Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 144 pagina's
• Uitgeverij: Das Mag

Flaptekst

Eerste zin

Het was niet haar geboorte die mij moeder maakte, maar dat het meisje zomaar bij ons bleef.

Samenvatting

De inhoud kan eigenlijk heel kort verteld worden.

1. De hersenbloeding
Moeder (geen leeftijd) krijgt vijf dagen nadat ze een Modebijeenkomst heeft bezocht een hersenbloeding . De ik-vertelster wordt gebeld en rijdt naar Breda waar haar moeder woont. men weet niet hoe lang de moeder in huis heeft gelegen. Ze moet geopereerd worden, waarbij haar schedel wordt gelicht. Ze ligt in een coma, en komt daar pas weken later uit. Dan wordt ze eerst overgebracht vanaf IC naar de afdeling neurologie. Maar ze kan niet peer praten en lopen en moet naar een verzorgingstehuis in Zaandam. daar bezoeken haar kinderen haar wekelijks, maar er is eigenlijk geen echte vorm van leven meer. Ze is moeder af.

2. De dagen in Parijs
Vijf dagen voordat de moeder een hersenbloeding krijgt, zijn ze met moeder en de drie kinderen in Parijs om de Fashion week te gebruiken voor het verkopen van nieuwe mode die de moeder maakt. Het is wel een leuke tijd, maar op de laatste dag breekt de moeder bij een val een pols en moet ze in het gips. 

3. De zwangerschap van de vertelster. 
De ik-vertelster is zwanger en laat dat de mensen om haar heen weten door de teststokjes per brief rond te sturen. Haar moeder krijgt het te laat (via de buurman) en is een beetje boos. Als de vertelster in Parijs is, gaat haar partner Jan het kinderkamertje opknappen. Ze krijgt als haar moeder in een verpleeghuis ligt, een dochtertje dat ze Muk noemt. 

4. Levenslessen van de moeder (korte hoofdstukjes over hoe de moeder over het leven dacht)
-  Je moet niet altijd iedereen pleasen
- Als je de kans krijgt moet je altijd dansen in  het leven
- Spreken is zilver, maar spreken is ook goud (Je moet niet altijd je mond houden, je kunt beter zeggen waar het op staat)
- Let altijd op de kwaliteit van je kleding, kleed je met smaak, niet al te opzichtig.
- De liefde die je om je heen hebt, is heel belangrijk

5. Vader
De vader van het gezin is weggegaan toen de kinderen klein waren.  Hij is aan de drank geraakt. Moeder heeft hem veel later dagelijks  een eenvoudige taak in haar huis gegeven, opdat ze hem wat kon controleren.  De vertelster wil van hem weten hoe  de laatste uren van haar moeder zijn geweest. Zij was toen hij een boodschap bij de Praxis moest doen, al erg ziek geworden en  had overgegeven. Maar hij was toch gewoon boodschappen gaan doen. Hij had de dokter in principe eerder kunnen waarschuwen. De vertelster beslist voor zichzelf dat ze die kennis niet aan haar zus Biek en broer Tijn zal schrijven.
Het contact met de vader is minimaal. Hij neemt niet op als ze hem belt, en antwoordt heel kort als ze meldt dat ze zwanger is.

 

Personages

Fen

Fen is de oudste dochter. Je weet niet precies hoe oud ze is, maar ze woont al 19 jaar samen met een partner Jan. Ze zal dus in de buurt van de veertig zijn, ze wordt zwanger in het jaar van haar moeders hersenbloeding. Fen is copywriter van beroep. Fen is wel eens kritisch op haar moeder, die nogal excentriek is. Zo schrijft ze over de wijze levenslessen van haar moeder. Ze heeft het wel moeilijk om de teloorgang van haar moeder te verwerken. Dat komt natuurlijk ook omdat ze zelf zwanger is. Ze denkt daarom ook met veel plezier terug aan de Parijse dagen. Fen wil ook van haar vader weten wat hij van het laatste uur heeft meegekregen van haar moeder. Als ze het te weten komt en het interpreteert, besluit ze ook om het voor haar broer en zus te verzwijgen. Als Fen één op één geldt voor haar hoofdpersoon is, ze eind dertig, want Verstappen is geboren in 1981.

Biek en Tijn

De zus en de broer van de vertelster komen nauwelijks in het verhaal voor. Ze blijven erg op de achtergrond. Ze zijn wel aanwezig in Parijs als de Fashion Week daar wordt georganiseerd. Van hun gevoelens kom je nauwelijks iets te weten.

Vader

Fens vader toont na zijn scheiding weinig belangstelling voor zijn kinderen. Dat komt natuurlijk ook wel door het feit dat hij zich verwaarloosd heeft en alcoholist is. Op de berichten van Fen over haar zwangerschap reageert hij koel en zakelijk.

