Zaken overzee door F. Springer

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 1977
• 173 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

De enige schrijver, die ik ooit tijdens het scheppen het gadegeslagen, was een zekere heer Van der Meulen.

Samenvatting

Het eerste verhaal 'De verovering van Bandung' gaat over een jongen die met zijn familie terugkomt uit Indonesië en met zijn vriendjes afspreekt om contact te houden via brieven. Ze keren namelijk elk terug naar een familielid elders in Nederland en ze besluiten codenamen aan te nemen zodat anderen zich niet kunnen bemoeien met hun brieven. De families hebben moeite om te aarden in het koude Nederland, zijn vriendjes ervaren weerstand van de Nederlandse familie. Het zijn namelijk de mannen die ooit naar Indonesië zijn vertrokken en nu terugkomen met een Indische vrouw en kinderen. Er wordt op ze neergekeken, maar het deert de jongen niet. Zijn nichtje Thea, wiens familie in Jappenkampen is gestorven, heeft liefdesverdriet vanwege de jongen die zij heeft moeten achterlaten. In Nederland vindt ze na verloop van tijd een nieuwe geliefde: Herman. De jongen heeft zijn baan bij de bank opgezegd om theologie te gaan studeren. Het nichtje is zeer teleurgesteld dat ze nu niet zo snel met hem kan trouwen als dat ze gehoopt had en ze lijdt steeds meer onder de belettende opmerkingen van haar vriend. 

In de zomer gaan de hoofdpersoon, zijn broertje Guillaume, Thea en Herman op fietsvakantie door Nederland, met name om het land te leren kennen. Ze stoppen bij allerlei jeugdherbergen op de lange weg naar Groningen. De hoofdpersoon besluit om langs te gaan bij zijn vriend Prik in het oosten van Nederland. Zodra ze in Groningen zijn zal hij in zijn eentje naar Lutten vertrekken. Thea is na een beschamend incident bij de laatste overnachting van streek en vertrekt direct vanuit Groningen weer naar huis met de trein. Dominee Herman en de hoofdpersoon blijven achter. Als hij aankomt bij Prik ziet hij dat he er daar heel anders aan toe gaat dan bij hem thuis, ze eten nog steeds Indonesisch en leven met en grote groep militairen. Zijn vrienden zijn ook veel meer veranderd, verder in de puberteit dan hij is. Het hoofdpersonage wordt belachelijk gemaakt doordat hij er nog uitziet als een jongetje. De lezer krijgt dan zijn naam te weten: Frankie. 

Tijdens het eten wordt er voorgelezen uit de krant, een correspondentie gaat over 'Mister X' in Bandung. Er wordt gezegd dat er een bloedbad aan zit te komen als de autoriteiten niet snel erachter komen dat ze belazerd worden en dat het Soekarno zal doen vallen. De soldaten zijn in Overijssel om daar te oefenen voor het verdedigen van Java. Frankie is verliefd op Poppie, een meisje van 19 jaar dat bij Prik woont. Zij plaagt hem door extra verleidelijk te doen, waar Frankie zich door beschaamd voelt. Hij vertrekt niet veel later weer naar huis.

Er worden (nacht)oefeningen gedaan voor de soldaten om Mister X te steunen in Bandung. Via krantenknipsels houdt Frankie bij hoe het vergaat met de troepen in Indonesië. Prik houdt hem via brieven ook op de hoogte; zijn vader is overleden aan kanker en begraven met militaire eer. Poppie heeft een liefde gevonden met een militair uit de luchtmacht die net is teruggekomen uit Indonesië. Het was de laatste brief die Prik aan Frankie schreef, de zeeroverfantasie tussen de vrienden waren ze ontgroeid. Mister X en de soldaten die in Overijssel getraind hadden gefaald en hebben Bandung niet weten te veroveren. Net als Frankie Poppie niet heeft weten te veroveren. Hij is inmiddels 16 jaar en heeft een toekomstvisie gekregen. 

