Feitelijke gegevens

• 2012
• 256 pagina's
• Uitgeverij: New Book

Flaptekst

Eerste zin

“Toen Walter Süskind het nieuws hoorde, dacht hij meteen aan zijn vrouw en zijn dochtertje.” (blz. 7)

Samenvatting

Walter Süskind werkt in de januarimaand van 1942 bij de Hoogovens, maar hij wordt ontslagen, omdat hij een jood is en schuld draagt aan een niet-gehaald productiecijfer. Zijn baas Vermeulen vindt het erg. Wanneer Walter Süskind naar huis rijdt, denkt hij na over de periode dat hij in Duitsland woonde en naar Nederland vluchtte, omdat de nazi’s in Duitsland aan de macht kwamen. Hij en zijn vrouw voorzagen grote ellende. Ze wonen in een klein dorp maar drie maanden later (voorjaar ’42) zijn ze in Amsterdam terecht gekomen. Voor joden is er al veel verboden.

Bij een voorstelling in de Hollandsche Schouwburg wordt een pianist opgepakt en Walter neemt zijn plaats even in. Hij is er even later getuige van dat een joodse man in elkaar geslagen wordt, als hij zich verzet bij een arrestatie. Er zijn namelijk joden die al worden opgeroepen om naar de Arbeidseinsatz in Duitsland te worden vervoerd.
Ook Walter Süskind en zijn vrouw en kind staan al op de lijst, maar met hulp van zijn joodse relatie Sluzker weet hij nog even uit de handen van de Duitse bezetter te blijven. Deze man wil Walter Süskind bij de Joodsche Raad halen. Die krijgt namelijk van de Duitsers de opdracht om via de Hollandsche Schouwburg enkele duizenden joden naar Duitsland af te voeren. Walter twijfelt of hij dat zou moeten doen, maar zijn vrouw Hanna wil dat hij het gezin redt en op die manier kunnen ze vrijstelling (ein Sperre) krijgen. Walter zal de acties gaan leiden. Hij maakt in zijn functie kennis met de Duitser Aus der Fünten, een man die niet gelukkig is en dat bewijst door zijn flinke drankinname. Die is bovendien bang voor zijn superieur Willy Lages die erop hamert om de aantallen opgepakte joden te halen, anders zal hij naar het Oostfront verdwijnen.
Intussen wordt het gezin van Waterman (de man die op straat in elkaar geslagen was) verder van elkaar gescheiden. Moeder wordt makkelijk opgepakt. Broertje Simon en zusje Roos weten echter te ontvluchten.

De eerste joden komen in de Schouwburg aan. De problemen beginnen meteen. Op een gegeven moment komt mevrouw Waterman haar lichaam aan Walter aanbieden om een vrijstelling te krijgen. Walter weigert, maar weet dat hij iemand op transport zet. Hij worstelt steeds met dat dilemma. De kinderen zwerven een dag op straat rond en gaan dan terug naar huis, maar ze worden later opgepakt door de “verhuizers” die de huizen van joden komen leeghalen Walter wil de joodse kinderen uit de Schouwburg houden en brengt ze onder in een crèche van mevrouw Pimentel, die daartegenover ligt. Daar zitten ook enkele joodse verpleegkundigen. De wanhoop van de opgepakte joden is groot: een vrouw springt van het dak, een ander neemt een cyaankalipil in.

Een joodse medewerker Felix probeert de persoonsbewijzen te vervalsen, maar het komt uit. Aus der Fünten roept Walter Süskind ter verantwoording. Hij moet toekijken hoe zijn medewerkers worden gestraft. Aus der Fünten haalt een keer zijn broer Helmut op: die draagt een leren masker, want aan het oostfront is zijn halve gezicht weggeschoten. De mans is erg cynisch over de Duitse verheerlijking van de oorlog. Later verneemt Aus der Fünten dat zijn broer zelfmoord heeft gepleegd.  Intussen wordt hij steeds omgekocht met drank door Walter, die er enkele van zijn diamanten voor inlevert. Walter wil toch iets doen: via Felix komt hij met het verzet in aanraking en er wordt afgesproken dat ze zoveel mogelijk kinderen zullen redden.

