Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 189 pagina's
• Uitgeverij: Ambo I Anthos

Flaptekst

Eerste zin

De koets rijdt in volle vaart over de ongeplaveide wegen. Ik word voortdurend heen en weer geslingerd. Mijn handen en voeten zijn gebonden, dus ik kan niets doen om te voorkomen dat ik tegen de wand smak, en ik heb het gevoel dat ik onder de blauwe plekken zit.

Samenvatting

Geertje Dircx is geboren en getogen in Edam, waar haar vader werkt op een scheepstimmerwerf. Geertje maakt daar vis schoon en als ze op haar 22e hoort dat in de herberg Het Morriaenshooft in Hoorn een dienster wordt gevraagd, ziet ze dat als een kans om aan die vis te ontsnappen. Ze wordt aangenomen door de waard Aecht Cartsens en heeft het er naar haar zin.

In deze herberg leert ze Abraham Claeszoon Outgers kennen, een 35-jarige scheepstrompetter. Hij maakt verre reizen naar bijvoorbeeld Afrika en als hij terugkomt van een van deze reizen, kust hij Geertje. Ze trouwen en Geertje gaat bij hem in huis wonen, maar tijdens de volgende reis verongelukt Abraham en zo wordt Geertje al na vier maanden huwelijk weduwe. Tijdens haar periode van rouw probeert ze een jongetje uit het water te redden terwijl ze niet kan zwemmen. Het jongen verdrinkt maar haar actie maakt zo'n indruk op de moeder, Geertruida Groot-Beets, echtgenoot van een rijke houthandelaar, dat zij aan Geertje vraagt om haar kindermeisje te worden.

Geertje stemt in en wordt kindermeisje van negen kinderen. Ze voelt zich steeds meer onderdeel uitmaken van het warme gezin. Geertruida raakt weer zwanger en Geertje helpt bij de geboorte en bevrijdt de baby van de navelstreng om haar hals. Weer wordt ze een held genoemd en ze mag een naam uitkiezen voor de baby. Maar na enkele jaren zijn de kinderen ouder en de Beetsen wat armer, waardoor Geertje moet vertrekken. Ze trekt in bij haar broer en zijn vrouw Marij in Ransdorp om hen met de kinderen te helpen, maar ze krijgt het gevoel dat Marij niet echt op haar zit te wachten. Als ze van een dorpsgenoot hoort dat een beroemde schilder in Amsterdam een kindermeisje zoekt, grijpt ze die kans met beide handen aan om weg te kunnen gaan.

Rembrandt van Rijn zelf neemt haar aan en ze maakt ook kennis met zijn vrouw Saskia, die lijdt aan de tering, hun zoontje Titus van vijf maanden oud, en Saskia's zus Hiskia, die tijdelijk voor het jongetje gezorgd heeft. De laatste stelt haar voor aan Rembrandts leerlingen. Geertje neemt vol liefde en mededogen de zorg voor Titus en Saskia op zich. Rembrandt ziet ze weinig omdat hij druk is met een schuttersstuk. Niet veel later overlijdt Saskia. Geertje neemt de leiding over het huishouden en ziet dat Rembrandt veel schulden heeft. Ze probeert met Rembrandt te praten over meer werk aannemen en gaat zelf in de winkel werken. Beiden rouwen ze over hun overleden echtgenoten. Op een gegeven moment kan Geertje de verleiding niet weerstaan om Saskia's kleding te passen en als Rembrandt dat ziet, zoent hij haar. Er ontstaat een liefdesrelatie, eerst in het geheim, maar hoe meer mensen er vanaf weten en erover praten, des te opener ze erover worden. Geertjes broer Pieter reageert echter woest en wil haar nooit meer zien als ze de relatie niet eindigt. Geertje zegt hem dat hij met haar wil trouwen, maar Pieter weet dat dat helemaal niet kan, omdat dat in Saskia's testament staat. Om haar toch het gevoel te geven dat hij serieus is, geeft Rembrandt haar dan Saskia's sieraden, waaronder een met diamantjes bezette ring met een rozenmotief. Ook de mensen in het zogenaamd open en tolerante Amsterdam accepteren hun relatie niet, om niet te spreken over de kerk. De enige van Rembrandts kennissen die Geertje accepteert, is Oopjen Coppit, de weduwe van een oude jeugdvriend van Rembrandt.

