Vast door Ton Anbeek

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2009
• 251 pagina's
• Uitgeverij: Uitgeverij Podium

Flaptekst

Eerste zin

Samenvatting

In de jeugdgevangenis zit de ik-verteller, de 18-jarige Ronnie Leerdam die een slachtoffer van zijn milieu is. Wanneer zijn moeder op bezoek komt en zegt dat ze de vader van Ronnie toch weer terug wil nemen in huis, moet hij terugdenken aan zijn jeugd. Hij is ook veel door zijn vader geslagen en nadat hij een keer gespijbeld had van school (hij zat als enige van de delinquenten enige tijd op de havo) heeft hij een leraar van zijn school geslagen en daarna iemand op straat neergestoken. Hij is dus wel gevaarlijk. In het eerste deel van het boek wordt vooral een schets gegeven van de andere criminelen. Zo is er de junk Joop die de bijnaam De Dope heeft. Die speelt later nog een belangrijke rol in het verhaal. Joop heeft een grote voorliefde voor bioscoopfilms. Hij kan ze vrijwel letterlijk navertellen. Bovendien weet hij altijd aan drugs te komen.
Er zijn ook minder begaafde criminelen (Brian bijvoorbeeld) Een ander heeft de naam “pedo” en er is een groep Marokkanen die “mokro’s“ worden genoemd. Die staan onder leiding van Hamid, in principe ook een gevaarlijke jongen. Ronnie zegt aan het einde van het eerste hoofdstuk dat hij af en toe stemmen in zijn hoofd hoort.

Ze worden bewaakt in een complex dat de vorm van een hoofdletter X heeft. Er zijn groepsleidster en leiders. De Turk Ergün (die Turkoe) wordt genoemd heeft een flink overwicht op de gevangen jongens. Er is ook een vrouwelijke bewaker, Sandra, voor wie Ronnie wel bijzondere gevoelens koestert. Hij wordt dan ook jaloers wanneer ze steeds klef contact heeft een Kaapverdiaanse jonge crimineel, KV genoemd. Een derde bewaker is Kees, een al wat oudere man die ooit beroepsmilitair was, maar die het allemaal erg zwaar vindt om de jongens te bewaken. Ten slotte heb je ook nog Nelson, een ger die de jongens meestal vriendelijk tegemoet treedt.
Stanley is een jongen die altijd met zijn gele Schiphol-tas loop te zeulen (SeeBuyFly). Wanneer hij met proefverlof is neemt hij de benen, vertelt Turkoe.

Turkoe zegt op een dag dat hij goed en slecht nieuws heeft: het goede nieuws is dat er een feestavond voor de criminelen wordt georganiseerd met de burgerij; het slechte nieuws dat er nog steeds drugs worden gevonden op de afdeling. 
Bij tbs wordt natuurlijk steeds bekeken of je al weer kunt terugkeren in de maatschappij. Je moet dan in een gesprek Sociaal Gewenst Gedrag vertonen en Ronnie denkt over dat verschijnsel erg na. Hij praat met een aardige psycholoog daarover: hij noemt hem Dr. Röntgen. Hij maakt ook graag een nieuwe afspraak met de man, omdat hij wel wat positiefs verwacht, maar de man is een week later al niet meer in dienst. Ronnie is zwaar teleurgesteld, want hij had het gesprek over zijn verleden goed voorbereid (vader die hem sloeg, spijbelen, de leraar die hij sloeg etcetera). Wanneer de Marokkanen om een imam vragen, vraagt Ronnie om een dominee, maar ook die is voor hem niet beschikbaar.

Met Joop de Dope die hem voor vol aanziet omdat hij op de havo heeft gezeten, bereidt Ronnie een rapsong voor die Joop op de feestavond ten gehore zal brengen. Daarna praat hij met Sandra die hem het nut van het opgesloten zitten probeert te vertellen. Maar hij moet wel iets willen leren van die tijd. Ronnie is daar niet zo positief over.

