Feitelijke gegevens

• 3e druk, 2019
• 302 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Niemand sterft ooit maar één keer. Twee keer is toch wel het minimum. De eerste keer sterft alleen het lichaam. En dat is weliswaar een belangrijke dood, het is het begin, maar het is niet het einde. Nabestaanden merken dat ze de overledene nog nooit zo dichtbij gevoeld hebben als in de tijd vlak na diens dood.

Samenvatting

Nu
De jonge (21) vrouwelijke onderzoeker Bas Frentz werkte met en was verliefd op de wetenschappelijke onderzoeker Reinier van Wichteren (41 jaar). Hij bestudeerde eencellige algen die miljoenen jaren geleden o.a. op de Noordpool leefden, dinoflagellaten. Hij zou op expeditie gaan naar de Noordpool, maar een week geleden is hij bij een noodlottig ongeval (het eten van een giftige mossel in Californië) om het leven gekomen. Bas neemt nu als naaste medewerkster zijn plaats op het schip in. Ze reist af naar Spitsbergen.
Grijs en blond
Het tweede deel is min of meer een terugblik naar de relatie tussen Bas en Reinier. Ze werkten samen aan het project  en Reinier wil graag dat ze later met hem samen blijft werken. Op seksgebied wil Bas meer dan Reinier. Hij heeft haar namelijk nooit aangeraakt. Is er een andere vrouw in het spel?
Bas  heeft beloofd tijdens zijn afwezigheid op zijn boskat Bianca Catsafiore te passen. De kat (Catsa) mag haar duidelijk niet.
Maar, het loopt dus allemaal anders.
Waar niemand eerder is geweest
Bas maakt  op het schip (de Týr) kennis met enkele mensen. Er is een knappe Duitse onderzoeker naar de positie van ijsberen op de Noordpool, Werner Wiegmann. Er is een vrolijke Engelse tweeling Teri en Hadley Rice, die het leven van  walvissen gaan bekijken. Ook is er een verlegen Japanse, jonge onderzoeker die door Werner al snel TDK wordt genoemd.  En aan boord is "the other woman," Karen Bishop, die oogverblindend mooi is, die mogelijke de vrouw in het leven van Reinier is geweest.
Bas krijgt de luxe hut van Reinier, alleen.

De perschef Patrick Kooltje is ook een aantrekkelijke man; hij verzorgt zijn publicaties naar de buitenwereld met veel tamtam. Hij kan ook z'n handen niet van de vrouwen afhouden. Hij probeert naast handtastelijkheden met Karen, Teri en Hadley aan te pappen met Bas.
Die heeft het in het begin erg moeilijk met zeeziekte, waarvoor ze twee soorten pillen slikt, die in combinatie mogelijkerwijs hallucinaties oproepen. Als ze een avond  doodziek aan de reling van het schip staat, helpt TDK haar naar d'r hut.
Bas blijft echter steeds aan haar overleden vriend denken. Ze drinkt in zo'n poolnacht (waarin de zon niet ondergaat) met de Duitse Werner veel aquavit, sterke drank die hij aan boord heeft gestolen van de kapitein. Erg dronken wankelt ze naar haar hut en bed en denkt seks te hebben met Reinier. De volgende morgen ziet ze een gebruikt condoom in de badkamer, maar ze kan zich niet herinneren met wie ze seks heeft gehad. (Is het misschien die viespeuk Patrick geweest ?)
Na een lezing van expeditieleider Cludderbuck  krijgt ze te horen dat ze lab-assistent van Karen Bishop moet worden. Dat is eigenlijk beneden haar niveau, al mag ze samenwerken met TDK, de verlegen Japanner. 
De expeditie is toch niet zo grondig voorbereid  als je zou mogen verwachten. Zo deugt het boormateriaal helemaal  niet. Met diepe, stevige  boren moeten ze door dikke grondlagen op zee boren om de theorieën van de dinoflagellaten te bewijzen. Bas speelt nog een grote rol door de föhn van de Engelse tweeling te gebruiken en het bevroren boormateriaal te ontdooien. De resultaten van de opgegraven bodemmonsters wijzen erop dat er inderdaad vijfenveertig miljoen jaar geleden een tropisch klimaat aan de Noordpool is geweest en dat een woekerend  soort kroos (azolla) weer voor afkoeling heeft gezorgd. Reinier en Bas hadden dus gelijk met hun theorie. Bas wordt in haar ontdekking gesteund door TDK en samen maken ze flessenpost aan om een wetenschappelijk medium (Curiosity) van hun vondst op de hoogte te stellen. De stiekeme Patrick denkt dat ze voor eigen faam en glorie bezig is en blokkeert het account van Bas. 
Via de computer van de Russische kapitein weet ze via het oude account van Reinier contact te leggen met Curiosity, dat wetenschappelijke publicaties van ontdekkingen meldt. Ze spreekt af dat ze twee artikelen zal schrijven voor dat medium.  Haar naam als ontdekker is nu gegarandeerd.
Jaloers als ze nog steeds is, ziet ze dat Reinier voor zijn dood veel mails gestuurd heeft naar ene Iain Sheppard. Geen enkele mail was er voor haar.
Pr-man Patrick Kooltje valt door de mand door nepnieuws te verspreiden over mogelijke olieboringen op de Noordpool. Later hoort Bas dat hij een baan bij een oliemaatschappij heeft aangenomen.  Zo werkt wetenschap soms.
Werner Wiegmann doet belangrijke ontdekkingen met betrekking tot het ijsberenleven waar het eigenlijk somber mee gesteld is. Teri en Hadley komen er achter dat Patrick een liefdescharlatan is en hen heeft bedonderd. TDK verblijft  steeds meer in de buurt van Bas. Ze vindt hem sympaythiek.
Afscheid
Op de afscheidsborrel ontmoet Bas eindelijk Karen. Ze denkt nog steeds dat Karen  een geliefde van Reinier  was, maar dat blijkt niet het geval te zijn. De twee  hadden jaren geleden ruzie gekregen, omdat Karen geld wilde verdienen bij een commercieel bedrijf en was weggegaan bij Reinier. Zij weet ook dat Reinier gay was; eigenlijk weet iedereen dat, behalve Bas.
Later als ze het schip verlaten hebben, wandelen Karen en Bas nog samen op het Noorse vasteland In Tromsø.  Karen heeft de beoogde baan van Reinier in Californië  gekregen en wil graag dat Bas bij haar komt werken. Bas wil over haar aanbod nadenken.
TDK en Bas nemen ook afscheid van elkaar. Alles wordt voor de lezer nu duidelijk, de man met wie ze seks heeft gehad tijdens haar hallucinatie, was TDK. Ze zoent hem bij de gate; ook hij wil dat ze bij hem komt werken.

