Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 252 pagina's
• Uitgeverij: De Geus

Flaptekst

Eerste zin

Naamgenoot van mijn moeder, Je hebt me onlangs gevraagd het leven van jouw oma en de omgeving waarin we leefden tijdens mijn kinderjaren voor je op te tekenen.

Samenvatting

De brief aan Sherifs dochter is niet chronologisch geschreven maar ik vat de gebeurtenissen waarover hij schrijft, wel in chronologische volgorde samen.

Vamba wordt als kleine jongen in Kolahun, Liberia, opgevoed door zijn oma, die bij hem slaapt, hem voedt en voor hem zingt over zijn naamgenoot, zijn opa. Zijn familie is welgesteld en ontleent haar aanzien en bekendheid aan haar rol binnen de islam en haar achternaam. Met zijn moeder die aan het hoofd van de familie staat, veel werkt en altijd veel mensen om zich heen heeft, heeft hij een wat afstandelijkere relatie. Vamba merkt voor het eerst hoe belangrijk zijn moeder is, als hij een masker namaakt van het geloof van de Poro en zijn oma laat schrikken. Om zijn moeders positie te beschermen wordt hij naar zijn oma's jongere broer gestuurd. Deze man wordt zijn eerste mentor.

De tweede keer dat hij te maken krijgt met de positie van zijn moeder, is als hij om zijn leeshonger te stillen in een afgesloten kamer inbreekt om de eeuwenoude manuscripten die daar bewaard worden, te lezen. Zoiets mag pas als hij de leeftijd en het niveau heeft bereikt van zijn overleden vader en andere voorouders. Hij wordt ontdekt en zijn moeder krijgt te horen dat ze arrogant en egoïstisch is en haar zoon laat doen wat hij wil. Er volgt een familieberaad en verbanning van zijn oma, moeder en hemzelf dreigt, maar uiteindelijk mag zijn moeder zelf beslissen hoe ze haar zoon straft en zij stuurt hem naar zijn oudste broer in Koeweit om een opleiding te volgen.

Hij komt met drie neven terecht in een appartementencomplex met studenten uit allerlei landen. Ze komen er alleen uit als ze naar school gebracht worden. Hij wordt vrienden met de Ghanese Gariba Saga met wie hij wandelingen door de buurt langs de zee maakt. Hij kan in die buurt in een winkel van een vriend van zijn broer werken en ook zijn eigen spullen verkopen. Hij begint daar na een vakantie in Liberia waarin zijn oma - inmiddels ziek - en zijn moeder vooral bezig zijn met afscheid van hem nemen. Na zijn terugkeer naar Koeweit sterft zijn oma. Zijn vriend en nu ook collega Gariba laat zijn ogen op een meisje dat de winkel bezoekt, vallen en wordt verliefd op haar. Het heeft nogal wat voeten in de aarde om contact met haar te kunnen leggen. Ze verkopen er foto's van bekende zangers en acteurs en verdienen daarmee goed geld.

Ondertussen bedreigt Saddam Hoessein Koeweit en vallen Charles Taylor en zijn rebellenleger Liberia binnen. Vamba kan geen contact meer opnemen met zijn moeder die spoorloos verdwenen lijkt. En hun financiële succes in de winkel eindigt als de vrouw van de vriend van zijn broer de winkel terug komt eisen, omdat de jongens hun winst niet met haar man delen. Vamba baalt dat hij geen afleiding meer heeft van de gedachten aan zijn oma en moeder en Gariba dat hij het meisje niet meer kan zien, maar als Irak daadwerkelijk Koeweit binnenvalt, hebben ze andere zorgen. Gariba vlucht naar Saoedi-Arabië, Vamba en zijn broer en neven blijven in de inmiddels belegerde stad. De situatie daar wordt steeds hachelijker vanwege de explosies, het voedselgebrek en de verhalen die de ronde doen over wat de Irakese soldaten allemaal voor gewelddadigheden begaan, waardoor ze besluiten veel geld te betalen om naar de grens met Jordanië gesmokkeld te worden.

Na een gevaarlijke reis bereiken ze inderdaad Jordanië maar op weg naar de hoofdstad worden ze uit een bus gehaald omdat ze Amerikaans zouden zijn. Ze komen terecht in een vluchtelingenkamp en voor Vamba voelt het alsof hij al gestorven is. Hij kan niet meer spreken en realiseert zich dat zijn moeder dood moet zijn. Zijn broer en neven kunnen nog wel de motivatie vinden om in leven te blijven en het lukt zijn broer om de bewakers van het kamp ervan te overtuigen dat ze daar niet horen. Ze worden alsnog naar de hoofdstad gebracht en uiteindelijk belanden Vamba en zijn neef Alpha, die vanaf dat moment zijn broer is, in Nederland.

