Oerang oetans drijven niet door Stephan ter Borg

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2012
• 233 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Ze zeggen dat je het aan de ogen kunt zien. Met de kleur en structuur zat het wel goed, aan het formaat kon het ook niet liggen. Ondanks het feit dat Ernst meer dan een maand te vroeg geboren werd, woog hij een indrukwekkende elf pond.

Samenvatting

De hoofdpersoon (zijn naam kom je niet te weten) groeit op in Hilversum ('Hillywood') met zijn ouders en zijn oudere broer. Zijn broer, Ernst, is verstandelijk gehandicapt. Hij is 2 meter 10, maar hij kan niet veel meer dan een baby. De jeugd van de hoofdpersoon staat in het teken van Ernst. Zijn moeder zorgt dag in dag uit voor Ernst en zijn vader begint aan allerlei ondernemersprojecten. Hij begint met een café, dat hij sluit wegens te weinig klandizie. Later begint hij een feestcafé, dat hij uiteindelijk ook moet sluiten wegens overbevolking tijdens een schuimfeest. Tijdens zijn puberteit gaat de hoofdpersoon alleen maar met veel oudere vrouwen.

De hoofdpersoon neemt Ernst overal mee naartoe. Hij wordt altijd nagestaard op straat, maar meestal vindt iedereen hem lief en doet niemand hem kwaad. Na de middelbare school blijft de hoofdpersoon in Hilversum wonen bij zijn ouders. Zowel studeren als werken lijken hem niets. Toch gaat hij op zoek naar een baantje, omdat dat moet van zijn ouders. Hij begint als postbezorger, later wordt hij iemand die geld inzamelt voor goede doelen op straat. Bij dit laatste baantje ontmoet hij Kemal.

Kemal is zijn eerste vriend. Kemal werkt omdat hij zijn dienstplicht wil afkopen, maar zijn familie komt daarachter en daarom gaat hij bij de hoofdpersoon in huis wonen. De ouders van de hoofdpersoon zijn meteen dol op hem. De hoofdpersoon en Kemal proberen wat bij te verdienen door drugs te verkopen via een kennis, maar wanneer de hoofdpersoon zijn billen laat zien aan toeristen op het Media Park, mogen ze daar niet meer naar binnen met de auto. 

Uiteindelijk gaat Ernst naar 'villa Zonneschijn' omdat zijn moeder de zorg voor hem niet meer aan kan en ze zelf graag wil gaan studeren. De hoofdpersoon en Kemal halen Ernst regelmatig op uit de villa om 's avonds een stuk met hem te gaan rijden. De moeder gaat studeren in Amsterdam en ziet het studentenleven verwonderd aan. Wanneer ze naar een feestje gaat, wordt ze verkracht door de voorzitter van de studenten.

Nadat zijn ouders hem zat zijn en willen dat hij kostgeld gaat betalen, neemt de hoofdpersoon Ernst mee uit de villa naar Duitsland, van plan om samen een nieuw leven te beginnen. 

Personages

De hoofdpersoon

Zijn naam kom je niet te weten. Hij is heel zorgzaam voor Ernst en Ernst was zo'n beetje zijn enige vriend. Later wordt hij een onverschillige puber en daar blijft hij lang in hangen. Hij is één keer verliefd geweest, maar die liefde is nooit wat geworden.

De moeder

Wordt aangeduid als 'mijn moeder'. Ze zorgt altijd al elke dag voor Ernst. Ze werkt daarom ook niet. Ze heeft af en toe moeite met de vader van Ernst, maar daar zet ze zich dan overheen. Ze vertoont trekjes van een burn-out. Nadat Ernst in villa Zonneschijn is gezet, gaat ze weer studeren in Amsterdam en mengt ze zich in het studentenleven. Op een feestje wordt ze echter verkracht en hier heeft ze een trauma van.

De vader

Wordt aangeduid als 'mijn vader'. Heeft een soort manie om dingen te doen: als hij het in zijn hoofd heeft, kan hij niet meer terug. Zet twee horecatenten op, de één mislukt wegens te weinig klandizie, de ander mislukt door een uit de hand gelopen schuimfeest. Hij ziet zijn zoon (de hoofdpersoon) meer als last: op een gegeven moment moet hij kost en inwoning gaan betalen.

Ernst

Boomlange man, gehandicapt. Kan wel zelfstandig eten en lopen, maar niet praten. Is een jaar ouder dan de hoofdpersoon. Hij is mysterieus, omdat je niet weet wat er in hem omgaat.

