Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 158 pagina's
• Uitgeverij: Brooklyn

Flaptekst

Eerste zin

"Walaardt Sacré-kamp", zei Melissa, "was dat niet de plek waar jij in dienst gelegerd was.?" Haar stem klonk elke dag heser en ze kon geen zin meer uitspreken zonder te hoesten. Het sneed me door de ziel.

Samenvatting

Hans Heijmenberg (77) verliest zijn vrouw Melissa, met wie hij drieënvijftig jaar getrouwd is, aan longkanker. Ze heeft zelf nooit gerookt; hij wel, al is hij al jaren geleden gestopt. Toch verwijt Hans zichzelf dat hij schuldig is aan haar dood. Kort voordat ze overlijdt, verschijnt er een bericht in de krant dat er een geraamte van een vrouw is gevonden vlakbij de legerplaats Walaardt-Sacré bij Huis ter Heide. Daar zat Hans destijds zijn dienstplicht uit. De vrouw moet ongeveer vijftig jaar geleden zijn overleden; ze heeft een schotwond in haar schedel.
‘Misschien is ze wel vermoord. Waarom ga jij dat nou niet eens uitzoeken?’, vraagt Melissa hem vlak voor haar dood. Maar Hans heeft direct na haar dood geen zin om dat speurwerk te doen. Hij heeft meer aandacht voor de wodkafles.

Er komen dan enkele hoofdstukken die de chronologie van 2016 doorbreken. Hans heeft een verleden in Indonesië. Hij had er toen hij acht was, een meisje Liesje ontmoet die toen echter ook met een andere jongen omging. Jaren later terug in Amsterdam ziet hij haar weer. Ze heet intussen Melissa. Ze spreken weer af en ze trouwen wat later (1963). Het is een harmonieus huwelijk, totdat Melissa longkanker krijgt. Dat neemt hij zichzelf erg kwalijk. Ze heeft heel lang meegerookt, vindt ook de longarts.

Na een jaar vol alcohol komt Paul Niekerk, een oude kennis van hem,  met Hans' zoon Maric op bezoek. Hij laat een artikel zien dat Hans ooit voor een legerblad schreef. In het verhaal "Queen of Scheba" heeft hij beschreven hoe hij toen een mooie vrouw  Claire had ontmoet die met een Amerikaanse militair was getrouwd. Het was een verleidelijke vrouw (type Marilyn Monroe)  en enkele militairen waren erg van haar gecharmeerd.

Hans raakt  nu wel geïnteresseerd in het opgegraven lijk en gaat via de politie in Zeist (inspecteur Harmsen) een zoektocht ondernemen. Hij gaat langs bij enkele van zijn kameraden uit zijn diensttijd. Niet alle bezoeken (o.a. aan Pieter, Eef, Ruurd)   zijn even succesvol, maar gaandeweg komt hij  erachter dat Claire ook nog een jongere zus had, die Liliane Donker heet. Op internet vindt hij haar adres en hij maakt een afspraak met haar.

Tot zijn verrassing is Liliane  een heel mooie vrouw, die ook weduwe is. Haar man Fred is ook gestorven aan longkanker. Dat schept een band, maar Hans is ook al direct onder de indruk van de vitale  Liliane. Die zegt dat haar mooie zus Claire met Jack naar Amerika is geëmigreerd, dus ze kan de dode vrouw niet zijn. Als Hans de drie brieven die Claire ooit heeft gestuurd aan Liliane leest, wordt hij toch wantrouwig. Die brieven kunnen net zo goed door Jack getypt zijn. Het volgende idee is dat Liliane  een DNA-test zal afleggen en dat het resultaat met het DNA  van de de vrouw die opgegraven is, wordt vergeleken. Het blijkt dat het inderdaad zussen zijn. 

Het verhaal wordt dan een echte whodunit: wie heeft Claire vermoord? 
Liliane kan haar zus nu pas echt laten begraven maar intussen duiken er weer nieuwe feiten op.  De  vrouw van een andere, inmiddels overleden,  militair Frans Kool heeft zijn dagboek bewaard, waarin die vertelt dat hij Claire kende, op haar verliefd was en haar ooit een klein pistool had geleverd.

