Van Dode mannen win je niet door Walter van den Berg

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 207 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Je moeder knipte mannen voor geld. Ik weet niet of ze weer is gaan knippen toen jullie verdwenen waren, jij en je moeder, want ze was niet heel erg goed, alleen maar goedkoop. Je hoefde niet veel te verwachten van een knipbeurt van je moeder. Iemand had me dat verteld, dat je voor een tientje bij haar thuis geknipt werd en dat ze nog een lekker wijf was ook, maar dat je van de knipbeurt niet veel hoefde te verwachten.

Samenvatting

De ik-figuur is een man van die zijn verhaal als een soort lange biecht vertelt tegen Wesley, van wie hij een periode stiefvader was. Hij heeft  iets met de moeder van Wesley gehad. Ze heet Dimphy. Maar in het verhaalheden is de relatie al weer achter de rug. Hij vertelt ook over een andere relatie met ene Trudy. Waarom hij dat tegen Wesley doet, is me niet erg duidelijk geworden. Hij heeft haar leren kapper als huiskapster.

Dimphy en de verteller gaan naar een familiefeest, waar hij haar leuke, verleidelijke zus Angela ontmoet. Hij weet haar te weerstaan ondanks haar nadrukkelijke uitnodigingen met haar mee te gaan. Wesley vindt hij maar een sukkeltje die op het moment van de relatie 12 jaar is. De verteller is dan 34 en Dympy acht jaar ouder. De stoere man wil voor hem naar school gaan en wat jongetjes de les lezen, omdat Wesley wordt gepest.

Hij had  een woonboot in Nauerna gehuurd (bij Assendelft), maar omdat hij nu bij Dimphy intrekt, kan hij de huur daarvan opzeggen. De verhuurder wil echter de borg behouden omdat er iets kapot is. De verteller molt vervolgens  de hele boot. Hij gaat met Wesley daarna wat drinken in een café, maar hij kan geen maat houden en drinkt teveel. Dan begint hij altijd slangen te zien. Toch stapt hij in zijn auto en rijdt heel gevaarlijk naar huis. Dimphy is boos op hem, omdat hij beschonken in zijn auto is gestapt, maar op dergelijke kritiek zit de verteller niet te wachten. Hij kan er niet tegen als vrouwen blijven doorzeiken. Omdat de verteller een achterafverteller is, laat hij al los dat op een bepaald moment Dimphy en Wesley uit zijn leven zijn verdwenen. Dat is ook beter voor hen, want hij vertelt over een ander vrouwtje uit de Bonairestraat dat hem had beduveld en daar liep het niet zo goed mee af. Hij zegt ook al op dat moment  dat Wesley een computerspelletje over hem heeft gemaakt.

Intussen vertelt de ik-figuur over zijn latere relatie met een Indische vrouw Trudy die een voorliefde voor katten en een dochter Martine heeft. Die wil graag een computer hebben en natuurlijk zorgt de verteller ervoor: er valt wel eens iets van de vrachtwagen. Hij kijkt hoe ze de computerspelletjes van Wesley speelt. Ze is erg mooi en je verwacht als lezer eigenlijk dat hij iets met haar begint, omdat ook Trudy dat vermoeden uitspreekt. Als ze twintig is, leert ze Mark kennen met wie ze gaat samenwonen en later trouwt. Martine lijkt de slechte invloed van de verteller op haar moeder wel door te hebben.

In de tijd dat hij met Dimphy gaat, zit hij in de paardenhandel. Hij koopt paarden op die hij wil doorverkopen. Hij stalt ze voorlopig bij een vrouw die Petra heeft en een paard van haarzelf moet verkopen vanwege een scheiding. Later brengt hij nog twee paarden bij haar onder en zij verzorgt die ook. Het kost de verteller dus geen cent.

Hij heeft altijd problemen als hij drinkt, dan krijgt hij zin om te knokken. Een buurjongen/stapmaatje Patrick is daarvan een keer de dupe. Samen gaan ze uit, maar hij beukt hem toch in elkaar. Datzelfde probeert hij later (tijdlijn Trudy) ook bij Mark  als ze stoelen voor zijn Citroën DS gaan kopen op een sloperij. Maar Mark geeft hem zelf een beuk als hij wordt uitgedaagd.

