neemt een bult weg, maar stuurt het weggenomen weefsel niet door naar het ziekenhuis om te laten onderzoeken. Hij zegt tegen Ralph dat het niets ernstigs is. Omdat hij zelf opzettelijk de bult verkeerd verwijderd heeft, is de kans heel groot dat hij juist daardoor uitzaaiingen heeft veroorzaakt. Judith vertrouwt het allemaal niet maar wanneer duidelijk wordt dat Ralph kanker heeft, krijgt hij een seksuele relatie met Judith. Dat wordt heel summier door de verteller aangegeven.

Het gezin gaat een jaar later een grote reis naar de westkust van Amerika maken en tijdens die reis lijkt Julia een beetje te ontdooien. Ze kijkt anders naar het leven (is in de ogen van Marc vrouw geworden) en dat ziet hij later terug op de foto’s die hij na de reis bekijkt. Er staan ook nog foto’s op van het jaar daarvoor en hij ziet duidelijke verschillen bij Julia. Ook ziet hij terug dat Stanley Forbes erotisch getinte foto’s van zijn beide dochters heeft genomen en dat hij hun heeft wijsgemaakt dat ze een carrière als fotomodel in Amerika tegemoet zouden kunnen zien. Ook de jongste dochter Lisa heeft eraan meegedaan. 
Woedend belt hij naar Forbes die verbaasd reageert. Inderdaad zou Julia een toekomst als fotomodel in Amerika kunnen meemaken. Lisa is nog wat te jong voor zo’n loopbaan.

Dan komt het moment van de euthanasie van Ralph Meier weer terug in de roman. Ralph wil nog iets opbiechten op zijn sterfbed… Hij had een jaar geleden aan Alex beloofd dat hij niets zou vertellen. De waarheid is echter dat Julia op de middag voorafgaande aan het vuurwerk afgesproken had met een monteur die de waterleiding was komen maken. Alex moest meegaan als dekmantel naar de strandtent waar ze had afgesproken en hij mocht niets vertellen aan haar vader. Het is deze monteur die Julia heeft verkracht. Julia heeft voorgewend dat ze alles verdrongen heeft, omdat ze bang is van haar vader vanwege de verboden afspraak. 
Vrijwel direct daarna neemt Ralph zijn zelfmoordborrel in, maar er komt nog een lelijk staartje aan voor Marc. De euthanasie vindt namelijk plaats in een ziekenhuis en wel hetzelfde ziekenhuis als waarin het weefsel van Ralph zou zijn onderzocht een aantal maanden daarvoor. Maar dat onderzoeksresultaat is niet in de medische dossiers terug te vinden en dat wekt wel een vermoeden in de richting van verkeerd medisch handelen Marc. Julia krijgt er lucht van en besluit de zaak aanhangig te maken bij het Medisch Tucht College. Marc is daarvoor niet zo benauwd en denkt dat alles met een sisser zal aflopen. Vlak voordat de zaak begint, wordt hij echter gebeld door één van de raadslieden van het College. Het is zijn oud-docent Aaron Herzl, die hem helemaal doorheeft. Waarom heeft hij de dood van Ralph veroorzaakt? Is daar een speciale reden voor? Hij blijft indringende vragen stellen en zo suggereert Marc dat hij de dood van Ralph heeft veroorzaakt om wraak te nemen voor wat zijn dochter is aangedaan. Daarmee kan Herzl prima leven en hij adviseert Marc de benen te nemen naar het buitenland en de rechtszaak bij het Tucht College niet af te wachten. 
Daarna staat Marc Judith Meier die heel boos op hem was nog een keer te woord in de wachtkamer van zijn praktijk. Hij haalt haar lief aan.

In het laatste hoofdstuk bevindt het gezin Schlosser zich aan de westkust van Amerika bij de filmregisseur Stanley Forbes thuis. Stanley stelt hem enkele vragen: ook Forbes had een hekel aan Ralph. Hij had namelijk tijdens de opnamen van “Augustus” ook Emmanuelle seksueel benaderd. Altijd was hij bezig met andere vrouwen. Stanley begrijpt dat Marc iets heeft uitgehaald.
Aan het einde is er nog de slotscène waarin Julia op de duikplank van het zwembad van Forbes staat. Het contact met haar vader is weer normaal. Ze vraagt hem of hij ook bij haar in het zwembad wil komen. Marc kijkt naar zijn dochter: eerst als was ze een meisje, daarna al was ze een vrouw. Dat was de vrouw van de toekomst: die op de duikplank.