Weer terug in Nederland bezoekt ze haar collega Aïsha, die in de tijd van haar verblijf op het schip voor de wilde boskat Catsa heeft gezorgd. Ze wil dat blijven doen, Bas vindt het prima. Op haar werk is in die zeven weken veel veranderd, maar ook daar kan ze vanwege haar nieuwe reputatie blijven werken. 
Als ze in haar eigen huis komt, ligt er een envelop van Reinier die hij op de dag van zijn dood heeft verstuurd. Er zit een Lego-poppetje in dat ze nog niet had in haar collectie.

Personages

Bas Fretz

Bas Fretz is een jonge, veel belovende onderzoekster. Ze is 21 jaar als ze de 42-jarige Reinier ontmoet. Een wat eigenzinnige onderzoeker die graag met haar wil samenwerken. Hij doet onderzoek naar dinoflagellaten en de betekenis ervan op het klimaat. Ze stellen een theorie op die Reinier op de Noordpool gaat proberen te bewijzen. Maar een week voordat hij vertrekt sterft hij door het eten van een giftige mossel. Bas neemt tijdens de expeditie de plaats in van Reinier, maar ze staat laag in de hiërarchie van de deelnemers. Bas houdt het liefst van zwijgen bij gesprekken. Ze moet tijdens de expeditie de rouw verwerken van de dood van Reinier. Bovendien kampt ze met de vraag waarom Reinier haar niet aantrekkelijk genoeg vond om seks mee te hebben. Of ligt het aan haar, want ze heeft nog niet de juiste regels gevonden van het omgaan met mannen. Aan boord wordt ze slechts gezien als lab-assistente, maar dan kan ze wel samen werken met een verlegen Japanse student TDK. Ze kan ook goed overweg met Werner Wiegmann, een Duitser die ijsberen bestudeert. Met hem drinkt ze veel alcohol en ze weet niet meer wat ze doet als ze naar haar hut gaat. Achteraf blijkt dat ze de Japanse TDK in haar bed getrokken heeft. Toch is Bas geen sulletje, ze redt de expeditie door middel van een föhn, stelt een aannemelijke theorie op die ze naar het wetenschappelijk instituut Curiosity stuurt. Eerst per flessenpost, daarna via de mail. Omdat haar naam nu gevestigd is , kan ze na terugkeer gemakkelijk een nieuwe baan vinden. Haar gemoedsgesteldheid is er ook beter aan toe dan bij het vertrek: ze heeft van Karen Bishop gehoord dat Reinier homo was. Dat maakt de weg vrij voor een eventuele vriendschap/liefde met TDK.

Reinier

Reinier komt maar kort in de roman voor. Hij lijkt een eigenwijze kerel die zijn theorie over de dinoflagellaten wil doordrukken. Ook Kate Bishop heeft daarover al een keer ruzie met hem gehad. Op bezoek bij zijn homovriend in Californië is Reinier weer eens eigenwijs en die eigenschap wordt hem fataal, Als hij tegen beter weten in mosselen eet die vergiftigd zijn. Reinier heeft internationaal gezien een goede reputatie als wetenschapper. Hij sterft op 41-jarige leeftijd.

Werner Wiegman

Werner Wiegmann is een sympathieke Duitser die zich vooral bezig houdt met het leven van de ijsberen. Hun leven ziet er de komende jaren niet zo gunstig uit en hij wil daarover publiceren. Hij is aan boord één van de steunpilaren van Bas en hij praat met haar over Reinier. Dat doen ze met veel door hem ontvreemde alcohol, maar hij is niet van plan seksueel misbruik van de situatie te maken. Zelfs niet als Bas heel erg dronken naar haar bed gebracht moet worden.

