Kwartet door Anna Enquist

Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2014
• 272 pagina's
• Uitgeverij: Arbeiderspers

Flaptekst

Eerste zin

Nu hij op jaren is wordt hij vroeg wakker. Te vroeg. Hij kijkt door het tuinraam naar het bleke licht. Hij kan niet zien wat voor weer het zal worden, het kan alle kanten op.

Samenvatting

Het verhaal begint met de oude celloleraar van Carolien, Reinier van Gaalen. Hij is ouder dan tachtig en kan lang niet alles meer zelfstandig doen, vanwege ene versleten knie. Een allochtoon jongetje, Driss (Marokkaan?) wil hem helpen, maar daar is hij een beetje bang voor. Later aanvaardt hij de hulp wel: het jongetje doet boodschappen voor hem en als tegenprestatie wil hij naar de muziek luisteren die Reinier voor hem speelt. Ook de familie van Driss (zijn zusje, zijn ouders) willen zorg dragen voor Reinier.
 

Carolien (43) en Daniël werken in een huisartsenpraktijk. Daniël is getrouwd en slordig in de administratie, maar wel ene begripvolle arts. Carolien  draagt een probleem met zich mee, zie je al in het begin. Ook haar relatie met haar man Jochem (een vioolbouwer) is op dit moment zorgwekkend. In de praktijk werkt de zelfstandige Heleen, die veel patiënten kan en moet behandelen, vanwege de uitgeklede zorg. Heleen, Jochem en Carolien beoefenen in hun vrije tijd muziek. Carolien was ooit begonnen met een muziekstudie, maar toen ze begreep dat daar geen droog brood mee te verdienen viel, is ze van studie veranderd en geneeskunde gaan doen. Ergens in haar binnenste voelt dat als een verraad. Ze spelen samen met Hugo in een kwartet. Hugo is directeur van een multifunctioneel gebouw. Maar van de wethouder krijgt hij in het begin te horen dat het wegens een slechte exploitatie binnenkort zal worden gesloten als Chinezen voldoende geld bieden voor de koop van het gebouw. Ook op de kunst wordt in deze maatschappij bezuinigd.  Hugo heeft een 3-jarig dochtertje Laura, maar geen partner, omdat hij voor de geboorte van Laura al inzag dat die relatie met haar  een mislukking zou worden. Dokter Laura past één dag in de week op Laura.

De leden van het kwartet oefenen regelmatig met elkaar. Soms gaat het heerlijk en soms lukt het niet. Ze besluiten te oefenen voor een huiskamerconcert voor Daniël, de collega van Carolien.Die uitvoering lukt perfect en dat schept fijne gevoelens bij de leden van het kwartet.

Heleen die niet raad weet met de bezuinigingen op de gezondheidszorg en het vrijwilligerswerk, schrijft in haar vrije tijd brieven aan gevangenen. Ze heeft contact met een linke crimineel Helleberg, die verantwoordelijk wordt gesteld voor de dood van een minister, een aanslag die hij vanuit de gevangenis  geregeld heeft.  Hij moet daarvoor terecht staan.

In de huisartsenpraktijk is er een ziektegeval met een jong meisje dat een ongeneeslijke kanker heeft. Het is eigenlijk een patiëntje van Carolien, maar Daniël neemt de zaak van het over. Dan wordt duidelijk dat Carolien in een rouwverwerkingsproces zit vanwege een ongeval met haar twee kinderen. De bus waarin de jongetjes zaten, is verongelukt  toen ze met schoolreisje gingen. Sinds die tijd is de zon uit haar leven en ze voelt zich bovendien schuldig, omdat ze bij het wegbrengen van de jongens naar de bus te weinig tijd had. Ze heeft hen niet meer terug gezien. Het huiselijk leven tussen Jochem en Carolien kenmerkt zich door veel zwijgen. Zij geeft in een ruzie aan dat er verschillen in het verwerken van rouw zijn: man en vrouw hoeven dat niet per se op dezelfde manier te doen. 