Aan de overkant is de crèche, die veel minder streng wordt bewaakt en de kleine kinderen en baby’s worden in zakken afval via de schillenboer, in rugzakken en boodschappentassen langs de soldaten gesmokkeld. Maar daarvoor moeten ook de namen in de archieven worden weggewerkt: een gevaarlijk karwei, maar het verzet weet daarin te infiltreren.

Toch gaan er transporten op weg naar Westerbork. Roos en Simon worden ook uit de crèche gehaald, maar omdat Simon te joods eruit ziet, worden ze door de medewerkers het verzet niet geaccepteerd: ze gaan beiden weer terug. Via de directeur van de kweekschool krijgen ze onderdak in de schuur van de school. Daar worden steeds meer kinderen ondergebracht. Maar de Duitsers (vooral Lages) verlangen steeds meer joden op transport. Zo worden op een keer 13 orkestleden door Süskind opgeofferd in plaats van 13 kinderen. De orkestleden begrijpen het wel, maar het gegeven knaagt aan het geweten van Süskind. Hij krijgt ook nog een uitnodiging om op bezoek te komen op de verjaardag van Aus der Fünten. Hij ontmoet daar hoge officieren (onder andere de directeur van Westerbork, Gemmeker) en het stukje slagroom op de taart voor de ss’ers is een bezoek aan een bordeel waar joodse meisjes werken.

Walter weigert seks met het joodse hoertje Silvie dat hem verder vertelt dat de joden niet naar een werkkamp maar naar een concentratiekamp worden vervoerd waar ze vergast worden. Hij kan het nauwelijks geloven en thuis gelooft Hanna het ook niet. Maar hij waarschuwt de mensen van de Joodse Raad en wil ontslag nemen: zijn geweten kan het niet aan. Sluzker haalt hem echter weer over: dan zullen er nog meer kinderen de dupe worden. 

Roos wordt intussen ondergebracht bij een Friese familie, maar Simon moet achterblijven in de schuur van de kweekschool: hij was in zijn nakie achter haar aan gehold en hij had daarmee Fanny van de crèche in de problemen gebracht. Er zijn schreiende taferelen wanneer Nederlanders joden aanbrengen voor een paar gulden en Walter wordt onvoorzichtig wanneer verpleegster Fanny wordt opgepakt. Hij weet haar te redden met een verklaring van hogerhand en wordt bijna zelf op de trein gezet: een gunstige verklaring van Aus der Fünten (op diens verjaardag gekregen) redt hem voorlopig. Maar Hanna heeft het gehad en wil weg.
De Duitsers doen steeds bizarre dingen. Op een dag besluit Lages 7000 joden extra op te pakken en in één nacht zorgen Walter en zijn medewerkers ervoor dat ze voor iedereen een vrijstellingsbrief tikken. Die fraude kan natuurlijk niet onopgemerkt blijven. De joden komen niet opdagen bij het vertrek en Aus der Fünten schiet een oude jood neer. Maar de beer is los. De hoer Sylvie redt Simon en brengt hem onder in het bordeel. Aus der Fünten laat de Joodse raad oppakken, maar heeft nog niet door dat zijn “vriend” Süskind het verzet organiseert.

Willy Lages haalt hem uit de droom en de Süskinds worden opgepakt, als ze in de kruipruimte van hun huis verstopt liggen. Ze gaan op de trein naar Westerbork. Sylvie zit ook op de trein en zegt dat er in het bordeel veertien kinderen in de kelder/het kolenhok opgesloten zitten en dat ze er niet uit kunnen. Dit is een motief dat vergelijkbaar is met Haar naam was Sarah. Die kinderen moeten worden gered, maar Walter Süskind is zijn macht kwijt.

Dan biedt Hanna zich aan de kampcommandant aan: voor seks en de diamanten die Walter uit Amsterdam mag ophalen, krijgt hij de gelegenheid om nog één dag terug te gaan naar Amsterdam. Walter vindt het verschrikkelijk dat Hanna seks heeft met de commandant, maar gaat toch naar Amsterdam.

