Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 238 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Weerloos ben ik. Ik had mede dood zoveel eenvoudiger voorgesteld, waardiger. Niet dit, op deze smerige tegelvloer. Zelfs de wanden zijn met bloed besprenkeld. Ik ruik zweet en stront, mij eigen stront.

Samenvatting

In een soort proloog geeft de ik-verteller Herman Bul aan dat hij dood is en in mootjes is gehakt. Hij heeft enkele maanden daarvoor een mooie, Marokkaanse vrouw Laila leren kennen en hij denkt nu in het uur na zijn dood aan haar. Het is de opstap voor zijn vertelling over wat er is gebeurd.

In het eerste hoofdstuk is de onderzoeksjournalist Herman Bul (59 jaar, want geboren in 1951) aanwezig bij de opening van een Nieuwe Moskee in Amsterdam. Er zijn toespraken van de minister en de burgemeester. Ook de moskeevoorzitter El Hamn  spreekt de mensen toe. Op het toilet, waar hij niet kan pissen, ontmoet Bul een Marokkaanse jonge, knappe man Mohammed el Fayed, die ook in het Bestuur van de Moskee zit. Na afloop volgt hij hem en hij ziet dat hij een jong meisje ophaalt van een adres en haar vervolgens kust. Bul maakt foto’s met zijn mobiel en denkt een primeur te hebben. Daarna ziet hij dat Mohammed het meisje ergens in een woning achterlaat. Hij volgt de Marokkaan naar een seksclub, waar hij met hulp van een vriend binnen kan komen. Daar kijkt hij op een zeker moment in de mooie ogen van een beeldschone paaldanseres. Achteraf blijkt dat dit Laila is, de vrouw om wie het allemaal in deze roman draait.

Bul werkt op een redactie en de vrouwen hebben daar de scepter overgenomen. Hij zelf wordt nauwelijks meer serieus genomen. Eindelijk heeft hij weer eens nieuws. Hij is moe van de werkzaamheden van de dag ervoor en gaat naar huis, waar hij een leeg bed vindt, want zijn partner Olga is er vandoor met een oud-collega van Herman, Paul Winsemius. Die is nu een bekende tv-presentator geworden. De volgende dag staat de politie voor de deur. Het bericht staat namelijk in de krant en de politie wil weten waar het jonge meisje is. Mohammed el Fayed is inmiddels van de toren van de Nieuwe Moskee afgesprongen. Herman wil de verblijfplaats niet zeggen en gaat verder onderzoek plegen naar de financiering achter de Nieuwe Moskee.  El Hamn  en El Fayed hebben er in ieder geval mee te maken. El Hamn  heeft een slagerij El Baraka en wanneer Herman daar gaat vragen, blijkt dat de voorzitter van de moskee naar Marokko is vertrokken voor het huwelijk van één van zijn dochters. In het volgende hoofdstuk zien we dan  dat ook Herman naar het Rifgebergte is vertrokken en dat hij enkele familieleden van El Fayed ondervraagt over hun mogelijke deel aan de financiering van de Moskee. Wel wordt het hem duidelijk dat er drugsgelden in het geding zijn. Wanneer hij te nieuwsgierig wordt, snijdt een militair hem met een mes in zijn neus en worden zijn camera en zijn aantekeningen afgenomen. Op het vliegveld komt hij in aanraking met Laila die over het vervelende huwelijk van haar zus spreekt. Ze geeft Herman zalf voor zijn gewonde neus en aan het einde van de vlucht geeft ze hem ook het adres en haar mobiele nummer.

In een intermezzo vertelt de dode Herman dat hij ziet hoe de slagersknecht een schaap in mootjes hakt. Bovendien vertelt hij dat hij zich ergert aan een dikke bromvlieg in de ruimte waar hij ligt.