'Zaken Overzee' is opgedragen aan "Voor de reisgenote". Het hoofdpersonage is inmiddels bijna volwassen geworden. Hij heeft net zijn rechtenstudie afgerond en wil beginnen aan het 'echte leven'. Hij solliciteert op een functie als diplomaat. Hij is daar echter veel te onervaren voor en heeft te weinig kennis van talen en buitenland. Dan gaat hij voor de baan als aspirant-controleur in Nieuw-Guinea, een van de laatste Indonesische eilanden die tot het Nederlands koninkrijk behoorde na de onafhankelijkheidsoorlog. Hij komt door de selectie heen en met de andere gekozen ambtenaren bereidt hij zich voor op zijn werk overzee. Elk heeft een andere reden om naar het verre gebied te vertrekken, Het is opvallend dat er referenties worden gedaan naar de inlandse bevolking als 'menseneters' en de behoefte om de Nederlandse waarden aan hen op te leggen is bij sommigen groot. Frank wordt in de stad Hollandia geplaatst, relatief weinig jungle-omgeving en hij zal vrijwel normaal ambtenaarswerk uit moeten voeren. 

Bij aankomst wordt voor Frank al snel duidelijk dat er niet veel te doen is voor hem. De eerste weken van zijn werk heeft hij niets anders te doen dan in het archiefhok te zitten, als bezigheid telt hij hoe vaak iedereen naar het toilet gaat, wat zich naast zijn hok bevindt. Praktisch iedereen verveelt zich in Hollandia. Er zijn geen middelen om uit de 'stad' omliggende plaatsen te bezoeken en er gebeurt nauwelijks wat. 

Personages

Frank(ie) Springer

Het hoofdpersonage in de verhalen. In het eerste verhaal is hij nog een jongetje dat net is overkomen uit Indonesië. Hij groeit op en wordt ambtenaar in Nieuw-Guinea na zijn studie rechten.

Peilohy

Een oorspronkelijk Indonesische man die een relatief hoge functie heeft in het bestuur op Nieuw-Guinea. Hij gaat met Frank de missie aan om de bevolking meer van de westerse waarden bij te brengen en de inlanders in het gareel te houden.

Carel Jan Schneider

Carel is een diplomaat in Bangkok, waar het derde verhaal 'Pink Eldorado' zich afspeelt.

Quotes

"Voor Poppie voelde ik soms opeens op een prettige manier een beetje medelijden. Zij zat vast aan een windmaker, die zo mooi eekhoorns kon opzetten, en ook van haar zou de wereld nooit meer iets horen. Ik had haar niet verover - maar ik was zestien en vol goede moed. Wat was één Poppie op de honderd Poppies die ik ongetwijfeld nog met succes zou gaan bestormen?" Bladzijde 39

"Inboorlingen waren nog nergens te zien en wij konden volgens Peilohy niet op een al te vriendelijke ontvangst rekenen vanavond. Het waren hier allemaal luie donders en zij vonden dat het gouvernement maar moest opdraaien voor de bouw van scholen, poliklinieken en andere voorzieningen. De stammen hier viesten wat en vraten sago en de rest van de tijd maakten ze kindertjes. " Bladzijde 59

"Een sprookjesachtig, filmisch decor - maar het was zo verdomd heet dat iedereen met een snor van zweet rondliep. Overhemden plakten tegen ruggen. Bij sommige dames vormde het ogenzwart donkere streepjes op de wangen en grote transpiratiekringen bedierven mooie avondgewaden. Blote schouders glinsterden vochtig. " Bladzijde 118

"Al keuvelend ging hij mij voor door lange gangen waar het naar carbol, zweet, diaree en urine stonk. Waarom heb ik die lullige smoking niet uitgedaan, dacht ik. Voordat ik inspecteur Prapoon had kunnen antwoorden op zijn vraag of ik wel eens bij Bangsèn gegolfd had, stonden we in het lijkenhuis, een grote ijskast. 'Awfully cold in here', mompelde Prapoon in zijn belachelijk perfecte Oxford-Engels." Bladzijde 158

Thematiek

Cultuurverschillen

Wat telkens terugkomt in de verhalen zijn de verschillen in cultuur. In het eerste verhaal is dat voor de Indonesische jongen die in Nederland komt en er wordt neergekeken op hun uiterlijk en gebruiken. Na een tijd zie je dat zijn gezin zich heeft aangepast, maar dat van Prik niet. De dynamiek in cultuur is afkomstig van kolonialisme. Franks werk in Nieuw-Guinea is 'officieel' niet kolonialistisch, niet zoals de Nederlanders hebben huisgehouden in de rest van Indonesië. Het heeft wel kenmerken ervan; het bijbrengen van westerse normen, orde en veiligheid inbrengen, etc.