Daar heeft Fanny de kinderen via het verzet toch al weten te bevrijden. Walter moet zijn diamanten ophalen, want dat is zijn belofte aan Gemmeker. In het bordeel komt het nog tot een spannende scène wanneer één van de verhuizers het bordeel komt inspecteren en daar de kinderen ontdekt. Maar Fanny en later Walter zorgen ervoor dat hij het geheel niet meer kan verraden.

De student Piet Meerburg biedt Walter een onderduikadres aan, maar Walter heeft beloofd aan Gemmeker dat hij terugkeert naar Westerbork. Dat had hij beter niet kunnen doen, want de kampcommandant heeft zich niet aan zijn belofte gehouden en Hanna en Yvonne op de trein naar Auschwitz gezet. Walter biedt de diamanten aan, die Gemmeker nog aanneemt, maar de situatie laat zoals hij is. In wanhoop zoekt Walter naar wagon 14 waarin zijn vrouw en kind zitten. Hij opent de wagondeur, ziet zijn gezin en rijdt mee naar de kampen.

In het allerlaatste hoofdstuk is Simon onderweg naar zijn zusje Roos. Hij zit in de (goede) trein. Hij ontmoet op het station zuster Fanny en zijn zusje Roos die er welvarend uitziet. Ook Simon heeft een goede onderduiktijd gehad. Hij vraagt of oom Walter er ook is.

Personages

Walter Süskind

Walter Süskind is een Duitse Jood die uit Nazi-Duitsland is gevlucht en in Nederland in het begin nog weinig merkt van de vervolging. Maar in de winter van ’42 begint het toch. Hij wordt ontslagen bij Hoogovens en hij krijgt later te maken met een vrijstelling wanneer hij daar werk tegenover zet. Hij wordt organisator van de deportatie van de joden door de Joodsche Raad. Hij verkeert in een groot dilemma. Om de kinderen te redden moet hij vrienden blijven met de SS’er Aus der Fünten. Anderen zien hem daardoor als een verrader, maar intussen organiseert hij de ontsnappingen van enkele honderden kinderen via de crèche, maar dat kan uiteindelijk niet onopgemerkt blijven. Wanneer hij van Silvie hoort dat de Duitsers de joden naar vernietigingskampen sturen , wil hij opgeven, maar hij blijft er toch werken. Tenslotte kan de fraude niet onopgemerkt blijven en wordt het gezin Süskind opgepakt. Süskind mag door een actie van Hanna nog een keer naar Amsterdam terug om de opgesloten kinderen te bevrijden. Hij is een man die zich aan zijn erewoord houdt en terugkeert, terwijl hem al is meegedeeld dat zijn vrouw naar Auschwitz zal worden vervoerd. Hij laat hen echter niet in de steek.

Hanna Süskind

Zijn vrouw Hanna blijft toch wat op de achtergrond. Ze wil eigenlijk alleen haar gezin redden in de oorlog en zegt dat Walter van zijn vrijstelling gebruik moet maken. Als de grond te heet wordt onder haar voeten, wil ze vertrekken. Maar als ze in Westerbork zitten, offert ze haar lichaam op aan de kampcommandant om te bewerkstelligen dat Walter nog een dag naar Amsterdam kan om de kinderen te redden.

Aus der Fünten

Aus der Fünten is een verschrikkelijke SS’er die de oorlog toch niet goed kan verwerken en alcoholist is geworden. Hij laat zich omkopen met drank. Zijn leidinggevende Lages zet hem steeds onder druk, maar eigenlijk heeft hij het geloof in een Duitse overwinning al lang opgegeven. Zijn broer Helmut is een oorlogsgewonde en die pleegt zelfmoord. Dat verbetert de situatie met Aus der Fünten niet, maar hij ziet niet dat Walter degene is die het verraad pleegt. Lages moet hem dat duidelijk maken. Toch krijg je als lezer af en toe medelijden met hem.