In hoofdstuk 6 ondergaat Herman Bul enkele compromitterende handelingen, omdat de zwangere urologe Braakhuis zijn opgezette prostaat (hij heeft immers plasproblemen) anaal onderzoekt. In de apotheek waar hij zijn medicijnen moet ophalen, denkt Herman aan zijn vader die hij vrijwel niet gekend heeft. Het is een getrouwde Duitse man, die inmiddels overleden is.

Van een bevriende patholoog-anatoom (Hauptmann) krijgt hij te horen dat Mohammed el Fayed wel van de moskeetoren is gestort, maar ook dat hij toen al dood was. De daders hebben bovendien zijn pik afgesneden. De reden daarvan is nog niet duidelijk. Herman gaat verder met zijn onderzoek en via Google komt hij te weten dat de echtgenote van Laila in 2005 om het leven is gebracht en dat daarna zijn pand in het sekshuis van hoofdstuk 1 is veranderd. Herman gaat op zoek naar het adres van Laila, maar ze is niet thuis. Dan gaat hij naar het adres waar Abdel El Hamn  verblijft, maar hij hoort dat hij nog in Marokko is. Toch doorzoekt hij daar wat laden en hij ziet dat er grote erfenissen aan de Moskee zijn overgemaakt. Hij wordt op zijn hielen gezeten, maar hij weet aan de bewakers van El Hamn  te ontkomen. Hij zoekt daarna Laila op in de seksclub. Ze zegt dat ze er als danseres werkt, maar Herman twijfelt daaraan. Ze lijkt bovendien toeschietelijker voor seks ten opzichte van hem. Maar op een bepaald moment wordt ze weggeroepen via haar mobieltje. Herman Bul achtervolgt haar en komt in een flatwoning terecht waar hij Laila en Aisha ziet. Ze hebben blijkbaar ruzie want Laila geeft Aisha een mep in haar gezicht.

Herman heeft ruzie op zijn werk met de vrouwen die er werkten en die hem niet meer zien zitten. Hij vertelt in een flashback over de ontmoetingen van Olga met zijn ex-schoolvriendje Paultje Winsemius. In een andere flashback (van 1988) vertelt Olga aan Herman dat ze zwanger is. 

Herman blijft zijn onderzoekingen doen: hij bezoekt opnieuw de voorzitter van de Nieuwe Moskee, El Hamn, die beweert dat in Nederland de vrouwen teveel ruimte krijgen. Hij vertelt ook dat hij zorgen heeft voor het kleine meisje Aisha en bovendien dat Laila zijn dochter is. Dat vertelt Herman later weer aan Laila wanneer ze wat drinken op een Amsterdams terrasje. Laila is heel mooi en Herman raakt echt opgewonden door haar. Maar wat ziet zij als 26-jarige in een oude man van 59?  Ze wordt boos op haar vader en ze zegt dat Aisha haar zusje is, die ze weg wil houden van de man die haar vader voor haar in petto heeft. Ze geeft Herman een pistool, omdat hij nu wel eens in moeilijkheden kan komen. Maar hij weet niet wat hij er mee aan moet. Het contact tussen Herman en Laila wordt inniger. Hij maakt zich tussen de middag vrij van zijn werk en gaat haar dan bezoeken, waarbij ze wellustige dansen en handelingen oor hem uithaalt. Echte seks wordt het niet, maar met orale seks probeert ze hem van zijn kwaal (de vervelende prostaatklachten)  af te helpen.

Samen met Laila bezoek Herman een Marokkaans  verzorgingstehuis, waar de bewoners worden begeleid tot de dood. Het is dan wel handig dat ze hun geld nalaten aan het Stichtingsbestuur van de Moskee. Herman weet de informatie uit de oudjes los te peuteren, wat niet erg op prijs wordt gesteld. Maar ook hier ontkomen ze weer aan de bewakers van Abdel El Hamn. Ze rijden naar het strand van Bloemendaal waar ze Herman opnieuw oraal wil bevredigen, maar het lukt hem niet een erectie te krijgen. Hij wordt boos op Laila, omdat ze vreemd reageert. Hij rijdt alleen naar huis en laat haar achter op het strand. Thuisgekomen ziet hij een bericht dat de Italiaanse premier Berlusconi een hoertje in bescherming heeft genomen. Herman doet zijn ogen dicht en fantaseert over wat het meisje bij hem kan uithalen.

