Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2009
• 223 pagina's
• Uitgeverij: Nieuw Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

Er zijn van die momenten van vroeger die zich anders gedragen dan herinneringen.

Samenvatting

In deze roman lopen heden en verleden nogal eens door elkaar. Het boek begint met een fraaie nazomermiddagherinnering uit 1963 van de dan 11-jarige Robert die een liedje van de Beatles hoort (Love me do). Het is zijn herinnering aan het gevoel van geluk dat je in je leven kunt ervaren.

In het heden hebben we te maken met de 56-jarige ik-verteller Robert van Noorden, die in Nijmegen is geboren, een prettige jeugd heeft gehad in een katholiek gezin (blz. 213 “mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa”) en later kunstgeschiedenis heeft gestudeerd. Daarna is hij verhuisd naar Amsterdam, heeft een huwelijk achter de rug met ene Paula die in het verhaal nauwelijks een rol speelt. Hij is een graag geziene tv-persoonlijkheid die in allerlei progamma’s om zijn mening wordt gevraagd. Het verdient lekker.
In het verhaal-nu gaat hij op aanraden van zijn enige vriend Lenny op bezoek bij een therapeute, Daniëlle Timmers. Hij vertelt tegen haar dat hij altijd bezeten is van het begrip “schuld”. Ook van zaken waarvoor hij zich helemaal niet schuldig hoeft te voelen heeft hij die dwanggedachte. Zo was er ook een directe aanleiding voor zijn gang naar de therapeute. Op straat had hij een motorongeluk gezien, waarbij een man van een ladder was gevallen die op slag dood was. Daarna had Lenny gezegd dat hij naar een hulpverlener moest gaan. Wanneer hij de therapeute verlaat, denkt hij aan de overkant van de straat een vrouw te zien die hem bekend voorkomt en die iemand lijkt te zoeken.

Zijn vader is ernstig ziek: zijn nier functioneert niet meer en het lijkt erop alsof het niet lang zal duren. Hij gaat bij hem op bezoek. Robert mijmert over doodgaan en over de herinneringen aan zijn vader (die bracht als er kermis in Nijmegen was, altijd kermispaling mee). Wanneer hij zich zijn jeugd herinnert, denkt hij ook het leren van nieuwe woorden (als hoofddeksel, bromfiets, luchthaven). Ze betekenen allemaal letterlijk iets anders. Zo leert hij van zijn vader het begrip 'eigen schuld' kennen. Ook bezoekt hij samen met zijn moeder zijn zieke vader. Het stel is 58 jaar bij elkaar geweest.

Op een dag wordt Robert opgebeld door Beppe Molenaar. Die is onder de naam Ricardo Mills bekend als volkszanger. Dat is vreemd want Beppe heeft in het verleden ooit gezegd dat hij nooit meer één woord wil wisselen met Robert. Robert verzint even een smoes en krijgt zo de tijd om aan de lezer te vertellen wat de voorgeschiedenis is.

Hij kent Beppe van de tijd dat hij tijdelijk een huis bewoonde van een vriendin die op wereldreis was. Ricardo (type André Hazes) was heel populair en in zijn gedrag ook wat ordinair. Zijn dochter Vera zoekt contact met hem: ze is 14 jaar en Robert op dat moment 46. Wanneer haar vader en moeder een nacht wegblijven, komt ze bij de naakte Robert slapen. Op seksgebied gebeurt er niets, maar ze probeert hem wel te verleiden. De volgende ochtend gaat ze vroeg weg, maar dat gebeurt net op het moment dat Ricardo Mills thuiskomt. Die is woedend op Robert, die hem echter verzekert dat er niets is gebeurd.
Deze man belt nu op en vertelt hem dat Vera weggelopen is (die moet dus 24 jaar zijn). Beppe verwacht dat ze bij Robert zal komen aanlopen. Hij vindt dat Robert hem dan zal moeten waarschuwen.

