Oorlogsvrede door Jeroen Wielaert

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 300 pagina's
• Uitgeverij: Arbeiderspers

Flaptekst

Eerste zin

Na het opstijgen zocht ik in de diepte het huis waar alles begonnen was. Het was moeilijk oriënteren, in de hellende zwenking die het toestel naar het westen maakte,

Samenvatting

Proloog Vlucht 4045
De ik-verteller gaat op weg naar Canada om iets uit te zoeken wat voor de lezers nog niet duidelijk is. 

Deel I : Liefde vrede en geluk (Ho 1-26)
Remco Vanroeslare (in 1956 geboren) groeit op in de provotijd, zij het niet in Amsterdam maar in Wageningen. In 1968 is er veel politieke onrust in de wereld (Praag, Parijs). De jeugd komt in opstand tegen de oudere generatie, de kleding wordt informeler en er is vrijheid op seksueel gebied. Er is een Woodstockfestival  geweest en ook een Nederlandse variant in Kralingen. Scholieren groeien ook op in meer vrijheid.
Remco ontmoet een leuke meid (Ineke) maar ze is een paar jaar ouder. Na het eindexamen wordt hij ontknaapt door een klasgenote. De vader van zijn vriend Ben vertelt hem over de politionele acties in Indië. Remco vraagt zijn vader naar de gebeurtenissen in de oorlog. Die heeft zeker geen heldenrol gespeeld. Zijn moeder Minnie wil liever helemaal niet over de oorlog praten, evenals zijn oma Geertje. Het lijkt niet helemaal pluis te zijn. Remco gaat in Utrecht geschiedenis studeren en wordt daar versierd door een 'stuk' Dorien. Ze studeert ook geschiedenis maar Remco doet dat meer vanwege zijn fascinatie voor oorlog.

In 1975 komen de Molukkers in Nederland in opstand tegen de regering. Remco heeft discussie met zijn medestudenten. Ben stopt met zijn studie en meldt zich aan voor een filmrol. Dorien blijft niet langer bij Remco. Ze heeft muziekles en wordt verliefd op een veel oudere muziekleraar. Ook Remco krijgt een hobby: hij maakt foto's van een optreden van Herman brood en wordt 'ontdekt.'
Wanneer zijn oma Geertje overlijdt, merkt Remco bij de begrafenis dat er een familiegeheim is dat de oorlog betreft. In Nederland komt de punkmuziek op en er zijn krakersrellen op de Kroningsdag in Amsterdam.

Remco slaat zijn vlerken uit en hij trekt naar Griekenland waar hij zijn oude schoolvriendin Ineke ontmoet. Hij slaapt enkele dagen bij haar, niet met haar, want ze is getrouwd met een Griek. Ze halen wel herinneringen op aan hun schooltijd. Terug in Nederland wordt Remco fotograaf. Hij bezoekt oorlogsgebieden. De Berlijnse Muur valt en Remco is daar dan als fotograaf ook bij aanwezig.

Tien jaar later belt Ineke hem op. Ze is in Nederland  en weer alleen. De liefde tussen hen bloeit weer op. Ze wordt vanaf dat moment zijn levenspartner. In 2006 wordt Remco 50 jaar. Tijdens het feestje zijn ook zijn oude vrienden als Ben er. Zijn moeder begint iets los te laten over de Tweede Wereldoorlog. 