Ze moeten hun procedure afwachten in een asielzoekerscentrum en na een jaar krijgen ze samen met een nieuwe vriend Sunny een eigen huis. Het leven als migrant valt vooral Alpha niet mee. Hij verdwijnt in het volgen van het nieuws over de oorlog in Liberia, terwijl Vamba begint met schrijven. Om zijn broer te helpen wil Vamba geld ophalen voor de Liberiaanse vluchtelingen in Guinee en Sierra Leone en via dit initiatief ontmoet hij Jac Kool. Hij en zijn vrouw Trees nemen in de loop van de tijd de plaats in van Vamba's en Alpha's ouders. Tijdens een lezing na publicatie van zijn eerste roman ontmoet hij de moeder van zijn kinderen, met wie hij na een tijdje een relatie krijgt.

Hij gaat nog een keer terug naar Liberia om uit te zoeken hoe zijn moeder gestorven is. Zijn familie is uiteen gevallen en staat niet meer in aanzien. Tijdens de reis naar zijn geboortedorp vertelt zijn chauffeur over de moord op zijn eerste mentor, Alhaji Ansumana Dukuly. Van de compound waar hij is opgegroeid is niets over en Charles Taylor en zijn leger hebben de eeuwenoude manuscripten verbrand omdat ze dachten dat er toverformules in stonden. Hier komt hij erachter dat zijn moeder is vermoord door een commandant van de rebellen. Het enige dat hij nog van haar heeft, is de gelijkenis met zijn dochter.

Personages

Vamba Sherif

Het voelt altijd vreemd om een karakterbeschrijving op te tekenen van het hoofdpersonage van een autobiografie omdat die ook de schrijver is. Ik ga er om die reden geen rond verhaal van maken, ik houd het bij enkele eigenschappen die duidelijk of letterlijk in het boek staan. Wat als eerste opvalt, is dat Vamba veel observeert en slim is, zo leest hij als jonge jongen met ijver en toewijding zowel de Koran als de Bijbel. Hij komt uit een familie (en wereld) waarin kennis heel belangrijk is en hongert daar zelf ook naar. Hij is zo nieuwsgierig dat hij soms te ver gaat in het bevredigen van zijn nieuwsgierigheid, bijvoorbeeld als hij een lid van de Poro ontmoet. Hij leest heel veel en wil net zo worden als zijn vader, oudoom, opa en overgrootvader. Iets heel anders is dat hij elke ochtend op school het volkslied moet zingen en zijn dochter ook erg van zingen houdt. In haar herkent hij ook zijn eigen impulsiviteit en de vreugde in de kleine dingen des levens.

Quotes

"'Jouw vader en zijn broers! Allemaal kleine mannen die stuk voor stuk grote vrouwen huwden." Bladzijde 19

"Blij met haar geboorte, slachtte hij zeven koeien tijdens haar naamfeest, waar honderden mensen op afkwamen. En hij vernoemde haar naar zijn moeder, net zoals ik jou naar mijn moeder heb vernoemd, om haar naam en de herinneringen die ze oproept levend te houden. Zo hoop ik dat de beste van mijn moeders eigenschappen in jou zullen ontluiken. Vernoeming is een eer, en tegelijkertijd een voortzetten - in andere vormen - van een leven dat geëindigd is." Bladzijde 39

"Het ontbreken van dit historisch besef van verbondenheid van volkeren binnen de Liberiaanse samenleving, deze onwetendheid, zou bijdragen aan een burgeroorlog waarin mensen met een gemeenschappelijk verleden zich tegen elkaar keerden." Bladzijde 51

"'Luister, Kamo. Ik wil je zeggen dat je vader niet is overleden. Wij, je broers en zussen, zijn jouw vader geworden. Je moeder is onze moeder geworden. We zullen haar nooit teleurstellen. We zullen altijd voor je zorgen.'" Bladzijde 82

"Vaderschap is een zoektocht naar antwoorden. Er zijn geen kant-en-klare antwoorden op de vragen die jullie met jullie aanwezigheid in ons leven oproepen. Het is elke dag de kunst om de waarden van mijn cultuur met die van jullie moeder te vermengen en daarin een middenweg zien te vinden." Bladzijde 98

