Feitelijke gegevens

• 4e druk, 2000
• 249 pagina's
• Uitgeverij: Contact

Flaptekst

Eerste zin

De lucht trilde van de hitte. In de weilanden bloeiden miljoenen paardenbloemen. Op de spoordijk stond een trein, een gele hondenkop, daarboven een strakblauwe hemel. De ramen waren met kranten afgeplakt. Dekens hingen naar buiten. Strontvliegen zwermden om de wielen.

Samenvatting

Het eerste deel van het verhaal is niet gemakkelijk te volgen omdat verschillende scenes uit verschillende tijden door elkaar besproken worden. Voor een goed begrip raad ik je zeker aan om eerst de achterflap te lezen. De samenvatting hieronder is in chronologische volgorde.

In 1977 vindt de tweede Molukse treinkaping plaats. Er wordt besloten op 11 juni de trein te ontzetten en het academisch ziekenhuis in Groningen is in de volste staat van paraatheid om mogelijke gewonden op te vangen. In datzelfde ziekenhuis staan ook twee moeders op het punt van bevallen en in de drukte en chaos worden hun zoontjes, Octave Dupont en Finn Jacobs, verwisseld.

De ouders van Finn zijn de eersten die merken dat er iets niet klopt: Finn lijkt niet op hen of zijn zussen en broer en ze laten een ouderschapstest doen waaruit inderdaad blijkt dat hij hun zoon niet is. Ze zoeken uit wat er gebeurd is en als Octave ongeveer acht jaar oud is, staat Finns vader bij de Duponts op de stoep met alles wat hij inmiddels uitgezocht heeft en een foto van Finn. Octaves vader is welwillend maar Octaves moeder wil hier niets van weten. Octave is haar zoon, punt uit, en ze stuurt een advocaat op de familie Jacobs af.

Vanaf dat moment ontstaat er een verwijdering tussen Octaves ouders. In Villa Lucia in Italië waar het gezin regelmatig vakantie viert, hoort Octaves oudere broer Godfried ze ruziën en zijn vader zegt dat Octave zijn zoon niet is. Hij vertelt dit aan zijn jongere broer en het zaadje van twijfel is bij Octave geplant. Dit wordt versterkt omdat zijn vader zich in de loop van de volgende jaren steeds meer van hem afkeert.

Als Octave naar het voortgezet onderwijs gaat, zit hij op een gegeven moment met zijn vriendinnetje Felicia bij een les biologie over erfelijkheidsleer. Op basis van de kleur van zijn ogen en die van zijn ouders ontdekt hij dat zijn ouders zijn ouders niet kunnen zijn. Hij vraagt zijn moeder om opheldering maar zij ontkent alles: zij heeft Octave verzorgd en opgevoed en dus is hij haar zoon. Zijn vader is toeschietelijker en vertelt hem alles wat hij weet. Zijn moeder wordt woest en zet zijn vader het huis uit. Die geraakt aan de drank en Octave ziet zijn vader bijna nooit meer.

Hij bezoekt Finn in Amsterdam en die wijdt hem volledig in. Finn is geobsedeerd door de dag waarop de gijzeling beëindigd is en zij geboren zijn en kent alle feiten en details. Octave is vooral geïnteresseerd in zijn biologische ouders maar Finn vertelt dat zijn moeder alles over hem verbrand heeft, nadat Octaves moeder die advocaat op hen had afgestuurd. Octaves vader heeft inmiddels wel contact met Finn en ondersteunt hem. Als Octaves moeder erachter komt dat Octave bij Finn is geweest, wordt ze verdrietig en hij moet haar beloven hem nooit meer op te zoeken.