Quotes

"En dus is het niet de hersenbloeding die jou iemand anders maakte, maar dat je die ander bent gebleven. Het is de tweede kerst in een drempelloos appartement, de zesentwintigste poetsbeurt van de rolstoel, de comfortabele trainingsbroeken die inmiddels een eigen plank in de kast hebben. Het is de nieuwe pasfoto op je paspoort, het rituele zwaaien naar je oude huis, het is het beperkte idioom waarvan een deel al gevleugelde uitspraak is geworden." Bladzijde 12

"Soms, als we wakker worden voor een plas of een slok water, dan denken we aan hoe je op de brancard lag, met alle kleren van je af geknipt en dat ze op het punt stonden om je de operatiekamer in te rijden, maar dat ze toen zeiden dat we nog even naar je toe mochten, en dat we in die lege, kale, witte ruimte (zo hebben we dat onthouden, maar dat zullen de ziekenhuisseries wel zijn) naar je toe liepen en twee stappen de tijd kregen om te verwerken....." Bladzijde 19

"Alleen mensen die pleasen, worden door iedereen leuk gevonden. Zorg dat niet iedereen je leuk vindt. Denk na voordat je praat, praat nooit iemand naar de mond. Zeg hoogstens: ‘Dat mag jij vinden.’ Wantrouw macht. Kom in opstand wanneer je door misplaatste machthebbers gemangeld wordt, vooral wanneer het conducteurs betreft. Laat negenenvijftig jaar geen reden zijn om niet slaags te raken met de Spoorwegpolitie. Ook niet als je daardoor een diploma­uitreiking mist." Bladzijde 21

"Er zijn dertig dagen voorbij, ruim vier weken waarin we met jou uit het leven zijn getild en in de wachtkamer van de dood zijn geplant, een buitenmaatschappelijk territorium van verstelbedden, infuuspalen, beademingstubes en het vriendelijke verzoek de handen te ontsmetten voordat we jou de haren van het voorhoofd vegen." Bladzijde 48

"Waarom je belt, weten we niet. Als we vragen wat je vandaag gaat doen, haal je je schouders op. Als we vragen wat je vandaag gedaan hebt, haal je je schouders op. We weten niet waarom je belt. Maar we nemen nooit niet op." Bladzijde 135

"We duwen je door Artis en we denken daaraan: aan hoe we alles wat we eerder als wezenlijk aan onze moeder beschouwden, niet meer kunnen terugvinden, terwijl je wel nog onze moeder bent. Stuk voor stuk zijn je oorspronkelijke kenmerken weggevallen, afgedaan, waar nodig vervangen door carbon en rubberbanden. En net als Theseus stonden we er met onze neus bovenop, maar zagen we het net pas, toen we je met je verpleegster voor de ingang van De Plantage zagen wachten, en wij van een afstand naar je toe liepen." Bladzijde 136

Thematiek

Moeder-dochterrelatie

De titel verwijst al naar het thema de relatie van moeder en dochter. Je wordt als je zwanger bent gewoon "moeder" zonder dat je er een opleiding voor volgt en een diploma ervoor krijgt. Fen zegt dat er tijd voor nodig is om moeder te worden. Maar de tegenstelling is er ook, dat je namelijk tijd moet nemen om "niet meer moeder te zijn." De laatste zin van hoofdstuk 1 is "En op een dag ben je moeder af." Deze kleine roman gaat over het aftakelingsproces van de wat excentrieke moeder die plotseling een hersenbloeding krijgt. Nadat ze de bloeding heeft overleefd en ontwaakt uit haar coma, kan ze niet veel meer doen. Ze moet verpleegd worden en de kinderen kunnen haar nog voeren en met haar een beetje rond rijden. Communicatie is niet meer mogelijk. Fen wijst in haar roman op de wijze levenslessen die haar moeder altijd heeft meegegeven. Eerlijk en direct zijn is één van de belangrijkste eigenschappen die je in het leven moet hebben, vindt haar moeder. Daarom is de roman toch een ode aan het moederschap.

Motieven

Vader-dochterrelatie

De relatie tussen Fen en haar vader is niet zo goed. Hij is weggegaan toen ze nog klein was. Waarschijnlijk pleegde hij overspel en later wordt hij een alcoholist. Hij toont nauwelijks belangstelling voor zijn kinderen en reageert ook neutraal; als Fen vertelt dat ze zwanger is.

