Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2020
• 199 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Hij stapte uit en keek naar boven, en het eerste wat hij zag was de reeks houten trappen die langs de helling naar het huis omhoogvoerden. Het waren er vier.

Samenvatting

Daniël Metz en zijn partner Felice zijn  in Chili om een reis naar de Atlascondors te maken. Maar Daniël moet de reis onderbreken. Hij is hartpatiënt, vanwege een verkalkte aortaklep. Hij krijgt het onderweg  benauwd en ze besluiten eerder weg te gaan naar het vliegveld. Onderweg zien ze een dodelijk ongeluk en dat is minde leuk voor Daniël die geen bloed kan zien. Ze zijn ook niet gestopt om te helpen, wat hem een schuldgevoel bezorgt.
Wanneer ze terug in Nederland zijn, moet hij snel  geholpen worden. Hij kiest voor de hartklep van een rund. In het schuurtje achter hun huis heeft een 73-jarige ex-lerares Helène gebivakkeerd.

Daniël is erg bang voor de operatie, want hij is een 'schijtebroek'. Na de operatie krijgt hij nogal wat morfine en hij  ziet waandenkbeelden o.a. over de toekomst van onze planeet. Wanneer hij weer hersteld is, wil hij weer zo snel mogelijk terug naar de condors van Zuid-Amerika. Hij begint een website over de grote vogels te maken. Zijn logee in de schuur moet eigenlijk weg van hen beiden. In de buurt worden  namelijk nogal wat schuurtjes in de fik gestoken. Is Hélène daarvan de aanstichtster?

In Argentinië ontmoeten ze een Peruaan die veel weet van de condors.Deze Bryno laat hen de plekken zien waar ze voorkomen. Zo zijn ze o.a. getuige van een vrijlating van jonge condors in het kader van een beschermingsproject. Dat wordt gedaan door een indianenstam de Mapuche, die de eenheid van mens en natuur aanhangen. De familieband is erg sterk en daaraan kun je kracht ontlenen. Op zo'n moment voelt Daniël zich eenzaam, ondanks zijn goede relatie met Felice.

Bruno meldt dat er een 'aanslag' is gepleegd op het condorbestand wanneer er veel tegelijk sterven aan landbouwgif. Daniël gaat er met Bruno naar toe in de auto en hij ziet wat een ravage er is aangericht. De daders moeten worden opgespoord. De daar aanwezige biologen maken een petitie voor de Argentijnse regering. Bruno is cynisch en somber over de toekomst van de mens. Hij hóópt dat de mens in die strijd ten onder gaat.

Daniël en Felice vliegen weer terug naar Nederland. In hun schuurtje is nog steeds Helène aanwezig. Hij ziet wat artikelen van haar hand en ze laat zien dat ze een filosofische inslag heeft. Het is een slimme en wijze vrouw die ook ideeën heeft over de situatie op de aarde.. Ze belooft te vertrekken.
Daniël krijgt een aanbod om een Bird Experience virtueel mee te maken. Hij is onder de indruk, maar wordt later ook niet lekker, Als hij thuiskomt gaat hij met zijn vrouw naar de duinen, waar ze praten over de toestand van de natuur en de betekenis van liefde.

In het laatste hoofdstuk is Daniël in de tuin bezig. Felice is een weekendje weg met een vriendin. Daniël wilde niet mee naar Limburg. Eigenlijk heeft hij er spijt van. Hij gaat eerst wat in de omgeving fietsen, daarna vertrekt hij naar Amsterdam, waar hij eerst zijn oude zieke vader(95)  bezoekt. Daarna vertrekt hij naar het Rijksmuseum, waar hij voor het schilderij "De zee bij Katwijk" van Jan Toorop blijft staan.
Na afloop krijgt hij een waanvoorstelling van de condors die boven hem vliegen. "Ze komen terug", is het laatste wat hij kan denken. 