Bij de recente begrafenis was een fotograaf aanwezig en die had Hans verteld dat hij in opdracht een foto maakte. De heer Cornelissen die in een verzorgingstehuis zit, geeft in een gesprek met Hans en Liliane toe dat hij een verhouding had gehad met Claire (hij was destijds aalmoezenier) die geheim moest blijven. Hij weet ook dat Jack Johnson gewoon in Nederland woont met een andere vrouw. Die informatie had hij weer van ene Louise die in de bar The Spitfire had gewerkt.

Die kan het adres van Jack geven. Hij woont met een Oostenrijkse vrouw Meta in Bussum. Liliane en Hans bezoeken op hun queeste ook deze twee. Meta geeft toe dat ze destijds een verhouding had met Jack, terwijl hij nog getrouwd was met Claire. Claire was erg jaloers en een ruziezoekster. Die ingewonnen informatie geven de twee onderzoekers door aan inspecteur Harmsen die de Johnsons oproept en verhoort. Ze leggen allebei een verklaring af waarin ze elk aangeven dat zij het dodelijke schot hebben gelost na een wilde ruzie tussen Claire en Jack. Volgens Jack was de jaloerse Claire een strenge meesteres in de seks. Ze had hem uit jaloezie willen neerschieten, waarna hij haar pistool had afgenomen en zelf geschoten had. Maar ook Meta beweert dat zij het dodelijke schot heeft afgevuurd. Het was bij beiden een noodlottig ongeval. Omdat hun verklaringen rammelen, worden ze beiden toch aangeklaagd en veroordeeld.

Hans heeft gedurende de zoektocht steeds meer gevoelens voor Liliane gekregen: ze heeft nog steeds een prachtig figuur en ze doet hem sterk aan Melissa denken. Het gebeurt inderdaad: ze hebben een succesvolle nacht: hoewel ze  bijna tachtig zijn. Hans  krijgt 's morgens van de seks  toch een schuldgevoel. Mag het wel van Melissa? Hij vlucht stiekem weg. Maar het einde is toch vrij optimistisch. Liliane komt met haar rolkoffertje naar Amsterdam en lijkt vast van plan daar te blijven.

Personages

Hans

Hans Heijmenberg is 77 jaar als zijn vrouw sterft. Hij heeft daaraan een schuldgevoel overgehouden, omdat hij in zijn huwelijk heel lang gerookt heeft en Melissa daarvan schade moet hebben ondervonden. Zij hebben een huwelijk van drieënvijftig jaar meegemaakt, dat op zich heel goed en harmonieus was. Toch zegt Hans in de loop van het verhaal dat de conclusie van een mens eigenlijk altijd is dat je nooit het ware binnenste deel van iemand leert kennen. Hoe lang je ook bij elkaar bent, mensen houden altijd wel iets voor elkaar verborgen. Melissa was ook toen ze ruim boven de zeventig was nog steeds een mooie, aantrekkelijke vrouw. Hij heeft moeite met de opdracht die ze hem vlak voor haar dood meegeeft. Hij wil het liefst ook dood en wil dit bereiken met flessen wodka. Na ruim een jaar pakt hij de draad op en onderneemt een zoektocht naar de vermoorde vrouw. Tijdens die zoektocht ontmoet hij de zus van de vermoorde vrouw, een prachtige Audrey Hepburn-achtige vrouw. Ieder die het verhaal leest, voelt aankomen dat die twee nog wat voor elkaar kunnen betekenen. Zelfs is er wederzijds voldoende aantrekkingskracht om seks te hebben. Daarover voelt Hans zich weliswaar even schuldig, maar Liliane laat hem niet meer los. Met rolkoffer en al komt ze in zijn huis in Amsterdam aan. Het kan ook een succes worden, omdat Liliane hem altijd doet denken aan Melissa. Er lijkt bijna sprake van een reïncarnatie of literair gezien een teruggekeerde Eurydice. Als Hans de les van Orpheus dan maar geleerd heeft, nl... nooit achterom kijken....