 Reinier wil kaarten voor een duur concert bestellen voor hem en Driss, maar hij kan niet overweg net de telefoon en internet. Hij maakt daarom de reis naar het muziekcentrum zelf, maar dat lukt niet goed. Hij wordt onwel en als hij bijkomt, kijkt hij in het gezicht van Hugo die ervoor zorgt dat hij thuis komt. Hij vraagt Carolien weer eens langs te gaan bij Reinier. Dat doet ze, want ze krijgt al lang celloles van hem. Alles gaat zijn gangetje.
Maar dan krijgt het verhaal een onverwachte wending. De crimineel Helleberg weet bij zijn proces te ontvluchten. Hij weet uit de brieven van Heleen dat  Hugo in zijn woonboot vlak bij het gerechtsgebouw woont. Tijdens het oefenen van het kwartet komt hij op de woonboot en hij wil de vier leden  gijzelen. Jochem verzet zich het meest, maar krijgt een klap in zijn gezicht. Carolien verliest in een poging zich te redden een pink.  Heleen probeert de buitenwereld via een bericht op de laptop te waarschuwen, maar dat mislukt. Dan is er ineens een explosie te horen. De politie heeft explosieven geplaatst en een gedeelte van de boot zinkt. Jochem en Carolien zijn gewond. Hugo weet zich te redden, ook zijn dochtertje Laura mankeert niets. Maar Helleberg is nog nergens te vinden. Die heeft zich gemeld bij de oude Reinier die hem onderdak biedt en hem laat douchen. Intussen zijn Driss en zijn vader gekomen om hem te helpen. De politie staat op het punt de woning binnen te vallen en de crimineel te pakken. De oude Reinier is bang dat het een complot is om hem naar een verpleegtehuis te brengen. Hij wordt onwel, maar de verteller laat in het midden of hij sterft of niet. "Hij valt in een leegte." 

Personages

Reinier

Reinier is een oude celloleraar van Carolien. Hij is boven de tachtig en leeft eenzaam in Amsterdam. Hij kan vanwege een gebrekkige knie niet veel meer. Hij durft de hulp van een Marokkaans jongetje Driss niet aan te nemen, behept als hij is met vooroordelen. Hij wil meer doen dan hij kan. Hij vereenzaamt o.a. omdat hij niet met nieuwe telefoons en internet over weg kan. Toch wil hij Driss een cadeautje geven: hij reist een heel eind om kaartjes voor een concert te kopen, maar wordt daarbij onwel. Bij de politie-actie met betrekking tot de gijzeling en de ontsnapping van Helleberg denkt hij dat hij wordt opgepakt en naar een verpleegtehuis wordt gebracht. Hebben ze hem toch verraden. Hij wordt onwel, maar het is onduidelijk of hij sterft..

Heleen

Heleen is een goede hulp voor Carolien. ze heeft haar ook bijgestaan na het ongeluk. Ze uit zich negatief over de bezuinigingen in de gezondheidszorg en wil burgerlijk ongehoorzaam zijn. Haar man en zoons houden van voetballen en zorgen ervoor at ze zich af en toe alleen voelt. Ook bij haar werkt de muziek in dat geval louterend. Ze doet vrijwilligerswerk: zo schrijft ze met een clubje brieven aan misdadigers. Ze verbreekt daarin een regel, nl. dat ze haar identiteit prijsgeeft, waardoor er nog ellende komt. Aan het einde probeert ze actie te ondernemen, maar dat mislukt. Ze komt wel over als een kordate vrouw met het hart op de goede plek.

Hugo

Hugo is vader van Laura, maar niet met de moeder getrouwd. Hij is directeur van een multifunctioneel centrum, maar door de crisis en de verliezen die ze maken wil de gemeente ervan af. Dat gebeurt ook wanneer Chinezen het gebouw kopen. Hij besluit het een beetje aan te zien. Zijn relatie met Carolien is goed. Al zegt ze op een moment tegen hem dat hij in een midlifecrisis verkeert. (relatie stuik, werk kwijt) Ze past op zijn dochtertje één dag in de week. In één passage zoenen ze met elkaar. Het lijkt een klassiek geval van \\\\\"mijn man begrijpt me niet.\\\\\" Hugo komt in de gijzelingspassage niet zo heldhaftig over i.t.t. Jochem. Hij overleeft het. Hij lijkt gek op zijn dochtertje.