Personages

Daniël

De hoofdpersoon geeft eigenlijk heel weinig prijs over zichzelf. Je komt niet te weten wat hij voor beroep heeft (gehad). Ja hij heeft enkele artikelen geschreven en een tv-programma gemaakt. Was hij als journalist werkzaam? Je weet niet hoe oud hij is. Zijn moeder is na de oorlog getrouwd. Zijn vader is in het "Nu"al 95 jaar. Dan zou je snel denken dat Daniël al minstens een jaar of 65 is. Hij heeft ook een verkalkte hartklep en die aandoening loop je niet op als je veertig bent. Over zijn huwelijk met Felice wordt ook al weinig verteld. Van zijn vader hoor je dat Felice zijn vrouw is. Hij is oorspronkelijk van Joodse afkomst, maar heeft dat geloof vaarwel gezegd. Daniël is een Einzelgänger. Hij wil graag reizen, want thuis is hij helemaal niet gehecht aan zijn spullen. Wel is hij een angsthaas, zeker als het zijn eigen medische toestand betreft. Hij kan niet tegen naalden en scalpels. Hij maakt zich om van alles en nog wat zorgen. Hij en Felice hebben geen kinderen. Hij is aardig tegen medemensen vindt hij, maar hij sombert over de dood en over de toekomst.

Felice

Felice is de partner of vrouw van Daniël. Ook van haar kom je niet te weten hoe oud ze is. Wel is ze een kordate tante... Ze vindt dat Daniël meer aan het leven moet denken en minder aan de dood. Ze neemt vaak de beslissingen voor hem (bijv. ticket naar Nederland boeken als hij hartproblemen krijgt, een weekendje weg boeken) Ze is ook niet van plan te stoppen met vliegreizen, als de rest van de wereld dat ook niet van plan is. Ze heeft Daniël een keer uit de problemen geholpen door op het juiste moment een symbolisch gedicht voor hem te citeren. Een heel duidelijk beeld krijg je als lezer echter niet van haar. Wel dat ze heel wat nuchterder is dan haar partner/ man.

Quotes

"Veel later leerde hij het echte verhaal kennen: condors jagen niet op mensen of dieren, ze voeden zich met levenloos aas." Bladzijde 20

""Uw aortaklep is verkalkt, u heeft op termijn een kunstklep nodig. Dant kan over een jaar zijn, maar het kan ook nog een paar jaartjes duren."" Bladzijde 15

"Hij was altijd al bang geweest voor bloed, en voor het staal van naald en scalpel. Bij injecties most hij gaan liggen. Van ongelukken keek hij weg, zo was weer gebleken, en in rouwkamers en op begrafenissen- voorportalen van zijn eigen dood, werden zijn handen klompen ijs, waarmee hij geen hand meer durfde te schudden. Zijn hele leven had hij medische kennis vermeden, had er niets van willen weten." Bladzijde 41

"Toen hij zijn naakte lijf voor het eerst weer in de spiegel durfde te bekijken, deinsde hij terug. Er stond een groot kruis op zijn borst, de felrode, verticale snede van de chirurg haaks op een vurig litteken dat ooit uit een oneffenheid in de huid was ontstaan." Bladzijde 77

"En toch, al waren er veel oorzaken voor de opwarming van de planeet, als alle aardbewoners net zo vaak als hij het vliegtuig in stapten werd de luchtvaart één gezamenlijke kamikazevlucht." Bladzijde 81

"Aan de rand van het plateau stond een groepje jonge Mapuche. Ze droegen donkere jacks en jeans. De meesten waren in de weer met hun smartphone. Gaven zulke ceremonies hun wat ze nodig hadden? Geloofden ze nog in vertelsels en gebeden van de sjamaan, of hadden televisie en internet die woorden hun kracht ontnomen?" Bladzijde 111

Thematiek

Klimaatproblemen

Het thema van de tekst is de relatie tussen mens en natuur. Er zijn klimaatproblemen, bijv. door de opwarming van de aarde. De schrijver geeft ook aan dat de mens te ver van de natuur is komen te staan. Hij illustreert dat met de situatie van de Zuid-Amerikaanse condor. Kantelpunt voor hem is de dood van een grote groep vogels, veroorzaakt uit economische motieven. De Argentijnse Peruaan Bruno ziet het somber in voor de wereld en hij is cynisch over de toekomst van de mens. Hij hoopt dat die het niet zal overleven. Ook met de oude wijze vrouw Helène praat Daniël over de natuur. Zij heeft enkele filosofisch getinte artikelen geschreven. Zij bekommert zich eigenlijk niet om eigen huis en haard. Een 'gestolen' plaatsje in de schuur is voldoende voor haar.