Robert volgt een lezing over een door hem bewonderde schilder. Er zijn maar drie mensen en één daarvan is een charmante vrouw, Louise Koning, die nu 58 jaar is. Ze praten over leven en alleen-zijn. Hij denkt nu dat Louise ook mogelijk de vrouw is die hij eerder heeft gezien.
Na een deelname aan weer eens een onbenullig programma wacht Vera hem buiten de studio op. Ze komt om afscheid te nemen. Ze heeft het hem tien jaar geleden erg kwalijk genomen dat hij tegen haar vader had gezegd dat het 'allemaal niets voorstelde'. Ze gaat nu een eigen leven beginnen en wil een periode uit haar leven afsluiten. Later ziet hij haar witte Mercedes stoppen voor een huis. Hij gaat daar eerst een briefje bezorgen en later gaat hij haar bezoeken. Ze leeft er samen met een bijna net zo oude man als hij is (de kunstenaar David). Ze zal voor zijn dochtertje zorgen, wanneer hij op reis gaat. Ze besefte dat haar vader dat nooit zou goedkeuren. Vera heeft dus blijkbaar altijd een voorliefde voor oudere mannen gehad. Ze wil nu definitief afscheid nemen van Robert en een eigen leven beginnen. Ze was ooit echt op hem verliefd geweest.

De vader van Robert sterft kort daarop. Robert denkt na over de dingen die tussen hen nooit gezegd zijn. Maar misschien hoeven sommige dingen niet eens gezegd te worden. Pas aan het einde van de dag waarop zijn vader wordt gecremeerd, moet hij huilen. Wanneer hij zich thuis heeft laten brengen, staat Louise Koning in Amsterdam op hem te wachten. Ze wil er nu voor hem zijn. Bovendien vertelt ze dat ze hem van vroeger uit Nijmegen kent. Dat is vreemd en het trekt Robert nieuwsgierigheid. Hij gaat haar bezoeken en ontmoet haar man die schrijver is. Hij wordt geroemd door de kenners, maar het grote publiek (ook de oppervlakkig levende Robert) kent hem niet. [Dat lijkt een verwijzing met zelfspot naar de situatie waarin Thomas Verbogt zelf verkeert.] 
Daarna vertelt Louise weer over hun jeugd in Nijmegen. Maar Robert is vrijwel alles vergeten, en Louise kan dat niet begrijpen. Er is echter wel iets gebeurd en Robert wordt in zijn dromen lastig gevallen door het begrip 'snelheid'. Hij zoekt extra steun bij Daniëlle en die zegt dat hij alles rechtstreeks aan Louise moet vragen.

De oudere man David belt op en vertelt dat Vera is doodgereden. De dader is doorgereden. Hij gaat naar de crematie, maar houdt zich afzijdig van de familie van Beppe. Wel ziet hij Louise Koning en hij vraagt zich af wat die daar doet. Kende ze Vera?
Robert droomt opnieuw over wat er gebeurd is. En op advies van Daniëlle gaat hij terug naar John en Louise. Louise is naar de kapper en hij praat met John over haar. Hij ziet een foto van Louise, maar John zegt dat het een foto van haar overleden tweelingzusje Lotte is. Die is doodgereden en Louise heeft daarna tien jaar in therapie gezeten omdat ze er niet over wilde praten. Het is haar verhaal geworden. Robert raakt helemaal in paniek en loopt naar buiten en naar de kapsalon waar hij Louise opwacht. In een zeer emotionele herinnering komt naar boven dat hij als 11-jarig jongetje in een sportauto was gestapt en per ongeluk de macht over het stuur verloren had. Hij had een meisje op zijn motorkap gezien en toen hij was uitgestapt, zag hij haar weer gewoon staan. 'Er was niets gebeurd'. Omdat ze veel op elkaar leken, had hij nooit begrepen dat er één dood was en één levend. De herinnering had hij verdrongen.
Het was op de dag dat Kennedy werd vermoord in Dallas (22 november 1963). 

Robert vraagt aan zijn moeder of ze iets op die dag aan hem had gemerkt. Nee, ze was destijds veel te vol van de moord op Kennedy. Maar Robert had de hele gebeurtenis verdrongen.

In het laatste hoofdstuk zit hij opnieuw in een tv-show. Hij kan zich niet concentreren en als hem iets wordt gevraagd, zegt hij iets over een herinnering die hij heeft aan een moment met zijn vader. Zijn vader die hem met open armen ontvangt, als hij nog een kleutertje is. Ook zo’n mooie herinnering. Het boek begint dus en eindigt met een tweetal mooie herinneringen van Robert.