Melisssa

Hans' eerste vrouw komt maar zijdelings in het verhaal voor, omdat hij weinig vertelt over de voorvallen in het lange huwelijk. Maar steeds licht hij wat tipjes van de sluier op, waaruit het succes van hun huwelijk blijkt. Met korte anekdotes vertelt hij wat voor type Melissa was, een evenwichtige vrouw, die op de juiste manier wist te zeggen wat belangrijk was. Als zo'n vrouw plots wegvalt, heb je daar als partner grote moeite mee en kun je de drank als je trooster zoeken..

Liliane Donker

Liliane is iets jonger dan Hans. Ze is de zus van de vermoorde vrouw Claire en heeft haar man Fred ook aan longkanker verloren. Ook uit haar mond hoor je weinig slechte dingen over de liefde. Het is dan ook zeker geen vrouw die op hogere leeftijd verbitterd wraak wil nemen op de mannen. Ze staat open voor een nieuwe relatie en neemt ook enkele keren het initiatief om Hans bij haar uit te nodigen. Hans beschrijft haar uiterlijk als mooi rijp. Een mogelijke relatie tussen twee mensen die hun partner hebben verloren, lijkt tot de mogelijkheden. Juist om dat ze beiden zo'n goede relatie meet hun overleden partner hebben gehad.

Quotes

"Zeist, 15 januari 2017. "Bij graafwerkzaamheden aan de rand van het voormalige militair kampement Walaardt Sacré in Huis ter Heide is een geraamte gevonden dat toebehoorde aan een circa dertigjarige vrouw. Een schotwond in de schedel wijst op een moord of zelfmoord. De dood moet meer dan een halve eeuw geleden plaatsgevonden hebben. De politie doet onderzoek." ‘Wat een slechte tekst,’ zei ik. ‘Een geraamte dat toebehoorde aan een dertigjarige vrouw, dat klopt ergens niet. Heb jij een geraamte dat aan jou toebehoort?’" Bladzijde 5

"Mijn plan om me in de kortste keren dood te drinken was weliswaar niet gelukt, maar had me wel ernstig verzwakt. Mijn behoefte om weg te zijn was zo groot dat ik na enkele borrelglaasjes alcohol voor alle zekerheid toch maar enkele slaaptabletten innam." Bladzijde 35

""Rookt er iemand in het gezin?" vroeg de longarts toen in 2016 duidelijk werd wat de oorzaak was van haar gewichtsverlies en haar kuch. "Nee", zei Melissa, "mijn man heeft gerookt, maar die is er al vijftien jaar geleden mee gestopt."" Bladzijde 33

"Maar binnendringen in iemands gedachten, dat lukt nooit bij een ander. En echt kennen deed je elkaar dus niet. Dat maakte het gemis eigenlijk nog groter: de wetenschap dat je iemand verloor die met zich meenam wat altijd onbereikbaar was gebleven, haar diepste wezen." Bladzijde 94

"Toen ik zover was dat ik mijn sokken aanhad en mijn voeten in mijn schoenen ging wurmen, overviel ineens het verdriet en het schuldgevoel me weer. Hoe had ik kunnen genieten van een vrijpartij met een andere vrouw terwijl Melissa dood was ? Mijn god, hoe had ik dit kunnen doen?" Bladzijde 152