Hij wil een caravan kopen en die in Wijk aan Zee plaatsen. Voor 375 piek  tikt hij een oud exemplaar op de kop en ze rijden het ding naar Wijk aan Zee, waar hij hem op een camping plaatst. De plek is niet ideaal, vlak onder de rook van de Hoogovens. Dimphy gaat liever meteen naar huis, als Wesley met zijn stiefvader gaat vissen. Maar die gaat natuurlijk stevig zitten zuipen en dan verdwijnt Wesley. De verteller gaat hem met Dimphy zoeken. Als ze kritiek heeft, geeft hij haar weer een oplawaai. Als ze Wesley vinden, vertelt hij dat hij in een bunker is gaan liggen. Zijn stiefvader gelooft er niets van.

In de periode dat hij bij Trudy zit,  koopt hij een bootje. Hij gaat er mee varen om te vissen. In die periode gaat Martine trouwen, is hij vaak alleen en hij krijgt weer eens ruzie met andere mannen uit de jachthaven. Hij gooit een petroleumlamp naar hun zeilboot.

Martine gaat trouwen en natuurlijk zoekt de verteller ruzie met een van de gasten op de bruiloft (een homo). Hij zoekt bij thuiskomst ruzie met Trudy omdat ze haar dochter met zo’n lul heeft laten trouwen. Hij begint aan het bier.

De relatie met Dimphy gaat steeds slechter. Hij wordt ook jaloers op al die mannen die bij haar thuis in de keuken worden geknipt. Hij wil dat ze ermee kapt. Het duurt daarna niet lang of ze is weggelopen met Wesley. De verteller probeert haar via Angela te achterhalen. Op slinkse wijze weet hij Angela’s adres te krijgen en dan ziet hij Wesley uit haar woning komen. Bingo. Vrouwen als Dimphy keren vaak terug bij hun foute man, omdat ze denken dat de relatie  altijd kan verbeteren. Dimphy komt terug. Hij koopt een crossfiets voor Wesley, maar die wordt op straat afgepakt door jonge gasten. De stiefvader leert de jongens (buitenlanders) een lesje. Als Wesley bij de ruzie die daarover ontstaat voor zijn moeder opkomt, neemt de verteller een besluit. Hij vertrekt en rijdt naar Petra van de paarden: hij wil bij haar in huis komen. Ze weet niet of ze het wel een goed besluit vindt, maar hij dwingt het af.

Hij wordt later een keer wakker na een alcoholavontuur in zijn caravan in Wijk aan Zee, hij zit onder poep, pies en kots. Als hij weer naar huis gaat, zijn Dimphy en Wesley vertrokken. Het hele huis is vernield. Hoer staat er op de muur geschreven. De slangen zijn weer eens langs geweest. Hij wacht ook nog een poosje (sterk vervuild) in de caravan voor hun huis, maar het vertrek van de twee  is definitief. Zelf zit hij onder het bloed. Heeft hij zich gesneden met het zakmes van Wesley of heeft Wesley met het Zwitserse zakmes toegetakeld?

In het laatste hoofdstuk zitten we in de tijdlaag van Trudy. De verteller heeft in de afgelopen periode  een prostaatkwaal overwonnen. Hij heeft een nieuwe game gekocht die Wesley heeft gemaakt (Back Home). Een bewaker zit er in een caravan voor een huis  en die maakt alle spelers dood als je op “Clean” drukt.

Trudy wordt ziek en de verteller gaat haar bezoeken in het ziekenhuis. Altijd is Martine erbij: die blijft tot hij weg is. Ze vertrouwt hem blijkbaar niet met haar moeder. Na het bezoek gaat hij naar het café van vroeger, Café Huizinga. Hij koopt van de handelaar een bedeltje (kat) met ketting voor Trudy. Er komt een vrouw naast hem zitten die zich voor hem interesseert. De dag daarna komt ze weer bij hem zitten. Zij  vraagt of hij haar naar huis wil brengen. Hij stemt erin toe. Het is een oppervlakkige vrouw die de leesmap leest, geen computer heeft en alleen maat tv kijkt. De geschiedenis lijkt zich te herhalen. Vrouw valt weer voor foute man. De cadeautjes (ketting en bedeltje) zal hij aan haar geven.