Patrick Kooltje

De Nederlander Patrick is precies het tegenovergestelde van Werner. Hij is geen wetenschapper, maar verzorgt de pr over de expeditie. Hij wordt door de vrouwen als een aantrekkelijke man gezien en hij weet daarvan handig gebruik te maken. Tijdens de reis heeft hij seksuele contacten met Karen, Teri en Hadley en hij belooft hun alle drie dat ze na de reis bij hem terecht kunnen voor een relatie. Bij Bas kan hij niet veel bereiken en hij zet haar dat betaald door haar internetaccount te verwijderen. Patrick zou anno 2020 waarschijnlijk een #metooproces aan zijn broek krijgen. Hij publiceert nepnieuws over olieboringen op de Noordpool en later hoort Bas dat hij in dienst treedt van een oliemaatschappij. Patrick is een slim ratje.

Quotes

"Ze had haar huisarts om slaappillen gevraagd. Maar hij had haar laten kiezen: óf je krijgt Scopoderm mee, óf een slaapmiddel – niet allebei, want die dingen werken op elkaar in. Wat géén keuze is, natuurlijk, voor iemand die al zeeziek wordt in de tram en die een maand op een oceaan wil gaan varen." Bladzijde 20

"......er een smiley naast tekende. Voor haar. Omdat ze om dezelfde dingen moesten lachen. Omdat, hoopte ze, hij toch ook wel iets om haar gaf. Ze wil dat zo graag, maar ze weet het niet zeker. Ze wil het zo graag weten. Het is de enige vraag die er nog toe doet. Maar daar kom je dus nooit meer achter als iemand dood is." Bladzijde 43

"Ze ligt in bed, naakt, want het kan de planeet toch allemaal niet schelen. Het is haar bed trouwens niet, het is Reiniers bed, en inderdaad, goddank, ze was nog op tijd: hij is weer op de rand komen zitten, bij het voeteneind. Ze ziet zijn silhouet, zijn donkere haar; ze voelt hoe hij haar voeten weer vasthoudt. Liefdevol, denkt ze; ze denkt heel expliciet het woord ‘liefdevol’. Ze gaat dichter tegen de muur liggen, slaat het dekbed een stukje terug en strekt haar armen uit, want ze wil dat hij haar heel stevig vasthoudt, helemaal, warm, zoals die avond dat ze zonder jas op het dek zat." Bladzijde 142

"‘En al die sporen,’ zegt ze. ‘Die sporen laten zien dat die plantjes zich hier massaal hebben voortgeplant. Hier, op deze plek. Dat kroos is dus niet ingespoeld, het is niet met stromingen of rivieren meegekomen of zo. Die plantjes kwamen hier voor, die lééfden hier. Dat grote zoetwatermeer, dat was hier.’" Bladzijde 218

"Dat is in elk geval iets. Samenwerken met tdkis fijn. Met hem kan ze inmiddels heel prettig zwijgen. ‘Jullie wisselen elkaar af,’ zegt Clutterbuck, ‘in shifts van twaalf uur op, twaalf uur af.’ Dan raak je zo’n mannetje meteen weer kwijt, denkt Bas. En dan: ja hoor, Fretz, zo kan-ie wel weer." Bladzijde 167

"En dan ruikt ze het, heel licht. Zijn geur. Zijn parfum, aftershave, of wat het ook is dat mannen dragen. Shampoo. Douchezeep. Zweet. Dit is de jonge Reinier die steeds ’s avonds op de rand van haar bed kwam zitten. Die in haar bed kwam liggen. Het was Patrick niet, het was TDK. Ze kijkt hem aan. Wat moet ze doen? ‘Was jij het?’ vraagt ze. ‘Was jij het?’ Ze ziet dat hij eerst niet weet waar ze het over heeft. Ze ziet dat hij niet wist dat zij niet wist dat hij het was. Ze ziet dat tot hem doordringen." Bladzijde 283

Thematiek

Klimaatveranderingen

De expeditie waaraan Bas Fretz meedoet, heeft o.a. als doel de klimaatveranderingen aan de Noordpool in het verre verleden te onderzoeken. Voor Bas geldt dat ze de theorie van haar collega Reinier wil bevestigen. Ze moet dan in de zeebodem bij de Noordpool boren en dinoflagellaten aantreffen. Dat lukt en ze kan met hulp van haar Japanse collega TDK een publicatie voorbereiden in het tijdschrift Curiosity. Daarmee kun ze wetenschappelijk gezien, beroemd worden en carrière maken. Ze krijgt in haar onderzoek bevestiging dat er vijfenveertig miljoen jaar geleden een subtropisch klimaat aan de Noordpool heerste.

Rouwverwerking

Bas heeft een collega Reinier die twee keer zou oud is als zij. Ze is bovendien op hem verliefd, maar tot haar verwondering heeft hij haar nooit fysiek benaderd. Hij heeft haar zelfs nooit aangeraakt. Ze vraagt zich tijdens de reis af waarom dat zo gegaan is. Eén week voordat ze op expeditie gaat, is Reinier namelijk door het eten van een giftige mossel in Californië om het leven gekomen. Maar voor haar is hij eigenlijk nog niet gestorven. Ze denkt aan boord steeds aan hem, voert imaginaire gesprekken met hem. Wanneer ze onder invloed van pillen tegen zeeziekte is, heeft ze in haar gedachten seks met hem. Als ze de volgende morgen een gebruikt condoom in haar hut vindt, is ze verbijsterd: met wie heeft ze daadwerkelijk seks gehad? Aan het einde van de expeditie wordt duidelijk dat ze dit gedaan heeft met de Japanner TDK. Het is allemaal onderdeel van het proces van rouwverwerking. Op het schip is ook nog "the other woman" van wie Bas denkt dat die vrouw , Kate Bishop, een relatie heeft gehad met Reinier. maar door een mail die ze verstuurt uit de hut van de Russische kapitein, wordt duidelijk dat Reinier een vriend had. Iedereen aan boord weet dat Reinier homo was, alleen Bas weet het niet. Maar er zijn nu wel enkele vragen voor haar beantwoord en dat helpt bij het rouwverwerkingsproces. Er is plaats voor een mogelijke nieuwe liefde: TDK?