Intussen wordt in de cel ook twee keer iets verteld over de slimme Marokkaan Hamid is het gelukt is om te ontsnappen. De eerste keer was hij gewoon met bezoekers mee weggelopen en had de bewaking vriendelijk gegroet. De tweede keer had hij een blindedarmaanval voorgewend en was hij uit het ziekenhuis ontsnapt. Dat zijn wel leuke voorvallen in de roman.

Wanneer het feestavond voor de criminelen wordt, nadert ook het hoogte -of dieptepunt voor de hoofdrolspelers. Niet elke crimineel is even geschikt om het feest bij te wonen: er wordt een selectie gemaakt. Sociaal wenselijk gedrag speelt weer een grote rol. Onder de bezoekers van buiten is onder andere de burgemeester, een vrouw. Alleen Marokkanen die een vrouw een hand willen geven, mogen dus mee. De anderen moeten achterblijven. Voor de pauze treden enkele criminelen op: bijvoorbeeld meisjes die dansen, een band met keiharde muziek, een dichter en een goochelaar. Niet elke truc van de goochelaar lukt overigens. Er komt veel spanning in de zaal en de bewakers lassen een pauze in. Na de pauze treedt bewaakster Sandra op met een Surinaams liedje en gevangen zittende meisjes. Ronnie vindt dat erg leuk. Daarna komen er vier gewichtheffers: drie negers en de schriele Hamid, maar de Marokkaan weet wel het zwaarste gewicht te tillen, waar de negers falen. Weer is de spanning te snijden en ook de andere gevangenen die er niet bij zijn, lijken zich te roeren in het complex. Dan komt Joop de Dope: hij doet een gevangenis-rapsong over afkomst. Het refrein is enigszins opruiend met betrekking tot politie en justitie (de anti-Donner rap zou je kunnen zeggen) De criminelen zijn dan niet meer te houden en er ontstaat een soort oproer. De gewone bezoekers moeten worden weggevoerd en Turkoe maakt op een bepaald moment een deur van het complex open waardoor Ronnie op de binnenplaats in de open lucht komt. Hij heeft tijdens zijn vlucht ook een vrouw meegenomen die hij eigenlijk heeft beschermd. De bezoekers worden met helikopters van de binnenplaats gehaald, maar Ronnie Leerdam mag uiteraard niet mee. Hij wordt teruggebracht naar zijn afdeling waar inmiddels ook de pest is uitgebroken. Het komt tot een handgemeen wanneer de Kaapverdiaan onverwacht Sandra neerslaat en Ronnie ingrijpt om de man een lesje te leren. Het wordt op dat moment niet direct duidelijk wat hij met de KV doet. Ook bewaker Kees is het slachtoffer van de plotselinge opstand. Hij wordt in elkaar geschopt door de Marokkanen die hun kans schoon zien.

In het laatste hoofdstuk wordt Ronnie verhoord door een onderzoekscommissie. Van de leden van de commissie hoort hij dat Joop de Dope de avond ervoor overleden is in het ziekenhuis.
Hij had hem na zijn optreden met de rap namelijk niet meer gezien. Sandra en Kees zijn ook behoorlijk gewond en dat geldt ook voor de Kaapverdiaan. Wanneer Ronnie vraagt of hij de begrafenis van Joop mag bijwonen, gaat de voorzitter van de commissie helemaal uit zijn dak.
Hij wordt weer teruggeleid naar zijn afdeling. Daar vertelt de vertrouwde bewaker Nelson wat Kevin (bijgenaamd de voetbalvechter) heeft geflikt tijdens zijn proefverlof. Hij kreeg ruzie met een conducteur in de trein en heeft de man een kaakfractuur en een schedelbasisfractuur geslagen. Einde proefverlof. 

Ronnie krijgt van Nelson ook te horen dat hij naar de begrafenis mag. Joops zus (advocate) houdt een mooie toespraak over haar broer die verzot was op films in d e bioscoop. Hij had weel grote moeite om fictie en werkelijkheid te onderscheiden. De wereld buiten is dreigend en gevaarlijk voor hem geweest. Daar wilde hij weg: het liefst was hij binnen. In de inrichting was hij dus veilig. Ronnie vindt zich de beste vriend van Joop. Hij heeft spijt dat hij de zus na de begrafenis niet heeft gesproken. Hij voelt zich verwant aan de ideeën van Joop. Ook Ronnie heeft moeite met fictie en werkelijkheid. 