Personages

Robert van Noorden

Robert van Noorden is als een blij kind opgegroeid en nu een man van middelbare leeftijd. Hij verdient voldoende geld om van te leven als tv-persoonlijkheid en geeft zijn mening in programma's. Robert is een onderzoekend persoon. Hij wil graag weten hoe dingen in elkaar steken. Hij voelt zich schuldig en weet niet precies waarom. Het lijkt alsof er herinneringen kwijt zijn, maar eigenlijk is het hijzelf die herinneringen vervormd, zoals dat nu eenmaal gebeurt.

Quotes

"Ik vertel haar dat ik vaak uren in musea doorbracht, ik was er verslaafd aan. Heel lang kon ik voor een schilderij staan terwijl ik naar woorden zocht voor het verhaal dat ik vertelde, maar die woorden kon ik niet vinden, misschien waren ze er ook niet." Bladzijde 121

"Er is niemand te zien in de straat, in deze uithoek van de stad. Ik zie weleens tegen Danielle dat ze op de rand van mijn leven woont, dat ik eruit tuimel als ik nog verder ga." Bladzijde 166

"'Ik wil vluchtig zijn.' 'Dat heb ik nog nooit iemand horen zeggen. Belachelijk.'" Bladzijde 122

Thematiek

Heden en verleden

In deze mooi geschreven roman staat alles in het teken van de herinnering. In een mensenleven maak je een groot aantal dingen mee en kun je natuurlijk niet alles onthouden. Je geheugen maakt een selectie. Soms word je door een gebeurtenis weer aan een bepaalde zaak herinnert. Dat kan een geur zijn van een parfum, natuurlijk een foto.

Motieven

Dood door schuld

Robert rijdt het meisje Vera dood. Het was niet expres, maar wel zijn schuld.

Dementie en geheugenverlies

Robert heeft de helft van een tweeling doodgereden, maar heeft dit verdrongen. Stukje voor stukje komen er flarden terug van deze gebeurtenis die hij was vergeten.Ga je er bij het herlezen van de roman op letten, dan zijn er veel passages en citaten in de roman te vinden die met het geheugen en herinneringen te maken hebben.

Motto

Er is een Engelstalig motto van John Updike in “Song of myself.”
Sleep is a strange city. Even
The terror there, the embarrassments - Being naked in a supermarket, and smeared with shit-
Have a healing, purgative effect,
When they lift, we are grateful
For reality, terminal though it be 

Dat is wel een toepasselijk motto voor een roman waarin de hoofdfiguur in zijn dromen (de slaap van regel 1) wordt lastig gevallen door herinneringen, over iets wat er in het verleden is gebeurd. De droom zou dan een zuiverend effect hebben.

Opdracht

Thomas Verbogt draagt zijn roman op aan zijn overleden vader.
Aan Bas Verbogt 1923-2008, ter nagedachtenis.

Trivia

Gebeurtenissen van lang geleden vervagen langzaam. Mensen proberen die gaten in hun herinnering onbewust op te vullen met verzonnen details.

Titelverklaring

“Verdwenen tijd” past uitstekend bij de inhoud van deze roman. Er zijn heel veel verwijzingen naar herinneringen en gebeurtenissen die vergeten zijn. Zie hieronder bij thematiek. Iets wat je je niet meer kunt herinneren, is verdwenen. Dat is een probleem waarmee de hoofdpersoon kampt. Later blijkt dat hij een heel belangrijke gebeurtenis (de aanrijding die hij veroorzaakt en de dood die het tot gevolg had) heeft verdrongen. Door de terugkeer van Louise Koning in zijn leven en de therapeute die hem dingen bewust laat worden, kan hij tot zijn schrik de fatale gebeurtenis (die in zijn hoofd verdwenen /verdrongen was) terughalen.

Structuur & perspectief

De inhoud van de roman wordt verteld in 34 getitelde hoofdstukken. Deze hoofdstukken zijn over het algemeen kort. Er zijn enkele hoofdstukken (bijvoorbeeld over de kennismaking met Vera) die wat langer zijn. Omdat het een roman is die over vergeten herinneringen gaat, is de volgorde van de hoofdstukken niet chronologisch. Juist omdat het thema (zie de titel) de vergeten tijd is, is dat een logische structuuropbouw. Daarnaast bouwt Thomas Verbogt de spanning heel goed op. Pas aan het einde van zijn roman heeft Verbogt aan wat er met zijn hoofdfiguur in diens jeugd gebeurd is. Hij speelt een spel met de lezer waarin subtiele vooruitwijzingen een belangrijke rol spelen, maar deze zijn subtiel ion de tekst verborgen. Wanneer je de roman gelezen hebt, kun je het beste het boek opnieuw ter hand nemen en te letten op de aanwijzingen die de verteller in zijn verhaal heeft verstopt.