In 1997 sterft Octaves moeder aan kanker. Octave heeft haar verzorgd tijdens haar ziekbed en gevraagd of ze haar zoon Finn nog wilde zien, maar dat wilde ze niet. Na haar begrafenis heeft Octave seks met zijn nichtje Celestine en biecht haar op dat hij haar neef niet is. Na een periode in Amsterdam waar hij in Finns kamer woont en veel verschillende relaties heeft, trekt hij in het oude huis van zijn moeder dat hij geërfd heeft en Tina (Celestine) komt een kamer bij hem huren. Ze worden verliefd, trouwen en krijgen een zoon Balthasar. Natuurlijk is Octave bang dat hij in het ziekenhuis verwisseld zal worden, maar alles gaat goed.

Octave blijft last hebben van de verwisseling en blijft hangen in het verleden. Zes maanden na de geboorte stapt hij in de auto en rijdt eerst naar zijn echte moeder. Zij herkent hem meteen maar Octave voelt alleen maar weerstand voor haar astrologische wijsheden en toenaderingspogingen. Daarna rijdt hij naar Villa Lucia waar hij voor het eerst hoorde dat hij niet de zoon van zijn ouders was. Hij herbeleeft die nacht met Godfried en herinnert zich ook dat Godfried hem probeerde gerust te stellen.

In de epiloog lijkt het erop dat Octave Finns obsessie voor die 11^e juni in 1977 heeft overgenomen.

 

Personages

Octave Dupont

De kern van Octaves karakter is dat hij zoekende is (zie ook de citaten). Die zoektocht begint als hij acht jaar oud is en een vermoeden krijgt van het feit dat zijn ouders zijn ouders niet zijn. Zijn vader keert zich van hem af en hij ziet steeds meer verschillen tussen zijn stoere broer en hemzelf en dat maakt hem onzeker. De liefde van zijn moeder houdt hem staande. Vanaf zijn zestiende en vooral na de dood van zijn moeder en de geboorte van zijn zoon gaat hij echt op zoek naar de waarheid. Hij gelooft dat er een onafhankelijk leven mogelijk is, een leven onafhankelijk van wat er in het verleden gebeurd is, dat je dat kan afsluiten en verder kunt gaan. Gedurende zijn zoektocht komt hij erachter dat het leven juist aan elkaar hangt van allerlei toevalligheden. Als hij dat accepteert, is hij vrij.

Finn Jakobs

Finn wordt vrij snel geconfronteerd met de waarheid. Hij zit als klein kind niet lekker in zijn vel, moet naar een psycholoog en uiteindelijk leidt dat ertoe dat zijn ouders een ouderschapstest doen. Deze kennis zorgt bij Finn niet voor opluchting. Hij gaat op 16-jarige leeftijd al het huis uit, creëert een obsessie voor de dag van zijn geboorte en dealt in drugs. Hij laat zich wel ondersteunen door Octaves vader en later lijken zij ook echt een relatie op te bouwen. Waar Octave dus op zoek is naar onafhankelijkheid zodat hij vrij kan zijn, laat Finn zich door alles wat hij weet juist gijzelen.

Quotes

"Na de dood van haar moeder was zij naar kostschool gestuurd. De invloed daarvan was moeilijk te onderschatten. Een Engels diplomaat die in het Midden-Oosten gegijzeld was geweest, zei naderhand dat in vergelijking met Stowe de Hezbollah niet zoveel voorstelde. " Bladzijde 18

"Zo stompzinnig ben ik nou: terwijl Tina achthonderd kilometer verderop doodgaat van zorgen en ik van paniek nauwelijks de ene voet voor de andere krijg, probeer ik het een getatoeëerde Neanderthaler naar de zin te maken. " Bladzijde 48

"We deden niets meer samen, vader en ik. Soms raakte hij me nog weleens aan, streek door mijn kruinen, maar het had iets gratuits, zoals mensen die een sigaret opsteken omdat ze niet weten wat ze met hun handen moeten. Ik kreeg zelfs nauwelijks meer op mijn donder. Soms verlangde ik naar een pak slaag, naar de liefde die in zijn driftbuien school. " Bladzijde 74