Kemal

Vriend van de hoofdpersoon. Hij dringt zich aan de hoofdpersoon op wanneer ze samen werken voor een goede doelen organisatie. Ze gaan veel samen rijden en nemen Ernst dan mee. Later komt Kemal nog een tijd bij hem in huis wonen, wanneer hij zelf niet meer naar huis durft. De hoofdpersoon ergert zich vooral aan Kemal.

Quotes

"We hebben niet voldoende draaimolens en achtbanen binnen de bebouwde kom neergezet, en onze jeugd is er het slachtoffer van." Bladzijde 36

"Ze voldeden zo perfect aan het stereotype dat ze wel mentale projecties moesten zijn, optische illusies. Ze waren te cliché om waar te zijn." Bladzijde 43

"Haar naam in een boom te kerven, op een viaduct te kalken, of achter een vliegtuig te hangen. Zulke klefheid was mij niet gewoon, het bleef als een oudbakken muffin aan mijn gehemelte plakken." Bladzijde 108

"Ze stonden in het leven met een brutale achteloosheid waarvoor mijn moeder alleen nog ontzag kon voelen. Niet denken dat de wereld om jou draait, er absoluut zeker van zijn. Dat was de les die ze moest leren." Bladzijde 214

Thematiek

Coming of age

Het verhaal volgt de ontwikkeling van de hoofdpersoon, vanuit het perspectief van de hoofdpersoon. Deze komt tijdens zijn leven steeds weer tot nieuwe inzichten: hij wordt volwassen. In andere aspecten ook juist helemaal niet.

Familiebanden/ familiebetrekkingen

Een belangrijk aspect in het verhaal is de relatie tussen de ouders van de hoofdpersoon, tussen de ouders en Ernst, en tussen de ouders en de hoofdpersoon zelf. Op basis daarvan worden een aantal beslissingen gemaakt, bepalend voor Ernst en bepalend voor de hoofdpersoon. De hoofdpersoon beschrijft ook de relatie van zijn ouders.

Relatie tussen broers

De relatie tussen de hoofdpersoon en Ernst is complex. Ernst kan geen liefde tonen, maar herkent de hoofdpersoon wel altijd. De hoofdpersoon houdt wel erg veel van Ernst.

Motieven

Eenzaamheid & isolement

Ernst staat heel eenzaam in de wereld door zijn handicap. Wanneer hij naar villa Zonneschijn gaat, wordt dat nog letterlijker: hij wordt een 'bosmens'.

Multiculturele samenleving

Kemal heeft een Turkse afkomst. Het is gebruikelijk om als man in dienstplicht te gaan zodra je achttien wordt. Kemal wil dit echter niet, en probeert het af te kopen. Zijn familie komt hierachter en gebruikt het geld voor de besnijdenis van een neefje van hem. Daarna komt Kemal bij de hoofdpersoon in huis wonen.

Obsessie

De hoofdpersoon heeft een soort obsessie voor Ernst. Hij neemt hem onder zijn hoede, maar kan hem ook niet loslaten. In zijn puberteit heeft hij een obsessie voor (veel) oudere vrouwen.

Seksueel misbruik

De moeder van de hoofdpersoon wordt tijdens een studentenfeestje in Amsterdam verkracht.

Motto

Er is geen motto.

Opdracht

Voor Henk en Barbara

Titelverklaring

Omwonenden noemen de bewoners van villa Zonneschijn orang-oetans: bosmensen, omdat de villa middenin het bos ligt. De hoofdpersoon merkt op dat ze misschien wel gelijk hebben: 'orang-oetnans. Net niet mensen. Voor 96,4 procent identiek aan de mens, maar die laatste paar procentpunten, daar gaat het om. Die maken het verschil tussen ondersteboven in de boom hangen en papaja's eten.' (p. 165). Wanneer de bewoners van villa Zonneschijn gaan zwemmen, is Ernst de enige die in het zwembad kan staan: 'Orang-oetans drijven niet.' (p. 165).

Structuur & perspectief

Het boek telt 38 hoofdstukken. De hoofdstukken lopen min of meer in chronologische volgorde: de hoofdpersoon vertelt alles vanaf het moment dat Ernst geboren werd. Soms is er een flashback naar hoe zijn ouders elkaar ontmoet hebben, of naar zijn kindertijd. Het boek is in ik-perspectief geschreven. Je leest alles vanuit het perspectief en de zienswijze van de hoofdpersoon, van wie je de naam niet te weten komt. De hoofdpersoon heeft een duidelijke mening over alles wat hij tegenkomt en hij vertelt het in de verleden tijd. Hij praat ook erg wijs. ''Hij is een beetje achter', zei mijn moeder altijd. Ontkenning is ook een vorm van acceptatie.' (p. 8). 'Ze had vrolijke, kleine meisjestietjes en een immense bos donkere krullen. Ik wilde er een kussensloop mee vullen en er elke nacht op slapen.' (p. 37). 'Al dat gepraat over liefde, hoop, vriendschap en al die andere onzin waarmensen zo vol van zijn; het deed me niks.' (p. 208). 