Zwangerschap

In de periode dat de moeder van de vertelster een hersenbloeding krijgt, raakt ze zelf zwanger. Tijdens het revalidatieproces wordt een dochtertje geboren- Muk. ‘Je moet haar mama’s naam geven,’ zegt Biek als ze de volgende ochtend naar het geboren meisje komt kijken. ‘Dat zou een doodvonnis zijn,’ zeg ik. ‘Voor wie?’ ‘Voor allebei,’ zeg ik. En we noemen het meisje dat mij moeder maakt Muk. De naam die je mij had willen geven, maar die mijn vader te excentriek, te onaangepast had gevonden. (blz. 113)

Relatie tussen broer en zus

Door de hersenbloeding van moeder komen de zussen Biek en Fen en broer Tijn ook in een bepaalde relatie tot elkaar te staan. Ze doen het best goed, maar e ris af en toe irritatie. Fen verzwijgt voor Biek en Tijn wat ze van haar vader heeft gehoord over de laatste uren van haar moeder.

Liefdesrelatie: problemen/echtscheiding

Vader is in de jeugd van Fen weggelopen. Ze was thuis toen hij zijn spullen bij elkaar pakte en gewoon tegen haar zei dat hij "wegging."

Eenzaamheid & isolement

Wanneer je zoals de moeder van de vertelster door een hersenbloeding wordt getroffen, raak je in een isolement en word je eenzaam. Zeker is dat het geval als het middel van de taal wegvalt.

Rouwverwerking

Je kunt ook rouwverwerking meemaken als degene om wie je rouwt nog niet dood is, maar in feite niet meer functioneert en je met die persoon niet meer kunt communiceren. In die zin is "Moeder af" een vorm van rouwverwerking.

Alcoholproblemen

Na de scheiding van haar ouders raakt vader aan de drank. Hij heeft Korsakov-achtige klachten.

Lichamelijke beperking

Moeder krijgt een hersenbloeding vijf dagen nadat ze uit Parijs is gekomen. Ze is een tijd lang in coma en ook daarna kan ze niet veel meer doen. Ze wordt opgenomen in een verpleegtehuis in Zaandam. Ze zit in een rolstoel en moet worden gevoerd.

Motto

Let’s try to avoid that slippery word ‘rational’. If it just means ‘based on thought, or involving thought’, most emotions, I argue, are rational in that sense. Grief isn’t a stomach ache, it involves thoughts about the loss of something precious.
 
Martha Nussbaum

Opdracht

Voor Biek en Tijn
(natuurlijk)
 

Trivia

"Moeder Af" is de debuutroman van Fen Verstappen. De inhoud is gebaseerd op de hersenbloeding die haar moeder kreeg.

Titelverklaring

De titel komt letterlijk in de tekst voor. Al in het eerste hoofdstuk op blz. 12 staat: 
"Op een dag ben je af als moeder. En op een dag ben je moeder af. "

Dat laatste slaat op de moeder van de ik-figuur. Als ze door een hersenbloeding wordt getroffen kan ze niet meer de rol van moeder van het gezin vervullen. 

Structuur & perspectief

De kleine roman heeft heel veel korte hoofdstukjes met een titel. Soms zijn de hoofdstukjes maar een alinea lang. Daarnaast lopen  heden en verleden steeds door elkaar heen.

Een kantelpunt in de roman is het verblijf in Parijs van het gezin. Er is een verblijf van bijna een week in Parijs en de tijd daarna. Vijf dagen nadat ze in Parijs zijn geweest, krijgt moeder een hersenbloeding. Daarna gaat het verhaal over de opname in het ziekenhuis en de revalidatie.

Het perspectief berust bij d eik-figuur, die de oudste dochter van de moeder is. Ze spreekt over de ziekte van haar moeder, maar spreekt haar moeder heel vaak toe in de "je-vorm."  

Decor

Er zijn enkele decors die een rol spelen:
- Parijs: het gezin van de moeder en de vertelster zijn een paar dagen in Parijs voor de week van de Fashion.
- de kinderen (Biek, Tijn en de vertelster) wonen in Amsterdam
- moeder woont in Breda
- later verhuist moeder  naar een verpleeghuis in Zaandam
- het gezin woonde vroeger in Geldrop.

Wat de tijd betreft worden er geen mededelingen gedaan over maand en jaar. Wel kun je uit tekstgegevens afleiden dat het een actueel verhaal is (Facetime, Whatapp etc)
De vertelde tijd is ongeveer één jaar. De Fashion week is meestal in september in Parijs,  een paar dagen erna krijgt moeder een hersenbloeding. Na enkele maanden wordt ze opgenomen in een verpleeghuis. Aan het eind van de roman komt er een nieuwe Fashion week in Parijs aan. 
In dat  jaar krijgt de vertelster zelf ook een dochtertje, dat ze  Muk noemt. 