Thematiek

Familie / sterke vrouwen

Dit boek gaat over de (liefde voor de) vrouwen in Vamba Sherifs familie: zijn oma, zijn moeder, zijn vrouw en zijn dochter. (Zijn opa en vader zijn dood en zijn zonen spelen een minder grote rol.) Allemaal sterke vrouwen, eigenzinnig. Zijn moeder en dochter hebben dezelfde naam. Allemaal staan ze voor grote uitdagingen, het opvoeden van een enig kind, het leiden van een grote familie, het kiezen voor een relatie met een zwarte man, het leven in een wereld waarin vermenging van kleur gewoner is maar nog niet volledig geaccepteerd, en die treden ze moedig tegemoet. Vamba heeft met allemaal een ander soort relatie maar de rode draad is liefde en zelfs bewondering. Zo mist hij zijn moeder als klein kind omdat ze veel weg is maar hij weet dat ze van hem houdt en hem hoog heeft zitten. Hij snapt later dat zijn verbanning niets te maken heeft met hun relatie maar met haar positie. Als hij in Nederland zelf een dochter krijgt verdiept de relatie met haar de relatie met zijn moeder: hij snapt haar angsten, zorgen en beslissingen beter. 'Vaderschap leerde me de liefde van die twee vrouwen beter te begrijpen en te waarderen. Ondanks hun grote liefde voor mij - of juist dankzij die liefde - besloten ze mij te laten gaan.' (p. 180) Je kunt moeder-kind-relatie of vader-dochter-relatie als aparte motieven benoemen maar ik heb ervoor gekozen ze onder dit thema te laten vallen.

Motieven

Migratie

Vamba komt uit een land, Liberia, waar iedereen migrant is. Het is namelijk ontstaan als een Amerikaans experiment om aan de wensen van de tot slaaf gemaakten om terug te keren naar Afrika, tegemoet te komen. (In dit boek komt ook het leed van de (nakomelingen van de) gedwongen migratie van de tot slaaf gemaakten aan bod.) Vervolgens wordt hij eerst vanwege verbanning en later vanwege oorlog zelf migrant en maakt hij kennis met alles wat daarbij komt kijken: vluchten, angst, eenzaamheid, geweld, uitzichtloosheid et cetera. Vamba is vanwege zijn naam en achtergrond voor sommigen niet Liberiaans genoeg en zo zullen anderen zijn dochter vanwege haar achtergrond misschien niet Nederlands genoeg vinden. Pas als hij in Nederland zijn huidige partner heeft ontmoet en samen met haar kan zijn, voelt hij zich meer op zijn plek: 'Liefde is thuishoren. Liefde is wortel schieten.' (p. 187)

Mentor

De mannen in Vamba's familie, bijvoorbeeld zijn vader en opa's, zijn geleerden binnen de islam en hebben dat pad naar kennis onder begeleiding van een andere geleerde bewandeld, een mentor dus. Zo was de vader van Vamba's moeder de mentor van Vamba's vader. Vamba's eerste mentor is een jongere broer van zijn oma, Alhaji Ansumana Dukuly, die hem leert dat geloof je eigen zaak is en je niet moet vervreemden van wie je bent of van je familie. Deze man sterft later in de burgeroorlog. De tweede is zijn oudste broer, een zoon van zijn vaders eerste vrouw, Vamuyah die in de hele wereld vrienden - noodposten - heeft en die hem naar de volwassenheid begeleidt. Hij verliest hem uit het oog als hij naar Nederland doorreist en zijn broer teruggaat naar Afrika. Daarna volgt de Nigeriaanse Sunny die hem leert van de uitzichtloze situatie in het asielzoekerscentrum het beste te maken. De laatste is Jac Kool, de Nederlander die Vamba zich thuis laat voelen in het geboorteland van zijn dochter.

Geloof

Vamba heeft joodse roots, komt uit een islamitisch huis en de zus van zijn oma is een belangrijke christen. Daarnaast is er een geloof in wonderen. Zijn opa is een belangrijke islamitische geleerde maar hij besloot een van zijn dochters naar de school van de zendelinge te sturen om hun manier van leven te leren kennen. Over zijn oma en haar zus schrijft hij: 'Ik zag alleen maar liefde tussen twee mensen, maar terugkijkend op het verleden zie ik dat het meer was dan dat. Het was de overbrugging van een verschil dat elders in de wereld tot oorlogen had geleid en nog zou leiden. De essentie van de twee vrouwen lag in het besef dat ze op de eerste plaats zussen waren, en pas daarna christen en moslim.' (p. 20) Zijn oma is ook trots op haar joodse roots, ondanks haar geloof in Allah. Vamba is dus islamitisch opgevoed en gaat ook studeren in een islamitisch land, Koeweit, maar ik lees nergens iets over de manier waarop hij als volwassene ruimte geeft aan dit geloof. Wel is hij als jonge jongen nieuwsgierig naar het genootschap en animistische geloof van de Poro. Uit het boek spreekt vooral een geloof in de liefde en in de verantwoordelijkheid van mensen om het goede te doen en bezittingen te delen.