Quotes

"Niemand wil die waarheid graag horen. Ik druk met mijn vingertoppen op de lever." Bladzijde 51

"Mijn hoofd zou niet geschikt zijn voor een dragende rol in een ziekenhuisserie. Maar ik heb wel de uitstraling, of beter gezegd: de blik." Bladzijde 75

Thematiek

Goed en kwaad

"Zomerhuis met zwembad” speelt zich af op het terrein van de ethiek. In dit specifieke geval gaat het om de bescherming van je kinderen. Hoe ver mag je daarin gaan? Marc Schlosser ziet dat zijn puberdochter Julia begeerd wordt door diverse mannen (de oudere Ralph Meier en de filmregisseur Stanley Forbes). Het is de angst van elke vader voor zijn tienerdochter, een motief dat al symbolisch in het sprookje van Roodkapje opgenomen is. Oudere mannen (de wolven) kijken met begerige ogen naar mooie, jonge en vooral vruchtbare vrouwen om hun zaad te lozen. Maar hij zelf kan ook zijn ogen niet afhouden van andere vrouwen, bijvoorbeeld van de echtgenote van zijn patiënt Ralph. Hij krijgt zelfs een seksuele relatie met deze Judith wanneer blijkt dat Ralph aan kanker lijdt. Een ander element met betrekking tot ethiek is de bizarre beroepsethiek van Marc. n de eerste hoofdstukken doorbreekt hij het imago van de huisarts op een cynische en daardoor ontluisterende manier. Hij heeft altijd 20 minuten de tijd per patiënt, maar (schone) schijn bedriegt. Wat hun werkelijk mankeert, interesseert hem geen fluit. Hij is bereid gemakkelijk de door zijn klanten gewenste medicijnen voor te schrijven, als het nodig is zelfs drugs. Maar hij overschrijdt een grens wanneer hij uit is op revanche voor de overigens niet gepleegde daden van Ralph.

Motieven

Seksualiteit

Marc krijgt een seksuele relatie met Judith, die dus overspel pleegt ten opzichte van haar man (en Marcs patiënt) Ralph. Ralph en Stanley voelen zich aangetrokken tot Marcs dochter Julia, en Marc zelf probeert seks te hebben met de veel jongere Letse (Lolitamotief).

Misdaad

Marc is in het ziekteproces van Ralph helemaal niet meer integer en is er de directe oorzaak van dat de kanker in de buikstreek door hem zelf wordt uitgezaaid. Zo kan hij “de perfecte misdaad“ plegen, ware het niet dat dit bedrog uitkomt.

Titelverklaring

De titel is gemakkelijk te verklaren. Tijdens de vakantie in Frankrijk hebben Ralph en Judith Meijer een zomerhuis met zwembad gehuurd. Marc en Caroline gaan tijdens die vakantie bij hun nieuwe kennissen op bezoek en dan gebeuren er enkele dingen die het daglicht niet kunnen verdragen. De periode in Frankrijk is een essentieelkeerpunt in het leven van Marc.

Structuur & perspectief

De roman begint met de zin: “ Ik ben huisarts.” Daarna beschrijft Marc Schlosser in de eerste hoofdstukken vooral wat hij van dat vak en zijn patiënten vindt. Vaak is het gewoon onnodig om in te gaan op hun klachten en komt alles vanzelf weer in orde.
Meteen al wordt verteld dat Ralph Meijer (een bekende acteur) overleden is als gevolg van een medische fout. Hij heeft een zelfmoordcocktail in genomen, toen bleek dat hij ongeneeslijk ziek was. Een paar dagen na de begrafenis komt Judith Meijer op het spreekuur van Marc om hem te vertellen dat ze tegen hem zal getuigen in het proces bij het Medisch Tucht College. Met dit element gaan de eerste zeven hoofdstukken gemoeid. 