In het laatste hoofdstuk komt zijn ex-vriendin Olga eerst alle spullen ophalen die ze heeft achtergelaten, zoals de post. Ze wil een nieuw leven gaan leiden met Paultje Winsemius. Ze vertelt hem dat ze hem verlaten heeft vanwege zijn castratieangst. Herman krijgt wanneer ze het huis verlaat, nog bericht van de urologe Braakhuis, maar hij maakt de envelop niet open waardoor we niet weten of zijn prostaataandoening kwaadaardig is. Herman gaar opnieuw naar Laila en zet haar onder druk. Dan vertelt ze dat Aisha niet alleen haar zusje, maar ook haar dochter is. Haar vader El Hamn heeft haar jarenlang misbruikt. Ze heeft in de seksclub gewerkt om te kunnen sparen en om terug te gaan naar Marokko. Herman helpt haar te ontkomen aan de politie die haar zoek in verband met de verblijfplaats van Aisha. In het laatste hoofdstuk vertrekt Herman met de revolver op zak naar El Hamn in de slagerij. Die heeft een penis gelegd op het beeld van de zwarte fallus, de god Asar. Herman vertelt de voorzitter van de Moskee dat hij weet waar het meisje Aisha is. El Hamn trekt zijn mes en verwondt Herman, terwijl hij hem bovendien zijn revolver ontfutselt. Ze gaan naar het huis waar Laila  zit. Die heeft een scherp mes gezet op de keel van Aisha die als gijzelaar dienst doet. De politie schat de situatie niet goed in en doodt Laila door een gericht schot van een scherpschutter.

In de epiloog is Herman als lijk nog steeds in de slagerij. De bromvlieg schiet  zijn oor in en vanaf dat moment kan hij eigenlijk ook vliegen. Hij ziet hoe de slager El Hamn nog allerlei handelingen uitvoert, voordat hij de deur achter zich dicht trekt en zijn kleindochter/dochter Aisha ophaalt. Ze gaan naar het vliegveld.

Personages

Herman Bul

Herman Bul is een 59-jarige onderzoeksjournalist van het oude stempel. Hij wil graag gedegen werk afleveren en heeft zijn sporen verdiend o.a. in de Lockheed-affaire met Prins Bernhard. Zijn vrouwelijke leidinggevenden zien het anders en hij wordt min of meer aan de kant geschoven. Daarom werpt hij zich op de Marokkaanse kwestie: hij wil weten hoe de bouw gefinancierd is en reist ervoor naar Marokko, waar hij op de terugreis de mooie Laila ontmoet. Beide zaken worden met elkaar vermengd en hij wordt verliefd op haar. Ze vertelt hem dat Aisha haar zusje en dochter is. Dat levert een abrupt einde op en Herman komt in de koelcel van de Marokkaanse slagerij te liggen. Morsdood, lichamelijk dan gesproken, want zijn geest is in staat om het verhaal van “Schaduwstad” te vertellen.

Laila Nachtegaal

Laila Nachtegaal is een 26-jarige paaldanseres in een seksclub. Haar vader is voorzitter van het Moskeebestuur dat met drugsgeld de bouw van de moskee heeft gefinancierd. Ze ontmoet Herman voor het eerst op het vliegveld en laat haar adres en mobiel nummer achter, wat als een uitnodiging moet worden gezien. Als hij haar weer opzoekt, probeert ze zich aan hem te binden door seksuele wensen in te willigen. Ze heeft een beroerd leven achter de rug: de eerste echtgenoot was een crimineel, Mohammed is vermoord en haar vader pleegt incest met haar, waaruit Aisha is geboren, die dus haar zusje en dochter tegelijk is. Aan het einde van de roman wanneer ze zich wil losmaken van haar vader, wordt ze neergeschoten.