Personages

Trudy

Trudy is een Indische vriendin van de verteller. Ze heeft veel plezier in haar katten en de verteller heeft er veel plezier in als de katten doodgaan. Haar dochter Martine let goed op wat er in de relatie gebeurt. Trudy lijkt al net zo naïef als Dimphy. Ze wordt aan het einde van de roman ziek en waarschijnlijk verlaten voor een volgend slachtoffer.

Wesley

Wesley is twaalf jaar als de verteller in zijn leven komt. Die vindt het maar een sukkel en wil hem harden. Wesley heeft daar geen behoefte aan. Hij zit het liefst achter zijn computer. Hij gaat soms met de verteller mee (bijvoorbeeld vissen). Maar als ze verdwenen zijn, wordt hij een computerfreak die spelletjes met geweld maakt waarin een personage overeenkomsten vertoont met zijn stiefvader. In feite is dit een spiegeling. Walter van den Berg schrijft een roman over zijn stiefvader en Wesley projecteert de geweldpleger in een spelletje.

Dymphy

Dymphy is een aardige vrouw die acht jaar ouder is dan de verteller (42). Haar man is twee jaar dood en ze wil weer een man in huis. Ze bedoelt het goed, maar kan helemaal niet tegen haar nieuwe vriend op. Als ze hem corrigeert of als hij gedronken heeft, krijgt ze slaag. Het duurt wel een tijdje (meer dan twee jaar) voordat ze uit zijn leven verdwijnt. Ze neemt Wesley mee, maar keert later toch weer terug in de hoop op beter. Ze lijkt me eigenlijk een erg simpele vrouw. Ze wonen ook in een achterstandswijk. Op het laatst wordt haar hele huis verbouwd. Dan nemen ze voorgoed de benen.

De verteller

De verteller is 34 als hij bij Dimphy aanklopt. Hij heeft wel een zwak voor de zwakke Wesley en tegen hem vertelt hij eigenlijk zijn levensverhaal in de vorm van een biecht. Het is een erg foute man, die charmant kan overkomen bij de vrouwen. Hij weet hen te versieren en ze trappen er allemaal in. Maar als hij wat gaat drinken of wordt tegengesproken, dan komen er grote problemen (hij begint dan slangen te zien). Hij kan zijn handjes niet thuishouden. Op een zeker moment hebben Wesley en Dimphy er genoeg van en verdwijnen uit zijn leven. Daarna heeft de verteller weer enkele relaties tot hij bij Trudy komt. Ook bij haar vergeet hij zich wel eens. Haar dochter Martine probeert hem in de gaten te houden. Als Trudy ziek wordt, gaat hij alweer naar een nieuwe relatie uit café Huizinga. De geschiedenis herhaalt zich dus.

Quotes

"Luister, zei Dimphy, ik wil niet hebben dat je rijdt met een slok op als je Wesley bij je hebt. Ze benadrukte haar woorden door met haar wijsvinger in het tafelblad te prikken. Wat je doet als je alleen bent kan me niet schelen, rij je maar te pletter tegen een boom, maar niet met mijn zoon in je auto. Ik knikte. Dat klinkt heel hard." Bladzijde 34

"Ik kocht je brandstichtspelletje en ik dacht dat ik dat schijfje alleen maar in die computer hoefde te steken, maar Martine moest me helpen om het allemaal voor elkaar te krijgen. Ze zei dat ze ook nooit zulke spelletjes had gespeeld, alleen mijnenveger, zei ze, dus ze moest een beetje uitzoeken hoe het werkte, en uiteindelijk werkte het en zat Martine dat spelletje te spelen." Bladzijde 68

"Ik zei het in bed tegen je moeder. Dat ik een caravan wilde zoeken, een kleintje, en die in Wijk aan Zee neerzetten. Voor de weekenden. Je moeder zei dat ze geen idee had hoeveel een caravan moest kosten en dat ze niet wist of het verstandig was om — Het is voor die jongen, zei ik. Die jongen zit de hele week binnen als ie uit school komt. En maar achter die computer, en maar boekjes lezen. " Bladzijde 121

