Slaap! door Annelies Verbeke

Feitelijke gegevens

• 7e druk, 2003
• 110 pagina's
• Uitgeverij: De Geus

Flaptekst

Eerste zin

Mijn nachten waren langer dan mijn dagen, want 's nachts was ik alleen.

Samenvatting

Maya en Benoit kunnen beiden nagenoeg niet slapen. Deze slapeloosheid is allesbepalend voor hun leven. Maya zwerft 's nachts over straat om mensen uit hun slaap te bellen. Wanneer ze toevallig bij Benoit aanbelt, zat Benoit al klaar bij de intercom. Hij zag haar aan komen fietsen en daar schrok hij van, omdat hij dacht dat ze zijn moeder was.

Benoits moeder overleed toen Benoit nog een kind was. Hij bewaart fijne herinneringen aan haar. Zijn moeder was prostituee, maar Benoit dacht lange tijd dat ze kokkin was. Hij werd op school gepest vanwege het beroep van zijn moeder, behalve door de eenogige Stan, die zijn vriend was. Benoit wordt uiteindelijk uit huis geplaatst, maar zijn moeder probeert met hem te vluchten. Tijdens deze vlucht worden ze aangereden en alleen Benoits moeder overlijdt. 

Benoit en Maya spreken steeds vaker 's nachts af, ze hebben ook een keer seks, maar dit is een hele verwarrende ervaring voor allebei. Wanneer Maya daarna naar huis fietst, komt ze onder een vrachtwagen terecht: 'Mijn wiel zwalpte tussen de tramsporen. 'Fiets!' Ik had geen gedachten en keek naar de wagens die uit de andere richting kwamen. 'Stuur!' Een gele truck reed de straat in. Ik keek naar het chroom rond de lampen.' (p. 36). 

In het ziekenhuis blijkt de schade mee te vallen. Olga ligt naast haar en ze sluiten vriendschap. Ze doen samen spelletjes en gaan samen roken. Benoit weet ondertussen niet wat er gebeurd is en hij raakt dusdanig in de war dat hij (per ongeluk?) zijn appartement in de fik zet. Hierop wordt hij in een inrichting geplaatst, waar hij weer uit ontsnapt. Hij komt Stan tegen en kan een tijdje bij hem in een hotel werken als nachtwaker. Hier krijgt hij een mot als huisdier. Wanneer de mot ontsnapt en geplet wordt door een meisje, valt Benoit het meisje aan. Hierop wordt hij in elkaar geslagen door haar vrienden.

Benoit komt in zijn gehavende uiterlijk terug in het café waar hij en Maya elkaar altijd zagen. Maya zit daar ook en ze ontmoeten elkaar weer. Maya verzorgt zijn wonden en Benoit maakt voor Maya het ontbijt dat zijn moeder altijd voor hem maakte: 'Mijn vondst heeft me door elkaar geschud. Mijn handen trillen ervan. Zij mag gewoon gaan zitten. Zij hoeft niks te doen. Ik doe het.' (p. 108)

Personages

Maya

Eén van de twee hoofdpersonen. Ze is een jonge vrouw met bruin haar. Ze slaapt al niet sinds ze het zich kan herinneren en ergert zich aan mensen die wel kunnen slapen. 's Nachts zwerft ze op straat rond om bij mensen aan te bellen. Wanneer ze bij Benoit aanbelt, vindt ze een lotgenoot.

Benoit de Gieter

Benoit is de tweede hoofdpersoon en een man van begin vijftig. Hij heeft veel meegemaakt in zijn jeugd: zo was zijn moeder een prostituee en werd hij daarom gepest op school. Uiteindelijk werd hij uit huis geplaatst. Toen hij met zijn moeder vluchtte, kregen ze een ongeluk en overleed zijn moeder. In Maya herkent Benoit zijn moeder heel erg. Soms ziet hij Maya als zijn moeder en denkt hij ook zo over haar.

Olga

Wanneer Maya een ongeluk krijgt en in het ziekenhuis beland, ligt Olga (een oude vrouw) bij haar op de kamer. Olga verzint allerlei kwaaltjes voor zichzelf. Ze worden vriendinnen. Ook wanneer Maya uit het ziekenhuis mag, blijft ze Olga opzoeken om spelletjes te doen. Olga wordt uiteindelijk dement.

Stan

Vroegere schoolvriend van Benoit. Stan accepteerde Benoit zoals hij was en andersom: Stan had maar één oog. Wanneer Benoit uit het gekkenhuis is weggelopen komt hij Stan toevallig tegen en Stan biedt hem een baan aan als nachtwaker in zijn hotel. Hierdoor kan Benoit zijn leven min of meer op de rit krijgen.

Moeder van Benoit

De moeder van Benoit speelt een hele belangrijke rol in het leven van Benoit: hij keek altijd enorm naar haar op, ook toen hij wist dat ze prostituee was (en geen kok waarbij de mannen kreunden van de hoeveelheid eten). Ze houdt ook erg veel van Benoit, valt uit zijn beschrijvingen op te maken: zo slapen ze samen en probeert ze hem uit het internaat weg te halen. Wanneer ze vluchten overlijdt ze door een ongeluk met een auto.