Motieven

Lichamelijke beperking/afwijking

Daniël l heeft een hartafwijking; een verkalkte hartklep. Hij krijgt daarvoor een hartklep van een rund. Dier redt mens, maar mens redt niet altijd dier. Hij wordt geopereerd, maar er is toch nog wel een mankement. In het laatste hoofdstuk en daarvoor al tijdens de Bird Experience wordt Daniël niet lekker. Hij ziet de condors op het plein. Waarschijnlijk sterft hij.

Liefde

Alleen de liefde voor de natuur en de liefde voor de medemens kan de aarde redden. Dat zijn de uitkomsten van het gesprek tussen Helène en Daniël. Maar ook in het voorlaatste hoofdstuk wanneer hij met zijn Felice in de duinen over het heelal en de liefde praat. (Blz. 189) "De natuur past zich aan", zei hij. "De natuur blijft altijd", zei ze beslist. "De liefde ook", zei hij. "Gelukkig maar, want zonder liefde is de natuur een doolhof, verdwijnen we in oneindigheid." Felice heeft Daniël in een eerder stadium van zijn leven door haar liefde voor hem uit de problemen geholpen. Ze deed dat met een gedicht voor hem te citeren. Een ander belangrijk citaat is op blz. 101 "Liefde was wat hen drieën op deze plaats bond: voor de raadselachtige vogel en voor het landschap, op een bijzondere manier nu ook voor elkaar. Voor even bestond het universum uit dit landschap en de liefde daarbinnen."

Dood

1. De dood en de angst voor de dood speelt een rol bij Daniël. Hij heeft een verkalkte hartklep en moet daaraan worden geopereerd.Hij is ontzettend bang. De operatie slaagt, maar ook weer niet niet helemaal. Hij blijft problemen hebben die uiteindelijk zijn dood tot gevolg hebben. 2. Er gaan ook veel vogels dood bij een vergiftigingsfout in Argentinië. 3. Als ze op weg naar het vliegveld zijn, gebeurt er een auto-ongeluk vlak voor hun neus. Vier jonge Brazilianen komen om het leven. Daniël verwijt zichzelf later dat hij niets gedaan heeft.

Dierenellende

Daniël is gefocust op de condor. Hij trekt zich het leed van de condor heel erg aan aan. Na de eerste reis maakt hij een website over het dier. Hij krijgt een mentale tik als hij ziet dat veel condors zijn omgekomen bij een milieuprobleem.

Eenzaamheid

Het begrip existentiële eenzaamheid komt enkele keren ter sprake. Wanneer Daniël in Argentinië bij de Indianenstam, de Mapuche, verblijft en ziet hoe die mensen als familie met elkaar optrekken, beseft hij op zo'n moment dat hij in feite een eenzaam mens is, hoe goed zijn relatie met Felice is. De Argentijnse bioloog Bruno is nog explicieter: (blz. 1900)" Voor mij is het tegenovergestelde waar. Alleen op een berg, voel ik me niet eenzaam. Mijn eenzaamheid vind ik onder de mensen. Ik kan hun bedrijvigheid om me heen ook niet uren achter elkaar aan, mijn zintuigen trekken dat niet."

Motto

I'm learnng to fly but I ain't got wings"

Tom Petty ( +2017)

Een mooie symboliek naar Daniëls passie voor de condor en een vooruitwijzing naar zijn Bird Experience.

Titelverklaring

De titel verwijst naar de slotzin. Daniël staat op het Museumplein in Amsterdam, is hartpatiënt en ziet de condors in een waanbeeld terug."Ze komen terug, denkt hij."

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt gepresenteerd in veertien ongetitelde hoofdstukken. Op een gedeelte van hoofdstuk 2 na is de volgorde van die hoofdstukken chronologisch.
De verteller is Daniël Metz, een man van joodse afkomst. Hij is een personale verteller in de o.v.t.

