Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 256 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

De ochtend die zou eindigen met mijn tweede moment van hoop in meer dan dertig jaar begon beroerd. Eerst stond de gek buiten.

Samenvatting

Door de aparte structuur van de roman is het heel lastig om een doorlopende samenvatting van de gebeurtenissen te maken.
Daarom volgen eerst een paar verhalen van het eiland, daarna de geschiedenis van 15 jaar geleden en dan het verhaal over "het heden."

Verhalen over het verleden
Het eerste verhaal gaat over de jonge Jenem (bijna veertien) die wegloopt van huis en in de jungle het laatste overgebleven landzoogdier vindt, een wilde bergkat. Daarna neemt een wetenschapper de bergkat van Jenem over en hij beloont hem rijkelijk. Hij mag ook naar het vasteland om een opleiding te volgen.
In het derde verhaal is Jenem negentien. Hij is terug na zijn schoolopleiding op het eiland en hij is rijk. Hij viert het Laatstegeitenfeest. Het is namelijk verboden bij verordening om huisdieren te hebben. De politie komt naar het eiland en Jenem besluit een feest te geven door zijn laatste geiten met de eilandbewoners op te eten. Het wordt een wild feest met veel seks. Jenem heeft een prachtige vrouw (Lipa) meegenomen van het vasteland en hij bergt haar tijdens het feest op. Als hij dronken thuiskomt, verkracht hij haar. Er wordt negen maanden later een meisje geboren, dat Nemka wordt genoemd. Zijn vrouw wil geen seks meer met hem. 
Weer later komen er veel toeristen naar het eilandje. Zijn jongere broer Pukay heeft een jungleherberg die vermeld wordt in de Reizigersgids. Die verdient veel meer geld dan Jenem.  Na de dood van zijn dochtertje krijgt Pukay met zijn intelligente, maar foeilelijke vrouw nog een zoontje. Jenem kan dat niet verdragen. 

Vijftien jaar vóór het verhaalheden
Op het eilandje is een onbehouwen machoman aangekomen. Hij heet Tjal (49) en  heeft een minachting voor vrouwen behalve als lustobject. Thuis heeft hij wel een aantal "seksslavinnen". Hij ontmoet in de herberg van Jenem (en z'n prachtige vrouw) twee vrouwen Isha (zwart, maar intelligent)  en River (blond en dommer). Met Isha gaat hij naar een romantisch strandje, maar ze laat zich daar niet door hem pakken. River heeft een vriend, de Guru Steph, die aan bejaarde vrouwen een cursus "creëer je eigen geluk" verkoopt.
Tjals secretaresse heeft hem naar het eiland gestuurd, waar geen bereik van telefoon en internet is. Tjal heeft namelijk grootse plannen met zichzelf. Hij wil de wereld verbeteren. Hij heeft deel 1 van een autobiografie geschreven en hij wacht vol spanning op Tjits' reactie.
Op het eiland gruwt hij van het vieze eten en drinken. Isha en River smeren hem een erotische massage (fjaelti) aan en die wordt traditioneel uitgevoerd door jonge kinderen. Het is donker in de hut, maar hij herkent in de masseuse toch de jonge dochter van Jenem en Lipa. Als ze hem seksueel masseert, kan hij meteen weer poepen, wat hem op het eiland tot dat moment niet gelukt was.
Isha en River komen vertellen dat ze naar een nabijgelegen eilandje vertrekken, want de Guru wil daar helemaal tot zichzelf komen met zijn cursisten.
De volgende dag heeft Tjal  een ingeving: hij wil het meisje Nemka voor zichzelf meenemen naar het vasteland. Hij stelt het voor aan Lipa, maar die vlucht weg. Op weg naar het vasteland bedenkt Tjal dat hij zijn leven zal omgooien. Hij zal het internet de wereld uitgooien. In de bus krijgt hij een bericht van Tjits. Ze is positief over zijn boek en hij vraagt haar ten huwelijk.

Meer verhalen over het verleden
Jenem heeft nagedacht over zijn leven op het eiland. Hij denkt aan het getal van de zeven magere en de zeven vette jaren. Je leven wordt afgewisseld in periodes van goede en slechte tijden. Maar het getal zeven bleek bij hem niet zo goed  te werken. Jenem komt redenerend op een nieuwe gedachte: het getal dertien. Hij was dertien toen hij de kat vond. Zijn dochtertje Nemka was nu ook dertien. Het verging zijn broer Pukay beter, toen hij zijn dochtertje had verloren: hij was rijk geworden en had een zoon gekregen. Hij wist het zeker: hij moest nu Nemka op haar dertiende offeren. Ze moest gewoon dood.
(Een intermezzo is het verhaal van Lipa en Jenem. Na de seks met de biologieleraar werd Lipa door Jenem versierd. Als hij achttien is mag hij terug en hij trouwt met Lipa. Hij wacht met seks tot op het eiland. maar hij is ineens een andere man, ruw en de eerste huwelijksnacht is rampzalig.)