Quotes

"De wagon schokte, de trein kwam weer in beweging. Er viel een complete duisternis over de mensen in de wagon toen ze het station uitreden, de nacht in." Bladzijde 251

"Hij zei dat het een speciaal soort gas was, een enorme uitvinding volgens de Duitsers. Hij noemde de naam zelfs. “Zyklon” nog wat. Denk je dat hij het verzint? We gaan eraan hoor. We gaan er allemaal aan." Bladzijde 152

""Verdomme” zei Aus der Fünten nog eens. “Weet je Walter als we deze verrekte oorlog niet hadden, dan waren we misschien wel vrienden geworden. hè? Goede vrienden!” Walter zei niet wat hij daarvan dacht. In één ding had Aus der Fünten gelijk: wie weet hoe anders hun levens zouden zijn verlopen als ze vrij waren geweest. De oorlog had hen allebei in een houdgreep." Bladzijde 147

Thematiek

Goed en kwaad

In oorlogstijd zijn er altijd mensen die zich proberen tegen het onrecht/ het kwaad te verzetten. Om een optimaal resultaat te bereiken moeten ze daarom dingen doen die anderen als “verraad” beschouwen. Maar ze kunnen niet over hun dubbelrol spreken uit gevaar voor ontdekking. Süskind is zo’n historische figuur van wie pas later na de oorlog bekend is geworden wat zijn rol in de oorlog is geweest. Walter Süskind gaat bij de Joodsche Raad werken om het hachje van zijn gezin te redden. Hij is bovendien van oorsprong een Duitser die het vertrouwen van Aus der Fünten kan winnen. Hij ziet in dat hij niet iedereen kan redden en daarom wordt in latere instantie met hulp van het verzet gekozen voor een systeem waarin kinderen via de crèche van mevrouw Pimentel aan een onderduikadres worden geholpen. Dat systeem lijkt goed te werken, want na de oorlog is bekend geworden dat er ongeveer 600 kinderen op deze wijze zijn gered. Toch werkt Walter mee aan een vernietigingsysteem. Hij heeft grote morele bezwaren: hij moet zijn karakter geweld aan doen om “vrienden” te worden met Aus der Fünten, een alcoholist. Via zijn zwakke punt (de drank) kan Walter, die zijn diamanten daarvoor verkoopt, de SS’er omkopen. Daardoor stelt hij ook zijn eigen leven en dat van zijn vrouw en dochtertje in de waagschaal. Dat levert problemen op in zijn liefdesleven. Maar dat ziet hij ook om zich heen. Vrouwen (o.a. Waterman) zijn bereid tot seks als ze maar op de lijst komen om te mogen blijven. Wanneer Walter van de Joodse prostituee Silvie hoort dat de joden naar vernietigingskampen worden gestuurd, wil hij er meteen mee stoppen. Leden van de Joodsche Raad halen hem toch weer over te blijven, maar het is het begin van het einde. De fraude met 7000 opgeroepen kan niet onopgemerkt blijven. Lages verdenkt Süskind van medewerking eraan, waar Aus der Fünten nog wat naïef is. Ook Walter en zijn vrouw en kind ontkomen er niet aan naar Westerbork op de trein gezet te worden. Omdat Walter hoort dat er nog veertien kinderen in het bordeel in de kelder zitten opgesloten, moet hij volgens zijn moraal terug. terug. In ruil voor seks (Hanna) en diamanten mag hij nog een keer terug. Eigenlijk was dat niet nodig geweest, want de kinderen waren al bevrijd. Tegen beter weten in (het verzet weet al dat zijn vrouw en kind op de lijst van deportatie staan) gaat Walter terug naar Westerbork. Gemmeker houdt zich niet aan zijn woord en Walter besluit in de trein van zijn vrouw te stappen, op weg naar een zekere dood.

Motieven

Zelfmoord

Veel joden plegen in dit boek zelfmoord zodat zij niet het gevaar lopen om gedeporteerd en gemarteld te worden.

Corruptie

Dit gaat voornamelijk over de corruptie van het nazi-regime, maar ook de corruptie van de Joodse raad. Want hoewel de joodse raad de joden probeert te beschermen, moeten zij ook een heleboel joden gedwongen aangeven om zichzelf te redden. Daarom is het bestuur van de Joodse raad corrupt, omdat ze hun gelijken verraden om hun eigen hachje te redden.

Prostitutie

Veel joodse vrouwen zijn bereid om hun lichaam te verkopen om de mogelijkheid te krijgen om op de lijst te komen die niet gedeporteerd worden.