 

Stijl

De stijl van Fen Verstappen is vlot, ze gebruikt lastige metaforen, geen moeilijke woorden en mede door de korte hoofdstukjes kun je het boek snel uit lezen. De stijl heeft ook wel iets van een columniste weg. Een bijzonder kenmerk is , dat ze af en toe heel erg lange zinnen gebruikt, waarvan de diverse onderdelen steeds door een komma zijn gescheiden.

Een treffend voorbeeld hiervan is:
(blz. 78) Met de voortent richting de groene heuvels, zo wilden jullie het, en in die afgelegen, donkere schelp van stof lagen wij, en we werden wakker van jouw stem, er scheen maanlicht op je zwarte haar maar je gezicht zagen we niet goed, ‘Opstaan,’ zei je, ‘d’r uit, lieverds,’ je rook naar wijn, je hijgde en je aaide een beetje te hard over onze hoofden, ‘Kom op jongens, opstaan nu,’ en wij deden ons best om snel wakker te worden, we wankelden van het wiebelige luchtbed; blijkbaar was er haast en verder vroegen we ons niks af, want jij zei het, we trokken onze witte onderbroeken uit onze bilspleet, zochten in het donker naar een t­shirt en een broek, het was koud voor op een camping en het grondzeil gaf ons natte voeten, we pakten onze waterschoenen uit de voortent en kropen op de achterbank van de auto, we keken voor ons uit en we zeiden niet veel, we dommelden wat in het donker terwijl jij in het licht van de koplampen de tent ontmantelde, je trok je mouwen op en propte het canvas, het grondzeil en de cabines tot hompen die je in de kofferbak stompte, je greep de luchtbedden en het kookstel, de koelbox en de kratten met kleding, je maakte alles behendig klein, taste het met gemak op, bond het bij elkaar en roste het toen de auto in, alles behalve de afwasteil, die liet je staan." 

Er zijn meer dan drie van dergelijke passages in de roman te vinden.

Verstappen gebruikt ook al en toe ironie en sarcasme als stijlmiddel.
(blz. 103-104)  Al maanden was hij gestopt met drinken, maar de verhuizing van die dag had hem het onweerlegbare bewijs voorgelegd dat het te laat was geweest, dat het leven hem al door de 
tengels was geglipt. Sinds hij uit onze gezinswoning was vertrokken en naar een vrijstaand huis aan het water was verkast, had niemand hem meer de maat kunnen nemen. Bovendien: tegen het verdriet om het gefaalde gezin viel sowieso niet op te drinken. Al had hij dat met verve geprobeerd. 
(blz. 126) "En wij zeggen: ‘Ja hoor, nou zeker, ze slaapt beter, ze herkent ons nu, lacht ook wel, wijst foto’s aan, ze zat gisteren op de rand van haar bed en ze eet soms al zelfstandig.’ De puree, de vis, de erwtjes. En vaak ook het servet." 
Deze stijlvorm, die je ook wel "zwarte humor" noemt,  is vrij gebruikelijk om bij wat ernstige situaties (als dood, hersenbloeding, rampen) de ware gevoelens van  de vertelster  te verbergen. Het is vaak een overlevingsmechanisme.

Enkele mooie metaforen:
(blz. 14) "Alsof de auto te water is geraakt, zo stroomt de regen langs de ruiten en zo giert ook onze onrust door het voertuig."
(blz. 34) "We zijn volwassen. We kunnen zwemmen. Maar of we op dezelfde kust aanspoelen en of we elkaar dan nog terugvinden, dat is de vraag. En onze vader neemt niet op." 
(blz. 114) "De verbale zeis moet vrijelijk maaien. Een goed leven is een uitgesproken leven. "

Slotzin

We vertellen elkaar dat het is wat ouders doen. Dat z e op een zeker moment hun functie neerleggen, het lijf opbergen en zich vervolgens in het brein van nakomelingen vestigen, waar ze voortaan milder kunnen zijn dan ze ooit waren. Soms raak je je vanuit daar nog nadrukkelijker kenbaar. Wat is het ergste dat er kan gebeuren? Zeg je dan.

Beoordeling

Mooie maar kleine roman over de moeder-dochterrelatie. Eigenlijk is het ook een ode aan de moeder of aan het moederschap.
De roman kan natuurlijk op de literatuurlijst met talloze andere moeder-dochterrelaties worden aangevuld. Het is immers één van de meest beschreven thema's in de literatuur. 
De roman verdient ook bewondering voor de duidelijke structuur en de fraaie stijl.
Gemakkelijk te lezen voor scholieren. Je hebt deze roman binnen een uurtje uit. Dat is altijd lekker, niet.