Motieven

Queeste

In het verhaal is sprake van een queeste: het zoeken via een expeditie naar bewijsmateriaal voor de klimaatveranderingen aan de Noordpool. Er is sprake van eenzelfde begin-en een eindpunt en van moeilijkheden onderweg. Dat zijn de drie klassieke kenmerken van een queeste. In dit opzicht doet de expeditie van Bas sterk denken aan het beroemde boek van W.F. Herman "Nooit meer slapen". Daarin zit ook een jonge onderzoeker, nl. Alfred Issendorf, die in Noors Lapland op zoek gaat naar hert bewijs van meteorieten. Er zijn overeenkomsten en verschillen met die queeste. Overeenkomsten zijn bijvoorbeeld dat beide expedities niet goed voorbereid zijn, maar een verschil is dat Alfreds missie mislukt en de missie van Bas slaagt.

Jaloezie

Bas is een jonge vrouw die verliefd is op Reinier, maar tot haar verbazing heeft hij haar nooit aangeraakt. Komt dit omdat er een andere vrouw in het spel is? "The other woman" zit ook nog eens op het schip en Kate is bovendien een heel mooie vrouw. Ze probeert haar op het schip steeds te ontlopen, maar dat lukt aan het einde niet meer. Dan hoort ze ook dat Kate en Reinier geen relatie hebben gehad. Reinier was namelijk homoseksueel.

Seksualiteit

In de roman speelt seksualiteit een rol tijdens de expeditie. Er wordt door Bas eerst gedacht aan de afwezigheid van seks in haar relatie met Reinier. Die heeft geen seks met haar, terwijl zij dat wel gewild had. Ze vraagt zich af waarom dat zo is? Dan heeft ze een hallucinatie waarin ze wel seks heeft met Reinier. De volgende dag ziet ze een gebruikt condoom in haar hut : er dus inderdaad seksueel contact plaatsgevonden. Later blijkt dat de sympathieke Japanner TDK door haar in het bed getrokken is. Aan boord zit een viriel mannetje, Patrick Kooltje , die niet alleen de pr maar ook de vrouwen aan boord verzorgt. Hij heeft seks met de tweelingzusjes Teri en Hadley Rice en hij zit ook achter Kate Bishop aan. Daarnaast doet hij wat impliciete invitaties aan Bas dat hij haar "wel wil helpen als ze in de problemen zit."

Alcoholgebruik

Bas wil wel enige afleiding aan boord van het schip. De Duitse ijsbeerdeskundige Werner Wiegmann heeft aan boord de aquavitvoorraad van de Russische kapitein gevonden. Hij en Bas genieten op een avond in ruime mate van deze stevige borrel. Hoewel ze stomdronken wordt, blijft hij zich ten opzichte van haar erg netjes gedragen. Ze praat met hem over Reinier, maar gaat later die nacht met TDK naar bed, omdat ze denkt dat hij Reinier is.

Natuur en dierenleven

Wiegmann heeft aan boord zijn eigen project: hij bestudeert de huidige situaties van de ijsberen aan de Noordpool. Deze bijzondere dieren hebben het momenteel erg moeilijk, omdat de ijskap aan de Noordpool smelt en de ruimte voor ijsberen om te jagen te klein wordt. Dat leidt o.a. tot kannibalisme onder de dieren. Ook ziet Werner dat er lijken van ijsberen in zee drijven. Wiegmann kan door publicaties over dit onderwerp wetenschappelijk roem verkrijgen. De Engelse tweeling Teri en Hadley Rice bestuderen in hun uitstapjes het leven van de walvissen. Daartegenover staat de situatie met de wilde Noorse boskat, Bianca / Catsa wil helemaal niets weten van Bas. Dat lijkt op een persoonlijke vete. Bas vindt het daarom niet zo erg dat haar collega Aïsha de poes van Reinier van haar wil overnemen.

