Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 236 pagina's
• Uitgeverij: Atlas Contact

Flaptekst

Eerste zin

Ik ga het redden, verdomd, ik ga het redden, ik durf het niet alleen te denken maar nu ook te fluisteren.

Samenvatting

In dit boek lopen heden en verleden door elkaar en het wordt verteld vanuit verschillende perspectieven. Alleen Jens en zijn dochter Jo-Anne hebben geen eigen stem. Alle personages denken alleen op het Deense eiland Lundines achter te blijven en moeten zich weer naar een gemeenschap vormen als blijkt dat dat niet zo is. Ik vat het verleden en heden per personage samen.

Jens (ongeveer 44 jaar) is schapenherder en met zijn tienjarige dochter Jo-Anne op het eiland gebleven. Jo-Anne is een dochter van de Engelse Maggie en hem maar zij ging vreemd met een andere eilandbewoner en heeft Jens uiteindelijk verlaten. Hij wil op het eiland blijven om met Jo-Anne 'samen te liggen'. Jens is een sterke man en wil eigenlijk dat niemand zich met hem bemoeit. Zo waarschuwt hij de dominee om bij Jo-Anne uit de buurt te blijven en koopt hij de vreemdeling Joshua om met cola en sigaretten om niet meer met haar om te gaan.

Markus (74 jaar) woont zijn hele leven op het eiland en is de beste luchtvisser. Zijn vrouw Marthe was vroeger de mooiste vrouw van het eiland maar is van een klif gevallen en in de loop van de jaren steeds meer haar verstand verloren. Ze zit in een rolstoel en draagt een luier. Een jaar na dat ongeluk kreeg hij een affaire met Maggie en toen zij met Jens trouwde, stopte die niet. Ze vreeën eerst in het Olavshus en daarna in het rookhuis. Vanwege Marthe wil Markus niet van het eiland af. De eerste andere persoon die hij ontmoet, is de dominee. Omdat hij zelf te oud geworden is, leert hij Joshua luchtvissen en hoewel hij hem prettig gezelschap vindt, stuurt hij hem er daarna alleen op uit. Markus ergert zich steeds meer aan de dominee, die plots lelijk over God spreekt en alleen maar orders uitdeelt. Als hij toe is aan de laatste schone luier voor Marthe, verstikt hij haar. Hij verliest zijn geloof in God omdat Hij dit nooit had laten gebeuren of hem zou straffen, als Hij bestond, dus hij gaat bij Joshua langs om hem op te dragen Jo-Anne en zichzelf te redden en voegt zich dan bij de papegaaiduikers.

Dominee Quast (62 jaar) is ooit geraakt door de poëzie van de Bijbel en woont al twintig jaar op het eiland. Hij vindt zichzelf lelijk en dik en houdt van een geestelijk gehandicapte jongen, Kolli, die hij lesgaf en betastte. Hij heeft de moeder van die jongen al zijn geld gegeven toen ze met haar zoon van het eiland vertrok. Hij verkeert in een geloofscrisis, wil God afzweren en zelfmoord plegen, als hij ontdekt dat ook Markus in de kerk aanwezig is. Om hem niet tekort te doen besluit hij voorlopig te blijven leven en als duidelijk wordt dat er meer mensen zijn achtergebleven, ontfermt hij zich als vanouds over 'zijn kudde' en neemt de leiding. Ondertussen stookt hij wijn om zijn herinneringen aan de jongen te verdrinken. Als hij ontdekt dat Marthe dood is, organiseert hij haar begrafenis. Hij is dan al flink aan de drank en die maakt hem somber en ongeïnteresseerd. Hij biedt Jens een fles aan als hij in ruil daarvoor aan Jo-Annes billen mag zitten, maar hij stopt als ze huilt. Jens maakt hem duidelijk dat hij niet de eerste is die haar daar aanraakt en de dominee kan niet meer met zichzelf leven en wil zichzelf dood drinken.