Vanaf hoofdstuk 8 gaat Marc Schlosser terug vertellen wat er sinds anderhalf jaar is gebeurd. Dat was het moment dat Ralph voor de eerste keer op zijn spreekuur kwam. Drie weken daarna krijgt hij een uitnodiging voor een feestje en daarna ontmoet hij het stel tijdens de vakantie in het zomerhuis met zwembad. Vervolgens vertelt Marc vrij chronologisch wat er is gebeurd. Een enkele keer moet hij in een hoofdstuk terugdenken aan de colleges van zijn professor Aaron Herzl, die vaak bijzondere sociologische en biologische verklaringen voor medische situaties doceert. Ze zijn vrij cynisch van aard en het lijkt erop dat Marc die opvattingen vaak deelt (bijvoorbeeld die over homoseksualiteit. “Als anale seks normaal was zou de Schepper wel voor een ander soort opening hebben gezorgd, waardoor er geen pijnbeleving wordt ervaren.”).
Aan het einde van de roman komen we dan als lezer weer terecht bij het sterfbed van Ralph (Hoofdstuk 48). Zo lijkt het verleden tussen het verhaal-heden te worden ingeklemd.
Het verhaal wordt in zijn geheel verteld in 52 hoofdstukken verteld en het gebeurt dus niet in chronologische volgorde.

Marc Schlosser is de ik-verteller in deze roman. Hij is een vijftiger die de huisarts is van een aantal BN’ers. In het begin laat hij zich laatdunkend uit over die patiënten van hem. Eén ervan, de acteur Ralph Meier, is aan het begin van het verhaal overleden als gevolg van een medische fout van Marc. Hij moet zich verantwoorden voor die misstap. In de rest van het verhaal vertelt hij hoe een en ander gegaan is. Maar gaandeweg de vertelling kom je er ook achter dat Marc geen rechte schaats rijdt. Hij is een ik-verteller en het perspectief ligt dus bij hem, maar het is een zogenoemde “onbetrouwbare” verteller. Zeker wanneer je leest dat hij ook een relatie aanknoopt met de vrouw van Ralph en dat hij Ralph eigenlijk vermoord heeft als een soort wraakpoging voor wat er met Julia is gebeurd. Later blijkt zelfs ten onrechte, want er is een andere dader. De sympathie van de lezer voor hem als verteller kan dan omslaan in antipathie. Marc Schlosser is een achteraf-verteller: hij vertelt daarom ook in de o.v.t.

Decor

Er wordt geen datum en geen jaartal in het verhaal genoemd. Wel weten we uit de tekstgegevens dat het een zeer actueel verhaal is. Julia heeft bijvoorbeeld een iPod in haar bezit. Tussen het moment van de terechtzitting bij het Medisch Tucht College en de eerste kennismaking met Ralph zit ongeveer anderhalf jaar. Een paar dagen voordat het verhaal begint, was namelijk de begrafenis van Ralph Meier.

Marc vertelt in het begin dat Ralph overleden is door een fout van hem en hij vertelt daarna hoe de hele geschiedenis in zijn werk is gegaan. Marc heeft kennis met hem gemaakt tijdens een spreekuur, daarna heeft hij een uitnodiging voor een toneelvoorstelling van Richard II gekregen en daarna weer een uitnodiging voor een feestje ontvangen. Vervolgens zijn ze op vakantie in Frankrijk langs gegaan bij het stel dat een zomerhuis met zwembad had gehuurd. Daarna gaat er ruim een jaar overheen en gaan Marc en Caroline op vakantie naar Amerika. Intussen is Ralph ziek geworden (hij heeft kanker en Marc heeft dat met opzet verwaarloosd) Ralph neemt een euthanasiecocktail in, maar vertelt op zijn sterfbed wat er een jaar ervoor heeft plaatsgevonden. Het verhaal eindigt aan de westkust van Amerika. Marc heeft zijn dochter terug gevonden.