De verhoudingen binnen de wetenschappelijke wereld

Bij de onderlinge verhoudingen van de aanwezige professoren en andere wetenschappers, moet je als lezer denken aan W.,F. Hermans die in de roman "Onder professoren" die verhoudingen aan de kaak stelt. Het is haat en nijd en men probeert elkaar vliegen af te vangen bij het kunnen schrijven van wetenschappelijke artikelen in vooraanstaande tijdschriften en internetmedia. Maar het gaat de mensen aan boord ook om de hiërarchie (macht), seks en geld. Wélke geleerde staat bovenop de apenrots op zijn borst te trommelen? De pr-man Patrick Kooltje bijvoorbeeld heeft belang bij het naar buiten brengen van nieuws dat belangrijk kan zijn voor de oliemaatschappijen. Daarom verspreidt hij nepnieuws via de media. Later blijkt dat hij na de expeditie in dienst zal treden van een oliemaatschappij. Het beruchte 'dubbele pettenverhaal'. Dit element speelt ook een rol bij het Instituut waar Reiner en Bas werkten en er een strijd tussen drie collega's losbrandt om de positie van de overleden Reinier in te nemen. Reinier voorspelde al wie dat zou kunnen worden en dat is niet echt de beste van de drie kandidaten. De wetenschappelijke wereld is er ook één van ons-ken-ons. Men schuift elkaar gemakkelijk de baantjes toe. (Reinier- Bas, Kate-Bas, TDK-Bas)

Coming of age

Hoewel je dit motief niet zo snel aan een vrouw van 21 jaar zal koppelen, heeft Bas toch wel een paar kenmerken die bij dit motief horen. Op het gebied van seks heeft ze weinig ervaring met mannen, Dat geeft ze zelf toe. Ze heeft korte tijd seks gehad met een eventmanager, maar erg bevredigend is dat niet voor haar geweest. Hij had maar weinig tijd voor haar. Reinier had geen belangstelling in seks met haar. Aan boord heeft ze seks met TDK, maar ze heeft het vanwege de ingenomen hoeveelheid aquavit alleen niet bewust meegemaakt. Bas is daarnaast een jonge vrouw die met Lego speelt. Reinier zendt haar postuum een Lego-poppetje met een Noordpoolaccent, dat ze nog niet had. Bas moet ook leren met de machtsverhoudingen op het schip en binnen haar vakdiscipline om te gaan. Een jonge 'stagiaire' wordt niet geacht buiten de professor om publicaties naar de diverse media te sturen. Doe je dat wel, dan kan je internetaccount zo maar worden verwijderd. Ook in het juryrapport van de Anton Wachterprijs 2018 wordt daar wel een opmerking over gemaakt. Op het gebied van levenservaring is Bas nog een "groentje". De reis op de Týr, is ook een reis naar haar eigen ontwikkeling.

Zwijgen

Herhaaldelijk wordt in de tekst aandacht besteed aan het favoriete zwijgen van Bas in gesprekken. - (blz. 16 Ze weet niet waar andere mensen dat soort praat vandaan halen, zelf heeft ze meestal geen tekst.") - (blz. 69 "En shit, ja, Bas is er meteen weer bij. Ze was net zo lekker in het gesprek verdwenen.") - (blz. 139: "En zij hoeft niks te zeggen – haar favoriete vorm van communicatie.') - (blz. 175: "Soms komt ze TDK daar tegen, soms staat hij al aan dek, klaar om met Harry terug te vliegen naar de Týr. TDK en zij glimlachen altijd vriendelijk naar elkaar, maar wisselen geen woord. Op zich haar favoriete vorm van communicatie.") - (blz. 208: "Ze hebben in elk geval met elkaar gesproken de vorige keer. Hun langste gesprek ooit. Misschien is dat nu hun manier van communiceren geworden: praten.") - (blz. 276: " Ze luistert naar Karen, die maar blijft praten. Het is of er een kraan van spraak is opengezet die niet meer dicht kan. Op zich is dat Bas’ favoriete manier van communicatie..") - (blz. 283: "Ze begint met hem praten al bijna net zo prettig te vinden als met hem zwijgen.")

Titelverklaring

De expeditie waaraan Bas Fretz deelneemt, gaat naar de Noordpool, waar experimenten worden uitgevoerd om enkele theorieën over de klimaatveranderingen op aarde te onderzoeken. Daarvoor staan o.a. boringen gepland die onder het ijs (blz. 75) moeten worden uitgevoerd.
Maar er is zeker ook een symbolische verklaring voor de titel die verband houdt met het fenomeen van de ijsberg. Van een ijsberg zijn alleen de (smalle) uitstekende delen boven het water zichtbaar en niet de brede basis die onder water ligt. Vandaar de uitspraak het topje van de ijsberg. Er zijn dus dingen nog niet zichtbaar. Dat geldt vooral voor Bas die dingen over de man op wie ze verliefd is, niet weet. Zo weet iedereen in haar omgeving dat Reiner homo is, maar Bas niet. Ze blijft  daarom jaloers op Karen Bishop van wie ze denkt dat die een vroegere geliefde van Reinier was.
In onze wereld is er veel anders dan dat je op het eerste gezicht denkt. Zo verstuurt Patrick Kooltje nepnieuws naar de media over de mogelijkheid van olieboringen op de Noordpool. Later blijkt dat hij voor een oliemaatschappij gaat werken.
Maar ook de visie van Reinier en Bas over de kleine algen, de dinoflagellaten, is in theorie nog "onder het ijs"verboregen. het is Bas die de theorie boven "water" haalt. 

Structuur & perspectief

Er zijn vier delen met een titel.(bijvoorbeeld Nu, Grijs en Blond, Afscheid)  De vier delen worden onderverdeeld in hoofdstukjes met een titel.In totaal zijn er 32 getitelde hoofdstukjes. Het tweede deel is een gedeelte van het verhaal dat in de verleden tijd speelt, namelijk vóór de dood van Reinier en de aanvang van de expeditie. Deel drie en vier vertellen het chronologische verslag van de gebeurtenissen aan boord van het expeditieschip.