Carolien

Carolien is huisarts en werkt daarin samen met een andere arts. Een van de leden van het kwartet Heleen is daar de verpleegkundige. Carolien heeft twee jongens gehad die bij een ongeluk met een schoolbus zijn overleden. Daardoor is haar leven veranderd. Zij en haar man Jochem praten nauwelijks met elkaar. Ze doet wel haar werk goed en stort zich voornamelijk daarin en in haar hobby muziek. Dat heeft ze vroeger gestudeerd, maar omdat er geen werk in zou zijn, was ze geneeskunde gaan studeren. dat voelt als verraad. Af en toe schiet ze uit haar slof, bijv. tegen Heleen en Jochem. ze zoent een keer met Hugo, maar ze realiseert zich dat die oplossing niet de goede is.

Jochem

Jochem is reparateur van muziekinstrumenten. Hij heeft het ook moeilijk met de dood van zijn zoons, maar verwerkt dat op een andere manier. Hij stort zich op zijn werk en ook op de muziek, maar hij kan slecht tegen de houding van Carolien. In de gijzelingspassage is Jochem wel dapper en durft hij stelling te nemen tegen Helleberg. Het levert hem een blauw oog op.

Quotes

"Christus, denkt ze. Hij kijkt me in mijn hals. Wat zal hij denken, zich herinneren? Ik moet mijn handen op het uitgedroogde been leggen. huidschilfers zullen rondvliegen. hij zal voelen hoe warm mijn huid is tegen zijn bloedeloze oudemannenschil. Waarom doe ik dit? (Carolien)" Bladzijde 34

"Waarom kan jij niet tevreden zijn met het feit dat we ons best doen. Wij hebben de regels voor de ouderenzorg niet bedacht. We kunnen er alleen maar zo handig mogelijk mee omgaan. Dat d eoude mensen uit ons zicht zullen verdwijnen, kunnen wij niet helpen. Het lijkt wel of jij je overal schuldig over wilt voelen. Moet je niet doen. (Carolien)" Bladzijde 137-138

"Wij verschillen. Als we dat niet van elkaar begrijpen, accepteren, gaat het niet. Daarom maakt dat idee van zo'n groepje me kwaad. Het is een illusie dat je het verdriet zou kunnen delen met elkaar. Dat lijkt tot een gezamenlijke suïcide, je drijft elkaar de depressie in. Het is eerder zoals dat bij ons in het begin ging, een evenwichtskwestie." Bladzijde 173

"Carolien wordt huilend wakker. Meteen is de droom glashelder in haar aanwezig. Ze zat op een lage steen in de zon. De kinderen kwamen op haar toe rennen, veel jonger dan ze waren bij hun dood. zeven en acht, denkt ze, nog klein. Ze klommen bij haar op schoot, op elk dijbeen een kind, ze hielden elkaar en haar muurvast omklemd met hun jongensarmen." Bladzijde 207

"De indringer is opgestaan. De mannen zijn even groot, ziet Hugo. Een halve meter tussen hen. Dikke nek, gebalde vuisten bij Jochem, vooruitgestoken kin en een borende blik bij zijn tegenstander. Hij denkt aan de smakelijke hapjes van d etraiteur, opgeborgen in de ijskast, hij ziet d egeglaceerde paling voor zich, de Baskische ham, de garnalentorentjes. De indringer haalt uit en stompt Jochem keihard in zijn gezicht.(Hugo verteller)" Bladzijde 236

Thematiek

Kunstwereld

De vier belangrijkste personages wordt het in het leven niet gemakkelijk gemaakt. Ze hebben iets ergs meegemaakt (een ongeluk met kinderen) hebben een mislukte relatie, hebben een partner verloren of voelen zich niet gelukkig in een maatschappij die het menselijk aspect steeds verder dreigt te verliezen. Waar ze wel gelukkig van worden is het feit dat ze met zijn allen een kwartet vormen, samen repeteren en soms een uitvoering hebben. Ook al gaat het wat minder goed bij de uitvoering, ze beleven veel plezier aan de uitwerking van de muziek op hun omstandigheden. Het thema van de wonderlijke beleving van de muziek (dus de kunst) komt vaak terug in het oeuvre van Anna Enquist. (bijv. in Het geheim, Het meesterstuk )

Rouw (verwerking)