Alcoholproblemen

Aus der Fünten, waar Süskind mee samenwerkt is een alcoholist. Hier word veel aandacht aan besteed.

Tweede wereldoorlog jodenvervolging

Deze roman is een roman over de Holocaust. De Duisters hebben een systematische opzet gekozen om de Joden in vernietigingskampen om het leven te brengen. Om de Joden daarheen te deporteren hebben ze de leden van de omstreden Joodsche Raad in Nederland nodig. Hier is Süskind onderdeel van.

Motto

”De geschiedenis van de mens is de strijd van een groot kwaad dat een korreltje menselijkheid probeert te vermalen. Maar als het menselijk in de mens ook nu nog niet is gedood, dan zal het kwaad niet meer overwinnen.“

(Dit citaat is van Vasily Grossman uit “Leven en lot” )

De oorlog is het grote kwaad waarin de medemenselijkheid (de Holocaust) wordt vermalen. Desondanks bestaat de mogelijkheid dat niet alle menselijkheid in de mens verdwijnt. Zolang er zulke mensen zijn, is er hoop dat het kwade nooit overwint.

Trivia

Alex van Galen heeft de roman geschreven naar aanleiding van het scenario van de film. Een dergelijke situatie deed zich ook al voor bij de films 'Zwartboek' en 'Nova Zembla'. Meestal is de situatie omgekeerd. Er wordt een roman geschreven en daarna worden de filmrechten verkocht. Een regisseur maakt daarna de film, waarbij hij soms afwijkt van de oorspronkelijke inhoud.

Titelverklaring

De titel “Süskind” hoeft geen nadere uitleg.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt verteld in 46 relatief korte hoofdstukken die geen titel hebben, maar wel worden genummerd. De volgorde van de hoofdstukken is vrijwel strikt chronologisch, alleen in hoofdstuk 2 geeft Walter aan de lezer nog wat voorgeschiedenis uit zijn Duitse verleden. Daarna wordt recht toe recht aan verteld tot aan zijn deportatie.

Het laatste hoofdstuk (46) speelt drie maanden na de Bevrijding. Simon en Roos hebben de oorlog overleefd. Walter niet. Dit hoofdstuk heeft de functie van een epiloog.
Daarna geeft Alex van Galen een verantwoording van zijn boek. Ook vertelt hij wat er met Walter Süskind is gebeurd.

Het belangrijkste personage is Walter Süskind, over wie in de hij-vorm wordt verteld. Daarom lijkt het eerst een personaal verteld verhaal maar gaandeweg de roman wordt het duidelijk dat er een impliciet auctoriale verteller wordt gebruikt. Er wordt namelijk ook verteld vanuit Simon en Roosje en vanuit Aus der Fünten, wanneer Walter daar niet bij is. Zo langzamerhand komt er een helikopterview over het verhaal te liggen, maar de verteller bemoeit zich niet expliciet met het verloop. Hij is als het ware onzichtbaar aanwezig

Decor

Het eerste hoofdstuk speelt in januari 1942. Walter wordt ontslagen op de dag dat de Elfstedentocht wordt verreden. Drie maanden later woont hij in Amsterdam en begint zijn functie als organisator van de deportaties. Hij houdt dat ongeveer een jaar vol voordat hij wordt opgepakt door de Duitsers.
Het laatste hoofdstuk speelt in de zomer van 1945, wanneer Simon terugkeert naar Amsterdam en daar zijn zusje en Fanny ontmoet.

Het decor is de hoofdstad, waar natuurlijk de meeste joden woonden. Walter is in mei 1942 in Amsterdam komen wonen als hij in de Joodsche Raad zitting neemt. De Hollandsche Schouwburg is dan ook een belangrijk symbolisch decor, evenals de kindercrèche daar tegenover van waaruit veel kinderen konden worden gered. Later verplaatst het decor zich naar Westerbork.

Stijl

Je kunt goed zien dat Alex van Galen een scenarioschrijver van diverse televisieseries is geweest. Hij vertelt bondig maar spannend en zijn dialogen zijn heel sterk. Hij heeft wel concessies moeten doen aan de film waarop de roman gebaseerd is, maar dat kun je als lezer nauwelijks merken. Hij heeft een spannend oorlogsverhaal geschreven over een man die met zijn geweten in conflict komt.

