Feitelijke gegevens

• 1e druk, 1982
• 275 pagina's
• Uitgeverij: Artemis & co

Flaptekst

Eerste zin

Zeg 't maar nooit tegen iemand dan God. 't Zou je mammies dood zijn.

Samenvatting

Celie is veertien als ze voor het eerst wordt verkracht door haar vader. Ze krijgt meerdere kinderen van hem die worden weggehaald en na de dood van haar moeder doet ze haar uiterste best om haar zusje Nettie te beschermen, die ook ten prooi dreigt te vallen aan de lusten van hun vader. Omdat ze niemand heeft om mee te praten, lucht ze haar hart in brieven aan God.

Op haar twintigste loopt Nettie weg van huis en wordt Celie gedwongen te trouwen met een man die ze alleen kent als Mister; hij is ouder dan zij, wilde aanvankelijk Nettie en heeft drie kinderen. Hij slaat en verkracht haar zo vaak dat ze de tel kwijtraakt, maar ze leert al snel dat de beste manier om zo min mogelijk last te krijgen, is door hem in alles te gehoorzamen.

Misters zoon Harpo neemt Celie in vertrouwen over zijn verliefdheid op de brutale Sofia: ondanks Misters afkeuring trouwen ze en krijgen vijf kinderen. De blueszangeres Shug Avery wordt Celies idool, maar blijkt behoorlijk gemeen te zijn als ze door ziekte bij Celie en Mister komt logeren. Celie ontdekt dat Mister en Shug minnaars zijn, maar de twee vrouwen sluiten geleidelijk aan toch vriendschap en Shug belooft ervoor te zorgen dat Mister zijn handen thuis zal houden.

Het huwelijk van Sofia en Harpo loopt op de klippen doordat ze hem weigert te gehoorzamen en zich niet laat slaan.  Op een dag gaat ze bij hem weg en neemt de kinderen mee. Harpo maakt van hun huis een kroeg die bekend wordt doordat Shug er gaat optreden en krijgt een relatie met de jonge en naïeve Mary Agnes, die hij Piep noemt. Pas maanden later laat Sofia haar gezicht weer zien, aan de zijde van een nieuwe liefde, een bokser. Kort daarna wordt ze gearresteerd en veroordeeld tot twaalf jaar cel doordat ze de burgemeester en zijn vrouw beledigde. De gevangenisstraf verandert gelukkig in een baan als dienstmeisje voor de burgemeestersvrouw.

Shug gaat weer naar huis en keert na een aantal jaar terug, getrouwd met een man die Grady heet. Zij en Celie kussen en vrijen met elkaar en Celie wordt verliefd op Shug. Dankzij hulp van Shug wordt Piep zangeres en gaat ze er met Grady vandoor.

Celie ontdekt dat Mister jarenlang brieven van Nettie heeft achtergehouden. Ze komt er eindelijk achter wat er al die jaren met haar zusje is gebeurd. Nettie werd als dienstmeid aangenomen bij een domineesgezin waar toevalligerwijs ook Celies zoon en dochter worden opgevoed (de kinderen die bij haar zijn verwekt door haar vader toen ze nog een jong meisje was). Samen met dit gezin ging Nettie als zendeling naar Afrika om te helpen met de opbouw van een school. Toen de bevolking in opstand begon te komen tegen de blanke overheersing, brokkelde de band tussen Nettie, de dominee Samuel en zijn vrouw Corrine langzaam af omdat men ging denken dat de kinderen eigenlijk van Samuel en Nettie waren. 

Op die manier ontdekte Nettie dat haar en Celies vader eigenlijk hun stiefvader is: hun biologische vader was een winkeleigenaar en werd door boze klanten gelyncht vlak na de geboorte van Nettie. Hun moeder hertrouwde snel met Alfonso, hun stiefvader. Hij bracht Olivia en Adam, Celies kinderen, na hun geboorte naar Samuel en zei dat hun moeder te ziek was om voor ze te zorgen. Samuel dacht bij zijn eerste ontmoeting met Nettie dat zij de moeder van de kinderen was.