Motto

'Every child is an unprecedented wonder.'

• James Baldwin

James Baldwin was een Amerikaanse schrijver en sociaal criticus die onder andere schreef over raciale problemen. Dit citaat past bij de vorm van het boek, namelijk een brief aan Sherifs dochter.

 

'Pride of my Womb

I shower you with my blessings

Pride of my life

I fortify you with my prayers

You will not stumble when you walk

You will never choke

On the water of the Living Spring.'

• een moeder tegen haar verdronken kind, uit The Katrina Poems van dichter en filosoof professor Niyi Osundare

Osundare is een Nigeriaanse dichter. Volgens mij heeft hij de orkaan Katrina overleefd, vandaar de titel van de bundel. Dit citaat past bij het motief van de moeder-kindrelatie in het boek.

Opdracht

Er is geen opdracht aanwezig.

Titelverklaring

'Ongekend' heeft hier denk ik de betekenis van 'van onvoorstelbare omvang of intensiteit' en het gaat dan om de liefde voor zijn oma, moeder, vrouw, zonen en dochter. Ik vraag me af of de andere betekenis van 'ongekend', namelijk 'niet bekend' ook van toepassing is, omdat Sherif de liefde van zijn oma en moeder een groot deel van zijn leven heeft moeten missen. Zijn dochter heeft die liefde zelfs nooit leren kennen.

Structuur & perspectief

Het bijzondere aan deze structuur is dat dit boek een brief is aan Sherifs dochter. Hij schrijft dus in de ik-persoon en spreekt haar een aantal keer rechtstreeks aan. Toch betekent dat niet dat het verhaal chronologisch verteld wordt. De schrijver springt heen en weer tussen het heden in Nederland en het verleden in Liberia, Koeweit, zijn reizen en zijn aankomst in Nederland. Verder is het verhaal verdeeld in vijf getitelde delen en een soort epiloog die 'Toekomst' heet. Binnen die hoofdstukken vind je weer genummerde hoofdstukken.

Decor

Het logisch-chronologische verhaal begint in Liberia in Afrika. De Sherifs zijn daar een rijke en machtige familie die veel voor de gemeenschap betekent. Vamba wordt verbannen naar Koeweit waar zijn studententijd plaatsvindt maar waar ook twee oorlogen meemaakt: die in zijn thuisland Liberia en die tussen Irak en Koeweit. Hij vlucht dan via Jordanie en Syrie naar Nederland waar hij samen met zijn neef/broer in een azc terechtkomt. Hij moet een kamer delen met onbekende mannen die drugs gebruiken. Na een tijd krijgt hij een eigen woning in Veldhoven maar hij voel zich nog lang niet thuis. Er is een groot contrast tussen het decor van zijn geboorteland en dat van het geboorteland van zijn dochter, in het ene land behoorde hij tot een bekende en gevierde familie en in het andere land is hij heel langs slechts een asielzoeker. Het decor maakt onderdeel uit van het motief migratie.

Stijl

'Een trots verhaal ook, met enige gedragenheid geschreven maar steeds precies en mooi geformuleerd.' (Nicolaas 2021)

Slotzin

Je bent de wereld, naamgenoot van mijn moeder. Dus leef.

Beoordeling

Ik heb erg genoten van dit boek van Vamba Sherif. Hij vertelt meeslepend over zijn familie waarin de vrouwen belangrijke posities innemen. Ik ging me hierdoor ook afvragen wat de achtergrond van andere Afrikaanse mannen is die ik op straat zag lopen: hoe groot is het contrast tussen hun leven in Afrika en dat hier? Ik vond het boek gemakkelijk lezen en ik wilde ook weten waar het heen ging maak ik vond de stijl regelmatig wat te gemaakt. Het woord 'mooischrijverij' kwam soms bij me op maar dat stoorde niet zodanig dat ik het boek niet zou aanraden.

Recensies

"Om maar meteen met de deur in huis te vallen: Ongekende liefde is een prachtig boek. Een indrukwekkend verhaal over hoe de Liberiaans-Nederlandse schrijver in Nederland belandde en daar de aanstaande moeder van zijn dochter ontmoette." https://www.tzum.info/202...de-liefde/

"De twee hoofdplaatsen waar het verhaal zich buiten Nederland afspeelt zijn Koeweit en Liberia. Deze worden uitgebreid beschreven, en dat maakt het interessant om de lokale cultuur en manier van leven te leren kennen." https://www.dewereldmorge...ijn-jeugd/

Bronnen

Martijn Nicolaas - Recensie: Vamba Sherif – Ongekende liefde

https://www.tzum.info/202...de-liefde/