De Nederlandse Joshua had een relatie met Jenny, die hij ontmoet heeft omdat hij vond dat ze haar zoon Noah te lang alleen liet. Dat gevoel blijft en als hij na een vervelende borrel op zijn uitgeverij aangeschoten thuiskomt en Noah weer alleen in bed vindt, besluit hij met hem in de auto te stappen om iets leuks te doen. Hij rijdt te hard, maakt Noah bang en Noah trekt aan de handrem waardoor ze verongelukken en Noah sterft. Omdat hij niet met zijn schuldgevoel kan omgaan, vertrekt hij naar Lundines en trekt in het Olavshus. Jo-Anne en haar vader Jens zijn de mensen die hem uit de droom van het alleen achtergebleven zijn wakker schudden. Daarna ontmoet hij de dominee en Markus en met hem gaat hij papegaaiduikers vangen. Hij is op onbekend terrein en bang van de enorme hoogtes op het vogeleiland maar Markus is trots op hem als hij zijn eerste vogel vangt en doodt. De volgende twee keer gaat hij zonder Markus maar Jo-Anne houdt hem gezelschap. Eerst moet hij niets van haar hebben maar hij krijgt steeds meer sympathie voor haar en laat zelfs iets los over Noah. Haar vader Jens verbiedt hem echter verdere omgang met zijn dochter. De vierde keer gaat hij dus helemaal alleen, hij valt, raakt gewond en weet zichzelf terug naar het Olavshus te slepen, waar hij koortsig en ijlend enkele dagen op bed ligt. Daarna gaat hij in opdracht van Markus op zoek naar een boot en hij zoekt Jo-Anne op om haar te zeggen dat ze die ochtend vroeg naar die boot moet komen. Hij zoekt benzine maar omdat hij nog lang niet beter is, lukt hem dat niet en kan hij nog maar net de boot bereiken, waar Jo-Anne al op hem wacht. Zij is wel goed voorbereid op deze bootreis, maar kan niet verhelpen dat de benzine op raakt en dat ze in een klein bootje stuurloos op zee deinen. Uiteindelijk krijgt Joshua de motor weer aan maar daarmee slaat hij overboord en hij weet zichzelf nog maar net er weer in te hijsen. Joshua is opgeknapt van het bijna verdrinken en als Jo-Anne het ander eiland kan bereiken, is zijn missie voltooid.

Personages

Joshua Lohman

Joshua, ongeveer 35 jaar oud, is de hoofdpersoon in dit verhaal. Een van zijn belangrijkste kenmerken is zijn eeuwige hoofdpijn, overgehouden aan het ongeluk. Hij slikt veel Ibuprofen om de pijn draaglijk te houden. Over de foto op zijn paspoort zegt hij dit: 'Donkerblond haar, speciaal voor de foto achter zijn oor geduwd. Spitse neus, norse blik, alsof hij zojuist heeft ontdekt dat hij werkelijk niets kan.' (p. 5) Hij heeft Engels gestudeerd en was leraar Engels op de havo maar vond dat geen succes. Joshua heeft de neiging zichzelf de schuld te geven als er dingen misgaan en wordt daarin door de maatschappij gesterkt. Na het ongeluk vlucht hij naar het eiland, uit schuldgevoel maar ook omdat hij al jaren niet het idee heeft dat hij iets bijdraagt of een verschil maakt. Hij vindt zichzelf een lafaard. Als Joshua alleen op het eiland denkt te zijn voelt hij zich niet eenzaam, maar trots, er is eindelijk iets gelukt, en machtig, want alles is nu van hem. Dat gevoel is tijdelijk en komt pas weer terug als het ernaar uitziet dat hij Jo-Anne naar het andere eiland kan brengen.

Quotes

"Het enige wat je aan tijd hebt is dat niet alles tegelijk gebeurt, zodat het niet een nog grotere bende wordt. Hier op dit eiland gebeurt niks en is tijd net zo nutteloos als geld en een goed humeur." Bladzijde 14

"Ik wilde wonen in eenzaamheid, zonder de wens iets voor iemand te betekenen, zonder die eeuwige stomme zucht naar waardering. Zonder koppijn. Een jaar lang heb ik het geprobeerd, maar ik verdroeg niemand meer, helemaal niemand. De mensen met hun tomeloze ambitie, miljoenen mensen die van alles willen en moeten, ik werd er dol van, mensen die zeggen 'succes is een keuze!' en mensen die dat niet zeggen maar het wel denken terwijl ze met mij praten, mensen die nauwelijks kunnen verhullen dat zij zich een beter mens voelen omdat ze met mij praten - ik verdroeg niet meer dat ik mijn schuld in hun ogen weerspiegeld zag, iedere dag, ieder uur. Geen mensen meer." Bladzijde 30

"Als geur geluid zou maken zou het een godvergeten herrie zijn in dit huis." Bladzijde 31

"Een dominee met een stoppelbaard leek hem bovendien verwerpelijker dan een dominee die drinkt en atheïst is." Bladzijde 51

"Ze aten, maar Joshua was er niet bij, de vreemdeling zonder wie goed gedrag zinloos leek." Bladzijde 170

Thematiek

Isolement

Een eiland ligt geïsoleerd van het vaste land en van Lundines wordt dan ook nog eens elke verbinding met de andere eilanden of het vasteland opgeheven. Als het winter wordt, trekken ook de papegaaiduikers weg. Joshua heeft zichzelf na het ongeluk naar dit eiland verbannen, hij verscheurt zelfs zijn paspoort en gooit zijn telefoon weg, om boete te doen: 'Lundines, mijn purgatorium, mijn zelfontstoken vagevuur, hier ben ik dan, dit is de daad die ik heb gesteld.' (p. 7) Hij kan niet met zijn schuld leven in het aanzien van andere mensen. Ook de andere personages hebben zichzelf geïsoleerd: Markus wil alleen zijn met zijn vrouw, de dominee wil zelfs dood en Jens wil alleen zijn om met zijn dochter te kunnen doen wat hij wil. Het isolement of alleen zijn lijkt de oplossing voor hun problemen maar dat blijkt zelfs schijn omdat de problemen in henzelf zitten.