Een tweede thema dat je vaak bij Enquist ziet, is het proces van rouwverwerking door het verlies van een kind. De schrijfster spreekt uit eigen ervaring, omdat ze een jonge, mooie dochter bij een verkeersongeluk heeft verloren. In diverse romans heeft ze daarover al geschreven en ook in haar gedichten keert het thema terug. In deze roman speelt het een rol in het leven van Carolien en Jochem. Hun beider zoontjes zijn bij een schoolreisje om het leven gekomen. Carolien heeft er bovendien een schuldgevoel aan overgehouden, omdat ze die morgen grote haast had en weinig aandacht aan haar kinderen besteedde. ze had ze niet meer terug gezien. Jochem voelt zich schuldig omdat hij op het moment van het ongeluk in Parijs was. Hij kon zijn vrouw niet adequaat bijstaan. In de roman maakt Carolien een opmerking die bij de verwerking van verdriet van belang kan zijn. Niet elke persoon reageert op dezelfde manier bij het verwerken. dat betekent ook dat lang niet altijd gesprekken met elkaar over de dood van je kinderen het gewenste effect hebben. Enquist kan dit motief waarschijnlijk ook vaak terugzien in haar reguliere werk als psychiater.

Motieven

Vriendschap

De vier leden van het kwartet voelen zich erg aan elkaar verwant. Ze helpen elkaar. In het beoefenen van de muziek komt hun vriendschap tot uiting.

Moeizame liefdesrelaties

De liefdesrelaties van de personages zijn moeizaam. Hugo heeft ingezien dat hij niet gelukkig zou worden met de moeder van zijn kind en is niet met haar getrouwd. ze gaan redelijk met elkaar om. Heleen krijgt in haar mannengezin weinig steun en zoekt haar heil in de muziek en het vrijwilligerswerk. Het lijkt erop dat ze in het gezin met mannen weinig waardering krijgt. De relatie tussen Carolien en Jochem is verstoord door het ongeluk met de twee zoontjes. Ze kunnen niet meer met elkaar praten en verwerken het verdriet op een totaal andere manier. Even lijkt het alsof er iets kan opbloeien tussen Hugo en Carolien, maar praktisch als ze is, beseft ze dat dit nooit wat kan worden.

Schuldgevoel

Carolien wordt geplaagd door schuldgevoelens. Haar zoons zijn omgekomen en op de dag dat ze hen wegbracht naar school, had ze eigenlijk weinig tijd voor ze. Ze heeft haar zoons niet terug gezien. (blz. 138) Schuld past mij als een oude, vertrouwde jas. Die kan ik nooit naar de container met hulpgoederen voor Roemenië brengen. Die wil ik niet afstaan. Schuld bindt me aan de jongens. Op dat moment was Jochem in Parijs en daardoor voelt hij zich schuldig tegenover Carlien. Carolien heeft daarnaast een patiëntje onder behandeling die aan een ongeneeslijke kanker lijdt. Haar collega vindt het beter dat hij die behandeling overneemt, om haar gevoelens te sparen. Toch voelt Carolien zich daarover schuldig.

Eenzaamheid

Eigenlijk zijn alle personages in zekere zin eenzaam in hun eigen omgeving. Ze zien soms niet een dat andere mensen hen willen helpen bijv. Reinier met zijn angst voor de hulp van Marokkanen.

Misdaad

Aan het einde komt het motief van de misdaad nog een rol spelen. De crimineel Helleberg met wie Heleen heeft gecorrespondeerd, ontsnapt en gijzelt de vier op de woonboot van Hugo. Hij gaat gewetenloos te werk, maar zal waarschijnlijk worden opgepakt. Hij is vanuit de gevangenis verantwoordelijk voor de dood van een minister. Helleberg maakt dele uit van de georganiseerde misdaad.

Noodlot

In het leven van Carolien en Jochem heeft het noodlot toegeslagen. Hun beide zoons zijn bij een schoolreisje om het leven gekomen.

Maatschappijkritiek

In de roman uiten de personages nogal wat kritiek op het overheidsbeleid en de bezuinigingen in de samenleving.. De subsidies voor kunst worden geschrapt (sluiting muziekcentrum van Hugo) Er zijn bezuinigingen op de ouderen en de gezondheidszorg, waartegen vooral Heleen zich verzet. Subsidies op het vrijwilligerswerk worden gestopt, waardoor het clubje van Heleen geen ruimte meer heeft om de gevangenen brieven te schrijven.

Trivia

Het boek gaat over rouwverwerking na het verlies van een kind. Anna Enquist heeft haar eigen dochter bij een verkeersongeluk verloren. Het thema keert vaak terug in haar werk.