De verteller is Bas Fretz, een 21-jarige onderzoekster. Ze vertelt personaal in de o.t.t. Deel II wordt voornamelijk verteld in de o.v.t. 

Decor

De tijd van het verhaal wordt  duidelijk vermeld. De expeditie wordt in juli 2004 georganiseerd en duurt 49 dagen. Het is september 2004 ,wanneer Bas Fretz weer thuis is. In deel Twee wordt verteld hoe Bas verliefd is geworden op haar oudere collega Reinier. Maar die is een week voordat de expeditie begint bij een noodlottig ongeval (het eten van een giftige mossel) om het leven gekomen.

Het decor is het expeditieschip de Týr, dat naar de Noordelijke IJszee vaart. Het schip vertrekt vanuit Spitsbergen en vaart naar de Noordpool om daar in de zeebodem te boren. Dat gebeurt op het boorschip Ringhorn. De tocht eindigt in Tromso in Noorwegen.
Het decor thuis is Amsterdam, waar Bas woont. Zo heeft het verhaal veel weg van een queetse (zoektocht) en de inhoud van de roman doet sterk denken aan de beroemde roman van Willem Frederik Hermans "Nooit meer slapen."  

Stijl

Er zijn diverse kenmerken te vermelden over de stijl van Ellen de Bruin in haar debuutroman.
a. De gebruikte stijl is helder. De enige moeilijke woorden liggen op het gebied van de wetenschappelijke ontdekkingen, omdat daarbij vakjargon wordt gebruikt. 
b. Aan boord zijn drie Texanen die elkaar steeds toespreken met citaten uit beroemde bioscoopfilms. Dat geeft een humoristisch trekje aan de roman.
c. Speelse humor is het volgende stijl kenmerk in deze roman:
- (blz. 15: Minder kleur. Behalve grijs- ze wist niet dat er zoveel tinten grijs bestonden- wen dat prachtige zonver;lichte blond.")
  (blz 25: "Tweeënveertig. Haar lievelingsgetal. Nog steeds te oud voor haar natuurlijk, dat weet ze ook wel, precies twee keer zo oud als zij. Zijn grijs kleurde zo goed bij dat vuile blond van haar. Als ze een losse haar op haar kleren vond, kon ze niet zien of die van hem was of van haar. Nu zijn al haar losse haren weer van haarzelf.")
- (bl. 41: "Bas bracht Reinier naar de deur, waar hij haar niet zoende. Niet op de mond, niet op de wang, nergens eigenlijk. Hij had haar ook nog niet uit haar jasje geholpen, viel haar op, laat staan uit haar andere kleren.")
- (blz 86: "‘Ach ja,’ hoort ze zichzelf zeggen, ‘Nederlanders zijn wel gewend dat Duitsers zomaar komen binnenvallen.’ Want soms flapt ze er ineens iets uit waarvan ze zich meteen daarna afvraagt of het wel kon. Het is even stil, en dan schatert Werner door haar overhaast gestamelde excuses heen.")
d. In de roman staan veel cursief gedrukte citaten. Het zijn in de meeste gevallen opmerkingen die Reinier tegen Bas heeft gemaakt gedurende de tijd dat ze met elkaar werkten:
- (blz. 19 e.a.: "Nul, niets, helemaal niets."  vaak herhaald in de roman)
- (blz. 15:e.a :"Even rustig, Fretz, rustig. Stick tot the facts")
- (blz. 131 e.a.:"Zeg nooit dat de universiteit te weinig doet aan algemene ontwikkeling.")
- (blz. 76 e.a.: "Dan maak je zo'n mannetje meteen weer kwijt.")

e.Ellen de Bruin speelt met  mooie oneliners:
-(blz. 8: Er zijn mensen die zeggen dat je voor de eerste keer sterft als je je laatste adem uitblaast en voor de tweede of laatste keer als iemand je naam voor de allerlaatste maal heeft uitgesproken. Sowieso ben je pas echt dood als niemand meer aan je denkt."
-(blz. 158:" Verdriet ligt vaak in een hinderlaag en slaat dan toe op stille, eenzame momenten. Dus hoe minder stille, eenzame momenten er zijn, hoe beter.")
-(blz.185:  Andermans ruzies aanhoren is op dezelfde manier ongemakkelijk als andermans seks aanhoren: je wilt niet luisteren, maar je kunt bijna niet anders. Soms kun je het verschil tussen ruzie en seks niet eens horen – zo’n stel had Bas in haar eerste studentenhuis, bij beide activiteiten werd even intens gevloekt. Uit die tijd weet ze dat beleefd kloppen sowieso niet helpt.")
- (blz. 186:  Seks is lichamelijke communicatie, dat zinnetje heeft ze ook ooit ergens gehoord, ze weet niet meer waar. Patrick is zich kennelijk helemaal suf aan het communiceren. Zou er nog een vrouw aan boord zijn die hij niet in bed heeft gehad?