Corrine overleed en Nettie en Samuel gingen samen met de kinderen terug naar Engeland. Daar trouwden ze: door de dreiging van oorlog en de opstand van de bevolking was het in Afrika niet meer veilig. Toch gingen ze op een gegeven moment terug naar Afrika, waar Tashi - het beste vriendinnetje van Olivia en het meisje op wie Adam verliefd was - spoorloos verdween. Adam ging haar achterna en pas toen hij haar had gevonden en een aanzoek had gedaan, konden ze voorgoed terugkomen naar Engeland.

Intussen, terwijl Netties levensverhaal zich in haar brieven ontvouwt, gaat Celie samen met Shug naar Memphis. Shug verdient geld met haar optredens en Celie met het maken van broeken.  Kort na de verhuizing komt Celie erachter dat Alfonso - die ze onlangs nog had opgezocht en die net met een vijftienjarig meisje getrouwd bleek te zijn - is overleden. Celie erft zijn huis en de winkel die van haar echte vader was: ze trekt in het huis om het op te knappen en bij haar terugkeer biecht Shug op dat ze ervandoor gaat met een negentienjarige knul.

Terwijl Shug afwezig is, bloeit er weer iets op tussen Celie en Mister. Net als hij haar weer ten huwelijk heeft gevraagd, keert Shug terug.  Celie heeft intussen een brief ontvangen waarin staat dat Nettie dood is, maar dit gelooft ze niet - en terecht, want tot haar grote geluk staat haar lang verloren zus op een dag plotsklaps met haar gezin voor Celies neus.

Personages

Celie

Celie raakt als meisje van nog maar veertien al ernstig beschadigd doordat ze door haar (stief)vader misbruikt wordt. Ze groeit op tot een vrouw die geen vertrouwen heeft in de goedheid van de mens, eraan gewend is zich te voegen naar de dominantie van mannen zonder te weten hoe ze van het leven moet genieten. Ze is sterker dan ze zelf door heeft door de levenslessen die ze gaandeweg leert. Celie verwacht niets van het leven, cijfert zichzelf weg om het juiste te doen en de mensen te dienen die hoger zijn dan zij, maar hoe ouder ze wordt, hoe meer ze over zichzelf en over de ware betekenis van leven en liefde te weten komt. Ze heeft een hart van goud, is eerlijk en liefdevol en als ze eenmaal genoeg vertrouwen in zichzelf heeft, is ze ook verrassend sterk in staat om te vechten voor wat écht juist is.

Nettie

Nettie is Celies jongere zusje, de slimste van het gezin die wegliep van huis om aan een huwelijk te ontkomen. Ze heeft het grootste gedeelte van haar leven doorgebracht in het gezelschap van missionarissen in Afrika, waar ze niet alleen heel veel over de wereld te weten is gekomen, maar zich ook heeft ontpopt tot een warme, liefdevolle vrouw die alles doet om het leven beter te maken voor degenen van wie ze houdt. Ze is van nature verstandig, weet goed wat ze wil en is niet bang om daar voor op te komen, maar ze vindt het moeilijk om mensen pijn te doen en ze is ook niet ongevoelig voor wat andere mensen van haar denken, maar als het erop aankomt weet ze het grote belang te scheiden van haar eigen gevoelens en wensen.

Shug Avery

Shug is een beroemde blueszangeres die erg populair, maar ook behoorlijk omstreden is in het Zuiden. Ze is een pittige tante en een oude vlam van Mister, en daarom komt ze als ze ziek is bij Mister en Celie thuis. Tussen haar en Celie bloeit een bijzondere band op en de levenslustige, brutale Shug leert Celie veel over zichzelf en over het leven. Shug is absoluut niet op haar mondje gevallen, is zelfverzekerd en niet bang om tegen de wensen van mannen in te gaan. Ze wil het allerliefste met volle teugen van het leven genieten, ook al doet ze daarmee sommige mensen verdriet, ze is bereid hard te vechten voor de mensen van wie ze houdt en die het moeilijk hebben. Shug heeft erg veel liefde te geven en het maakt haar eigenlijk niet uit wie die liefde ontvangt.