Titus groeit op en Geertje wordt ouder, ze is inmiddels 37 jaar oud. Als hun dienstmeisje Neeltje ontslag neemt, neemt ze via een oude vriendin een jong meisje uit het oosten van het land aan: Hendrickje Stoffelsdochter. Geertje zelf ziet niet hoe mooi ze is, maar Rembrandt en zijn leerlingen zien dat wel meteen. Als Geertje dit door krijgt, probeert ze Hendrickje van Rembrandt weg te houden, maar ze is veel ziek en ziet niet alles. Op een gegeven moment komt Rembrandt bij haar omdat hij Saskia's sieraden terug wil. Geertje weigert dat maar belooft wel ze aan Titus na te laten. Niet veel later vertelt Rembrandt haar dat Hendrickje en hij van elkaar houden en dat Geertje moet vertrekken. Hij zal haar elke maand vijf gulden geven als ze Saskia's sieraden teruggeeft. Geertje weigert en vertrekt met de sieraden en haar spaargeld. Ze neemt geen afscheid van Titus.

Ze trekt in een herberg op het eiland Rapenburg en laat zich in Edam informeren over haar rechten. Ze leert dat Rembrandt door haar Saskia's sieraden te geven, min of meer een trouwbelofte gedaan heeft. Ze gaat terug naar Rembrandt en tijdens een gesprek met getuigen belooft hij haar in een keer honderdzestig gulden te geven en daarna elk jaar zestig gulden. Geertje wil erover nadenken en er ontwikkelt zich een lang proces waarbij Rembrandt probeert de sieraden terug te krijgen en er zo voordelig mogelijk vanaf te komen en Geertje probeert er zo veel mogelijk uit te halen, ook omdat ze een alleenstaande, oudere vrouw is die niet meer zo lang kan werken. Uiteindelijk doet de rechtbank uitspraak en daar moeten ze zich bij neerleggen. Geertje gaat met haar moeder in Ransdorp wonen. Na overleg met haar broer beleent ze stiekem toch enkele sieraden om een kaaswinkeltje te kunnen beginnen. Als Rembrandt daarachter komt laat hij haar oppakken en voor twaalf jaar opsluiten in een tuchthuis in Gouda. Omdat hij voor haar verblijf betaalt, is het lastig om eerder vrij te komen.

Tijdens haar verblijf komt Geertje erachter dat niemand weet dat ze daar zit, omdat ze geen bezoek en geen post ontvangt. Dat betekent dat haar broer waarschijnlijk met Rembrandt heeft samengespannen. Ook hoort ze dat Hendrickje zwanger en bevallen is en Rembrandt failliet gegaan is. Alleen Trijn komt erachter waar ze is en zij zorgt ervoor dat ze na vijf jaar vrijgelaten wordt. Geertje kan het bijna niet geloven en sterft een jaar nadat ze uit Gouda weg is.

Personages

Geertje Dircx

Geertje is 22 jaar als we haar leren kennen. Ze heeft een oudere broer Pieter met wie ze wel eens ruzie heeft, maar over het algemeen kunnen ze goed met elkaar opschieten. Later noemt hij haar echter een 'hoer' en hij zet haar de deur uit. Geertje heeft lef en is een aanpakker. Op deze manier leidt ze een avontuurlijk leven voor een visschoonmaakster uit Edam maar ze is ook wat naïef, waardoor ze zich regelmatig flink laat kwetsen. Haar gevoel voor rechtvaardigheid is groot en dit motiveert haar om in actie te komen en door te pakken. Pas als ze een aantal jaar in het tuchthuis zit, verliest ze haar hoop en moed. Geertje is het enige echte uitgewerkte karakter. De overige personages zijn meer typetjes. Rembrandt is de vrije geest die het niet zo nauw neemt met 'hoe het hoort'. Trijn is de trouwe vriendin die haar helpt, haar broer is de nukkige tegenstander.