Motieven

Kolonialisme: nederlands-indiã«

Het kolonialisme in Nederlands-Indië is een van de lijnen in deze verhalenbundel. Het betreft een kind dat is opgegroeid in de Aziatische omgeving en zich moet aanpassen aan de Nederlandse standaarden en omstandigheden. Ook rondom Nieuw-Guinea en de kritiek op de milities door het hoofdpersonage geeft het gevoelige onderwerp van kolonialisme aan en de effecten die het heeft op de bevolking.

Maatschappijkritiek

Men heeft problemen met de gang van zaken op Nieuw-Guinea, de restanten van het kolonialisme na de onafhankelijkheidsoorlog van Indonesië zijn moeilijk om in een keer afstand van te doen. De leiders zijn niet van plan Nieuw-Guinea aan Indonesië over te dragen, terwijl de ambtenaren daar toch wat genuanceerder over denken.

Het nemen van verantwoordelijkheid

In het boek draait het om de verantwoordelijke zijn. Als ambtenaar in Nieuw-Guinea, maar ook in zijn jeugd is Frank degene die het gemiddelde pad neemt. Niet eindeloos en roekeloos meisjes en avontuur najagen maar bescheiden en verantwoordelijk zijn.

Trivia

Het boek is gebaseerd op gebeurtenissen die de schrijver zelf heeft meegemaakt als diplomaat.

Frank Springer is als kind opgegroeid in Indonesië, net als het gelijknamige hoofdpersonage in 'De Verovering van Bandung'.

Titelverklaring

Het verhaal vertelt letterlijk over zaken overzee. Het betreft een medewerker van het ministerie Buitenlandse Zaken en elk verhaal heeft een relatie met het buitenland. Of het speelt zich daar af of het concept van buitenland bepaalt in grote mate de verhaallijn en de personages. 

Elk verhaal heeft ook een eigen titel. 'De verovering van Bandung' slaat op de missie die vanuit Nederland wordt gesteund om Soekarno van de troon te stoten. Deze verovering mislukt, maar het hoofdpersonage is zeer geïnteresseerd in de vorderingen die hij te horen krijgt van zijn vriend Prik. 

Structuur & perspectief

De vier verhalen worden vanuit de ik-persoon verteld. Het neigt voornamelijk naar een autobiografisch perspectief, omdat de eerste twee verhalen geschreven worden vanuit Frank(ie) Springer - ook de auteur van het boek. Je weet als lezer vrijwel altijd evenveel als het vertellende personage, waardoor er niet veel spanning wordt opgebouwd. Je ziet alles vanuit diezelfde ogen en leest mee met zijn meningen en observaties. 

Het boek bestaat uit 4 verhalen, die elk een ander onderwerp bespreken. Deze verhalen hebben verder geen structuur, geen hoofdstukken of tussenkopjes. Zelfs minimale alinea's. Het geeft daardoor wel het gevoel van een dagboek. Alsof hij dit heeft bijgehouden in zijn tijd in Nieuw-Guinea, om er vervolgens een sausje van roman-techniek eroverheen te gooien. Er zitten echt observaties tussen die rond het moment van beleven zijn opgeschreven, niet vanuit een herinnering. Er is een opbouw te zien in de volgorde van de verhalen. Het begint namelijk bij de jeugd van Frank en wordt opgevolgd met een verhaal waarin hij gestudeerd heeft en aan het volwassen leven begint. 

 

Decor

Omdat het een verhalenbundel is, is de tijd en decor niet constant. Het boek betreft een lijn van jeugd tot volwassenheid. Het eerste verhaal bestrijkt een aantal jaar, vanaf het moment dat Frankie en zijn familie aankomt in Nederland tot aan zijn bezoek aan zijn vriend en het einde van hun brievencorrespondentie. Er is een sprong in de tijd tussen de aankomst, het bezoek aan Prik en het einde van de correspondentie. Als jongen van rond de 10 jaar, naar het begin van de puberteit en middenin - 16 jaar. Voor het tweede verhaal geldt dat niet helemaal. Het bestrijkt een langere aaneengesloten periode op Nieuw-Guinea, er worden niet dergelijke sprongen gemaakt in de tijd. 