Quotes

"En daar zie ik mezelf ook zitten, op de stoel naast haar. Herman Bul, de ooit zo gevreesde onderzoeksjournalist, met roodverbrande benen en een pleister op zijn neus. Weldra zullen ze me ontmaskeren als een matig amateur. Maar hangt de hele journalistiek niet aan elkaar van hoogmoedige amateurs. Zelfvoldane klunzen zijn het, die zich heel verbaasd tonen als ze de waarheid ontdekken die ze zelf ergens hebben ingestopt." Bladzijde 61

"En ik ben weer alleen. Het enige gezelschap dat bij mijn sterven aanwezig zal zijn is de bromvlieg. Ongeduldig vliegt hij op me aan. Ah, gelukkig daar bent u weer. " Bladzijde 114

"Nou ze hebben toch zijn hele zaakje weggesneden? “Wat? Ik weet van niks. Toch niet zijn…. “Hauptmann dempt zijn stem door zijn hand voor zijn mond te houden. “Jawel, zijn P.I,K. Met wortel en al! Zo’n wortel kan wel tot drie centimeter diep in het lichaam zitten. Centimeters waar sommige mannen een moord voor zouden doen." Bladzijde 133

Thematiek

Heden en verleden

Het verval van de mens door het heden en verleden wordt gesymboliseerd in de vergankelijkheid van Hermans plasapparaat. In het eerste hoofdstuk kan hij niet plassen, halverwege de roman ondergaat hij een behandeling aan zijn prostaat waarbij weefsel voor onderzoek wordt weggenomen (maar de uitslag komen we als lezers niet te weten) en aan het einde van het verhaal kan hij zijn piemel geen erectie bezorgen als Laila hem oraal wil verwennen. Volgens zijn vriendin Olga lijdt Herman aan castratieangst. Dat lijkt niet onterecht want de Marokkanen in de roman aanbidden de djinn van de vruchtbaarheid, Asar, voor wie het een goede gewoonte is penissen aan dit fallusbeeld te offeren. De pik van Mohammed en waarschijnlijk die van Herman Bul moeten eraan geloven. Ironisch is wel dat hij in het bijzin van de voorzitter van de Moskee een bordje met stierenkloten moet nuttigen. De naam Herman Bul wijst natuurlijk ook ironisch naar een stoer en productief mannetjesdier (Herman was de eerste genetisch gemanipuleerde stier van Nederland).

Motieven

Verbroken liefdesrelatie

Verbroken liefdesrelaties komen ook in deze roman voor. Niet alleen Herman heeft er een aantal achter de rug, waarbij die met Olga de langdurigste is. Zij gaat er ten slotte met zijn ex-schoolvriendje Paultje Winsemius vandoor. Maar ook Laila heeft enkele verbroken relaties achter de rug: haar eerste man, een crimineel werd vermoord en ook de tweede relatie met Mohammed el Fayed wordt door een misdaad verbroken.

Moord

De georganiseerde misdaad achter de bouw van de Moskee leidt uiteindelijk tot een aantal moorden: Mohammed el Fayed tegenstander van de voorzitter El Hamn wordt uit de weg geruimd, al wordt gesuggereerd dat er sprake is van zelfmoord. Maar ook de verteller H.J. Bul wordt ongetwijfeld door de Marokkanen uit de weg geruimd: zijn lichaam is immers in stukken gehakt in de slagerij El Baraka.

Leugens en bedrog

De hierboven genoemde motieven hebben ook te maken met het motief van leugen en bedrog.

Beroepsproblemen

De verkwanseling van journalistieke principes is een ander motief. Herman, die een gerenommeerd onderzoekjournalist is (hij bracht immers de beruchte Lockheed-affaire met prins Bernhard aan het licht), wordt door zijn eigen nieuwe (vrouwelijke) redactie op een zijspoor gezet. Er is geen plaats meer voor echt nieuws met hoor en wederhoor, maar er moet op de verkoopcijfers worden gelet. Het beroemde blad Observator wordt een sensatieblaadje. Herman kan dat niet goed hebben.