Slotzin

“Ze pakten elkaars hand en liepen door de grote hal het stationsplein op. Simon knipperde even met zijn ogen toen ze samen het zonlicht instapten. “ (blz. 254)

Beoordeling

“Süskind” is geen oorspronkelijke roman waarvan een film is gemaakt. Het omgekeerde procedé is hierbij gehanteerd. Eerst is er het scenario van de film, daarna heeft Alex van Galen er een roman van gemaakt. Dat gebeurde (waarschijnlijk om commerciële redenen) ook bij de films “Zwartboek”en “Nova Zembla”. Op de cover staat dan ook “vrij naar de gelijknamige speelfilm.”

Toch is het een heel spannend boek geworden met een enorme vertelsnelheid. Er gebeuren omdat het boek op een speelfilm gebaseerd is een heleboel dramatische gebeurtenissen, die veel emoties oproepen. De schrijver is heel dicht bij de film gebleven en daardoor is er misschien wat minder sprake van een literair hoogtepunt, omdat hij concessies moet doen aan de film. Maar het lijkt een ideale combinatie voor scholieren: de film zien (de oorlog blijft namelijk altijd trekken, ook in de bioscoopzaal) en de roman lezen.

Het boek is zeker geschikt voor havo- en vwo-scholieren maar ook leesgrage mavo-scholieren kunnen het boek zeker lezen.
De amusementswaarde is door de opeenvolgende spannende gebeurtenissen hoog.

Recensies

"Ook bevat Süskind een aantal slordigheden. De hospita van Aus der Fünten heet eerst Dekker en later Bakker, het vertelperspectief rommelt hier en daar, de stijl is babbelig en de roman bevat zinnen die een slordige indruk wekken, zoals die in het citaat met drie keer het woordje ‘nu’. Allemaal foutjes die stuk voor stuk niet hoeven te storen, maar bij elkaar opgeteld leveren ze de indruk op dat dit boek te kort heeft kunnen rijpen. Alsof het met stoom en kokend water afgerond is om de verschijningsdatum maar te laten samenvallen met die van de film. Het verhaal is aanrijpend, als roman is het boek minder geslaagd." http://recensieweb.nl/rec...n-niet-nu/

"Het boek is vrij geschreven naar de gelijknamige speelfilm die momenteel in de Nederlandse bioscopen draait. Met dit werk, in boek en film, wordt opnieuw een belangrijk stuk uit de Nederlandse geschiedenis verteld. Het boek is niet geheel naar waarheid geschreven. Het aantal betrokken personen is sterk verminderd om het verhaal begrijpelijk te houden. Maar de kern van het verhaal klopt: Süsskind was een man die zijn leven waagde om anderen te helpen en dat verhaal mag verteld worden. Dat heeft Van Galen gedaan en nog op een mooie en aangrijpende manier ook! Het boek is vrij geschreven naar de gelijknamige speelfilm die momenteel in de Nederlandse bioscopen draait. Met dit werk, in boek en film, wordt opnieuw een belangrijk stuk uit de Nederlandse geschiedenis verteld. Het boek is niet geheel naar waarheid geschreven. Het aantal betrokken personen is sterk verminderd om het verhaal begrijpelijk te houden. Maar de kern van het verhaal klopt: Süsskind was een man die zijn leven waagde om anderen te helpen en dat verhaal mag verteld worden. Dat heeft Van Galen gedaan en nog op een mooie en aangrijpende manier ook!" http://www.leesfanaten.nl...-suesskind

"Het grootste nadeel van verhalen die gebaseerd zijn op ware feiten, is dat iedereen die interesse heeft in de hoofdpersoon of de gebeurtenissen al weet hoe het zal aflopen zonder nog maar een letter gelezen te hebben. Het spreekt voor zich dat dit funest is voor de spanningsboog. Maar onder andere "Titanic", of het meer aan dit onderwerp gerelateerde "Schindler's list", bewijzen dat dit niet noodzakelijk succes in de weg staat." https://www.hebban.nl/rec...er-suskind