Een paar voorbeelden daarvan zijn:

- Blz. 91: “De lach is ineens uit haar stem, haar mond ziet er een fractie van een seconde grimmig uit". Dat wordt beschreven wanneer hij Louise voor de eerste keer ontmoet.

- Blz. 93 : “En weet je wat ik denk? Ik denk dat we we lkaar nog wel zullen tegenkomen, ergens. - ”Dat denk ik ook. Ergens in de tijd" Bij het afscheid nemen van Louise.

- Blz. 105 Ik kijk naar het park, wat ik altijd graag doe, zeker in de ochtend en plotseling weet i zeker dat er iemand naar mij kijkt, maar ik zie niemand. Ik bedoel, ik zie wel mensen lopen, maar niemand kijkt omhoog. Toch weet ik het zeker. En ook weet ik zeker dat dit niet onbelangrijk is. Ik denk dat iemand me wil spreken of iets duidelijk maken. Ik moet iets doen, ik moet eraan meewerken, maar ik weet niet hoe.” Die verwachting wordt later ingelost.

- Blz. 162. Louise komt hem na de crematie van zijn vader opzoeken. Als zijn vriend Lenny komt, neemt ze afscheid en kust hem. ….en al die tijd heeft ze mijn hoofd met beide handen vast. Plotseling drukt ze dat naar achteren, ze kijkt me fel aan: “Maar je moet wel iets doen aan dat geheugen van je, Robert van Noorden.” 

- Blz. 166 Robert bezoekt zijn therapeute. Bij de voordeur zegt ze dat ik goed moet uitkijken als ik de straat oversteek. Vanochtend was ze bijna door een auto geschept. Een of andere idioot reed wel meer dan honderd door deze stille straat”. Dit is een vooruitwijzing naar de idioot die later Vera zal doodrijden en hij zal doorrijden. Maar het is ook een vooruitwijzing naar wat de ikverteller zelf in zijn jeugd heeft gedaan.

- Blz. 175 Robert gaat op bezoek bij Louise en John. Zijn oog valt op een foto van Louise. …een jong meisje, zonder twijfel Louise, in een lange witte jurk, hand als een dakje boven haar ogen om zich tegen de zon te beschermen, een zonnige dag ja. Op blz. 200 vertelt John dat dit niet de foto is van Louise, maar van haar tweelingzusje Lotte. Op blz. 201 laat Robert het fotolijstje vallen, waardoor het glas breekt Robert raakt in paniek en we zijn als lezer dan dichtbij de ontknoping van zijn verdwenen herinnering.

Gebruikt perspectief

Robert van Noorden, is de verteller van deze roman. Hij doet dat in de ik-vorm en in het heden vertelt hij in de o.t.t. Zijn herinneringen en zijn gedachten over het verleden vertelt hij in de o.v.t. Je kunt met tekstgegevens uitrekenen hoe oud de hoofdfiguur is. In november 1963 (de datum, van de aanslag op Kennedy, was hij elf jaar. De vrouw die hij ontmoet, Louise is dan dertien jaar. Ze is dus twee jaar oud. Wanneer ze hem in het heden opzoekt, vermeldt ze terloops dat ze 58 jaar oud is. Dat betekent dat Robert van Noorden in het verhaal-nu 56 jaar is. Hij heeft kunstgeschiedenis gestudeerd, maar hij doet daar weinig mee. Hij heeft een populaire baan aangenomen, waarbij hij vaak op het televisiescherm verschijnt om over van alles en nog wat (en soms is dat een onbenullig iets) zijn mening geeft. Hij treedt zelfs op in spelletjesprogramma. Hij is geboren in Nijmegen maar later verhuisd naar Amsterdam. Zijn enige vriend is Lenny. Op diens aanraden bezoekt hij een therapeute die de weg naar het verleden voor hem opent.

Decor

Je kunt uit tekstgegevens wel afleiden wanneer het verhaal-Nu zich afspeelt. In november 1963 is Robert 11 jaar. Dan is hij dus in 1952 geboren. Bij de redenering onder “perspectief” is aangetoond dat Robert in het 'nu' 56 jaar is. Het moet dan 2008 zijn.