"Toen dat ene spelletje van jou uitkwam, Be the Monster, was ik daar helemaal niet blij mee, maar dat begrijp je wel. Monsterpunten verzamelen door vrouwen te slaan, en bonuspunten als je hun kinderen in bed liet plassen. En dan met die monsterpunten dingen kopen waarmee je je poppetje enger kreeg. Ik kon er wel om lachen,[ ..]maar je liet de moeder zo volledig onschuldig zijn, zo volledig slachtoffer." Bladzijde 165

"Ik had de slangen een tijd niet gezien maar de slangen kwamen. Dimphy zat naast me omdat ik zei dat ze daar moest zitten en jij zat tegenover ons en het was laat en je zat te wiegen en ik zag de slangen en ik wist dat ze er niet echt waren godverdomme maar ze waren er, ze waren er en ik zei het en ze begreep me niet en ze verdiende een tik " Bladzijde 179

Thematiek

Liefdesrelatie: problemen/ echtscheiding

Sommige vrouwen zoeken soms foute mannen. Macht erotiseert namelijk en sommige mannen hebben het imago van de slechterik, wat ook aantrekt. Denk bijv. aan de uitstraling van Badr Hari. In dit boek papt de verteller aan met eenzame vrouwen: hij weet hen in hun zwakheden te raken en zorgt ervoor dat ze in zijn macht komen. Hij verwent hen eerst, maar krijgt daarna zoveel macht over hen dat ze niet meer voor hun mening durven uit te komen. Zo gauw ze dat doen, krijgen ze een lichamelijke afstraffing. Toch komt Dimphy nadat ze al een keer is weggelopen weer terug bij hen. Er treedt namelijk ook een soort verslaving aan dat soort mannen op.

Motieven

Leugens en bedrog

Omdat de verteller soms twee vrouwen tegelijk heeft, moet hij wel liegen en bedriegen. Ook zit hij in de foute handel (gestolen spullen (computer, sieraden), paardenhandel). Daarover kan hij natuurlijk ook niet de waarheid spreken.

Machtsverhoudingen

De verteller oefent macht uit op zijn omgeving. De vrouwen durven niet voor hun eigen mening op te komen. Doen ze dat toch, dan krijgen ze een tikkie.

Zinloos geweld

De verteller is een geweldpleger. Hij kan niet tegen kritiek en ook niet tegen alcohol. Hij raakt in zo’n situatie de controle over zijn lichaam kwijt en begint er meestal op los te slaan.Dat doet hij ook enkele keren in een kroeg en zelfs zijn buurman slaat hij in zijn gezicht als hij ruzie zoekt vanwege de drank.

Alcoholproblemen

De verteller kan niet tegen drank, maar hij kan de drank ook niet laten staan. Als hij veel drinkt, komen er slangen in zijn hoofd en raakt hij de grip op de situatie kwijt. Hij begint dan te slaan.

Trivia

De stiefvader van Walter van den Berg zelf had ook losse handjes. Hij besefte later pas dat zijn moeder door hem werd geslagen. Hij heeft er nu een boek over die periode geschreven.

Titelverklaring

De titel komt in een bepaalde variant in de roman voor. Het komt er eigenlijk op neer dat de hoofdpersoon een excuus  verzint voor zijn eigen handelen. Je kunt het als stiefvader nooit goed doen. Van de man die er niet meer is, kun je het nooit winnen, omdat je immers de concurrentiestrijd niet meer kan aangaan. De vader van Wesley is al twee jaar dood. Hij wordt natuurlijk rooskleuriger afgeschilderd dan hij was. Van zo’n man kun je niet winnen. Er wordt weinig over de dode vader verteld. Wel weet Wesley een keer te vertellen dat hij vroeger op de grote vaart zat en dat hij speciaal voor Wesley aan wal was gekomen.
(Blz. 178). Bij een van de laatste ruzies tussen de verteller en Dimphy gooit hij een aansteker door de lijst van een  foto van haar overleden man.
(Ja, is dat erg? En je  vindt  het  niet erg dat ik de hele  tijd moet kijken naar een foto  van een man waar ik het nooit van kan winnen? Omdat ie dood is? Omdat ie godverdomme dood is? Jullie held? Jullie godverdomde held? Kan je je indenken hoe vernederend dat is? -blz. 182 )

