Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 187 pagina's
• Uitgeverij: De Kring

Flaptekst

Eerste zin

Door de bolbliksem die als een helderwitte vuurbal over het grasveld rolde, en het oorverdovende geroffel van de donder had hij het zich plotseling herinnerd. Ook toen- zo'n kleine veertig jaar terug- was er dichtbij het schuurtje een fruitboom geëxplodeerd.

Samenvatting

Verhaalheden (1)
Ben Salomon krijgt na de dood van zijn grootmoeder Aukje de Wit de sleutel van haar kluisje en daarin zit een envelop met Poolse verhalen van ene Ewa Kosinsky. Die zijn in 1975 ooit aan de grootouders toegestuurd door een Nederlands meisje Lisa, die Ewa in een sanatorium in Davos heeft verpleegd. Hij vraagt een studievriendin dit pak voor hem te vertalen. Dat wil deze Anna graag en de vertaalster zendt met enige tussenpozen de vertaalde bladeren naar de verteller. Daarin wordt het verleden van Ewa onthuld. Ook krijgt Ben van de notaris een brief van zijn grootmoeder Aukje die hem ook schrijft wat er in het verleden is gebeurd. Ze heeft haar geheim niet helemaal haar graf mee ingenomen, omdat ze alles in een brief heeft onthuld. Maar ze wilde het hem toch vertellen.

Bens moeder (die prachtig viool kon spelen)  is daarvóór overleden: ze was na de oorlog getrouwd met een 44-jaar oudere dirigent die zijn gezin  voor haar had verlaten. Na diens dood, weigerde Margje verder nog als violiste verder te gaan en studeerde ze voor tandarts. Ze had het erg druk, was nooit meer getrouwd geweest en een huishoudelijke hulp Maaike zorgde goed voor Ben. Die heeft echter helemaal geen oog voor meisjes. Steeds wordt zijn verhaal onderbroken door toegestuurde bladen van Anna over Ewa.

Het verhaal van Ewa
Eva beschrijft in 19 bladen dat ze in een strafkamp heeft gezeten nadat het Poolse verzet was opgerold. Ze heeft gezien dat haar zusje Zofia naakt op een tank door de Duitsers in de fik is gestoken. Dat is een trauma voor haar. Ze beschrijft in Davos in de bladen  hoe ze denkt over wensdromen, haar liefdesnacht  met een priester, en uiteindelijk over de afkomst van haar kind. Met de Poolse geestelijke Myron heeft ze één nacht haar lichaam gedeeld, waarna hij weer voor God koos. Maar de kleine Margisia die in haar buik groeide, heeft ze een andere en betere toekomst willen geven dan die ze ooit zelf had kunnen geven. (Ooit)
Toen ze een keer na de oorlog in Nederland was in het gezin van Bens opa en oma heeft opa (die huisarts was) het kind ter wereld gebracht en het als hun eigen kind geadopteerd. Ze kreeg de naam Margje. Ewa was het daar helemaal mee eens, ze wil zelfs geen contact meer met Margje, omdat dit beter voor het kind is. Oma Aukje is haar "echte moeder."

Verhaalheden (2)
Ben onthult dat hij nooit iets met een vrouw op liefdesgebied heeft gehad. Om aan zijn seksuele behoefte tegemoet te komen ging hij altijd naar Maaike die als hoer op de Wallen werkte. Ze wilde hem wel opvangen, maar nooit mocht ergens over gepraat worden. In het verhaalheden gaat hij haar nog één keer bezoeken en hij neemt - heel truttig- een appeltaartje mee.

Ben gaat door de gebeurtenissen in de wereld veranderen: Er is een aanslag op de redactie van Charlie  Hebdo in Parijs (januari 2015) en hij kent één van de slachtoffers.  Dat raakt hem erg. Hij beseft het lot van vluchtelingen ineens veel beter.
Hij komt door een vrouw die bij hem schoonmaakt (Carine)  in aanraking met vluchtelingen o.a. de mooie jonge Bella uit Eritrea die per boot naar Europa is gekomen. Hij verschaft haar op verzoek van Carine onderdak , maar als ze zich uit compensatie daarvoor aanbiedt met haar lichaam, weigert hij. Ze mag gewoon bij hem wonen in de villa van zijn grootouders in Ter Apel zonder seks. Hij richt haar etage in met meubelen van Ikea  en verandert van imago (met kleren van H&M en een modern kapsel)
Hij bezoekt ook het asielzoekerscentrum in Ter Apel en ontmoet er twee Syriërs Dinar (ook een journalist) en Yasmin. Die hebben moeten vluchten voor het regime van Assad.
Ben snapt ook wel dat hij geweld in de wereld niet kan keren, maar dat je als individu wel in staat bent om slachtoffers die in je leven het levenspad kruisen te helpen. dat alles met de hoop op een betere wereld. Ooit.