Het laatste verhaal uit het verleden gaat  over Nemka. Lipa heeft door wat Tsjal wil en ze wil niet dat hij Nemka mee neemt. Als Tsjal weggaat heeft Jenem zijn dochter meegenomen naar een hoge rots. Daar valt ze vanaf. Lipa weet niet meer of ze gesprongen of geduwd is. Ze beschuldigt Jenem ervan en ze slaat hem in elkaar met het stuur van haar step. Hij wordt zwaar gewond aan zijn hoofd, maar hij overleeft het. Hij is invalide en gaat later als dorpsgek door het leven.

Verhaalheden: gisteren en vandaag
Lipa (de ex-vrouw van Jenem) haalt een vreemdeling van de veerboot. Ze loopt met hem mee naar de oude herberg van Pukay. Ze passeren de dorpsgek die woedend op Lipa is. Het is Jenem. In Pukay's herberg zitten nog twee oude vrouwen (heksen) die de vreemdeling die Rieve heet van eten voorzien. Lipa die in dezelfde herberg verblijft, hoopt dat Rieve 's nachts bij haar zal komen, maar dat doet hij niet. "s Nachts heeft Lipa soms  seks met Bendi (de niet helemaal snuggere veerman). In Lipa komt het verhaal van  het seksueel misbruik van haar biologieleraar op. Ze was destijds dertien.
De volgende dag leidt ze Rieve rond naar de zerkjes van haar dochter en van de bergkat. Daarna gaan ze naar het romantisch strandje. Ze zwemt naakt, maar Rieve wordt niet opgewonden van haar. De volgende dag  gaat Lipa naar zijn kamer, het stinkt er heel erg. Er ligt een hoop stront in de wc. 
Rieve en Lipa gaan weer samen op weg. Onderweg wordt ze aangevallen door Jenem met z'n schoffel. Hij verwondt haar. Rieve verbindt haar. Er zijn tekenen dat de Grote Storm eraan komt. Ze moeten schuilen en Lipa vraagt of Rieve haar wil meenemen. Vrouwen mogen niet alleen reizen. Het blijkt ook dat Rieve internet heeft.
Rieve begint te vertellen over zijn huwelijk en zijn vrouw Olda. Die is twee jaar ervoor bij een tsunami om het leven gekomen bij het onbewoonde eilandje van Guru Steph. Rieve zat op de wc toen het gebeurde maar overleefde het. Hij werkt nu voor de Wereldpresident Tjal op wie hij eigenlijk wraak wil nemen. 
Hij vertelt dat het heel slecht gaat in de rest van de wereld. Er zijn tsunami's, de natuur gaat totaal verloren. Dieren en planten overleven het niet. "Blijf hier in je paradijs." zegt hij tegen Lipa.
Op dat moment duwt Lipa Rieve van de rots en het blijkt nu pas dat ze dat vijftien jaar eerder ook heeft gedaan met Nemka. 

Als ze naar de veerhaven gaat, ziet ze dat de grote boom volledig gespleten is. Ze vlucht met  Bendi's  boot, hij haar wil tegenhouden. Ze zit alleen in de grote storm op de boot en ze zal het (waarschijnlijk) niet redden. Toch hoopt ze erop dat de zon zal opkomen.