Decor

Het verhaal speelt zich voor het grootste deel af in Hilversum en omstreken. De hoofdpersoon blijft ook na zijn eindexamen bij zijn ouders in Hilversum wonen en zijn vader heeft daar twee horecagelegenheden geopend. Zijn moeder gaat op een gegeven moment in Amsterdam studeren, dus haar belevenissen spelen zich daar af. En op het einde gaat de hoofdpersoon met Ernst naar Duitsland. Er is dus een verplaatsing. 

De tijdsspanne is groot. Het verhaal begint wanneer de ouders van de hoofdpersoon en Ernst elkaar ontmoeten. Ernst wordt geboren en negen maanden later de hoofdpersoon. De hoofdpersoon is zeker al wel volwassen, ook van Ernst is gezegd dat hij een volwassen man is. Het wordt nergens expliciet genoemd, maar ik schat dat de hoofdpersoon en Ernst rond de 25 zijn wanneer het verhaal stopt.

Stijl

De stijl van de schrijver is heel humoristisch en vrij cynisch. Verder zijn het geen ingewikkelde of lange zinnen, precies vanuit de hoofdpersoon dus. 'De enigen die de status van Hilversum als mediastad, Hillywood - er waren echt mensen die dat zeiden, en elke keer hoopte ik dat ze een grapje maakten -, serieus leken te nemen, waren de radiopresentatoren. Maar die moesten vroeg op.' (p. 19). Niet alles in het boek is even humoristisch (al is dit redelijk zwarte humor), want de hoofdpersoon is zich erg bewust van de tekortkomingen van zijn gezin: 'Iemand zonder perspectief voldoet altijd. Van mij werden dubbele resultaten geëist. Ik moest presteren voor twee. Ik was nageboorte met een verwachtingspatroon.' (p. 42). Wanneer de hoofdpersoon hetgeen zijn moeder meemaakt, vertelt, verandert de woordkeuze: 'Het was een gerieflijke lenteavond.' (p. 169). Daarnaast worden er heel veel niet-bekende vergelijkingen gemaakt: 'Hij stond daar met ogen als squashballen en lachend als een hyena de resterende vooraad schuim met niet-aflatende begeestering over de inmiddels verlaten dansvloer heen te spuiten.' (p. 203).

Slotzin

Ik wilde rennen, vluchten, verdwijnen, maar we konden niet meer terug. 'Nein,' zei ik tegen de chauffeur. 'Alles unter Kontrolle.'

Beoordeling

Ik vond dit een apart boek. Het heeft erg serieuze thema's, maar zo wordt het allemaal niet gebracht. Ik kreeg een soort vreemde sympathie voor de hoofdpersoon, omdat hij zo cynisch tegen de wereld aan kijkt. Maar hij vertelt het zo levendig, ook hoe zijn ouders zich voelden, dat je je makkelijk kan inleven in hoe moeilijk zo'n gezinssituatie moet zijn. Van Ernst kom je daarnaast heel weinig te weten, omdat niemand hoogte van hem kan krijgen. Door de observaties van de hoofdpersoon maakt dit hem mysterieus. Het is ook vreemd dat de hoofdpersoon alles vertelt alsof hij er zelf bij was, terwijl dat lang niet overal zo het geval was. Als hij over zijn moeder of Kemal praat, wat zij meemaken, dan wringt dat een beetje. Dan is de hoofdpersoon ook een soort alwetende verteller geworden. Deze combinatie maakt het wel een heel goed boek, vind ik. 

Recensies

"Maar wat gaat er in zijn hoofdpersoon om, wat heeft hij te vertellen? Bijna niets, en dat weinige probeert Ter Borg tot een roman op te blazen met behulp van zijn onhandige, zogenaamd literaire stijl." https://www.volkskrant.nl...~bb507039/

"Humor is overwonnen droefenis, en humor is de brandstof van deze uiterst geestige debuutroman. De grappige vergelijkingen vliegen je om de oren, de beeldspraak ontlokt gegrinnik en slappelachbuien, de geschetste taferelen zijn cabaretesk." https://www.nu.nl/boek/28...-niet.html

"Het is witzigheid troef, terwijl er, ondanks alle absurde lotswendingen die Ter Borg zijn hoofdpersoon laat doorstaan, een droef beeld ontstaat van de condition humaine in het episch centrum der saaiheid (Hilversum)." https://www.tzum.info/201...jven-niet/