Hij schrijft Joops zus een brief en er volgt een afspraak. Maar die aardige vrouw die hij verwachtte, blijkt een koele advocate. Ronnie wil de zaak heropend zien: hij was nog maar 16 toen hij de student neerstak en hij is zelf veranderd. Zijn advocaat heeft slecht werk geleverd. Ronnie grijpt zijn laatste kans. Hij vraagt haar hoe hij advocaat kan worden. Desnoods via cursussen in de gevangenis, wil hij dat bereiken. Ze zegt dat het kan en dat ze zal proberen informatie in te winnen voor hem. Maar als ze de inrichting verlaat, heeft Ronnie het desperate gevoel dat hij haar nooit meer zal zien.

Thematiek

Eenzaamheid en isolement

In zijn boek beschrijft Anbeek de lotgevallen van jonge criminelen die een tbs-straf hebben gekregen als in een tv-documentaire.Wel wordt er duidelijk gemaakt dat de toestanden in de tbs-klinieken voor jongeren niet ideaal zijn: ze zouden les moeten krijgen, maar de leraren laten veel lessen wegens ziekte vervallen, de psychologen die de jongens behandelen, laten het vaak afweten en verhuizen snel naar een andere baan. Daardoor ontstaat verveling, worden drugs binnen de gevangenis gesmokkeld. Het leven is vrij uitzichtloos en wanneer de jongeren op proefverlof gaan, veroorzaken ze bijna altijd nieuwe ellende waardoor ze weer snel vast zitten.

Motieven

Verliefdheid

Ronnie is verliefd op Sandra.

Vriendschap

Joop en Ronnie zijn vrienden in de tbs-kliniek.

Gevangenschap

De jongeren zijn allemaal gevangen in de tbs-kliniek.

Desillusie

Het einde is van de weinig hoopvol. Joop is de enige vriend van Ronnie, maar die heeft het leven gelaten bij de gevangenisopstand. Waardoor dat gebeurd is, wordt niet vermeld. Hij mag de begrafenis bijwonen en probeert daarna contact te leggen met Joops zus die een toespraak heeft gehouden voor haar broer. Maar ze is niet zo aardig als hij gedacht heeft. Ronnie beseft dat hij Joops zus die advocate is, niet meer zal terugzien. Een grote desillusie is het gevolg, zoals dat in het voorlaatste hoofdstuk ook al het geval was toen hij zag dat Sandra aanpapte met de Kaapverdiaan, waar hij zelf een eigen plaats had ingeruimd om iets met haar te beginnen. Ook Sandra is op dat moment uit zijn leven verdwenen. Ook met haar had hij zich een andere toekomst gedacht.

Heden en verleden

Het verleden bepaalt voor veel jongeren in de kliniek het heden: omdat ze iets afschuwelijks hebben gedaan, is het heden erg naar. Op de vraag van de bewaakster Sandra waarom dat zo is, heeft Ronnie iets moois bedacht. “Als je geen verleden hebt en je kunt ook niet uitkijken naar een toekomst, dan blijft er weinig anders over dan in het nu te leven.”

Verveling

De jongeren hebben niets te doen in de kliniek en vervelen zich erg. Daardoor worden er ook drugs in de gevangenis gesmokkeld.

Titelverklaring

De titel “Vast” is natuurlijk niet moeilijk te verklaren. De jeugdige criminelen zitten vast in hun inrichting. Daarnaast zitten ze vast in hun leven, want ze zijn nu eenmaal niet voor een kwartje geboren. Het milieu waaruit je komt, is wel erg bepalend voor de rest van je leven.