"Sinds mijn kindertijd leef ik met het gevoel dat het echte leven nog moet beginnen. Zodra ik alle kleine zaken op orde heb, zal ik aan het grote, aan het wezenlijke toekomen. Dan zal ik een gepassioneerde persoon worden, een volwaardig mens. Maar nooit ben ik klaar met het ordenen van de futiliteiten. Dagenlang kan ik me bezighouden met de onbenulligheden: het aanrecht schoonmaken, het hek schilderen, een baan zoeken, de administratie bijhouden – zonder aan het wezenlijke toe te komen." Bladzijde 90

Thematiek

Ouder-kindrelatie

Voor mij gaat dit boek over een ouder-kindrelatie en dan in het bijzonder over het verschil tussen nature en nurture. Wat is belangrijker: je genen of je opvoeding? Voor Octaves moeder is dat heel duidelijk: zij wil niet weten dat Octave niet haar biologische zoon is, want hij is haar zoon omdat zij hem verzorgd en opgevoed heeft. De verpleegkundige die assisteert bij de bevalling van Octaves eigen zoon bevestigt dit: er bestaat niet zoiets als dat moeders hun kinderen herkennen na de geboorte of dat ze zouden ruiken. Ze lijken namelijk allemaal op elkaar en die moeders zijn veel te veel in de war na die grootse fysieke inspanning. Octaves vader en ook de ouders van Finn hebben echter een andere mening. Finns ouders voelen dat Finn hun zoon niet is en vinden dat belangrijk genoeg om verder uit te zoeken. Als Octaves vader erachter komt, kan hij niet goed meer van Octave houden en hij doet steeds meer alleen met Godfried. Octaves vader komt ook uit een belangrijke familie die een familiebedrijf heeft, misschien dat dat meespeelt. Het is aan Octave om uit te zoeken wat hij belangrijker vindt: nature of nurture. Uiteindelijk lijkt hij voor het laatste te kiezen: na de geboorte van zijn zoon ontdekt hij steeds meer hoe hij in zijn doen en laten op zijn moeder lijkt, hij voelt niets dan ergernis voor zijn biologische moeder en hij herinnert zich dat zijn broer Godfried hem niet alleen het vervelende nieuws bracht maar hem ook geruststelde. Dat is voor hem genoeg. Het grappige is dat Finn een ouder-kindrelatie met een gijzeling vergelijkt: zoals Nederland de Molukkers gijzelen, de Molukse ouders hun kinderen, de Molukse jongeren de treinreizigers, zo hebben hun niet-biologische ouders Octave en Finn gegijzeld. ‘Trouwens, laten we eerlijk zijn, alle ouders gijzelen hun kinderen. Vooral moeders hun zonen; zoonlief levert zijn onafhankelijkheid in en krijgt er onvoorwaardelijke moederliefde voor terug. Maar goed, de hamvraag is: wie gaan wij gijzelen? Wie kúnnen wij gijzelen?’ (p. 139) Octave gijzelt een tijdje zijn gezin door te blijven wroeten in zijn verleden: ‘Het kenmerk van de gegijzelde is dat die het heden ontkent en eindeloos het verleden repeteert.’ (p. 141) Hij lijkt daar aan het einde dus mee te stoppen. Die gijzeling door de Molukkers en de Molukse kwestie vormen een motief. Vervolgens gaat Octave weer een stapje verder dan Finn door alle vormen van liefde als een gijzeling te zien en bang te zijn voor de ‘coïtusklem’.

Motieven

Queestemotief

Je zou Octaves gewroet in zijn verleden kunnen zien als een queeste die begint en eindigt in Villa Lucia. Het gaat dan vooral om de queeste als metafoor, dus als zoektocht naar wijsheid.

Broederschap

Octave en zijn oudere broer Godfried verschillen enorm. Godfried is een forse jongen, sterk, een leider en geliefd bij de meisjes. Octave is veel ieler, niet goed in sport en hij wordt gepest. Godfried probeert zijn broertje aan de ene kant weerbaar te maken, maar hij neemt voor hem oom wraak op de pesters. Octave herinnert zich ook dat Godfried hem niet alleen als eerste vertelde dat hij andere ouders had, maar hem daarna ook gerust probeerde te stellen. Hij vernoemt zijn zoon dan ook naar hem.