Deel II : Bezetting (Ho 27- 47)
In dit deel is er een alleswetende verteller. De oorlog breekt uit. Vlak bij het huis in de polder bij Amsterdam stort een Duits vliegtuig neer. Het is de familie Frederiksen die een deel van het vliegtuig pakt als herinnering. Ze hebben het eigenlijk niet heel moeilijk in de polder. Een vriendje van Minnie (de student Fred) moet onderduiken en hij komt in het gezin. Hij zit op zolder en er is een systeem om te waarschuwen voor onraad. Een keer komen Duitsers aanbellen voor onderdak, maar ze reageren heel correct, ook na de afwijzing. Corrector eigenlijk dan Fred die eerst handtastelijk wordt bij Minnie. Die wimpelt hem meteen af. Maar haar moeder Geertje die met een 17 jaar oudere Rob Frederiksen is getrouwd, is  wel gevoelig voor seks met de jonge man. Minnie betrapt ze wel eens in bed.
Er komt in 1944 ook een  joods meisje Esther Schwarz een paar dagen logeren en ook bij haar kan Fred Roskam zijn handen niet thuishouden. Minnie merkt dat haar moeder condooms gebruikt. De spanning in het gezin neemt toe. Haar moeder Geertje bedreigt haar dochter zelfs met een mes. Wanneer op 5 mei de vrede aanbreekt, wacht Rob Fred op uit de douche. Hij slaat hem neer. Hij heeft al die tijd geweten dat Geertje iets met hem had, maar hij wilde desondanks Fred beschermen.  Fred komt later nog eens zijn excuus aanbieden met o.a. een fles drank. Minnie gaat het huis uit en ontmoet in Frankrijk Jules met wie ze gaat samenwonen. Later hoort ze dat haar vader tijdens de oorlog ook vreemd gegaan is. Thuis had hij geen seks meer met Geertje.

Deel III: Verlossong (Ho  48-65)
Minnie is opgelucht dat ze het familiegeheim heeft opgebiecht. De familie weet het nu ook. Vader overlijdt. De wereld wordt onveiliger. Er zijn aanslagen in Parijs (Bataclan 2015), Brussel (Zavetem 2016) en Berlijn. Ook Fred Roskam sterft, 87 jaar oud.
De ik-figuur Remco gaat (via internet) de zoon van Roskam opzoeken en hoort dan dat die weet dat hij in Canada een halfbroer heeft. De Joodse Esther heeft namelijk op 4 mei 1945 een zoontje gekregen. Fred Roskam had nooit gereageerd op haar brieven. Esther was naar Canada verhuisd. Dan volgt de queeste naar Esther. Remco en Fred vliegen naar Toronto. Ze verhaalt openhartig over wat er is gebeurd. Ze was zwanger geworden van Fred.  Na de oorlog had ze direct een Canadese soldaat Sam gezocht. Ze was geëmigreerd. Ze vertelt  de twee over haar  leven met overwegend fijne leven met Sam en over haar zoon David die met enige problemen naar Amerika is vertrokken.

Dan willen de twee Nederlanders ook David opzoeken. Hij is zanger van een band in een hippieachtig stadje in Amerika. Ze gaan naar een optreden en daarna vertelt hij zijn levensverhaal waarin zijn afkeer van de Vietnamoorlog een grote rol speelt, Zo vertelt hij over een Amerikaanse soldaat die bang geworden was  en zich onvindbaar ('missing in action') had laten verklaren. David was hem moreel gaan helpen. In het laatste deel volgt een vrij moralistische passage over oorlog, vrede, misdaad en liefde.  

Epiloog
In het nawoord vertelt Remco alles aan Ineke. Ze bekijken foto's in een album uit de oorlog. Op één ervan staan Een mooie vrouw (Geertje), een leuke jonge meid (Minnie) en een blakende jonge man met golvend haar. Het geheel zag er vredig uit. 

Quotes

"De bevrijders reden in colonne door een enorm kabaal van gejoel, gezwaai, applaus. Ook de twee vriendinnen werden door de stoere soldaten op hun legertruck getrokken. Zo reden ze daar, de deinende massa aan weerszijden met veel rood, wit en blauw. In een flits zag Minnie een bekende tussen de mensen langs de weg staan. Het was Esther Schwartz. ‘Esther! Esther!’ De jonge jodin reageerde niet. Haar naam ging verloren in het rumoer." Bladzijde 208

"Kijk eens om ons heen, waar we zitten, hoe we hier zitten. Het geweld is ver weg. Dat is ook nieuws, dagelijks, dat er geen geweld is, maar het haalt de kranten niet. Onze ontmoeting is geen wereldnieuws, maar een bewijs van de gewone, wezenlijke werkelijkheid dat er ook geen agressie bestaat, dat het leven heel normaal kan zijn.’" Bladzijde 297