Thematiek

Liefdevolle herinneringen

'Zo tedere schade' is een liefdesroman. De beginregels van het sonnet van J.W. Werumeus Buning geven aan hoeveel Hans van zijn overleden vrouw Melissa heeft gehouden. Hij kent haar vrijwel zijn hele leven. Van zijn jonge jeugd in Nederlands-Indië , zijn hernieuwde ontmoeting in Amsterdam na de emigratie naar Nederland en hoe ze op school weer verliefd op elkaar raakten. Ze hebben een lang en harmonieus huwelijk dat toch na drieënvijftig jaar wreed afgebroken wordt door de longkanker die Melissa treft. Omdat zij nooit gerookt heeft en hij wel, voelt hij zich schuldig aan haar dood en de longarts doet geen moeite om dat te ontkennen. Vak voor haar dood stuurt Melissa Hans met een boodschap naar het leven na haar dood: "Ga uitzoeken wie de vermoorde vrouw is die recent is opgegraven, maar vijftig jaar geleden vermoord is.". Zijn verdriet en schuldgevoel zijn zo groot dat hij zich het liefst zou dooddrinken met wodka. Daarna pakt hij ter nagedachtenis van haar toch de queeste op. Tijdens zijn zoektocht ontmoet hij Liliane, een mooie vrouw (type Audrey Hepburn) die hem sterk doet denken aan Melissa. In die zin lijkt er een klein Orpheusmotief aanwezig. Ze trekken samen op bij de oplossing van de moordzaak. Duidelijk is wel dat Hans verliefd wordt op Liliane, die er ook fysiek nog heel mooi uitziet voor haar leeftijd en zelfs ook nog naar seks verlangt met hem. Hoewel Hans zich schuldig voelt aan die onvermijdelijke vrijpartij, zou je het ook kunnen zien als een ultieme poging om iets van Melissa toch weer terug in zijn leven te krijgen. Daarom is Zo tedere schade m.i. in de eerste plaats een liefdesroman.

Motieven

Schuldgevoel

Hans heeft een schuldgevoel bij de dood van zijn vrouw. Hij heeft lang gerookt, zij nooit. Hij voelt zich daarom schuldig aan de longkanker die ze heeft gekregen. Hij voelt zich later ook schuldig als hij ruim een jaar na de dood van Melissa seks heeft met de ook nog mooie Liliane. Mag dat wel vindt hij?

Moord: whodunit

Halverwege de kleine roman wordt duidelijke wie vermoord is. Het wordt dan een zoektocht naar de dader. Wie het fatale schot gelost heeft, wordt niet helemaal duidelijk, maar óf Meta óf Jack heeft de trekker overgehaald.

Alcoholgebruik

Na de dood van Melissa wil Hans eigenlijk ook maar het liefst zo snel mogelijk dood. Hij wil zich dooddrinken en combineert daarom een tijd lang flessen wodka met een hoeveelheid slaappillen. Hij wordt er wel mager van, maar hij sterft niet en uiteindelijk weet hij na ruim een jaar z'n grootste alcohollust te bedwingen. Toch drinkt hij later in het verhaal nog op menig avondje zijn wodka. O.a. op bezoek bij Liliane. Een belangrijk element in de relatie tussen Claire en Jack was dat hij vaak dronken was en zij hem naar zijn bed moest slepen. Hans had toen hij op wacht stond, Claire een keer geholpen om haar man naar huis te slepen. Ook Jack Johnson drinkt teveel alcohol. Claire moet hem vaak dronken mee naar huis nemen. Ze komt dan meestal langs de wachtposten van de Nederlandse legerbasis.

Dood

Het beginpunt van de roman is de aanstaande dood van Melissa. Zij heeft longkanker gekregen die niet meer te behandelen is. De dood en de crematie van Melissa worden nuchter en kort beschreven.

Nieuwe verliefdheid en seksualiteit

Blijkbaar is het mogelijk dat Hans na een goed huwelijk van 53 jaar twee jaar later toch weer aan een relatie begint. Liliane heeft hetzelfde meegemaakt als hij. Haar man sterft ook aan longkanker. Ze doet hem uiterlijk (en naakt) ook denken aan zijn overleden vrouw. Ze beoefenen zelfs op een onvermijdelijke avond seks die voor hen beiden bevredigend verloopt, al voelt Hans zich de volgende morgen wel schuldig. Hij vertrekt uit Baarn, maar het verhaal loopt hoopvol af. Liliane komt met een rolkoffertje naar Amsterdam.

Queeste

Er is in deze roman natuurlijk sprake van een queeste. Namelijk de zoektocht naar de dader van de vermoedelijk vermoorde vrouw staat halverwege het verhaal centraal. Hans bezoekt vijftig jaar na dato zijn oude dienstmaten en wordt op die manier steeds een stukje wijzer over de gewelddadige geschiedenis van Claire en haar Amerikaanse man. Later leert hij Liliane kennen en ze gaan samen op zoek naar de dader.