Quotes

"Anderzijds kon ik enkel vrede hebben met een Slapeloze, want door de anderen voelde ik mij niet begrepen. De anderen, dat waren er veel geweest. Vrienden. Ze haakten stuk voor stuk af, omdat ik hen niet begreep. Letterlijk dan." Bladzijde 29

"'Je bent een heel speciale kokkin', riep ik met een hoge stem. 'Je kookt alleen voor mannen. Je kookt zo goed dat ze in ons bed moeten gaan liggen omdat ze te veel gegeten hebben. En dan liggen ze daar te kreunen omdat hun maag pijn doet!'" Bladzijde 22

"Eén commando kon ingrijpende gevolgen hebben. Door hard te lachen op een begrafenis. Door je mes bij het snijden van een groente ook even bewust in je vinger te planten. Door je voet op het lijfje van een pasgeboren kat te laten neerkomen. Ik deed dat niet, maar dacht daaraan toen ik De Gieters bel indrukte." Bladzijde 16

"Nadat een potvis erin geslaagd was mij in een psychiatrische inrichting tel aten opnemen, leek het wijselijk mijn dierenliefde enige beperkingen op te leggen." Bladzijde 87

Thematiek

Vriendschap

Benoit en Maya ontwikkelen een bijzondere vriendschap. Maya vindt in hem een lotgenoot, Benoit ziet zijn moeder in Maya terugkomen. Hierdoor blijven ze elkaar interessant vinden. Maya probeert Benoit ook te zoeken wanneer hij naar het gekkenhuis gestuurd is. Ook de vriendschappen tussen Maya en Olga en Benoit en Stan zijn bepalend voor de hoofdpersonages.

Mislukte individu ( de maatschappelijke loser)

Benoit en Maya zijn allebei een soort buitenbeentjes. Maya heeft bijna geen vrienden, omdat ze elkaar niet kunnen begrijpen. Benoit wordt door zijn traumatische jeugd gek.

Motieven

Dood

De dood van Benoits moeder heeft grote impact op zijn leven. Zo is er een potvis (Frederik) die steeds terugkomt in zijn dromen. Wanneer er een echte potvis strandt, probeert hij hem te redden. Ook wanneer hij vriendschap sluit met een mot, die hij eerst Ernest, later Ernestine noemt, gaat hij over tot drastische maatregelen, wanneer een meisje de mot plet. Hij valt het meisje aan en wordt vervolgens zelf in elkaar geslagen door haar vrienden.

Kindertijd & kinderleed

Maya wijdt hier niet over uit, maar zegt wel dat haar kindertijd niet erg fijn was. Benoits trauma's uit zijn kindertijd zijn allesbepalend.

Alcohol

Zowel Maya als Benoit drinken erg veel en beschrijven dit. Benoit zegt bijvoorbeeld: 'Ondertussen deed ik verwoede pogingen mij een drankprobleem aan te meten. Mijn maag bleef zich heldhaftig verzetten.' (p. 39)

Ongelukken

Maya komt onder een vrachtwagen terecht en Benoits moeder komt om bij een ongeluk.

Motto

And I'll show you
Who I've been running from
It's the feeling
Of waking
And it's gone.

- Tindersticks, A Night In

Opdracht

Voor Lieven

Titelverklaring

'Slaap!' kan zowel een uitroep naar de personages toe zijn als een soort bevel dat ze aan zichzelf geven. Benoit en Maya slapen allebei namelijk niet en willen dit het liefst tegen zichzelf zeggen: 'Ga nu toch een slapen! Slaap!'

Structuur & perspectief

Structuur

Het boek bestaat uit hoofdstukken. Deze zijn niet genummerd, maar worden aangegeven met een sterretje. Elk hoofdstuk is ongeveer even lang. 

Perspectief

Het boek begint met een hoofdstuk vanuit het perspectief van Maya, daarna komt Benoit en zo verder. Ze zijn dus om de beurt aan het woord. Alleen in het allerlaatste hoofdstuk komen ze allebei aan het woord: 'Ik drukte mijn lippen tegen haar koortsige voorhoofd. Maya grinnikt nog na als ik haar de keuken van het restaurant binnenloods. [...] Ik kijk naar zijn rug terwijl hij met een vork de eieren breekt. Zijn rode schouder, zijn paars gezwollen slaap.' (p. 108-109).

Het hele boek is dus vanuit een personaal perspectief. De personages beschrijven echter ook elkaar, waardoor het soms lijkt op een auctoriaal perspectief. 

 

Decor

Decor

De handeling speelt zich af in België. De plaatsen worden niet genoemd, maar het is vlakbij zee, omdat Benoit daar binnen afzienbare tijd met de trein heen kon gaan. Benoit is opgegroeid in een dorp vlakbij de zee. Hij ging daar altijd met zijn moeder heen en noemt het 'ons zeetje'. De rest van de handeling speelt zich af in een redelijk grote stad (dit wordt niet genoemd, maar kan ik opmaken uit de hoeveelheid verkeer en levendigheid).