Personages

Jenem

Jenem is de jongen die zich achtergesteld voelt bij zijn jongere broertje (een duidelijk Kaïn en Abelmotief) Hij krijgt een som geld omdat hij een wilde bergkat heeft ontdekt. Tijdens zijn schoolperiode op het vasteland studeert hij niet heel erg,. behalve op de lichamen van meisjes die hij allemaal ook nog eens met een parelmoeren poesje afscheept. Lipa is de zoveelste in de rij en met haar beschadigde seksleven geeft ze zich aan hem. maar Jenem is bij terugkeer op het eiland een verschrikkelijke echtgenoot. Hij neemt haar in de huwelijksnacht ruw en pijnlijk, al denken sommigen daar dat dit zo hoort. In de nacht van het Laatstegeitenfeest verkracht hij haar in een dronken bui en verwondt haar zo erg dat ze naar een ziekenhuis in de stad moet. Dan heeft ze al genoeg van Jenem. Maar na de geboorte van Nemka weigert ze seks met hem. Uit één opmerking van Lipa kun je opmaken dat hij incest met Nemka pleegt. Door zijn rare gedachtenkronkels denkt hij dat hij zijn dochter moet doden, omdat zijn broer ook pas succesvol werd na de dood van zijn dochtertje. Hij wordt echter door Lipa afgetroefd die hem bovendien met de stuur van haar step zo verwondt dat hij niet meer kan praten. Hij eindigt als dorpsgek op het kleine paradijselijke eilandje. Telkens als Lipa voorbijkomt, wil hij op haar af. Hij verwondt haar nog een keer met een schoffel, maar Rieve haalt iets met hem uit (doodslag?)

Tjal

Tjal is de megalomane .president die erg veel trekjes heeft van Trump. Hij is op het eiland 49 jaar en hij praat minachtend over vrouwen die hij als seks- en lustobject ziet. Toch heeft hij ergens wel bewondering voor slimme vrouwen ( Tjits zijn redactrice en in zekere mate ook Isha). Vooral vrouwen dus die niet voor zijn avances vallen. Isha doet niets met hem op het romantische strandje en de beide vrouwen gaan ook gewoon bij hem vandaan, met de Guru mee. Tjal heeft ideeën om de wereld te verbeteren en schaft als hij president is meteen het internet voor de gewone man af . Als straf voor Isha's en Rivers gedrag vaardigt hij een gebod uit dat vrouwen nooit meer alleen mogen reizen. Uit Rieves verhaal blijkt dat Tjal slecht voor de natuur heeft gezorgd. Immers ook een van de laatste plantensoorten , de oranjewortel, is er ook al niet meer op het eilandje van Lipa. Bovendien corruptie alom natuurlijk en wie niet met de president meewerkt, moet het wel even voelen. En dat vooral via kennissen van kennissen. Maar ja , het is niet uitgesloten dat zulke megalomane gekken de wereld over enkele decennia besturen. Er zijn nu al enkele vreemde machthebbers in de wereld.

Lipa

Lipa maakt in de roman een enorme ontwikkeling mee, voor de lezer althans. Het lijkt in het begin een heel zielige vrouw die op een eilandje vastzit met een dorpsgek, die haar vroeger ook nog eens verkracht heeft. Maar we komen door de vertellingen steeds meer over haar te weten en dan is Lipa helemaal niet de onschuldige vrouw die ze eerst leek. Ze heeft veel fouten gemaakt in haar leven, stelt ze steeds vaker: de dood van Nemka, de verwonding van Jenem, de dood van Rieve en de dood van enkele vrouwen op het eilandje. Zo probeert haar hachje te redden, maar het lijkt erop dat de Grote Storm haar dat niet mogelijk zal maken. Maar er is altijd hoop.

Quotes

"Verhaallijn 1 Het zag ernaar uit dat de grote storm ging beginnen, veel te vroeg in het jaar. Dat betekende dat er geen enkele kans was op slakken, of op snoekslijmvis, de lekkernij die ik op goede ochtenden wel eens in lege slakkenschelpen vond." Bladzijde 11

"Verhaallijn 2 Bij zijn favoriete meisjes thuis zat er sinds kort een van achttien; ze had hem althans wijsgemaakt en hij zichzelf dat ze achttien was. Hij moest haar maar weer snel laten gaan, hoe lekker ook. Nu, hier aan haar denken, benaderde de perfectie. Dan had hij ook al dat gezeik er niet bij." Bladzijde 19

"Verhaallijn 3 Toen het eenmaal goed donker was, en wat kouder, werden er doeken gehaald en neukten de mannen met hun vrouwen of met andere vrouwen dan hun eigen vrouw. Jenem vond dat geweldig. Hij wilde het sport feest dat Gir vroeger het gehouden had en volgens de verhalen deed iedereen het op die feesten altijd met elkaar." Bladzijde 90

"Verhaallijn 1 "Het kwam door zijn vrouw dat ze geen kinderen hadden. Rieve was een vriendelijke man, maar alle mannen willen duidelijk maken dat zoiets niet aan hen ligt. Ik kon hem een eigen kind geven, misschien wel een zoon. Ik was begin veertig, het kon nog, ik had het gezien bij andere vrouwen in het dorp, vrouwen die nu weg waren, of dood." Bladzijde 141