Overspel

In de geschiedenis van Claire in de periode Soesterberg, komt overspel voor. Een uitgetreden RK-priester die aalmoezenier was in de dienstperiode, geeft aan Hans en Liliane toe dat hij een overspelige relatie met haar had. Ze was niet gelukkig met haar Amerikaanse man die vaak dronken was. Jack en Meta geven toe dat zij een geheime relatie hadden toen Jack en Claire met elkaar getrouwd waren. Na een ruzie daarover was het fatale schot gelost.

Herinneringen

Door het hele verhaal blijven de herinneringen aan Melissa een rol spelen. Het begint in hoofdstuk 2 al over de Indische periode. Maar ook denkt hij later vaak terug aan de manier waarop ze met elkaar omgingen, aan de opmerkingen die ze kon maken, aan haar levenshouding en aan haar prachtige lichaam dat ze goed geconserveerd had totdat de longkanker haar te pakken kreeg, Mooi dit motief van herinneringen dat prachtig past bij het allesomvattende thema van de liefde..

Jaloezie

De moord heeft veel te maken met gevoelens van jaloezie. Dat was zowel bij Jack als bij Claire mogelijk het geval.

Titelverklaring

De titel verwijst naar de dichtregels van J.W.F. Werumeus Buning: De eerste vier van zijn sonnet over zijn liefde voor een overleden geliefde staan op blz. 95:
Zo tedere schade als de bloemen vrezen
Van zachten regen in de maand van mei,
Zo koel en teder heeft uw sterven mij
Schade gedaan, die nimmer zal genezen.

Deze versregels verwijzen naar de dood van de geliefde. Hans heeft veel moeite die dood waaraan hij zich schuldig acht, te verwerken.

Structuur & perspectief

Er zjn 17 genummerde en getitelde hoofdstukken. Het eerste hoofdstuk speelt zich af vlak vóór de dood van Melissa en brengt meteen spanning in het verhaal door het voorgelezen krantenbericht over het opgegraven lijk.  Er komen dan enkele hoofdstukken die de chronologie doorbreken (het Indische verleden van Hans en Melissa, zijn 'wereldreis' naar Engeland per Solex en de hernieuwde ontmoeting met Melissa in Amsterdam). Over het huweijk (dat 53 jaar heeft geduurd) zelf wordt eugenlijk weinig verteld behalve dat het harmonieus was. Af en toe heeft Hans herinneringen aan een situatie.
Ruim een jaar na de dood wordt het verhaal van het opgegraven lijk weer opgepakt door Hans en krijgt de roman de vorm van een queeste. Eerst gaat Hans langs bij zijn militaire kameraden van vroeger, maar hij leert ook Liliane, de mooie zus van Claire, kennen. Samen gaan ze op zoek naar de moordenaar. 

Het perspectief berust bij Hans. Hij is de ik-verteller in de o.v.t. Hij besluit het verhaal over de opgeloste moord in de vorm van een boek "Zo tedere schade"  naar buiten te brengen.

Decor

Er zijn diverse decors. Enkele zijn erg belangrijk (het Indische verleden van Hans en Melissa speelt zich af in Indië op Makassar) Ze keren beiden met hun familie terug naar Nederland en ontmoeten elkaar weer in Amsterdam. Hans brengt zijn diensplicht door in de buurt van Soesterberg waar een Amerikaanse vliegbasis was. Met de zus van de vermoorde Claire (ze woont in Baarn) gaat hij op zoek naar de vermoedelijke dader die iets met Soesterberg te maken moet hebben gehad.  De dader van de moord op Claire woont nog in Bussum.

Hans wordt in 1939 geboren. Hoofdstuk twee gaat over Nederlands-Indië waar hij acht jaar is.(1947)  In de jaren vijftig verhuizen ze noodgedwongen naar Amsterdam, waar hij later Melissa weer ontmoet. In 1963 trouwen ze, maar in 2016 krijgt zij longkanker en overlijdt kort daarna. Na een jaar vol wodka gaat Hans in 2018 op zoek naar de moordenaar van Claire, een mooie. blonde vrouw die hij in zijn diensttijd leerde kennen.
De eigenijk vertelde tijd van het verhaal-heden is dus van 2016 tot 2018.  