Decor

Het verhaal speelt in Chili (Patagonië) en in Argentinië, waar de condors leven. Enkele hoofdstukken w.o. het laatste spelen in Amsterdam. Daniël woont niet in die stad. Hij zal waarschijnlijk in het Gooi wonen, want in het laatste hoofdstuk gaat hij in de buurt van het Naardermeer fietsen.

De schrijvers geven weinig concrete gegevens over de tijd waarin het verhaal speelt. Maar het is een actueel verhaal, want de jongens van de Indianenstam Mapuche beschikken over smartphones. Ook maakt Bruno een opmerking dat Boeing zijn nieuwste vliegtuigmodel 787 heeft geënt op de anatomie van de condor. Dit toestel rolde in 2018 uit de fabriek. De passage over de vergiftigde condors in Argentinië berust op een waargebeurd feit. Die vond ook in 2018 plaats.
De vertelde tijd van het verhaal is ongeveer ruim een jaar. Daniël sterft in de zomer op een hete dag.

Stijl

De stijl is afstandelijk. Dat komt o.a. door de keuze van de personale vertelvorm, waarbij je je niet direct kunt identificeren met de hoofdpersoon. Daarnaast komen nogal wat filosfische verwijzingen in de tekst voor o.a. naar Wittgenstein en Spinoza. Dat komt nogal geforceerd over in een roman over een mega natuurprobleem.  Het verhaal heeft ook niet de stijlmiddelen  van een indringende psychologische roman; het zou net zo goed een verslag of reisverhaal kunnen zijn of een non-fictieboek over de bizarre situatie van de Andescondor en de toekomst van de aarde.

Slotzin

Roerloos, stond hij daar, midden op het plein dat hem als een groene vlakte omgaf. Ze komen terug, dacht hij. Ze komen terug.

Bijzonderheden

Hoewel aan het einde van de roman niet explicieet wordt verteld dat Daniël sterft, kan een opmerkzame lezer vrijwel geen ander slot aan de roman maken. Er wordt namelijk enkele keren vooruit gewezen naar de hartproblemen van de hoofdpersoon.Hij heeft een nieuwe hartklep gekregen, maar die runderklep sluit toch niet helemaal goed aan. Er zou volgens de cardioloog een serotinepobleem kunnen komen. Die komen er inderdaad: in Argentinië op hoogte, na de Bird Exoperience en na de dag werken in zijn tuin. De waanvoorstelling van de condors die Daniël  in Amsterdam op het Museumplein ziet, kan  dan niets ander betekenen dan de dood van Daniël.

Beoordeling

Het is feitelijk geen spannende roman. Het is meer een filosofische overdenking over de klimaat-en natuurproblemen. De roman beschrijft een groot probleem waarvoor we als mens de ogen niet niet mogen sluiten. Maar door het verhaal zo afstandelijk te houden, blijft het allemaal de-ver-van-mijn-bed-show. We leren alleen Daniël kennen en zijn relatie met Felice wordt af en toe kort aangehaald.Maar er wordt weinig passie beschreven. Het zal een bewuste keuze van het schrijversduo zijn. Het personage Helène, een oude lerares die ze in hun schuur laten overnachten, voegt eigenlijk weinig toe.  
Dat maakt het lezen voor jonge scholieren niet heel aantrekkelijjk. 

De roman is eventueel aan te raden voor scholieren van het vwo/gymnasium  die begaan zijn met de klimaatproblematiek.
Ik denk dan zeker aan eindexamenleerlingen die filosofie in hun Vrije ruimte hebben gekozen.
Scholieren die van een spannend verhaal en een rechte verhaallijn houden, zullen worden teleurgesteld. Bovendien zal een aantal passages te filosofisch en derhalve te moeilijk zijn.

Recensies

"‘Ze komen terug, ze komen terug’ is heel toegankelijk geschreven in de vorm van een meeslepend, en hier en daar verrassend, natuur- en reisboek, met een filosofische inslag die stemt tot nadenken over het leven. Heb het vrijwel in één adem uitgelezen, ook al omdat ik zoveel beschrijvingen over menselijke emoties herkende." ttps://www.vogeldagboek.n...men-terug/