Structuur & perspectief

De roman wordt onderverdeeld in 17 niet-getitelde en niet-genummerde hoofdstukken. Alleen aan de vetgedrukte typografie kun je zien dat er een nieuw hoofdstuk begint. Er zijn twee verhaallijnen: de relatie die de verteller heeft gehad met Dympne en haar zoon Wesley. Deze relatie speelt zich in ieder geval af voor 2002, omdat er nog over guldens gesproken wordt. De andere verhaallijn is de relatie die de verteller heeft met Trudy. Dit speelt zich in ieder geval na 2002, want er wordt geschreven over euro's. Deze hoofdstukken in de tijdlijnen  wisselen elkaar soms af, waardoor er een niet-chronologische structuur is ontstaan. Het verhaal is eigenlijk een lange biecht tegen Wesley. Hij wordt ook steeds met je aangesproken.

De ik-verteller vertelt als achterafverteller in de o.v.t. 

Decor

Er worden geen data en jaartallen genoemd in het boek. Je kunt alleen afleiden uit tekstgegevens dat de relatie met  Dympne  voor 2002 was, omdat er wordt gesproken over “guldens.”. De relatie met Trudy  is na 2002 (euro’s) maar veel verder kon je niet in de analyse. In de eerste relatie is  de verteller 34 jaar, in de tweede relatie heeft hij problemen met zijn prostaat (meestal gebeurt dat bij mannen van middelbare leeftijd). Dat zou kunnen inhouden dat de twee verhaallijnen ver uit elkaar liggen. In een passage zegt tante  Angela dat ze haar zus Dimphy al meer dan 10 jaar niet heeft gezien  en dat dit de schuld is van de verteller. 

Het decor speelt zich af in Noord-Holland. Het grootste deel van het verhaal is Amsterdam het decor, maar de verteller wijkt ook uit naar bijv. Wijk aan Zee waar hij zijn campertje heeft neergezet, omdat hij met zijn stiefzoon Wesley wil gaan vissen in zee.

Stijl

Er is sprake van een typische vertellende stijl, omdat de verteller steeds iets zegt tegen zijn verdwenen stiefzoon Wesley. [“je zei toen”]  Daarnaast hebben we te maken met een verteller die intellectueel niet al te begaafd is en dat vind je terug in de stijl van zijn dialogen. Die is heel kort en direct. Er wordt in de dialogen niet  goed door personages met elkaar geargumenteerd, omdat de verteller per definitie geen tegenspraak duldt.
Een voorbeeld daarvan op blz. 202:
Ze vroeg hoe het me ging.
Ik  zei dat het hetzelfde ging als gisteren.
Ze zei dat ze me gisteren nog niet kende.
Ik zei dat het ging zoals het gisteren ging, en gisteren ging het  goed. 
De barman zette haar drankje neer.
Ga je niet vragen hoe het mij gaat?
Hoe gaat het met jou?
Ze zei dat het goed ging

Slotzin

De volgende dag ging ze mee de katten eten geven. De katten verstopten zich voor ons. Ik vroeg haar of ze hobby’s had. Ze zei dat ze graag tv keek, verder niets. Ik gaf de katten eten en toen voelde ik het doosje met de ketting en de gouden kat in mijn jaszak zitten. Ik zei dat we eerst ergens een uitsmijter zouden gaan eten, en dat ik daarna een cadeautje voor haar had.

Beoordeling

Een roman waarvan ik me afvraag of de door de schrijver gekozen structuur wel zo goed bij de inhoud past. De roman is in feite één lange biecht tegen een van de personages door de geweldpleger en ik vraag me af waarom het verhaal van een relatie die de man jaren later heeft (met Trudy) interessant zou zijn voor de stiefzoon van jaren daarvoor. Je moet bovendien als lezer goed in de gaten houden in welke tijdlaag en welke relatie je verzeild bent geraakt. De inhoud, een gewelddadige man die zijn partners slaat, is ook al niet erg leuk om te lezen, maar wanneer Walter van den Berg er een autobiografische dekking aan geeft, is het waarschijnlijk meer een poging de tragiek van het geweld van zich af te schrijven.