Een belangrijk gedeelte van het verhaal speelt zich af tijdens de vakantie in Frankrijk. 
De rest van de roman speelt in Nederland, maar ook hier geeft de verteller weinig prijs over de plek waar de huisartsenpraktijk is gevestigd. Als je kijkt naar de plek waar Ralph Meier begraven is (“op een begraafplaats in de bocht van de rivier", blz. 13) dan moet je onwillekeurig terugdenken aan de beelden van de begrafenis van Harry Mulisch op Zorgvlied. Dat zou betekenen dat het Nederlandse decor in Amsterdam is gelegen. 

Het gezin maakt in het laatste deel van de roman een vakantiereis naar Amerika en ook allerlaatste hoofdstuk speelt aan de westkust van Amerika.

Stijl

Koch heeft ook de verteltechniek ontwikkeld, waarbij hij de personages in een bepaalde situatie eerst wat verder laat verblijven in de tijd en daarna laat hij zijn ik-figuur terug vertellen. Dat gebeurt in een flink aantal hoofdstukken en dat is op die manier een onderdeel van zijn techniek geworden. Het knappe van Koch is dat deze techniek de spanning niet wegneemt, maar juist oproept.

Slotzin

Toen zette ze zich af.

Beoordeling

De nieuwe roman van Herman Koch is een heerlijk boek. Het is een echte pageturner. Herman Koch kan een heel smakelijk verhaal opdissen. Hij laat een onbetrouwbare verteller als Marc Schlosser vertellen over zijn beroepsethiek (en die is niet heel hoog), hij legt dubieuze uitspraken over homofilie in de mond van zijn professor Aaron Herzl en hij laat de lezer dansen op de wankele draad tussen sympathie en antipathie. Natuurlijk vindt een lezer het leuk en moedig wanneer een vader zijn dochter beschermt (Zijn we in onze woedende dromen niet allemaal in staat de verkrachter van onze dochter te vermoorden?), maar Marc Schlosser neemt het zelf ook niet zo nauw met zijn normen en waarden. Wat hij zijn tegenspeler Ralph Meier verwijt (een verhouding met andere vrouwen te hebben) begint hij zelf ook in de roman te ondernemen. Uit zijn verhaal blijkt dat dit ook niet de eerste keer is dat hij andere vrouwen welgevallig is. In het begin denk je nog “net goed”, maar wanneer Ralph kanker krijgt en eigenlijk onschuldig is aan de verkrachting van Julia slaat de sympathie bij de gemiddelde lezer wel om. Sommige passages zijn anno 2011 niet zo geloofwaardig. Een dokter moet weten dat een DNA-spoor na een verkrachting binnen een paar dagen leidt tot de opsporing van de eventuele dader, maar Marc weigert Julia te laten onderzoeken. Of heeft ook dit element in de vertelling een bedoeling: wil Marc de waarheid eigenlijk wel weten? Intussen zit de lezer zich af te vragen of zijn eigen huisarts zich ook laat opjutten door de wetten van de biologie en of die ook een toneelspel met hem speelt.

Het maakt “Zomerhuis met zwembad” tot een aantrekkelijk leesboek. Niet iedereen (lees hieronder enkele recensenten) vindt het boek “literatuur”. 
Ik durf die vraag wel met “ja“ te beantwoorden. Koch is een rasverteller.
De amusementswaarde is hoog: een 8 voor havo- en vwo-kandidaten.
De literaire waarde voor scholieren: 3 punten voor de leeslijst.

Recensies

"Koch wil dat we voortdurend op het puntje van onze stoel zitten. Daar slaagt hij tot op zekere hoogte in. Maar je moet dan wel je ogen dichtknijpen voor het vlakke schrijven dat je er hier en daar gratis bij krijgt. " http://www.parool.nl/paro...mbad.dhtml

"Onder de humorist schuilt een naturalist. Er is geen ontkomen aan de wetten van klasse, afkomst en \'medische biologie" http://www.volkskrant.nl/...tuin.dhtml

"razend spannend, zorgvuldig geschreven, verrassend, hilarisch, vangt deze tijd. " http://members.chello.nl/...iszwem.htm

Bronnen

Website van de schrijver

http://www.amboanthos.nl/...asp?N_Id=5