Personages

Ben Salomon

Ben is de wetenschapsjournalist die voordien weinig moet hebben van menselijke relaties. Hij heeft geen vrouw gekend, behalve de hoer Maaike, en hij houdt zich alleen bezig met de wetenschap. Na de dood van zijn grootmoeder en de vondst van het pak documenten verandert hij. Hij verneemt dat zijn moeder een dochter is van een Poolse verzetsheldin, die haar dochter een betere toekomst wilde bezorgen. Door andere mensen in zijn omgeving krijgt hij meer oog voor het leed van vluchtelingen: Bella uit Eritrea en Yasmin en Dinar uit Syrië. Hij besluit zijn leven een andere wending te geven.

Ewa Kosinsky

Ewa kennen we alleen uit de documenten. Ze is een verzetsheldin uit Polen die opgesloten heeft gezeten in een kamp. Na de oorlog krijgt ze tbc en wordt ze verpleegd in Davos. daar schrijft ze 19 bladen over het verleden en de toekomst. haar dochter Margisia (Margje) is het product van één liefdesnacht met een Poole geestelijke. Ze staat haar kind af aan Aukje de Wit in de verwachting dat deze Margisia een betere toekomst kan krijgen. Ooit.

grootouders De Wit

De opa en oma van Ben hebben het geheim van de afkomst van zijn moeder het graf in genomen. Oma heeft echter een brief geschreven die hij na zijn dood van de notaris krijgt. Daarin staat wat er in het verleden is gebeurd.

Quotes

"Gevangenis, dat woord had Ben net zo bang gemaakt als het beven van de aarde. Zijn oma en opa achter de tralies. Hij moest er niet aan denken. En wat had zijn moeder, Margje, met dit alles te maken? Hij zou zwijgen. Hij had gewoon niets gehoord." Bladzijde 7

"Kamp Oberlangen , zo las hij, was in de loop der tijden bijna jaarlijks van functie veranderd. In 1933 gesticht als concentratiekamp werd het al snel een opleidingskamp voor de Sturm Abteilung. Daarna en gevangenis voor politieke tegenstanders van het nazi-regime" Bladzijde 13

"Vanaf dat moment betekende Margisia voor Zofia en mij: hoop, redding uitzicht op een beter bestaan. Mijn eigen Margisia van vlees en bloed heb ik daarom kunnen afstaan, omdat ik op een betere wereld hoop. Ooit." Bladzijde 184

"In de chaos van de laatste maanden herkende hij tot zijn eigen verbazing een patroon. Hij had oog gekregen voor mensen die elkaar opvingen en aanvulden i benarde situaties." Bladzijde 186

"Ik heb Aukje laten beloven dat er nooit een later zal zijn. Dat zij zelf, en zij alleen, jouw moeder is. Waarheid dient het geluk niet." Bladzijde 160

Thematiek

Geheim/ familiegeheim

Het draait in "Ooit" om het grote geheim dat voor Ben Salomon altijd verborgen is geweest. Maar door het pak documenten dat hij na de dood van zijn oma in de kluis aantreft, wordt hem duidelijk dat zijn eigen moeder Margje niet het kind is van zijn "normale opa en oma De Wit " maar dat ze is afgestaan door haar Poolse moeder die zwanger was geworden van één seksavontuur met een Poolse geestelijke die haar na de oorlog had bevrijd. Om haar kind hoop op een betere toekomst te geven had ze het afgestaan aan mijnheer en mevrouw De Wit. Ze wilde daarna nooit meer contact met haar dochter Margisia, omdat dit beter voor het meisje zou zijn. Ben komt achter het geheim in de door zijn studiegenoot Anna vertaalde documenten en door een brief die zijn oma aan hem heeft nagelaten.

Motieven

Seksualiteit

Ben Salomon, geen homo, heeft niets met vrouwen. Hij bezoekt altijd daarom een hoer die vroeger bij zijn moeder heeft gewerkt als schoonmaakster. Het gaat hem niet om liefde maar om seks. Maar ook die brengt geen vertroosting. Hij wordt wel verliefd op de veel jongere Bella, een vluchteling uit Eritrea, maar hij bedrijft niet de liefde met haar.

Moeder-zoonrelatie

Ben had een heel goede relatie met zijn moeder die met een veel oudere man was getrouwd. Na diens dood besloot ze het vioolspel verder na te laten en tandarts te worden. Hij hield veel van zijn moeder en zijn opa en oma. Maar er was een geheim dat alles in de weg stond.

Moeder-dochterrelatie

Ewa Kosinsky is de biologische moeder van Margje de Wit. ze heeft haar kind afgestaan in verband met een betere toekomst, ooit. Ze wil daarom dat de stiefmoeder Aukje alleen de moeder zal zijn. Ze hoeft niet te vertellen dat Ewa haar moeder is. Dat is beter voor alle partijen.

Heden & verleden

In dit roman staat natuurlijk het motief van Heden & Verleden ook centraal. In het verleden is eriets gebeurd waarvan de gevolgen in het heden nog merkbaar zijn. Als Bens oma gestorven is , wordt het verleden voor hem bekend gemaakt. Dat gebeurt enerzijds door de documenten die in de kluis van zijn grootouders liggen, aan de andere kant ook door de brief die zijn oma heeft geschreven en die hem door de notaris wordt overhandigd. Daarin wordt het grote geheim van het verleden onthuld.