"De bezettingsoverspeligheid bleef een onderwerp in haar boekje, haar stille vertrouwensbladzijden. Zeventien was ze nu, een leeftijd om aan een eigen weg te denken, om in opstand te komen. Ze had een halve oorlog vol ingehouden revolte achter de rug. Het was alsof ze een stilzwijgend verbond had gesloten om er niet over te praten. Zwijgen was verdringen, bij wijze van verwerking." Bladzijde 209

"Dorien strijkt haar haren achterover, kijkt me daarna indringend aan, zoekend. "Zou jij ene terrorist kunnen zijn? Die vraag heb ik mezelf al vaker gesteld, dus ik ken het antwoord. "Ik kan wel bezwaren hebben over de maatschappij, maar als ik iets niet ben is het gewelddadig. Ik heb geen aanleg voor radicalisering. Ben er te bescheten voor."" Bladzijde 69

"Hij (Freddy) speelde behendig in op het gevoel dat hij de spil was van een geweldloos soort verzet, een actie die bestond uit het verbergen van een goede vaderlander. Het kostte hem niets. Hij had de lusten, de anderen de lasten. Minnies weerzin groeide. Uitvreter, dacht ze telkens." Bladzijde 175

Thematiek

Oorlog: algemeen

Het boek van Wielaert gaat vooral over de oorlog in het algemeen. Op individueler niveau is de trigger het familiegeheim dat zich bij het onderduiken tijdens de oorlog heeft afgespeeld en dat hij pas hoort als hij zijn 50e verjaardag viert. Maar de filosofie van het boek is toch dat er altijd in de wereld oorlog is en dat de mensen altijd om welke reden dan ook zullen bevechten. Ook in tijdens van vrede is er oorlog ( de dood van John F. kennedy, de Molukse treinkaping, de val van de Berlijnse Muur na de Koude oorlog, de aanval op de Twin Towers, de aanslagen in Parijs, Brussel en Berlijn) Maar de Amerikaan David weet het eigenlijk wel goed onder woorden te brengen. Je moet meer aandacht besteden aan de Liefde dan aan de oorlog. Daarom neemt Liefde, lust en seks ene vrij grote rol in het verhaal in.

Motieven

Jodenvervolging

In del II komt de Jodenvervolging aan de orde. Esther duikt kort onder in het gezin van Rob Frederiksen. Toch zijn de Duitsers in het gebied van de polder onder Amsterdam niet heel erg actief wat betreft de vervolging van de Joden. Er zijn nauwelijks razzia's in die streek. Dat gebeurde allemaal in d estad.

Queestemotief

Eerst gaat Remco op zoek naar de familie van Fred Roskam. Uiteindelijk krijgt hij diens zoon Fred te pakken. Daarna gaan ze samen op zoek naar Esther de jodin die in de oorlog seksueel contact had met Freddy. In Canada en Amerika gaat Remco op zoek naar de Joodse onderduikster Esther. Daarna bezoekt hij met Freddy Roskam, David, de zoon van Esther die na een hippieachtig bestaan zijn leven heeft opgepakt en hem ook vertelt over de gevolgen van de Vietnamoorlog.

Moeder-zoonrelatie

In de roman komt ook de relatie tussen moeder Mimmie en zoon Remco naar voren. Er was wel een goed contact, maar het geheim van de familie tijdens de oorlog bleef altijd een rol spelen. Ze lijkt erg opgelucht wanneer ze het verhaal heeft verteld. In Canada vertelt Esther over haar relatie met de in de oorlog geboren zoon David. Ook daarin heeft het taboe van de buitenechtelijke zwangerschap een grote rol gespeeld.

Familiegeheim

Het seksueel misbruik tijdens de oorlog behoorde lang tot de geheimen van de familie. In deel II van de roman maakt moeder Minnie het bekend. De verteller is dan net 50 jaar geworden.