Polsbandjes

De gegijzelden kregen na hun bevrijding uit de trein een polsbandje om. Octave en Finn krijgen geen polsbandje, omdat die allemaal naar de plek van de kaping gebracht waren. Hierdoor worden ze verwisseld. Balthazar krijgt wel een polsbandje met een nummer maar voor de zekerheid lakt Octave ook zijn nageltjes groen.

Motto

Voorafgaand aan het hele verhaal staat een motto in het Hongaars en vervolgens heeft elk deel een eigen motto:

Motto bij het hele verhaal:

‘De paradox van de gegijzelde: niets is veranderd, maar tegelijkertijd is alles anders.’

Jean-Paul Kauffmann

Finn houdt tegen Octave op een gegeven moment een monoloog over gijzelingen en doet deze uitspraak. Aan de ene kant slaat die op de treinkaping door de Molukkers maar aan de andere kant op wat hun overkomen is: levenslang gegijzeld in de verkeerde familie.

Motto proloog:

'Ilonkámnak, hön szeretett pilótámnak!'

Als je dit bij Google Translate intypt, dan zou het ‘Ilona, een geliefde piloot’ betekenen maar ik weet niet of dat klopt en wat dat dan met het boek te maken heeft.

Motto eerste deel:

‘De mens, die uit een vrouw geboren is, leeft korte tijd en is beladen met ellende. Als een bloem ontluikt hij en verwelkt; als een schaduw vliedt hij heen.’

In zijn grafrede vergelijkt een oom van Octave zijn moeder met een bloem, volgens Octave zou dat dan een klaproos moeten zijn.

Job 14:1

Motto tweede deel:

‘… dan komt ook een ander verhaal bij me op, waarin verteld wordt dat de enige manier om jezelf te zijn is door een ander te worden, of door je eigen koers kwijt te raken in de verhalen van een ander …’

Orhan Pamuk

Dit motto slaat op de verwisseling van Octave en Finn, die daarmee een ander zijn geworden. Octave is zijn hele leven op zoek naar zichzelf.

Motto derde deel:

‘Het kind weet alles. Het leven is al in hem, zoals ook één enkele druppel de zee in zich bergt.’

Béla Pomogáts over Einde van een familieroman van Peter Nádas

Dit slaat op een uitspraak van Finns moeder, volgens hem wist Finn allang dat hij hun zoon niet was. Octave is er zelf van overtuigd dat je je problemen aan je kinderen doorgeeft als je ze niet eerst oplost, dat zou je ook als een weten kunnen beschouwen.

Titelverklaring

De morgenster staat voor de planeet Venus, omdat deze planeet alleen een half tot vier uur voor zonsopkomst te zien is. Zowel Octave als Finn zijn geboren toen Venus al enkele uren aan de hemel stond, zo vertelt Finns moeder aan Octave. Deze planeet is vernoemd naar de Romeinse godin van de liefde en liefde komt terug in de thematiek. Finn: ‘Weet je wat een planeet is? Een niet-zelflichtend hemellichaam dat in een elliptische baan om een vaste ster beweegt, als een kind om de moeder. Van die ster ontvangt hij zijn licht en warmte. Een kind moet niet eindeloos domweg om de moeder blijven draaien. Hij moet het zélf doen.’ (p. 186)

Structuur & perspectief

Het verhaal begint en eindigt met een pro- en epiloog. De proloog gaat over de Molukse treinkaping en de epiloog gaat over de Molukse kwestie. Tussen de pro- en epiloog is het verhaal in drie delen verdeeld en binnen die delen verloopt het niet-chronologisch. Dat is het sterkst in het eerste deel, waarin de jeugd van Octave, de dood van zijn moeder en het heden elkaar voortdurend afwisselen. In deel 2 gaat het vooral over zijn ontmoeting met Finn en in deel 3 gaat het vooral over het heden.