Schijnheiligheid

De schijnheiligheid van de mensen die de grote Moskee hebben gebouwd in Amsterdam. Met onrechtmatig verkregen geld (drugsgeld en geld van onder druk gezette mensen die een erfenis aan de Moskee kunnen nalaten) is de bouwsom bij elkaar gebracht. De verteller heeft ook kritiek op de bestuurders van Nederland die toch enigszins schijnheilig hun toespraakje houden bij de opening. Een andere vorm van ontoelaatbare schijnheiligheid is de incestsituatie die El Hamn jarenlang in stand gehouden heeft. Aisha is het dochtertje dat hij bij zijn andere dochter Laila heeft verwekt.

Motto

Het boek heeft een Engelstalig motto:
“You may think you know what you’re dealing with- but believe me, you don’t.”
Het motto is van de schrijver Robert Towne in “Chinatown.”

Opdracht

Voor Nora

Titelverklaring

De titel Schaduwstad komt in de tekst enkele keren voor. Het is de naam van een artikel dat de onderzoeksjournalist H.J. Bul  voor zijn opiniërend blad Observator schreef. Op blz. 22 wordt het artikel alleen genoemd, op blz. 71 geeft hij aan wat hij met “Schaduwstad” wil aangeven: “Door onze aanbidding van het vreemde kon hier de afgelopen dertig jaar een schaduwstad ontstaan: een stad in een stad, waar eigen regels en wetten gelden. Bendes van criminelen hebben het voor het zeggen gekregen. Ze gaan massaal op rooftocht, uit pure verveling zeggen ze.“

Structuur & perspectief

Het verhaal heeft een bijzondere structuur, want de verteller vertelt nadat hij gestorven is. Hij grijpt in zijn vertelling terug naar de geschiedenis die enkele maanden ervoor begonnen is.

In het eerste deel aangegeven met een * is hij vermoord en hij geeft aan dat hij nog steeds kan denken. De verteller heeft last van een dikke bromvlieg, die hij aanspreekt met “u”. Daarna begint de vertelling vanaf 25 juni 2010 tot aan de moord op 28 augustus 2010.

Dat gebeurt in 14 titelloze hoofdstukken die tussen hoofdstuk  5 en 6 onderbroken door een kort intermezzo (twee bladzijden) van de dode Herman Bul. Na hoofdstuk 14 volgt een soort epiloog, waarin de ik-verteller als het ware het lichaam van een bromvlieg heeft gekregen. Dat klinkt allemaal een beetje vreemd en in feite is het dat ook. In de hoofdstukken zelf houdt de verteller zich niet strikt aan de chronologische volgorde (hij laat enkele keren merken dat hij Lila heeft ontmoet op het vliegveld, er is een aantal  flashbacks met zijn partner Olga o.a. in Marrakech.

Er is dus wel sprake van een ik-verteller die in de o.t.t. vertelt, maar al weet wat er is gebeurd en dat geeft een vreemde kijk op het perspectief.

Op blz. 13 vertelt Bul: “Het is 25 juni en precies vierenzestig dagen voor mijn dood.” 

Een andere vorm van vooruitgrijpen in de tijd is de passage waarin hij Laila op het vliegveld ontmoet: “Haar mond staat iets open, waardoor ik een randje van het witte ivoor kan zien dat ooit mijn lid stevig zal oomklemmen, al durf ik dat op dat moment nog niet in mijn stoutste dromen te vermoeden”. (blz. 107)

Bovendien spreek de verteller regelmatig een “u “aan en het personage dat daarvoor het meest in aanmerking komt is  de bromvlieg die in zijn dodencel vliegt. In de epiloog wordt de  ik-verteller in feite zelf de bromvlieg.

Al met al een bijzondere structuur en een bijzonder perspectief.