Mister

Mister - zijn voornaam is Albert - is Celies echtgenoot en ook de meest dominante man in haar leven, degene die alles over haar te zeggen heeft. Hij slaat en verkracht haar regelmatig, behandelt haar als zijn slaaf en gaat ervan uit dat alles om hem draait. Mister houdt jarenlang brieven van Nettie achter omdat hij zo egoïstisch en egocentrisch is. Hij is absoluut niet beschaafd, maar als het om Shug gaat blijkt hij eigenlijk een heel klein hartje te hebben en gaandeweg beseft hij wel wat hij wel en niet hoort te doen als man.

Corrine & Samuel

Corrine en Samuel zijn een echtpaar van zwarte missionarissen die, zonder dat ze dat weten, de kinderen van Celie hebben geadopteerd en voor wie Nettie gaat werken om dicht bij haar neefje en nichtje in de buurt te zijn. Ze zijn vriendelijk en warm, bieden Nettie een thuis en de gelegenheid om haar horizon te verbreden en beschouwen haar gaandeweg als familie. God en het geloof zijn erg belangrijk voor hen, net als naastenliefde en het verspreiden daarvan - maar als puntje bij paaltje komt, vinden zij (of in ieder geval Corrine) het ook wel erg belangrijk hoe andere mensen naar hen kijken en wat zij vinden.

Quotes

"Laat niet over je lopen, zegt Nettie. Laat zien wie de baas is. Hun, zeg ik. Maar ze gaat door. Je moet vechten. Je moet vechten. Ik weet niet hoe. Ik weet enkel hoe ik in leven moet blijven." Bladzijde 25

"O, Celie, er zijn op deze wereld gekleurde mensen die willen dat we leren! Dat we ons ontwikkelen en tot beter inzicht komen! Ze zijn niet allemaal zo gemeen als pa of Albert, of zo moedeloos als Ma. Corrine en Samuel hebben een fantastisch huwelijk. Hun enige zorg in het begin was, dat ze geen kinderen konden krijgen. En toen, zeggen ze, heeft 'God' hun Olivia en Adam gezonden. Ik wou zeggen. 'God' heeft jullie hun zusje en tante gezonden, maar ik heb het niet gedaan. Ja, hun kinderen, door 'God' gezonden, zijn jouw kinderen, Celie. En ze worden grootgebracht met liefde. Christelijke naastenliefde en kennis van God. En nu heeft 'God' me gezonden om over ze te waken, om ze te beschermen en lief te hebben. Om alle liefde die ik voor jou voel aan hen te kunnen geven. Het is een wonder, vind je niet? Iets dat je ongetwijfeld niet zult kunnen geloven. Maar aan de andere kant, als je kunt geloven dat ik in Afrika ben, en dat ben ik, kun je alles geloven. Je zusje, Nettie" Bladzijde 136

"Luister, God houdt van alles waar jij van houdt - en van nog 'n hele hoop meer waar jij niet van houd. Maar hij wil vooral graag bewondering. Is God dan ijdel? vraag ik. Nee, zegt ze. Niet ijdel, wil alleen mooie dingen met anderen delen. Denk dat 't de pest in krijgt als je langs 'n veld loopt en de kleur paars geeneens ziet." Bladzijde 195

"En dan, net als ik weet dat ik zonder Shug ook tevreden kan zijn, net als Mr. - me weer ten huwelijk heb gevraagt, dit keer zowel in de geest als in 't vlees, en net nadat ik gezegd heb Nee, ik hou nog steeds niet van kikkers, maar laten we vrienden zijn, schrijft Shug me dat ze thuiskomt. Tja. Da's nou echt 't leven. Ik blijf heel kalm. Als ze komt ben ik blij. Als ze niet komt ben ik tevreden. En dan bedenk ik dat dat de les is die ik moest leren." Bladzijde 269