Quotes

"Geertruida viel hem bij. "We zijn niet op aarde om overal onze zin te krijgen. Denk je dat ik alle wensen van mijn kinderen vervul? Absoluut niet. Dat zouden Pieter en ik best kunnen doen, maar ze zouden er geen zelfstandige mensen van worden. We willen dat ze tegen een stootje kunnen, dat ze met verlies en tegenslag leren omgaan, zodat ze geluk weten te waarderen. En dat wil God ook voor ons, Zijn kinderen."" Bladzijde 31

"Een week later gaf hij me het doek. Ik bekeek het lange tijd, maar wist niet goed wat ik ervan moest vinden. Het was ontegenzeggelijk een goed geschilderd portret, alleen stond ik er zo bleek en vermoeid op. Zag Rembrandt me zo? Toch was ik er blij mee. Hij had me geschilderd! Mij!" Bladzijde 70

"'Geertje ...' Hij liet mijn pols los en streek met zijn vinger over de gladde gouden ring die ik droeg. Saskia's ring. 'Deze mag je houden, als je me de rest teruggeeft.' 'Ik hou jou liever. Kan dat niet? Is het echt zomaar voorbij?'" Bladzijde 129

"De grootste pijn die ik voel zit niet in mijn kinderloosheid en evenmin in het feit dat ik Rembrandt - van wie ik niet meer hou - kwijt ben, maar in de volslagen nutteloosheid van mijn bestaan. Zo nutteloos dat ik in een oogwenk ben vergeten door de mensen die ik ooit liefhad." Bladzijde 182

Thematiek

Liefde

Het boek gaat over liefde. Zowel Geertje als Rembrandt verliezen de liefde van hun leven. Zij ontmoeten elkaar als ze om die grote liefdes rouwen. Een echte liefde tussen hen is om die reden al onmogelijk maar ze zijn ook nog eens van een andere sociale klasse. Rembrandt kan dit aan zijn laars lappen en genieten van de liefde en zorg die Geertje hem biedt, voor Geertje heeft dit wel ernstige gevolgen. Ze verliest haar familie en als Rembrandt genoeg van haar heeft, is ze een oude, gevallen vrouw die niemand anders meer zal willen. Hierdoor ontstaat ook haar strijdlust voor genoegdoening. De derde liefde is die tussen Rembrandt en Hendrickje, die gelukkiger lijkt, o.a. omdat ze samen een dochter krijgen, maar ook Hendrickje verliest hierdoor haar positie als eervolle vrouw. Rembrandts grootste liefde is waarschijnlijk toch het schilderen.

Motieven

Ouder-kindrelatie

Geertje blijft kinderloos maar zij heeft de zorg voor veel andere kinderen in het boek. In de eerste plaats voor de negen kinderen van het gezin in Hoorn, van wie ze zich meer een zus voelt dan een kindermeisje. En in de tweede plaats voor Titus, de zoon van Rembrandt. Saskia overlijdt als Titus nog een baby is en Geertje voelt zich echt zijn moeder. Ze is ook heel verdrietig als ze hem moet achterlaten. De ouders van al deze kinderen zijn druk met hun werk, Geertje heeft meer een ouder-kindrelatie met hun kinderen dan zijzelf, ook al blijft ze zelf kinderloos.

Rozenring

Rembrandt geeft Geertje Saskia's sieraden als bewijs van zijn liefde, vooral de met diamantjes bezette ring met rozenmotief valt op. De roos is natuurlijk het symbool van de liefde. Rembrandt geeft echter iets weg wat niet van hem is, want niet hij is de erfgenaam van Saskia's spullen maar Titus. Als hij hierop wordt aangesproken, vraagt hij de sieraden terug, maar dit weigert Geertje dan weer omdat de sieraden steeds meer haar enige houvast worden. Geertje voelt steeds meer dat zij meer om Rembrandt geeft dan hij om haar. De rozenring staat dus symbool voor de ongelukkige liefde tussen Geertje en Rembrandt.