Motieven

Dood

De papegaaiduikers worden op een vrij wrede manier gedood maar zij houden de eilandbevolking in leven. Andere doden zijn Noah, Joshua's stiefzoon, en Marthe, Markus' vrouw, en de dominee wil graag dood. Hij wordt letterlijk gestoord tijdens zijn eerste zelfmoordpoging en wil zichzelf daarna dood drinken. Deze drie mannen willen na hun 'zonde' niet meer verder leven en lijken daar uiteindelijk in te slagen. De dood is hier dus zowel verbonden met leven door de papegaaiduikers maar is er als oplossing voor een probleem - het uiterste alleen zijn - ook tegenovergesteld aan. Meneer Jacques, Noahs knuffeluil, is een leidmotief binnen dit motief. Hij wisselt van eigenaar en verandert van uiterlijk. Het klunzige repareren met ducttape kun je misschien vergelijken met de makkelijke manier waarop de drie mannen hun schuld willen inlossen.

Machtsmisbruik

Alle mannen in het boek beslissen over het leven van een ander mens dat min of meer aan hun zorgen is overgedragen of van hen afhankelijk is. Joshua neemt de rol van stiefvader van Noah op zich en in die rol beslist hij Noah 's avonds laat uit bed te halen voor 'iets leuks'. Noah is klein en verdrietig en kan niet anders dan met hem meegaan terwijl Joshua op dat moment niet het beste met hem voor heeft, hij wil eerder lucht geven aan zijn eigen teleurstelling en woede. Dominee Quast is niet alleen de dominee van het eiland maar ook leraar, want hij geeft de geestelijk gehandicapte jongen bijles. Dat deze jongen machteloos en afhankelijk is, behoeft geen uitleg en hij kan dus niet instemmen met wat de dominee met hem doet na die lessen. Jo-Anne is tien jaar oud en afhankelijk van de zorg van haar vader als haar moeder het eiland ontvlucht is. Haar vader besluit met haar op het verlaten eiland te blijven, waardoor ze dus bijvoorbeeld geen onderwijs krijgt en geen leeftijdsgenoten meer ziet. Hij besluit ook haar aan de dominee 'te geven' in ruil voor drank en later blijkt dat hij haar ook zelf misbruikt. En Markus zorgt voor zijn lichamelijk en geestelijk gehandicapte vrouw die zichzelf onder poept en vloekt. Hij ergert zich aan haar, vindt dat hij niet goed voor haar kan zorgen en doodt haar, iets wat hij alleen kan vanwege haar afhankelijkheid. Joshua lijkt met zijn ontsnappingspoging en redding van Jo-Anne een einde te maken aan al deze ellende.

Geloof

De dominee en Markus geloven in God maar de eerste valt van zijn geloof en de tweede lijkt het geloof vooral te gebruiken om met zijn schuldgevoelens om te kunnen gaan. Als hij zijn vrouw doodt, gelooft hij nergens meer in. Ik weet niet of Jens in God gelooft maar hij lijkt de Bijbel wel te gebruiken als excuus om met zijn dochter te kunnen trouwen. Joshua gelooft ook nergens meer in, vooral niet in zichzelf, maar toch zit er nog iets in hem dat ervoor zorgt dat hij Jo-Anne wil redden van haar vader en van alleen op het eiland zijn. Hij gelooft dat zij een toekomst verdient. Jo-Anne is de enige die nog wel in zichzelf gelooft. Ze heeft dromen, bijvoorbeeld om een gouden medaille te winnen en om succesvol het andere eiland te bereiken. Of haar dromen uitkomen blijft onduidelijk en hangt denk ik een beetje van je eigen instelling af.

Motto

Das Paradies ist eine Insel

Die Hölle auch

JUDITH SCHALANSKY, Atlas der abgelegen Inseln

De vertaling van dit motto is dat een eiland het paradijs en de hel (kan) zijn. Als ik dit combineer met het verhaal, dan denk ik dat Joshua en de anderen eerst blij zijn met het eiland omdat ze denken daar alleen achtergebleven te zijn en boete te kunnen doen voor hun zonden. Vervolgens vervloeken ze het omdat ze niet alleen zijn en omdat het met die boetedoening ook niet echt lukt. Uiteindelijk blijken denk ik hemel en hel in jezelf te zitten: kun je met jezelf en je zonden leven of niet?