Tijd

Ook de tijd wordt niet erg duidelijk uit het verhaal. Ik denk dat het verhaal zich ongeveer synchroon afspeelt met de tijd waarin het boek is geschreven (2003), omdat er geen duidelijke aanwijzingen zijn dat de handeling zich grote tijd eerder zou hebben afgespeeld. Het leven van Benoit beslaat echter wel ongeveer vijftig jaar, dus een deel van de handeling (zijn jeugd) speelt zich een jaar of veertig eerder af.

Stijl

Het boek is in het standaard Nederlands geschreven, maar je kunt wel merken dat de auteur Belgisch is. Zo komen er in dialogen of gedachtes van personages typisch Belgische taalverschijnselen voor. Bijvoorbeeld wanneer de vriend van Maya haar verlaat: 'Ik had hulp nodig? Dat klonk wel zwaar, niet? Ah, ik moest dat inzien? Wel, hij kon zijn psychiater met de lieve stem in zijn gat steken. Hij kon gaan ook. Ik had hem niet nodig. Wat, waar ging hij heen? Wat ging hij met die tas doen? Maar kom, dat kon hij toch niet menen? Dat hij eens rap terugkwam! Alstublieft?' (p. 12). 

Uit bovenstaande citaat blijkt ook dat er vooral korte zinnen in het boek voorkomen. Ook opsommingen worden vaak gescheiden door punten: 'Ik volgde hun raad nauwkeurig op. Joggen voor het slapengaan. Warme melk met honing. Ademhalingsoefeningen. Een Alprozolam. Vijf Alprozolams. Een jointje. Een fles wijn. Stapels boeken. [...] Een job, dat kan geen probleem zijn. Met mijn diploma's. Met mijn humor. Met mijn talent. Met mijn geheimen. Met mijn angst.' (p. 8).

Ook word je heel erg meegetrokken in de gedachtegang van de personages. Het wordt op die manier erg persoonlijk. Zo komen er geregeld uitroepen in het boek voor, bijvoorbeeld wanneer Maya er achterkomt dat haar vriendin Katja nu met haar ex gaat: 'De hele cabine daverde van de kracht waarmee ik de hoorn op de haak gooide. 'Zo sexy als een rol behangpapier', my ass! Dat kon ze niet maken. Dat was van mij, van mij, van mij. En die twee neuken nu, hele scholen kindjes maken en samen kerstbomen versieren. Huizen kopen en vakantiekiekjes schieten. Rotzakken. Het rebellenleger in mijn bloedbaan schoot zichzelf aan flarden.' (p. 104). 

Elk personage heeft dus ook een hele eigen stijl van beschrijven. Zo denkt Benoit in hele andere woorden dan Maya: 'Zij plooide zich over de balie om hun kamernummer in mijn oor te giechelen, terwijl hij grijnzend en met iets van domme verbazing op zijn gezicht haar achterste streelde. Lang leve de buitenechtelijke relaties. [...] Op een van de schermpjes zag ik ze vrolijk door de gang struinen. Zij vond het sleutelgat niet. Hij overwoog een handstand, maar besefte net op tijd hoeveel hij was aangekomen sinds zijn twintigste. Hij opende de deur en haar bh dan maar.' (p. 86). In deze citaat zie je ook een incongruentie in de laatste zin. Dit werkt in zekere zin verwarrend, maar is ook wel weer leuk.

Slotzin

Misschien zullen we straks naar buiten gaan en zien hoe de stad ons omarmt met schepen en bussen en bomen. Met adem en stemmen en bloed. Met dag en nacht. Met mensen en ik en wij samen. Misschien.

Beoordeling

Ik zou dit boek zeker aanraden. Het is super makkelijk en snel te lezen, niet alleen omdat het weinig pagina's zijn, maar ook omdat de schrijfstijl makkelijk te volgen is. Bovendien is het verhaal heel anders dan andere verhalen: je 'leert' iets over slapeloosheid. Ook zijn de beschrijvingen erg sterk en ze trekken je zo mee met het personage. Op deze manier is het verhaal ook ontroerend. Bovendien heeft het verhaal een open einde, dus je kan er je eigen fantasie op los laten.

Recensies

"Annelies Verbeke schrijft in een beeldrijke, compacte stijl met een sterke expressie over mensen met wie je onweerstaanbaar te doen hebt, zo aandoenlijk zijn ze in hun hunker naar een gewoon leven. [...] Slaap! is een zeer overtuigende roman waarin de auteur via de complexe persoonlijkheden van haar personages een heel markante levensvisie en ervaring van het leven uitschrijft." http://www.letterenfonds..../344/slaap

"Als schrijnend menselijk document staat Slaap! in een lange Vlaamse traditie. Maar de manier waarop de roman is uitgewerkt, is absoluut vernieuwend. [...] Een prachtige vondst in dit verband is de potvis Frederik, die, hoewel een projectie van Benoit, op het einde van de roman als in een magisch-realistisch boek van Daisne op het strand aanspoelt. " https://www.dbnl.org/teks...1_0063.php