Overspel

Zowel Geertje als haar man Ron plegen overspel in de oorlog. Geertje heeft seks met de veel jongere Fred Roskam en haar man Rob geeft toe dat hij het gebrek aan seks met zijn vrouw Geertje compenseert door er ook een minnares op na te houden.

Liefdesleven: jeugdliefde

Remco trouwt uiteindelijk met een jeugdliefde Ineke. Die heeft een verleden in Griekenland achter de rug. Ze komt naar Nederland als haar man overspelig wordt en trouwt met Remco, die vroeger bij haar op school heeft gezeten, maar toen nog een jonger en verlegen jongetje was.

Seksueel misbruik

Freddy Roskam heeft in de oorlog zijn handen niet thuis kunnen houden. Hij probeert eerst seks met het meisje Minnie, maar die eis er niet van gediend. Dan gaat de veel jongere Freddy een seksuele relatie aan met haar moeder Geertje. En de joodse onderduikster Esther moet er ook aan geloven. In de paar dagen dat ze in het onderduikgezin verkeert, heeft ze seks met Freddy en ze raakt zwanger van ghem.

Motto

"Love is all there is, it makes the world go round
Love and only love, it can't be denied"
(Bob Dylan)

Opdracht

Voor Mimi 

Titelverklaring

"Oorlogsvrede"is op zich een neologisme. de schrijver wil er mee aangeven dat er ook in vredestijd sprake kan zijn van oorlog. Als je bijvoorbeeld als babyboomer de oorlog niet zelf hebt meegemaakt, kan er toch sprake zijn van een situatie waarin de oorlog een rol speelt in je leven, bijvoorbeeld door de verhalen van ouders of grootouders. 

De schrijver (radioverslaggever, columnist) maakt de situatie ook actueel door in het eerste deel van zijn boek de aanslagen in Parijs en Brussel erbij te betrekken. Die aanslagen worden gepleegd in vredestijd, maar zorgen toch voor vergelijkingen met de onveiligheid van een oorlog.

Structuur & perspectief

De opbouw van de roman is als volgt:
- Een proloog waarin de ik-verteller op weg gaat naar Canada om iets uit te zoeken wat voor de lezers nog niet duidelijk is. De  functie is die van een spanningswekker
- Deel I : Liefde vrede en geluk ( overzicht van de jaren zestig tot en met 2016  ) door d e ik-verteller Remco Vanroeslare. Hoofdstuk 1-26
- Deel II : De bezetting (oorlogsverslag van Jodenvervolging en onderduiken in de familie van de moeder van de ik-figuur, maar verteld door een alleswetende verteller) Hoofdstuk 27-47)
- Deel III: De verlossong (ik-vertelling door Remco over de zoektocht naar de geëmigreerde personen uit de WO II) Hoofdstuk 48-65
- Een korte epiloog over de afronding van zijn roman. 
Deel II doorbreekt de chronologische volgorde van de roman, want die beslaat de oorlogsjaren 40-45. 

Decor

Er zijn diverse tijdlagen in de roman.
De proloog en de epiloog spelen in de  jaren die direct voorafgaan aan het heden van 2019
- Deel I speelt zich af van de jeugd van de verteller die geboren is in 1956 tot aan 2018 (De aanslagen in Parijs en Brussel worden ook nog meegenomen)
- Deel II speelt zich af tijdens de laatste jaren van de bezetting ( vooral vanaf  ongeveer 1943)
- Deel III is heel actueel en beschrijft de queeste naar de  personages uit de oorlog. Een reis die enkele weken in beslag neemt.
 

Er zijn in de roman die zoveel tijd beschrijft natuurlijk ook een heleboel decors:
- de oorlogstijd in de Polder vlak bij Amsterdam (vooral 43-45)
- de jeugd van de ik-verteller in Wageningen (1956-1964)
- de studietijd in Utrecht (vanaf 1964) 
- de periode in Amsterdam 
- een vakantie in Griekenland
- het leven als beroepsfotograaf
- het huwelijk met Ineke in Amsterdam 
- de reis naar Canada (Toronto) en het Amerikaanse Ocracoke (vanaf 2018)
En dan zijn er nog de decors die op de achtergrond een rol spelen als de aanslag op John F. Kennedy, de Molukse treinkaping in Drenthe, De Val van de Berlijnse Muur, de aanslagen in Parijs en Brussel etc.