 

Elk nieuw leven dat een mens begint is een voortzetting van het oude leven!

Ik daag het hele Leger des Heils uit mij het tegendeel te bewijzen!

W.F. Hermans, Nooit meer slapen

Ik weet niet of er in dit motto met 'nieuw leven' wordt gedoeld op nieuwe mensen, dus op kinderen, of op dat een mens zelf opnieuw wil beginnen. In het tweede geval weet ik niet zo goed wat het Leger des Heils, een christelijke beweging, ermee te maken heeft. Aan de andere kant slaat het tweede wel beter op het verhaal waarin Joshua en de anderen opnieuw willen beginnen. In ieder geval denk ik dat er bedoeld wordt dat volwassenen die een 'trauma' met zich meedragen, dat nooit kunnen kwijtraken en opnieuw kunnen beginnen, maar het alleen kunnen accepteren en er samen mee kunnen leven. Als zij het niet accepteren, geven ze het op de een of andere manier door aan hun kinderen.

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

'Luchtvissers' slaat letterlijk op in de lucht vissen naar papegaaiduikers (zie voorkant boek) met een lang net. Op dit eiland hengelen ze die vogels uit de lucht en ze eten ze op. Figuurlijk denk ik dat de titel min of meer dezelfde betekenis heeft als de uitdrukking 'uit de lucht gegrepen': Joshua en de anderen denken op het eiland alleen hun problemen op te kunnen lossen maar dat zal niet lukken.

Structuur & perspectief

Het boek is verdeeld in 71 genummerde hoofdstukken. Soms wisselt het perspectief in een nieuw hoofdstuk en soms wordt er van heden naar verleden of andersom gewisseld. Er is dus sprake van een meervoudig perspectief: Joshua vertelt als hoofdpersoon in de ik-persoon en Markus en de dominee gebruiken het personale perspectief. Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld.

Decor

Het verhaal speelt in het heden - Joshua gooit zijn mobiele telefoon in zee - en het speelt op het verlaten Deense eiland Lundines. De winter komt eraan. Het decor is onderdeel van het motief isolement (zie Motieven). Een dichter beschreef het eiland ooit als een weerbarstige rots waar de zee voelde hoe sterk ze was en waar het altijd hard waaide waardoor de bewoners standvastig waren. De vogelrots staat los van het eiland, je komt er via een loopbrug.

De vertelde tijd is ongeveer twee weken.

Stijl

'Het doet enigszins denken aan het vroege werk van Tim Parks, waarin ook almaar geflipte mannen de maatschappij achter zich proberen te laten om tot zichzelf te komen, maar Van der Werfs wereld is wel veel benauwder en eenvoudiger, en zijn stijl een stuk ongelikter. [...] Wel blinkt hij uit in de sfeertekening van de afzonderlijke tafereeltjes; de eenzame dronken dominee, overhoop liggend met zijn pedofiele gevoelens, de oude Markus die met zijn demente vrouw loopt te zeulen, de met zijn schepnet zwaaiende Joshua zelf, het is allemaal plastisch en krachtig beschreven, en ook Van der Werfs dialogen mogen er wezen.' (Schouten 2013)

Slotzin

Sinds vorig jaar heb ik mij niet zo goed gevoeld. Ik heb nergens pijn meer, en ik heb het ook niet koud. Dit is het, hier heb ik zo naar verlangd.

Beoordeling

Ik merk dat ik zelf steeds meer moeite heb met lezen over kindermisbruik. Ik weet dat ik er niet voor weg mag kijken of het mag negeren, maar als ik voor mijn ontspanning een boek lees, dan lees ik liever over iets anders. Kindermisbruik is niet het hoofdonderwerp van dit boek maar machtsmisbruik in het algemeen komt wel bij alle personages voor. Al met al vond ik het een somber verhaal dat best mooi in elkaar zit (ik heb lang niet alles besproken!) maar dat ik niet gemakkelijk aanraad. Als je wel graag over dit onderwerp leest, dan zou je ook 'Lieveling' van Van Kooten kunnen lezen of ...

Recensies

"'Luchtvissers' is een nogal misantropisch boek, over mensen met harde, primitieve emoties. Van der Werf lijkt niet erg te vertrouwen op het goede in de mens." https://literom-nbdbiblio...-broeikas/

"Door zijn zware thematiek voelt Luchtvissers heel Scandinavisch aan, maar Van der Werf is een volbloed Nederlander en daardoor gloort in de verte ook de redding." https://literom-nbdbiblio...htvissers/

Bronnen

Rob Schouten - Eiland als broeikas

https://literom-nbdbiblio...-broeikas/