Het verhaal wordt verteld door Octave in de ik-persoon verteld. Hij vertelt achteraf en staat dus boven de gebeurtenissen.

Decor

Het verhaal speelt zich af op verschillende plaatsen: het academisch ziekenhuis in Groningen waar de verwisseling plaatsvond, de verschillende plaatsen en woningen waar Octave met zijn ouders en broer woonde, Villa Lucia in Italië, met name kamer 6, waar het gezin op vakantie ging, de kamer van Finn in Amsterdam en de woning van Finns ouders in Drenthe.

Octave wordt geboren in 1977, zijn moeder overlijdt in 1997 en in 1999 wordt zijn zoon Balthasar geboren. De vertelde tijd is dus ongeveer 22 jaar.

Stijl

'Zo'n goeie schrijver is Scholten niet. Hij vertelt lang niet onaangenaam, maar in veelal korte, ongecompliceerde zinnen, die weinig oproepen. De dialogen zijn houterig en niet bij machte de erin uitgedrukte gevoelens over te dragen. In psychologisch opzicht is de roman voornamelijk constructie, wat bij sterke schrijvers met allegoriserende bedoelingen geen bezwaar hoeft te zijn, maar bij zwakke zoals Scholten ongeloofwaardigheid tot gevolg heeft.' (Van Deel 2000)

'De spanning die hij oproept, zit in veel meer dan die aan de historie gelinkte gebeurtenissen. Het arrangement doet het meeste werk, de filmische sequentie van korte hoofdstukken, alle keren dat in het verhaal geluid worden gemaakt zonder dat er veroorzakers worden genoemd ('Kettingen van passerende fietsen rammelden'; 'pakpapier scheurde'; 'In de roodverlichte nacht zwenkte een deksel met een klap omhoog'; 'De deurbel snerpte') en die hoegenaamd geen spektakel vormen, maar tezamen de sfeer creëren waarin Octave Dupont zich bevindt; op een breukvlak in zijn leven, bevrijd van zijn jeugd en met wankele stappen de volwassenheid binnentredend.' (Peters 2000)

 

Slotzin

Verwonderd stonden ze in het weiland en staarden naar het gele stipje dat steeds kleiner werd en aan de horizon verdween.

Beoordeling

Zoals je al bij de samenvatting kon lezen, vond ik het eerste deel van 'Morgenster' best lastig om doorheen te komen. Ik begrijp de verschillende scenes niet en er ontstond pas helderheid toen ik de achterflap las. Ik begreep eerlijk gezegd niet waarom de achterflap zoveel weggaf, maar ik moet zeggen dat mijn kennis van het plot het lezen van de rest van het boek alleen maar veraangenaamde. Ik vind dit een leuk boek om te combineren met andere boeken over vaderschap, bijvoorbeeld 'De passievrucht' van Glastra van Loon, of 'Wij zeggen hier niet halfbroer' van Van Straaten.

Recensies

"Zorgvuldig, of ik kan beter zeggen vlijtig, heeft Scholten zijn plot uitgewerkt, maar hij bereikt er niet mee wat hij ermee had willen bereiken -de oplettende lezer in zijn ban houden-, want die weet al vanaf de eerste bladzij wat er hier aan de hand is. " https://www.trouw.nl/cult...~a64bbb45/

"Jaap Scholten heeft zo'n losse manier van vertellen, vrij van zwaarwichtigheid en beducht op elk denkbaar concentratieverlies van de lezer, dat die laatste wel eens zou kunnen vergeten dat dit boek een geducht thema aan de orde stelt." https://www.volkskrant.nl...~b261d70e/

Bronnen

Flinterdunne waarheden in 'Morgenster'

https://www.trouw.nl/cult...~a64bbb45/

Bruinharig in een blonde familie

https://www.volkskrant.nl...~b261d70e/