 

Stijl

In de roman kun je aan de stijl goed zien dat Jeroen Wielaert en schrijver van non-fictie, is maar ook dat hij radioverslaggever is. De roman heeft in het eerste deel toch ook vrij veel weg van een boek met non-fictie. Er  zijn veel  tijdsbeschrijvingen van een waarnemer van een bepaalde tijd.
Je krijgt als lezer daardoor een goed beeld van de jaren zestig tot aan het heden.
In het laatste deel komen er veel dialogen voor tussen Remco, Freddy en David Schwarz, de halfbroer van Freddy.  Er is dan een [personage aan het woord dat veel te vertellen heeft o.a. over de Vietnamoorlog.
Door de stijl leest het boek als een pageturner, al vind ik wel dat vooral het verhaal over de oorlog vrij oppervlakkig blijft, omdat de schrijver  daar een alwetende verteller aan het woord laat. Je wordt  op die manier als lezer geen deelgenoot van wat het seksueel misbruik en het overspel voor de romanpersonages heeft betekend. De verteller blijft hier te veel op afstand. 

Slotzin

Op zo'n klein, gekarteld fotootje heb ik mijn oma en mijn moeder voor het eerst samen gezien met de onderduiker. Een mooier vrouw, een leuke jonge meid en ene blakende jongeman met blond golvend haar. Het was midden in de bezetting. Ze stonden bij de appelbomen in de achtertuin. het zag er vredig uit.

Beoordeling

De roman leest vlot. De bladspiegel is namelijk vrij open en er zijn veel kleine hoofdstukken, waardoor het verhaaltempo enorm hoog ligt.  Dat zal jonge mensen kunnen aanspreken. De inhoud is wel erg globaal. Je vliegt van de jaren zestig naar het heden. Er worden veel zaken verteld die in de grote wereld spelen.  Een babyboomer zal daardoor, denk ik, meer plezier beleven aan het verhaal dan een scholier van nu. Maar voor wie geschiedenis in zijn profiel heeft, kan het een ondersteuning zijn van kennis over die periode.
Literair gezien vind ik het geen sterke roman.
Wat mij ook  opviel was dat het door de uitgever als groot geheim aangekondigde gegeven eigenlijk wel meeviel. Je leest ook niet hoe groot de invloed op de personen die 'misbruikt' werden zelf was.  En Geertje werd eigenlijk niet misbruikt, maar was een volwassen vrouw die een seksuele relatie aanging. 
Ik had liever gezien dat het familiedrama iets meer uitgespit was en het wereldgebeuren wat minder. Het allerlaatste deel van het verhaal is op zijn minst wat moralistisch. De boodschap is weliswaar waardevol:  "Make Love not peace! 
Maar er wordt door de schrijver wel heel veel uitgelegd. Er blijft weinig te raden over. Bij de lezer beklijven zal de roman niet.

Recensies

"Voor de bayboomers is het boek een feest der herkenning. Dat zit hem in de eerste hoofdstukken waarin hoofpersoon Remco als puber kijkt naar een wereld die in een hoog tempo verandert. Denk aan de moord op Kennedy, de provo’s, de drugs, de sterk veranderende moraal. En natuurlijk de muziek. Remco kijkt en doet nog niet helemaal mee. De prachtige en non-conformistische Ineke is een onbereikbare droom. De drugs, een raadsel waar hij zich in zijn woonplaats Wageningen nog niet aan waagt. Het popfestival in Kralingen een evenement waar hij te jong voor was." https://denuk.nl/oorlogsv...chiedenis/

"Interview met de schrijver over het schrijven van zijn debuutroman." Voor de bayboomers is het... verandere

"Radio-interview met de schrijver over zijn debuutroman." https://www.nporadio1.nl/...rlogsvrede

Overhoor jezelf