Decor

De schrijfster is niet gul in het verstrekken van data, maar een nauwkeurige lezer kan uit de tekstgegevens opmaken dat het verhaalheden begint met de opening van de Nieuwe Moskee in Amsterdam op vrijdag 25 juni  2010 en dat de passage in de koelcel van de slagerij plaatsvindt op 28 augustus. In de tussentijd is er veel gebeurd. De hoofdpersoon heeft Laila leren kennen, een reis naar Marokka gemaakt en het geheim rondom Laila opgelost. Na de moord op haar is hij zelf ook in mootjes gehakt. De vertelde tijd van de geschiedenis is dus een ruime twee maanden. In het 12e hoofdstuk geeft de verteller ook nog een actueel gegeven prijs: de Italiaanse premier Berlusconi die in 2010 verdacht wordt van het organiseren van seksfeesten met minderjarige hoertjes (waaronder Karima el Marough).

Het belangrijkste decor is Amsterdam waar in het begin van de roman een Nieuwe Moskee wordt geopend die gefinancierd is met drugsgelden.  De hoofdpersoon is journalist en hij gaat proberen een interessant nieuwsartikel daarover te schrijven. Tegelijkertijd komt hij achter het persoonlijke drama van Laila. Daarvoor moet hij ook een korte reis maken naar Marokka, waar hij in een klein bergdorp in de Rif familieleden van haar en Mohammed el Fayed aantreft. 

Maar het belangrijkste decor blijft de “schaduwstad” van Amsterdam, waar zich dingen afspelen die volgens eigen wetten en regels  geschieden. Kortom, de zwarte kant van Amsterdam. Je zou ook kunnen zeggen, de onderwereld.

Stijl

De stijl van Fleur Jurgens is gedurfd en hier en daar erg heftig. Het is eigenlijk de stijl van een man. Vooral op seksueel gebied staat ze haar mannetje door expliciete scènes te beschrijven.

Slotzin

Het stoplicht is op groen gesprongen. De taxi trekt op en slaat linksaf. Niemand protesteert. Ook ik niet. Hoe zou ik kunnen? Ik ben maar een vlieg.

Beoordeling

Schaduwstad is een wat absurde roman in een bizar perspectief verteld. Iemand (Herman Bul) vertelt na zijn dood hoe hij in een hachelijke positie is gekomen. Daarbij is de structuur en het perspectief wel bijzonder. In principe vertelt hij het verhaal als een alles overziende alleswetende verteller, die bovendien na zijn dood nog kan beschrijven wat er met hem en zijn lichaam gebeurt. Er kruipt uiteindelijk een vlieg in zijn oor, wiens gedaante hij aanneemt, waardoor hij kan beschrijven wat er na de dood van Laila en hemzelf met de kleine Aisha gebeurt. 

De roman is wel heftig geschreven, dat wil zeggen in een scherpe stijl die weinig verhult en met vrij veel vaart. Maar persoonlijk vind ik het allemaal wat te vrijblijvend en ik heb ook niet goed kunnen herleiden wat de bedoeling van de schrijfster is. Bovendien maakt ze een aantal verhaallijnen die ze heeft aangezet, niet af. Dat zal waarschijnlijk wel de bedoeling zijn door veel aan de fantasie van de lezer over te laten. Zo wordt er helemaal niets verteld over de manier waarop Herman Bul aan zijn einde is gekomen.

Wellicht dat scholieren van havo- en vwo-niveau het best een aardige roman vinden. De roman is zowel voor jongens als meisjes geschikt. De literaire waardering is 2 punten.

Recensies

"Dit boek is niet het eerste boek dat ik iemand aan zou raden, maar het is de moeite waard! Het is meer dan een detective, Jurgens heeft zeker iets te vertellen en met Herman Bul heeft ze een fijne spreekbuis gecreëerd." http://deleesfabriek.nl/2...haduwstad/

Bronnen

Interview met de schrijfster.

http://www.dagelijksestan...-te-worden