"Verhaallijn 2 Hij ging de vrouw van de hotelbaas zoeken en haar zijn voorstel doen. Hij zou ook háár goed belonen, financieel. De moeder was bijna net zo prachtig als haar dochter, maar in zo'n geval moest je nou eenmaal kiezen, anders ontstonden er teveel ingewikkelde emoties bij vrouwen. Altijd alleen het nieuwste model nemen." Bladzijde 185

"Verhaallijn 3 Toen ik over Jenem vertelde, geloofde ze me niet. "Dat soort dingen doen mannen niet", zei ze, alsof ze dat zou weten, ze had nog nooit een man gehad. Maar ze zei dat mannen alleen in hun huwelijksnacht een beetje ruw zijn en dat dat zo hoort, dat het gespeeld is. "Het is iets oudeilands", zei ze, "zo doen we dat hier. daar moet je niet zo van opkijken. Het is grappig bedoeld."" Bladzijde 203

Thematiek

Macht en machtsmisbruik

Er zijn veel thema's opgenomen in deze roman. Mogelijk draait het allemaal om macht. De macht tussen arm en rijk, de macht tussen jong en oud, de machtsverhouding tussen man en vrouw, de macht tussen leraar en leerling. Symbool van de macht is de Trumpachtige latere president Tjal. Hij praat laatdunkend over vrouwen: het zijn voor hem louter seksobjecten. Als hij aan de macht is, dient hij verordeningen in die de machtsrelaties in stand houden, dan wel veranderen vgl. de verordening dat hij vrouwen niet alleen mogen reizen. Om de kloof tussen een elitegroep en gewone mensen te creëren schaft hij het Internet af. Alleen de rijken kunnen gebruik maken van een stiekem Tweede Internet. Alleen zij kunnen op die manier communiceren. Op het eiland van Jenem tellen vrouwen niet mee: de geboorte van een dochtertje is eigenlijk een grote teleurstelling. Je moet als man een zoon hebben, anders tel je niet mee. Maar het thema macht speelt vooral een rol bij Tjal.: (blz. 222: De macht- de wereldmacht. Het klonk megalomaan, maar als het ooit een keer kon, in de geschiedenis, was dat nu. De tijd was er rijp voor. Hij moest verschillende groepen mensen mop de juiste manier tegen elkaar opzetten. Iedereen de juiste worst voorhouden. ) Hij wil groepen mensen verplaatsen, het internet uitschakelen, vrouwen verbieden te reizen (als wraak voor het gedrag van Isha en River)

Motieven

Bijbels motief 1 : kaïn en abel

Jenem en Pukay zijn broertjes. Maar Jenem is jaloers op zijn jongere broertje die altijd alles veel beter kon. Hij krijgt een kans om aan die situatie te ontsnappen als hij een wilde bergkat vindt, die het laatste zoogdier op het land is. Hij mag naar een opleiding op het vasteland, maar bij terugkeer naar het eiland krijgt zijn broertje het beter dan hij. Hoewel Pukay's vrouw erg lelijk is, is ze ook intelligent. Ze krijgen een herberg die veel beter bezocht wordt dan de herberg van Jenem. En tot overmaakt van ramp krijgt zijn broer een zoon, terwijl Jenem maar een meisje krijgt. Mensen hier op het eiland wonen volgens Rieve in het Paradijs en deze situatie lijkt erg veel op de paradijselijke situatie van Kaïn en Abel.

Bijbels motief 2 de zeven vette en de zeven magere jaren

Jenem heeft op het vasteland gehoord over de zeven vette en de zeven magere jaren in de Bibelse religie. Periodes van voor-en tegenspoed wisselen elkaar met zekere regelmaat af. Hij denkt aan dit verhaal als hij bezig is met een bepaalde theorie over dit Bijbelverhaal uit Genesis bij de onderdrukking van de Joden in Egypte.. Maar het verhaal lijkt bij hem niet op te gaan. Het getal zeven lijkt hij dan in te wisselen voor "dertien." Hij vindt dat hij Nemka op dertienjarige leeftijd moet doden. Dat doet dan weer denken aan een ander Bijbels motief: Abraham die zijn zoon Izaäk aan de Goden wil offeren.