Stijl

Prachtige verteltoon van een zeer ervaren schrijver. Hier en daar de pen gedoopt in een lichte vorm van ironie zoals een oudere man tegen het leven aankijkt. Bovendien weet Hans Vervoort van wie ik al in het begin van de jaren zeventig het boek "Zonder Dollen" las, als geen ander dat "schrijven schrappen is."  Wat niet nodig is, dient geweerd te worden. Er zijn dus geen ellenlange verhalen over zijn overigens harmonieuze huwelijk. Wel speelt hij steeds met de herinneringen die af en toe in zijn geheugen opduiken. Die gaan vooral over het uiterlijk van zijn nog altijd zo mooi gebleven  vrouw en over haar karaktereigenschappen. Dan komt hij ook tot de treurige conclusie dat je eigenlijk nooit te weten komt, ook niet na een lang en goed huwelijk, wat de andere partner  in zijn diepste binnenste voelt. Als je zo'n gevoel met warme weemoed kunt beschrijven, ben je steengoed. Dan heb je geen moeilijke woorden en ingewikkelde metaforen nodig. Dan schrijf je gewoon in alle eenvoud een mooi verhaal op. Of je nu bijna tachtig bent of niet. Misschien is het de laatste roman van Hans Vervoort, maar van mij mag er nog wel één volgen.

 

Slotzin

"Kom binnen", zei ik en ik deed de deur zo ver mogelijk open. "Nee, ik moet verder," zei Maric, "er ligt werk te wachten." Hij zwaaide en vertrok. En zo begon het leven na de dood.

Beoordeling

Prachtige roman: zie verder voor de beoordeling onder de kop stijl. 

Recensies

"Zo tedere schade… komt wat langzaam op gang. Maar als Hans H. eindelijk in actie komt, wordt de roman spannend. Je wilt weten hoe het afloopt en vooral weten hoe het deze Hans vergaat nu hij een nieuwe rol in het leven vindt. Zo tedere schade… is een boek over afscheid nemen en terugkijken, vol met weemoed, in de wetenschap dat het grootste deel van het leven geleefd is. En het is overduidelijk dat Vervoort puttend uit zijn eigen leven en er vrede mee lijkt te hebben, zelfs nu hij ook afscheid neemt van het schrijverschap met deze “mogelijk laatste roman”. Een roman overigens niet alleen over berusting, maar ook over het krijgen en pakken van nieuwe kansen, zelfs als je tachtig bent. Hans H. maakt dat mee in het boek, en Hans V. in het echt, dadelijk met het betrekken van een nieuwe woning en hopelijk nog zoveel meer. Het is hem en zijn vrouw van harte gegund." https://deleesclubvanalle...re-schade/

"Dan volgt een merkwaardige zoektocht. Die queeste is verrukkelijk. Veel gaat via Facebook en Hans komt bij pagina’s terecht die haaks staan op zijn wereld als 80-jarige: ‘Hoi, zoals jullie misschien wel weten, doet Daniek aan synchroonschaatsen bij Kids on Ice. Als teamchaperonne verzinnen we leuke sponsoracties en begeleiden we het team bij nationale en internationale wedstrijden (…)’" https://www.parool.nl/col...gle.com%2F

"Zo tedere schade… is niet alleen meeslepend door zijn detective-achtige opzet, maar ook door het hoge gehalte aan verifieerbare gegevens dat Vervoort erin stopt. Hij geeft op tal van plaatsen exacte data en veel is te herleiden tot zijn persoonlijke leven. De naam Hans Heijmenberg is een samenvoeging van de voornaam van de auteur en de achternaam van Gerrit Heymenberg, die we ook al kunnen kennen als Vervoorts co-auteur van Het klein Nederlands soldatenboek uit 1970. Er zijn verder diverse verwijzingen naar eerdere boeken van Vervoort waaruit bovendien fragmenten zijn overgenomen. Tenslotte herkennen we de autobiografische elementen, zoals de diensttijd van de auteur, zijn latere carrière en de Indische achtergrond van zowel hem als zijn vrouw." https://www.literairneder...re-schade/

Bronnen

Op deze pagina kun je het gehele sonnet waarvan de eerste regel in de titel is opgenomen lezen

https://www.dbnl.org/teks...1_0008.php