Thematiek

Seksualiteit

Seksualiteit is het belangrijkste thema van het boek, omdat hoofdpersoon Celie op dit front erg beschadigd is. Ze werd al op jonge leeftijd regelmatig door haar vader verkracht en heeft nooit uit liefde met een man samen kunnen zijn, ook niet met haar echtgenoot - die haar net zo hard dwong als haar vader. Pas wanneer ze Shug Avery ontmoet, begint ze haar eigen lichaam en daarmee ook haar eigen identiteit en verlangens te ontdekken. De ongelijke relatie tussen man en vrouw staat bovendien ook centraal: de ondergeschiktheid van vrouwen in de ogen van mannen en hoe zij hieraan proberen te ontkomen, wat door de vrouwen in dit boek gebeurt onder leiding van Shug.

Vrouwenproblematiek

De hoofdpersonen van het verhaal zijn vrouwen, en dan vooral vrouwen die zich in een moeilijke positie bevinden. Het verhaal gaat grotendeels - ook impliciet - over hun strijd voor rechten, voor eigenwaarde en voor het mogen staan op hun eigen strepen. Celie probeert met hulp van Shug haar plek te vinden in een mannenwereld en haar vrouwzijn te omarmen als een sterk punt in plaats van als een zwakte. Shug is een vrouw die zich niet laat domineren door mannen en Sofia voegt zich absoluut niet naar het beeld dat vrouwen over het geheel genomen zwak zijn. Nettie is degene die er als vrouw in slaagt om iets voor de wereld te betekenen.

Motieven

Discriminatie en racisme

Het conflict tussen zwarten en blanken is een pijnlijk, maar erg belangrijk thema in het verhaal, vooral in de brieven van Nettie aan Celie. Daarin komt naar voren dat de mensen op het Afrikaanse eiland waar ze werkt, steeds meer in opstand komen tegen de blanke dominantie en dat roept weer veel vragen op over wat nu eigenlijk juist is op dit gebied.

Brieven

Brieven vormen een belangrijk deel van het verhaal en dat komt steeds weer terug: aanvankelijk schrijft Celie brieven aan God om haar hart te luchten over alles wat er gebeurt. Daarna ontdekt ze de brieven die Nettie aan haar schreef en die weer een bijzondere band tussen hen creëren, en dan gaat ze in plaats van aan God, brieven aan Nettie schrijven.

Motto

Doe me voor hoe jij 't doet

Doe me voor hoe 't moet

- Stevie Wonder

Dit motto, een fragment uit een lied van Stevie Wonder, is waarschijnlijk gekozen omdat hoofdpersoon Celie er in het boek veel moeite mee heeft te bepalen hoe ze haar leven zou moeten leiden en haar vriendin/grote liefde Shug haar laat zien hoe ze moet genieten en hoe ze zou moeten denken.

Opdracht

Aan de Geest:

zonder wiens hulp

dit boek

noch ik

zouden zijn

geschreven.

De opdracht is gericht aan God, wat aangeeft dat Alice Walker erg gelovig is en bovendien dankbaar dat Hij haar de kracht heeft gegeven om te bestaan en het verhaal te vertellen.

Trivia

In oktober 2013 werd er een documentaire uitgezonden over de relatie tussen Alice Walker en haar dochter Rebecca.

Het boek is in 1985 verfilmd met Whoopi Goldberg en Oprah Winfrey in de hoofdrollen.

Titelverklaring

De kleur paars is een letterlijke vertaling van de oorspronkelijke Engelse titel, The color purple. De betekenis hiervan in het boek is echter lastiger te herhalen, aangezien je tot minstens halverwege moet lezen om erachter te komen waarop het is gebaseerd. Het is een verwijzing naar Shugs waarde om te genieten van het leven, om aandacht te hebben voor al het moois om je heen en God te danken voor de simpele dingen die het leven, hoe zwaar je het ook hebt, mooi te maken - zelfs zoiets simpels als de kleur paars.