Titelverklaring

De titel is eenvoudig te verklaren. Een vriendengroep musiceert in de vrije tijd met elkaar. Ze hebben allemaal problemen en de muziek is een van de weinige elementen die hen kan troosten of kan helpen met de verwerking van het verdriet dat ze met zich meedragen. Het kwartet bestaat uit : Heleen, Carolien, Jochem en Hugo. In dit verhaal musiceren ze enkele keren met elkaar, totdat er iets heftigs gebeurt.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt opgebouwd in 49 vrij kleine hoofdstukken die geen titel hebben. In het algemeen wordt er in die hoofdstukken een chronologisch verhaal  verteld. Maar in enkele hoofdstukken denken de vertellende personages natuurlijk  terug aan het verleden (bijv. het ongeluk dat Carolien en Jochem trof, de relationele perikelen van Hugo etc. Die gebeurtenissen worden niet echt als flashbacks gepresenteerd.' Ze doorbreken voor het gevoel van de lezer de chronologie niet.

Het verhaal heeft een opening in handeling: je wordt meteen als lezer in een verhaal `gedropt`. Het heeft ook een open einde, want je weet vrijwel niet wat er met de personages zal gebeuren. Of de oude Reinier blijft leven, weet je ook niet.

De hoofdfiguren zijn ook allen vertellers. Ieder hoofdstuk wordt door een van de vijf personages personaal verteld. Hugo, Jochem, Reinier, Carolien en Heleen zijn de vertellers. Op deze manier kon je ook te weten hoe de personages over elkaar denken. 

Bijvoorbeeld: de liefdesrelatie tussen Carolien en Jochem, de arbeidsverhouding tussen Carolien en Heleen, de relatie tussen Hugo en Carolien. De vertellers presenteren zich in de o.t.t., behalve natuurlijk in de passages waarin ze over het verleden vertellen. 
Kortom, er is in dit boek dus sprake van een meervoudig perspectief.

Decor

Het decor is Amsterdam. Al wordt de stad niet met name genoemd, toch kun je uit de gegevens die de schrijfster verstrekt begrijpen dat dit decor de hoofdstad van Nederland  is. (oa. de grachten)

De tijd. In de flaptekst wordt gesproken over een tijd die in de nabije toekomst ligt. Er zijn in de gezondheidszorg verder gaande bezuinigen afgekondigd en dat gegeven  zou je kunnen interpreteren als bijvoorbeeld de volgende kabinetsperiode. Denk daarbij aan 2016-2018. Maar het is zeker geen toekomstroman. 

Ook over welke maanden het gaat, worden geen mededelingen gedaan. De vertelde tijd is ook enigszins diffuus. Je kunt denken aan enkele weken, maar ook aan een paar maanden.

Stijl

De stijl van Enquist is helder en zakelijk. In deze roman zijn zinnen vaak heel heel kort.
Voorbeeld : (blz. 7) Van een keukenplank pakt hij een strip aspirine. Hij drukt er die uit een verpakking. Bodempje water in een gebruikt glas. Wachten. Roeren. Zurige korrels op de bodem. Het moet.
Haar meeste zinnen zijn ontdaan van onnodige franjes, dus vaak staan er alleen zelfstandige naamwoorden zonder bijvoeglijke naamwoorden in een zin..

 Ze varieert in stijl ook per personage. Enquist is niet kwistig met metaforen. Je moet er echt naar ( bijv. op blz. 29 " De cellokist ziet eruit als een vissenhuid , glad en glimmend, als met vochtige schubben.)
Maar als ze metaforen gebruikt, zijn ze treffend. (blz. 138) Schuld past mij als een oude, vertrouwde jas. Die kan ik nooit naar de container met hulpgoederen voor Roemenië brengen. Die wil ik niet afstaan. Schuld bindt me aan de jongens.
 

Slotzin

Ze rennen in een geordende rij zijn voordeur binenn, d egang door, de trap op. Driss is bij hem neergeknield en heeft zijn hand gepakt. Reinier zucht en geeft zich over aan de zwarte leegte die aan hem trekt.