Het eerste verhaal speelt zich dan ook af in Nederland, en slechts heel kort op de boot van Indonesië naar Nederland. Het tweede verhaal is kort in Nederland en voornamelijk in Hollandia, Nieuw-Guinea. 

 

Stijl

Het verhaal is altijd vanuit één persoon geschreven en zijn waarnemingen. Het is betrekkelijk simpel geschreven; korte dialogen, niet te lange zinnen en geen ingewikkelde metaforen. Wat wel opvalt is dat er veel gebruik wordt gemaakt van Indonesische woorden. Het is te vergelijken met Max Havelaar. Als je dat boek hebt gelezen herken je veel woorden, zoals pisang wat banaan betekent. 

Er wordt veel gerefereerd naar de inlandse bevolking als dat het mindere mensen zijn, vuil gepeupel dat in de modder leeft en niets voorstelt in de maatschappij die de ambtenaren opbouwen. Het taalgebruik is veelal racistisch als er gerefereerd wordt naar de oorspronkelijke bevolking van het land. Ook is het regelmatig seksistisch, gezien er al weinig vrouwen in voorkomen als hoofdpersonage en als er toch een vrouw genoemd wordt dan is dat vaak met 'naïef' erbij of er wordt de indruk gegeven dat zij dom/inhoudsloos is. "De vrouw van een kersverse gouvernementsarts, een leuk maar zeer naïef meisje dat alles ondanks de hitte 'fantastisch' en 'éénig' vond, vroeg waar de kampons waren. Ze had géén idee, maar dat mocht ik haar niet kwalijk nemen, want ze was sinds hun aankomst het erf van het hotel nog pas één keer af geweest." Het is een stijl die tijdsgebonden is, tegenwoordig zouden boeken niet meer op een dergelijke manier geschreven kunnen worden. 

Slotzin

Hij had een prettige tijd in Singapore gehad. Veel gelachen, veel gekke dingen meegemaakt, hard gewerkt ook wel, kortom - een goede standplaats, Singapore. Hij zou er altijd met genoegen aan terugdenken. Happy days.

Beoordeling

Persoonlijk houd ik erg van korte verhalen. Springer's verhalen zijn gemakkelijk om te lezen en er is geen zeer ingewikkelde diepere laag. Post-kolonialisme vind ik altijd erg interessant en zeker vanuit het perspectief van Nederlanders uit Indië. Echter, de manier waarop er over de Indonesische bevolking wordt gesproken in het boek is voor hedendaagse normen zeer ongepast. Het is vaak racistisch en negatief. In de tijd dat het boek gepubliceerd werd, 1977, was dat minder een publiek debat. Het is wel opmerkelijk, gezien Springer zelf in Indonesische geboren is. Je zou daarom verwachten dat hij zich gemakkelijk kan identificeren met deze mensen omdat hij heeft gezien hoe het eraantoe gaat en ook niet 100% bij de witte Nederlander hoort gezien zijn moeder een inlandse is. Hij is toch omgevormd naar de normen en meningen van de witte Nederlander in deze tijd en gaat, ondanks de kolonialistische kritiek die het uit, voort op deze racistische traditie. 

Ik zou het boek niet per se aanraden, omdat ik het niet uitgesproken boeiend vond. Prima om te lezen en niet veel meer dan dat. Het heeft me niet uitzonderlijk geïnspireerd, slechts een prettige leestijd gegeven. 

Recensies

"Het zijn twee perfect afgeronde vertellingen; beide keren over een kleurrijke man die even het pad van verteller kruiste. Misschien is het ook enkel de onhandigheid van Springer in die eerste twee verhalen waardoor sommige elementen zo authentiek ogen. Ze bieden vele draadjes die wel even gevolgd worden, maar dan ook zo maar worden losgelaten; zonder ooit stevig te zijn afgehecht." http://boeklog.info/2011/...n-overzee/

"Het zijn prachtige anekdotes, ronddrijvend in een zee die door een tsunami uit zijn voegen wordt getild. Ik verbaas me daar des te meer over omdat de dekolonisatie diep in Springers persoonlijke leven moet hebben ingegrepen. Wat zou het mooi zijn geweest als hij de verhalen van al die schilderachtige types had gesitueerd tegen de achtergrond van deze historische aardverschuiving." https://www.groene.nl/art...e-schermen