Positie van de vrouw

In dit boek wordt een goed beeld geschetst van de positie van de vrouw in deze tijd. Geertje krijgt toestemming om alleen naar Hoorn te gaan om daar te gaan werken, maar voor haar is de tijdsgeest toch anders dan voor een man. Zij heeft een man en kinderen nodig om voor haar te zorgen, als ze ouder en eventueel ziek wordt. Als ze weduwe wordt, is ze kwetsbaar want ze heeft geen werk meer en moet opnieuw op zoek. Het gaat er dan om dat ze een goede reputatie heeft. Als ze eenmaal met Rembrandt samen leeft als man en vrouw, kan ze die goede reputatie op haar buik schrijven. Voor Rembfrandt maakt dat minder uit want hij heeft geld en is dus onafhankelijker maar Geertje komt op straat te staan als eerloze vrouw die geen man meer zal vinden en misschien ook wel geen werk meer. Ook als ze in het tuchthuis zit, merkt ze dat de maatschappij voor een vrouw uit haar sociale klasse streng is. Als ze bijvoorbeeld de familie in Hoorn een brief schrijft om hulp te vragen, krijgt ze een nietszeggend antwoord terug. Ze was goed genoeg om haar leven te geven voor hun kinderen, maar nu ze zonder huwelijk met een man heeft samen geleefd die allerlei roddels over haar verspreidt, is dat niets meer waard. Geertje leeft toch haar leven en kiest er bewust voor met Rembrandt door te gaan. Ze geeft in het begin ook niet op als ze in het tuchthuis zit en later strijdt Trijn voor haar: feminisme avant la lettre!

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

'Schilderslief' slaat op de hoofdpersoon van het verhaal: Geertje Dircx. Zij is de geliefde van de beroemde schilder Rembrandt van Rijn en heeft hem zelf ook lief. Ze zou niets liever willen dan zijn echtgenote worden maar dat zit er niet in.

Structuur & perspectief

Het verhaal is opgebouwd uit genummerde en gedateerde hoofdstukken. Het is niet-chronologisch want het begint bijvoorbeeld met een proloog waarin Greetje wordt opgepakt. Daarna lees je hoe dat zo gekomen is. Na het verhaal is er een dankwoord opgenomen en kun je de originele archiefstukken lezen waarop het verhaal is gebaseerd.

Geertje vertelt het verhaal in de ik-persoon. Van der Vlugt vertelt in een interview in Het Parool dat ze om deze reden weinig aandacht heeft besteed aan de historische context, die was immers voor Geertje heel normaal.

Decor

Het verhaal speelt zich af in de renaissance, van 1632 tot 1655. In 1632 besluit Geertje van Edam naar Hoorn te gaan voor ander werk. Via een tussenstop in Ransdorp komt ze in Amsterdam bij de schilder Rembrandt van Rijn terecht. Dit verblijf eindigt niet gelukkig voor haar en ze gaat met haar moeder in Ransdorp wonen, waar ze in de buurt wordt opgepakt en naar het tuchthuis in Gouda wordt gestuurd. Hier verblijft ze vanaf 1950 vijf jaar. Het verhaal speelt zich dus af in Amsterdam en omgeving, Geertje loopt in het begin in Noord-Hollandse kleding maar past zich later aan aan de gewoonten in Amsterdam. Ze werkt in Edam in de vis en in Hoorn ontmoet ze veel mannen die op zee werken.

Stijl

Ik vind Van der Vlugts stijl niet heel bijzonder. Ze maakt weinig gebruik van beeldspraak of stijlfiguren maar schetst wel op een heel natuurlijke wijze een historische setting. Er zitten veel dialogen in het boek, ook innerlijke, daar was ik af en toe wel een beetje klaar mee, maar het leest wel erg vlot.

Slotzin

Ontroerd knijp ik in Trijns hand. Ze knijpt terug en zegt: 'Het is voorbij, Geertje. We gaan naar huis.'

Beoordeling

Ik ben geen fan van historische romans en ook niet van de boeken van Simone van der Vlugt, maar dit verhaal greep me meteen. Tijdens het lezen krijg je het gevoel kennis te maken met een onbekend stukje geschiedenis en die geschiedenis echt mee te beleven. Rembrandt van Rijn wordt ineens een echt mens, met zijn goede en minder goede eigenschappen, en Geertje steelt je hart met haar goede maar ook naieve inborst. Als je een lekker leesbaar boek wil lezen waarin je ook nog kennismaakt met waarschijnlijk nieuwe Nederlandse geschiedenis, dan is dit boek echt iets voor jou.

Recensies

"In de retrospectieve historische roman Schilderslief beschrijft Simone van der Vlugt in alle rust het leven van een meisje dat gedoemd was vis schoon te maken in de haven van Edam maar besluit haar vleugels uit te slaan en te gaan werken als kindermeisje in Hoorn." https://www.nrc.nl/nieuws...r-a3973981

"Simone van der Vlugt rehabiliteert Geertje Dircx en laat een andere – minder aantrekkelijke – kant van de meesterschilder zien." https://www.meerdanvijfti...der-vlugt/