Beoordeling

Een mooie, evenwichtige  roman over het bekende thema bij Enquist: rouwverwerking en de functie die muziek daarbij kan hebben. Goed uitgewerkt. In de informatieverspreiding wordt gezegd dat ze aan het zoeken is naar nieuwe genres. In dit geval zou het om een onvervalste thriller gaan. Die mening deel ik echter niet. Er komt door de ontsnapte misdadiger Helleberg wel veel spanning in het verhaal (meer dan daarvoor en dat is m.i. ook nodig) maar daarmee is het boek nog geen (literaire of psychologische) thriller geworden. Dat hoeft natuurlijk helemaal niet. Een schrijver mag op zoek naar de grenzen van de genres. Ik zie het genre meer in de psychologische roman. Daarnaast lijkt het een soort pamflet voor protesten tegen de kaalslag in de zorg en in de kunstsector. De vraag wordt dan of de schrijfster haar doel bereikt in deze vorm.
Het boek is wel  geschikt voor leerlingen van havo en vwo. Een beetje kennis van muziek (vooral de klassieke) kan daarbij een extra aanbeveling zijn.  Maar ook zonder die kennis is het boek prima te lezen. Het is ook fraai uitgegeven.

Het boek valt natuurlijk heel goed te combineren met andere literaire  boeken die over rouwverwerking bij het verlies van een kind gaan. Enkele bekende voorbeelden (en dus tips voor je leeslijst)
- P.J. Thomese:   Schaduwkind
- Stevo Akkerman: Donderdagmiddagdochter
- Oscar van den Bogaard: Liefdesdood
- Mark Boog  Het lot valt altijd op Jona.
- Jan Wolkers: Een roos van vlees 
- Boudewijn Büch: De kleine blonde dood

 

Recensies

"Wat voegt Enquist toe aan het thrillergenre? Ongebruikelijke thema’s en een prachtige pen. Maar wat spanningsopbouw betreft kan ze nog iets opsteken van John le Carré, R.J. Ellory en andere grootmeesters van het spannende boek. Gedoseerd valkuilen graven en rookgordijnen creëren, de lezer voeden met suspense, zodat hij al nagelbijtend wil doorlezen en doorlezen, dat hoort onlosmakelijk bij de thriller. En dan vanaf de eerste pagina, en niet vanaf pagina 224. " http://www.nrclux.nl/kwar...t/1310557/

"De boodschap kan niemand na dit lamento ontgaan. Enquist is tegen de kaalslag. Verrassender was geweest als ze een als pamflet vermomde roman had geschreven pro culturele vernieling. Dat had ons aan het denken gezet. Maar dit Kwartet is braaf, vol goede bedoelingen. Dat laat zich ook nog eens zien in de vele momenten van extra uitleg waardoor de situatie ontstaat dat het ene personage uit gaat leggen wat de ander voelt terwijl we dat net hadden gelezen. Zo Kwartet een thriller is, dan toch een met een sociaal en cultureel geëngageerd waterhoofd. " http://www.volkskrant.nl/...artet.html

"Daarom is het bevreemdend dat Enquist dertig pagina’s voor het einde er opeens voor heeft gekozen om van een geslaagde psychologische roman over te stappen naar een misdaadverhaal. Zonder te veel te verklappen: de laatste bladzijden zitten vol bloed en geweld. Een nogal heftige einde dat volledig losstaat van de rest. Ja, de misdadiger die een rol speelt, wordt al op de eerste bladzijden genoemd en de goeiige Heleen schrijft zelfs brieven naar hem in de gevangenis, maar het karakter van het boek verschuift wel heel radicaal. Iemand had daar moeten ingrijpen in belang van de rest van de roman." http://www.tzum.info/2014...t-kwartet/

"Enquist vecht voor haar oogappel als een leeuwin voor haar welpen: de liefde voor de klassieke muziek spat bij momenten van het blad. Ook over rouw kan ze – helaas – een aardig mondje meepraten. In die passages toont Enquist zich de grote schrijfster die ze nog steeds is: dan vallen haar zinnen samen met een werkelijkheid waar we zelf nooit de woorden voor vonden. En toch is ‘Kwartet’ geen meesterwerk - daarvoor voelt het crescendo waarop Enquist haar verhaal laat eindigen, te georkestreerd aan. Niettemin: mooi, klassiek gestemd leesvoer, idealiter te nuttigen met een streepje Schubert of Mozart op de achtergrond." http://www.humo.be/boeken...st-kwartet

Overhoor jezelf