Ik vind het niet een heel sterke (derde) roman van de jonge schrijver, wat deels door de nare inhoud en deels door de stijl (voortdurend het aanspreken van de stiefzoon Wesley met “jij” terwijl je weet dat die stiefzoon niet in de ruimte is waar de verteller het verhaal opbiecht)  wordt veroorzaakt. Het boek  mag mijns inziens wel op de literatuurlijst, maar er zijn niet zoveel boeken in de Nederlandse literatuur die “geweldplegen” als thema hebben (Tim Krabbé, Flanagan of het Beest).

Niveau is twee punten op onze lijst. Havo- en vwo-eindexamenleerlingen kunnen het misschien wel verstouwen.

Recensies

"Tot ongeveer tweederde van het boek is het kippenvel, met deze lomperik die zich door niemand iets laat vertellen en hard uithaalt als hij een kwade dronk heeft of als \"iets in haar toon of blik\" hem niet bevalt. Maar de roman bestaat alleen uit zijn handelingen, tot uitdrukking gebracht met die gevoelloze toon. Een korte novelle is meer geschikt als het hoofdpersonage allang is afgerond, en er geen andere invalshoeken komen om de roman op sterkte te houden." http://www.nu.nl/boek/360...niet.html

"Van den Bergs duistere psychologische tekening is van binnenuit, hij is wars van vervalsende termen en stempels. Vals, want die suggereren het primaat van de rationaliteit en zulke geruststelling bestaat niet als het irrationale vrij baan krijgt. Aan feelgood doet hij terecht niet. Die jongen is voor het leven getekend en de kerven blijven. Zoiets blijkt, indirect, als de man later op het internet surft naar levenstekenen van de jongen, van wie hij nog steeds houdt." http://www.vn.nl/Boeken/R...e-niet.htm

"Wat me opvalt aan dit boek is dat de vorm en inhoud prachtig op elkaar aansluiten. Dat is knap werk van de auteur. De stijl is sober (zonder opsmuk) en de monoloog bestaat uit korte zinnen. Geen metaforen, geen bespiegelingen. Het past goed bij het karakter van de verteller: rechtlijnig, berekenend en apathisch. Daarom is het boek ook zo spannend: het laat je niet los, je wilt weten wat er gebeurt. De verteller heeft je 200 pagina’s lang in zijn benauwende greep." http://www.ingeleest.nl/r...n-je-niet/

"an den Berg schrijft een schokkerig soort proza. Korte, niet soepele zinnen volgen elkaar in staccato op. Dan komt er weer een stuk met langere beschrijvingen. Ook de interpunctie helpt. Doordat de schrijver in dialogen niet de gebruikelijke aanhalingstekens gebruikt, is niet altijd duidelijk of het om gesproken tekst of om gedachten gaat. Op die manier speelt hij op een sterke manier met het begrip van de lezer. Hij zweeft als het ware tussen de personages. Van dode mannen win je niet kiest het perspectief van de dader om onontkoombaar helder te maken wat voor klootzak dat is. Een navrant en sterk boek." http://recensieweb.nl/rec...-de-dader/

"Juist door het niet te beschrijven, voel je des te meer de dreiging die er vanuit gaat. Het zijn de korte zinnen en het sobere taalgebruik waarmee Walter van der Berg een geloofwaardig personage weet te creëren. In positieve zin werd ik ook verrast door het strak vasthouden aan het perspectief van de verteller. Er wordt niets verklaard, er zijn geen jeugdtrauma die opgehelderd worden. Je leest alleen maar hoe de verteller tegen de gebeurtenissen aankijkt. Van dode mannen win je niet is vanaf de eerste tot de laatste veelzeggende zin gewoon goed geschreven. Dat is wat het boek bijzonder maakt. " http://curledupbook.blogs...n-win.html

Bronnen

Interview met de schrijver op zijn eigen weblog over de autobiografische kant van de roman.

http://vandenb.com/archiv...in-je-niet

Overhoor jezelf