Structuur & perspectief

De structuur van het boek is enigszins opmerkelijk: het zijn namelijk geen echte hoofdstukken, maar brieven, zo'n 90 stuks maar liefst. De structuur is daardoor enigszins lastig te ontwarren: het verhaal wordt namelijk verteld uit twee perspectieven in de ik-persoon. Enerzijds is er Celie, die vertelt hoe het haar vergaat vanaf haar veertiende tot ongeveer haar veertigste, en anderzijds zijn er de brieven van Nettie uit Afrika, die vertelt hoe het haar daar vergaat. Ongeveer halverwege het boek beginnen de brieven en dat markeert ook de structuur: in het begin zien we hoe Celie zich door haar leven heen probeert te worstelen tot ze het bijna niet meer aankan, en dan zijn het de brieven van haar dood gewaande zusje die haar ertoe brengen het heft in eigen handen te nemen, samen met haar grote liefde Shug. In de tweede helft van het verhaal zien we hoe Celie groeit en sterker wordt terwijl ook Netties verhaal zich ontplooit en er veel ontboezemingen worden gedaan, totdat de twee eindelijk weer bij elkaar komen.

Decor

Het verhaal bestrijkt een lange periode, ongeveer vijfentwintig tot dertig jaar: het begint aan het begin van de twintigste eeuw en eindigt als de Tweede Wereldoorlog dreigt uit te breken, dus zo'n twee decennia later. Celies leven speelt zich af in het zuiden van de Verenigde Staten terwijl Nettie voornamelijk in Afrika woont en leeft: een wereld van verschil dus, bijna letterlijk. Het is een tijd en ook een plaats waar veel verandert en die veranderingen spelen een grote rol: de blanke overheersing is in zowel Afrika als het Zuiden erg prikkelbaar en tegelijkertijd lijkt het allemaal geleidelijk aan gemakkelijker en mogelijker te worden, vooral voor vrouwen: de emancipatie is in volle gang.

Stijl

Alice Walker is inmiddels een befaamd feminist en politiek activiste en dat schijnt behoorlijk door in haar boek. Haar stijl is bijzonder scherp, krachtig en vooral pijnlijk waarheidsgetrouw: personages gebaseerd op mensen zoals ze toen leefden en verhalen die de levens van mensen vroeger beschrijven. In het verhaal klinkt een vrij sterke politieke mening door over de verschillen tussen zwart en blank en tussen man en vrouw.

Slotzin

En we zijn erg gelukkig. Eigenlijk hebben we ons denk ik nog nooit zo jong gevoelt.

Beoordeling

De kleur paars is een boek dat min of meer een soort vergeten klassieker lijkt: je hoort er niet veel meer over omdat het al behoorlijk oud is en de schrijfster al een tijdje niets meer gepubliceerd heeft. Dat doet echter niets af aan het feit dat het een prachtig boek is. Het verhaal heeft heel veel kracht en puurheid in zich, het vertelt echt een controversieel verhaal en de personages zijn ijzersterk. De manier waarop de schrijfster in de context, in de sfeer is gedoken is zo mogelijk nog sterker: de brieven met veel taalfouten en de diepgaande conversaties en gedachtegangen zijn prachtig, bijna pijnlijk levendig beschreven. Het is jammer dat het hier en daar wel enigszins langdradig is en dat er veel dingen beschreven worden die er niet toe doen, waardoor het verhaal vertraagt en het wat minder interessant wordt, want voor de rest is het een juweeltje van literatuur.

Recensies

"De bijzondere schrijfstijl van Alice Walker is zo levensecht dat de personages in dit boek tot leven lijken te komen wanneer je de brieven leest." http://www.chicklit.nl/p/...leur_paars

"What makes Miss Walker\'s exploration so indelibly affecting is the choice of a narrative style that, without the intrusion of the author, forces intimate identification with the heroine." http://www.nytimes.com/bo...color.html

"The book has been called a feminist fable but that is to underestimate its complexity: this is a novel that deserves multiple readings. The personal address of the letters brings the reader into Celie’s private world and we participate in her journey." http://www.bookdrum.com/b...eview.html