Tweede wereldoorlog jodenvervolging

Vooral in de 19 bladen die door Ewa zijn geschreven, wordt duidelijk dat het verhaal ook om de Jodenvervolging in Polen draait. Ewa en haar zus strijden mee in het Poolse verzet. Haar zus komt gruwelijk om en Ewa komt in een kamp terecht.

Motto

Het motto is van Giordano Bruno
"Ook deze eenzaam stervenden
door de wereld vergeten
begrijpen onze taal niet meer."

Opdracht

Voor Allard

Trivia

De schrijfster is betrokken bij de Hulp aan Vluchtelingen over de gehele wereld. ze heeft besloten een deel van de opbrengst van de verkoop van het boek te schenken aan de Stichting Vluchteling.

De inhoud is erg actueel, want in het verhaal komt de aanslag op het Franse cartoonblad Charlie Hebdo voor.

Titelverklaring

De titel verwijst naar het laatste hoofdstuk en zelfs naar het laatste woord van de roman.
Het gaat hierom het inzicht dat ben Salomon heeft gekregen dat er een einde moet komen aan het geweld in de wereld. Ooit moet er hoop op een betere toekomst komen.
Ook op blz. 184 in het laatste blad van Ewa Kosinsky staat dat er een hoop op een betere wereld moet komen. Ooit.

Structuur & perspectief

Het boek heeft de bekende structuur van een roman waarin een pak documenten wordt aangetroffen. Na de dood van zijn grootmoeder krijgt de verteller Ben een pak brieven van een Pools meisje  dat in een strafkamp heeft gezeten en na de oorlog in Zwitserland wordt verpleegd. Het zijn brieven in het Pools en Ben laat die door een vriendin vertalen. De roman is nu een afwisseling  van Bens verhaalheden (uit 2015) en van het lezen van de door een vriendin vertaalde brieven die in totaal 19 bladen beslaan. Daarmee krijgt het boek een niet-chronologische  volgorde.

De brieven uit het ziekenhuis van Ewa  zijn geschreven in de ik-vorm en afwisselend in de o.t.t. en ov.t. Het verhaalheden van ben wordt verteld door de personale verteller ben Salomon, de wetenschapsjournalist, die er in de vertaalde bladen van Ewa achterkomt dat zijn moeder een kind van deze Ewa is.
 

Decor

Ben Salomon  is wetenschapsjournalist in Amsterdam en zijn grootouders hebben gewoond in Ter Apel, waar een asielzoekerscentrum is gevestigd. Hij erft de villa van zijn grootouders en gaat enkele keren heen en weer tussen Amsterdam en  Ter Apel. Hij ontmoet daar aan het einde enkele asielzoekers uit Syrië, waardoor hij een andere kijk op het leven krijgt.
Dit verhaalheden speelt zich af in de winter  van 2015, want de verteller besteedt uitvoerig aandacht van de aanslag op de redacteuren van het cartoonblad Charlie Hebdo  die immers in januari 2015 plaatsvindt.

Het verhaalverleden speelt zich af in de documenten die Ewa Kosinsky, zijn feitelijke biologische oma,  schrijft terwijl ze wordt verpleegd in Zwitserland. Die papieren zijn in 1975 gestuurd naar de grootouders van Ben Salomon. Maar de inhoud gaat over het Poolse verzet tegen de Duitsers en in de periode na de Tweede Wereldoorlog.
In feite is "Ooit"dus een roman over de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog.

Stijl

Miriam Guensberg  zet de mooie, poëtische stijl voort die ze ook in haar eerste boek "Poolse tranen" hanteerde. Daardoor krijg je als lezer een mooie, rustige maar vloeiende stijl voorgeschoteld. Ook kan ze door de vertelstructuur twee stijlen (die van de personale Ben en de ik-vertellende Ewa) door elkaar gebruiken. Ben is als wetenschapsjournalist zakelijker  en cynischer in zijn taalgebruik en Ewa is zachter in woordgebruik  en dichterlijker.

Slotzin

Hij durfde dat omdat hij er ervaren had dat er altijd mensen zijn die elkaars pad kruisen. Enkelingen die een andere wending aan een wanhopige geschiedenis kunnen geven. Daar was zijn moeder uit geboren. Zijn Margisia. Uit de hoop op een beter leven. Ooit.

Beoordeling

Mooie roman over een bekend thema: de onthulling van een familiegeheim uit de Tweede Wereldoorlog. Daarvoor hanteert de schrijfster een beproefde methode: de onthulling  van het geheim door middel van een pak documenten. Een structuurkenmerk dat bijvoorbeeld ook Multatuli al toepaste.
Dat komt de spanning in het plot wel ten goede, maar toch zie je de werkelijke onthulling van het moederschap al enige tijd van tevoren aankomen.

Het is een mooi gebonden uitgegeven (niet al te dikke)  roman over een interessant onderwerp. je bent niet veel tijd kwijt aan het lezen van het verhaal , ook al door de "lekkere" bladspiegel.
Zeker geschikt dus voor lezers die voor hun lijst iets anders willen lezen dan de geijkte oorlogsboeken: De Aanslag, Het Bittere kruid, Wierook en Tranen, Kort Amerikaans.