f. Bij debutanten zie je vaak zinnen met opzettelijke beelden. De metaforen in deze debuutroman zijn echter origineel en liggen ook vaak op het gebied van de wetenschap die Bas en Reinier bedrijven.
- (blz. 18:"Noors klinkt als Nederlands in een nachtmerrie waarin iedereen in een bekende taal lijkt te praten, terwijl je niemand meer begrijpt.")
- (blz. 34: "Bij elke rondvaartboot die langskwam deinde het vervaarlijk op en neer, maar de meerkoet die er zat te broeden had de stoïcijnse blik van iemand die druk bezig is een sudoku op te lossen.")
- (blz. 53:"Ze hoorde de drie mannen uit de koffiehoek wegschuifelen als ongedierte langs de plinten.")
- (blz. 69:"Maar een groep kan een nieuweling nooit met rust laten, mensen moeten zo iemand altijd even op de schelp tikken om te kijken of er nog leven in zit. En dan zijn ze oprecht verbaasd als die schelp zich vervolgens sluit. Terwijl dat nou juist een teken van leven is dat is de ironie.")
-(blz. 96: Het schommelen van het schip trekt een sluier van slaap over haar bewustzijn.")
-(blz.144: Haar tong ligt in haar mond als een afgestoten, lichaamsvreemd stuk weefsel. Haar maag en darmen morren en woelen alsof ze opnieuw zeeziek is. Zodra ze haar hoofd iets optilt van het kussen voelt het als een zware weckfles waarin haar hersens op sterk water staan.")
- (blz. 291:"Aïsha kijkt haar aan. Bas heeft het gevoel dat haar blaadjescollega dwars door haar heen kijkt, alsof ze een steen is met een bijzondere fossiele plant vanbinnen.")

Slotzin

Er is dood en liefde, denkt ze, dood en liefde, dood en liefde, en het voelt alsof dat een soort ademhaling is – en als je je afvraagt wát er dan ademt, is het antwoord: alles. Alles ademt dat. Zorg goed voor jezelf, Fretz, hoort ze hem, in haar hoofd. Net als toen, na Festo. Dag!

Bijzonderheden

Uit de verwantwoording van de schrijfster aan het einde van het boek: In de zomer van 2004 ging een internationaal onderzoeksteam op expeditie naar het noordpoolgebied om met behulp van boringen in de Lomonosov-rug het klimaat van tientallen miljoenen jaren geleden te reconstrueren. Dat was nog nooit eerder gedaan. De onderzoekers ontdekten dat het zesenvijftig miljoen jaar geleden, tijdens het Paleocene-Eocene Thermal Maximum (petm), subtropisch warm was op de Noordpool; dat de zoetwatervaren azolla zo’n tien miljoen jaar daarna, toen het weer afkoelde,veel in het gebied voorkwam;en dat ongeveer vijf miljoen jaar na het verdwijnen van azollazee-ijs op  de  Noordpool begon te ontstaan.Welke rol  azolla bij de afkoeling van het klimaat heeft gespeeld is nog onduidelijk."" 

Beoordeling

"Onder het ijs" is de debuutroman  van wetenschapsjournanlste Ellen de Bruin. Dat het boek goed ontvangen werd in de pers, bleek ook al uit het toekennen van de Anton Wachterprijs 2018. Het verhaal is aantrekkelijk om te lezen, omdat het enerzijds een wetenschappelijk,  anderzijds een persoonlijk thema uitwerkt. Ook de stijl is voor een debutante goed. Ze heeft originele kenmerken. (zie daarvoor onder het kopje "stijl") 
Niet alles in het verhaal is even geslaagd natuurlijk, sommige feiten worden enkele keren vermeld (Reiniers hut) en af en toe wordt er voor de lezer teveel uitgelegd. Die mag altijd zelf wel eens nadenken....
Ik las dit boek nadat ik eerst het voortreffelijke werk "Kraaien in het paradijs" van dezelfde schrijfster had gelezen. Dat vind ik één van de beste boeken van 2021. Je kunt daarin ook zien dat de schrijfster in die drie jaar niet stil heeft gezeten. Ook in die roman staat de mogelijke ondergang van de aarde op de voorgrond. Fijn is ook in beide romans dat Ellen de Bruin een lichtvoetige vorm van humor gebruikt, waardoor alles niet zo zwaarmoedig voor de lezer uitpakt.Ik ben dan ook heel benieuwd naar  de volgende roman van deze schijfster.
De moeilijkheidsgraad van de roman  is niet hoog, waardoor ook scholieren van de eindexamenklassen havo/vwo zich er met een gerust hart aan kunnen wagen.

Recensies

"Het duurt even voordat Onder het ijs op gang komt, maar na zo’n zestig pagina’s kom je in die afgunstige wetenschappelijke wereld terecht, die een beetje doet denken aan Nooit meer slapen van Willem Frederik Hermans, omdat ook Bas wordt gedwarsboomd in haar pogingen om echt onderzoek te doen. Toch weet De Bruin met een paar bijzondere plotwendingen het verhaal een andere kant uit te sturen, weg van de wetenschappelijke mislukking. Van de stijl moet dit boek het niet hebben, maar De Bruin schreef wel een intrigerend gevecht over een eenling die haar eigen coalities moet smeden en gaandeweg haar eigen kracht ontdekt." https://www.tzum.info/201...bruin-ijs/