Structuur & perspectief

Structuur en/of verhaalopbouw 
De roman is een verslag van het leven in een gevangenis voor jeugd-tbs. Anbeek vertelt het verhaal in een klein aantal getitelde hoofdstukken, met titels als Stemmen Ge-woon, Voor de pauze en X.
Het is een vrijwel chronologisch verteld verhaal over de dagen in de gevangenis tot aan het gewelddadige einde. Alleen de stukken uit het verleden van Ronnie doorbreken de volgorde van de tijd. Het verhaal heeft een open einde en het begin is een opening in handeling. Hierdoor kom je meteen in het verhaal.

Gebruikt perspectief 
Je zit als lezer gevangen in het ik-perspectief van de 18-jarige gevangene Ronnie. Hij is in het verleden veroordeeld voor het in elkaar slaan van een havo-docent en het neersteken van iemand op straat. Deze passages worden in de loop van het verhaal duidelijk wanneer Ronnie naar aanleiding van een bezoek van zijn moeder aan zijn verleden denkt.
Hij denkt veel na over Sociaal gewenst Gedrag in de gevangenis. Die overpeinzingen gebeuren in de o.t.t.; de passage uit het verleden beschrijft hij in de o.v.t.
Het is wel verklaarbaar waarom Anbeek het perspectief zo heeft gekozen: het gaat immers om een jongen die vast zit. Hij zit in de gevangenis (jeugd-tbs) en de lezer zit gevangen in zijn hoofd.

Decor

De tijd van het verhaal 
Er worden weinig data en jaartallen genoemd. Maar in de tekst wordt op de feestavond een rap aangekondigd die Joop de Dope zal opvoeren. Omdat ook Minister Donner een rap heeft gemaakt, vindt de presentator van de avond dat wel geschikt. Dat is een historisch gegeven. De rap van de minister kwam uit in februari 2006, wat inhoudt dat het verhaal zich dus in ieder geval na die tijd afspeelt.

De plaats van handeling 
Er wordt niet veel gesproken over de plaats waar de inrichting is gevestigd. De topografische ruimte is daardoor niet zo erg van belang. Het gaat natuurlijk meer om de symbolische ruimte van het gevangenisdecor waarin jonge mensen hun vrijheid kwijt zijn, waarin ze vrijwel niets mogen en waarin ze Sociaal Wenselijk gedrag moeten vertonen. Die beperkte levensvrijheid wordt zoals hierboven vermeld werd ook zichtbaar in het beperkte perspectief.

Beoordeling

“Vast” is een boeiende roman over jongeren die in de gevangenis zitten. Anbeek heeft een bedoeling met zijn werk, namelijk aan te tonen dat gevangenisstraf vaak geen goede oplossing is en dat de jongeren er zeker niet een beter mens door zullen worden. Eigenlijk wordt hun de hoop op een betere toekomst ontnomen.

Dat schrijft Anbeek in een helder opgebouwde maar niet altijd even makkelijk te lezen roman, die toch wel wat concentratie van de lezers vraagt. Het verhaal heeft een traumatisch hoogtepunt, dat echter voor de voltooiing van de roman wel goed is. Het einde van de roman is sterk. De uitzichtloosheid en de desillusie zijn groot.
Anbeek hanteert door Ronnie als zijn verteller te laten optreden ook de taal van de straat, hoewel Ronnie nog vrij netjes spreekt voor een crimineel. Door die straattaal en het straatrumoer is de roman waarschijnlijk wel aantrekkelijk voor scholieren om het boek op de lijst te zetten. Het niveau van de roman voldoet in ieder geval aan de normen die een docent zal stellen.

De amusementswaarde voor havo -en vwo-scholieren is ruim voldoende. De literaire waarde voor de literatuurlijst is 2 punten.

Recensies

"hij is meesterlijk in het tekenen van zijn personages. Het oproepen van hun wereld is volstrekt overtuigend." http://www.volkskrant.nl/.../Vast.html

"een amusante roman met geloofwaardige schoffies in alle soorten en maten die het met elkaar op een gesloten afdeling moeten zien vol te houden" http://www.deondernemer.n...ffies.html

Bronnen

Website van de uitgever

http://www.uitgeverijpodi...Ton-Anbeek