Dat kan ook kloppen met buitentekstuele gegevens. Van Verbogt is bekend dat hij een aantal autobiografische elementen in zijn werken opneemt. In de opdracht staat dat zijn vader in 2008 overleden is. De vader van Robert van Noorden sterft ook in de roman in het verhaal-nu. Dat klopt dus met het jaartal 2008. Robert van Noorden is bovendien ook in 1952 in Nijmegen geboren. Dit zijn gegevens die ook op Thomas Verbogt van toepassing zijn. Het is dus geen boute veronderstelling dat het verhaal-nu het najaar van 2008 is.

De plaats van handeling 
Zoals hierboven aangegeven speelt de jeugd van Robert van Noorden zich af in Nijmegen. Daarna verhuist hij naar Amsterdam waar hij in de rest van leven blijft wonen. Daarom speelt het verhaal-nu in Amsterdam.

Stijl

Thomas Verbogt staat bekend om zijn poëtische stijl. Ook gebruikt hij veel kunstwerken, films of toneelstukken in zijn boek. Hij verwacht dus wel dat je wat basiskennis hebt over kunst. Maar het is voornamelijk namedropping en geen uitgebreide verhandeling over bijvoorbeeld Edward Hopper. Deze kunstenaar is bekend van o.a. een schilderij van een cafe met een eenzame vrouw. Wanneer het hoofdpersonage in de namiddag in een cafe zit, associeert hij dit met Edward Hopper. Soms is de taal wat archaïsch door woorden zoals: behaaglijke zomeravond en portefeuille.

Slotzin

Ze knikt, ze heeft gezegd dat alles goed komt. Het is aardig als iemand zoiets zegt.

Beoordeling

Dit is mijn eerste kennismaking met het werk van Thomas Verbogt. Dat is dus eigenlijk heel raar wanneer iemand als Verbogt meestal zo in recensies wordt geroemd en 22 publicaties op zijn naam heeft staan. Het grote publiek kent hem niet. Dat gold dus tot nu toe ook voor mij. En ik besef terdege dat dit een gemis is geweest.

“Verdwenen tijd” is een prachtige en weemoedige roman over de tijd die verdwenen is. Er zijn zoals hierboven gesteld is, veel verwijzingen naar geheugen, herinneringen (zoete en zure) en naar geluk. Daarmee geeft Verbogt aan een roman met een hechte thematiek en een strakke verhaalopbouw te kunnen schrijven. Er zijn nauwelijks zijpaadjes voor de lezer af te lopen. Verbogt schrijft met een knappe en degelijke verhaaltechniek naar het onthutsende einde. Bij herlezing van de roman merk je dat je over bepaalde aanwijzingen hebt heen gelezen en dat zijn kenmerken van het spel dat een knappe schrijver met zijn lezers speelt. Zelf ben ik ooit op de schrijver Willem G. van Maanen afgestudeerd en ik zie wel overeenkomsten met die meester-verteller (veel geroemd en bekroond, maar onbekend bij de grote groep lezers). Literatuur voor the happy few. 

Verbogt schrijft met een lichte pen, weliswaar gedoopt in weemoed maar ook in mededogen voor de medemens. Mijns inziens verdient hij zijn plek op de literatuurlijst voor scholieren dan ook ten volle.
Voor havo- en vwo-scholieren is het verhaal bovendien heel goed te volgen: een aantrekkelijk verhaallijn en een soepele vertelstijl met goed lopende dialogen. Bovendien laat de roman zich door de prettige bladspiegel als een trein lezen.

Zet de roman dus op je lijst: de literaire waarde is 3 punten. De amusementswaarde is 7 à 8 (en een 9 voor de fijnproevers). Docenten, ruim plaats in voor Thomas Verbogt.

Recensies

"Van zijn romans word je vrolijk; op een prachtige, zintuiglijke manier laat hij je de wereld van vroeger zien, de wereld van de herinneringen, en tegelijkertijd toont hij de wereld van nu." http://www.parool.nl/paro...tijd.dhtml

"Verbogt weet uiterst helder te reflecteren." http://www.literatuurplei...nsieId=106

Bronnen

Website van de uitgever

http://www.nieuwamsterdam...dV7HT44K04