"Onder het ijs is een bijzondere roman in de geest van Nooit meer slapen: het is dezelfde universitaire onderzoekerscultuur en dezelfde psychologische karakter- en plotopbouw bijvoorbeeld. Bas komt uit het niets op die apenrots terecht, vecht daar niet alleen tegen torenhoge verwachtingen ze wordt ook duchtig tegengewerkt. Onder het ijs is een psychologische roman vol rouw en liefde, vol ontzag voor hogerop en onzekerheid. Het is een inkijk in de onderzoekerswereld op zo’n schip, een nieuwe wereld voor Bas en de meeste lezers. Zo worden zaken soms vreemd geregeld, bijvoorbeeld de communicatie met de buitenwereld, en de onderlinge strijd is weinig jaloersmakend. De heerlijke personages, die soms wat over-de-top en karikaturaal, maar ook vaak humorvol zijn, en de plot tillen de roman hoger. Een eigen kijk en een eigen stem maken van Onder het ijs een briljant debuut." https://deleesclubvanalle...het-ijs-2/

"Toch is Onder het ijs zoals gezegd geen zwaarmoedig boek. Integendeel, eigenlijk. Ellen de Bruin verstaat de kunst om emoties subtiel te verwoorden. Het verhaal is soms somber, soms warrig, soms echt spannend, vaak grappig en bij vlagen hilarisch, bevolkt met stereotypen die soms toch niet zo stereotiep blijken, maar daardoor juist herkenbaar zijn. Het biedt daarnaast een ontluisterend kijkje in hoe wetenschap kennelijk bedreven wordt. Met dubbele agenda’s, eerzucht, botte hebberigheid en jaloezie. Het zijn net mensen, die wetenschappers. Al met al heb ik dit boek met veel plezier gelezen. Geen meesterwerk, maar voor een debuut is het bepaald hoopgevend voor wat Ellen de Bruin wellicht nog voor ons in petto heeft." https://sargasso.nl/ellen...r-het-ijs/

"Zo dromerig als het begin van het boek is, zo glashelder is het aan het einde. Op een paar plekken is het misschien iets te uitleggerig, maar dat hindert niet. Het verhaal wordt netjes afgerond met een ontroerende slotscène. De inhoud van Onder het ijs is net zo mooi als de kaft." https://lalageleest.nl/20...-de-bruin/

"Het is een mooi en in een prettige stijl geschreven verhaal over wetenschap, de wetenschappelijke wereld waarin alles draait om publicaties en het er niet altijd even netjes aan toegaat, persoonlijke rancune. En over het leven in een internationale groep in een geïsoleerde situatie ver weg van de gewone wereld, met eigen grapjes, gebruiken en eigenaardigheden, wat ook weer verslavend blijkt te zijn. Over liefde, rouw, verdriet, teleurstelling en volwassen worden." https://watleestjeanine.w...r-het-ijs/

"Onder het ijs is een roman, die je erg vaak laat glimlachen. Humor is naast een gevoel van angst steeds aanwezig. Een verlatingsangst die Bas helemaal niet wil voelen omdat ze daardoor erkent dat Reinier werkelijk dood is. Ik las in Onder het ijs een kans van de protagonist om haar liefde voor Reinier te kunnen bewaren; net te doen alsof er niets anders in de wereld speelt dan alleen maar haar liefde voor hem en heel misschien ook zijn liefde voor haar. Ze is nog niet toe aan rouwen; ze wil haar gevoelens bewaren diep onder het ijs. Daar waren ze in gedachte samen." https://graaggelezen.blog...en-de.html

"Het boek is te lezen als een queeste en lijkt daarin op Nooit meer slapen van W.F. Hermans. Daarin onderneemt Alfred Issendorf in Finnmark een wetenschappelijke tocht voor zijn promotieonderzoek, op zoek naar een meteoriet. Hij wil de theorie van zijn hoogleraar Sibbelee bewijzen en daardoor naam maken in de wetenschap en zo tevens zijn vader rehabiliteren die bij een expeditie is omgekomen. Je kunt beide romans op meerdere manieren lezen: als een verslag van een expeditie, als het verhaal van iemand die zijn vader/haar hoogleraar wil overtreffen en als een queeste naar een geheimzinnig en kostbaar voorwerp (een meteoriet - het bewijs van de klimaatverandering)." https://www.hebban.nl/rec...er-het-ijs

Bronnen

Filmfragment met de schrijfster over haar boek Onder het IJs

https://www.youtube.com/w...74f4iie5To

In dit artikel kun je het juryrapport lezen dat is opgesteld bij de uitreiking van de Anton Wachterprijs in 2018. (de prijs voor het beste literaire debuut in dat jaar) De jury schrijft o.a. "De verschillende verhaallijnen worden stevig en onweerstaanbaar bijeengehouden door de vertelstem van Fretz. De jury van de Anton Wachterprijs viel als een blok voor de droge geestigheid en de altijd op de loer liggende wanhoop waarmee zij zichzelf en de wereld becommentarieert. Hoe wijs en hoe blind ze tegelijkertijd is, hoe snel ze uit het lood ligt door een enkel glaasje aquavit, en daar toch telkens weer naar snakt. Hoezo zou wetenschap droge materie zijn? Met Onder het ijs bekroont de jury van de Anton Wachterprijs 2018 geheel in de geest van Simon Vestdijk een ambitieuze, onderzoekende en warmbloedige roman over menselijke drijfveren en dwaalwegen.

https://uitgeverijprometh...stond.html