Bijbelmotief 3 : verdrijving uit het paradijs

Rieve vertelt dat er op het eilandje van Lipa eigenlijk een paradijselijke wereld is vergeleken met de situatie buiten dat eiland. Overal is het er slecht aan toe op de wereld, de natuur lijkt wraak te nemen door middel van uitstervende dieren en platen, voorkomende natuurrampen. Waarom zou je dan naar die wereld willen, zegt hij tegen Lipa, Maar de reactie van Lipa is te vergelijken met die van Eva in het Paradijs. Ze wil meer, het gras van de buurman is groener. De straf is dat ze uit die Paradijs door de Grote Storm wordt verdreven. Een parallel in het allerlaatste hoofdstuk met de gedachte aan een zondvloed is ook snel getrokken.

Seksueel misbruik (#metoo-motief) o.a. op school maar ook door de machthebbers

Lipa is op school op het vasteland seksueel misbruikt door haar biologieleraar. Elke vrijdagmiddag troostte hij haar door seks met haar in de Wc te hebben. Daarna hoorde ze dat hij ontslagen was vanwege een relatie met een leerling. Ze dacht aan zichzelf, maar de biologieleraar hield er meer schatjes op na. Hij verliet de school en trouwde met die andere leerling. Ze blijft jarenlang de leraar volgen in zijn columns die hij schrijft in de kranten die ze van Bendi krijgt. In de nacht van het Laatstegeitenfeest verkracht Jenem zijn vrouw. Hij had haar weggeborgen in de kelder, maar toen hij dronken thuiskwam (na de lelijke vrouw van de bakker te hebben geneukt) verkrachtte hij zijn vrouw.

Man-vrouwrelatie

In het verhaal van Tjal komt duidelijk naar voren hoe de relatie tussen man en vrouw in die dystopische situatie. Hij kijkt op vrouwen neer als een lustobject (hij heeft thuis meisjes van achttien in dienst). Er is maar één vrouw de hem boeit, dat is zijn secretaresse Tjits. Hij dendert op een Trump-achtige wijze door de vrouwenwereld heen. Hij schuift de schuld van de machtsverschuivingen toe aan de vrouwen die geprobeerd hebben de macht te grijpen, maar dat ging toen economisch helemaal mis. As hij wereldpresident is, vaardigt hij wetten en verordeningen uit: zo mogen vrouwen helemaal nooit zonder man reizen. (Lipa kan dus niet zonder man het eiland afkomen) Jenem is helemaal niet blij met een dochtertje dat Lipa hem schenkt. Hij wilde per se een zoon. Tot overmaat van ramp krijgt zijn broer Pukay een zoontje. Hij zal geen zoon meer krijgen, want Lipa wil geen seks meer met hem.

Natuur(geweld)

De natuur neemt in de toekomst wraak op de mens. Planten gaan verloren ( de oranjewortel verdwijnt) de landzoogdieren verdwijnen (eerst de olifant, later de wilde bergkat). Het klimaat verandert: de eilandjes in de buurt verdwijnen door o.a. tsunami's. De vrouwen op het eiland van Lipa zijn de afgelopen jaren gestorven: hun lijken blijven liggen in de huisjes. het stinkt op het eilandje en de kraaien hebben de "macht" overgenomen. "Geniet van de paradijselijke omgeving, zegt Rieve tegen haar. : Wij zijn het laatste landzoogdier. "Geniet van dit leven en wees een goed mens." De mensen lijken in deze roman van Ellen de Bruin de plaats te gaan innemen van de laatste zoogdieren op aarde.

De dood - doodslag

De dood speelt een belangrijke rol in het verhaal. Er gaan veel vrouwen dood op het eiland en de lijken blijven liggen in hun huisjes, waardoor er een stanklucht hangt die de kraaien aantrekt. Van Lipa sterft het dochtertje Nemka (ze duwt haar van de rots). Van haar zwager Pukay sterft ook het dochtertje. Rieve verliest bij een tsunami twee jaar daarvoor zijn vrouw Olda. Hij zelf wordt van de rots geduwd op de plek waar Lipa ook haar dochtertje van de rots heeft geduwd. Rieve heeft naar alle waarschijnlijkheid wraak genomen op de uitval van Jenem naar Lipa. Hij zegt dat ze zich geen zorgen hoeft te maken over die dorpsgek. In het laatste verhaal over het eiland geeft Lipa aan dat ze het leven van enkele eenzame vrouwen op het eiland heeft beëindigd, omdat ze geen uitweg voor die vrouwen zag. Ze hadden geen man en mochten niet meer reizen. Ze heeft een giftige soep voor een aantal vrouwen klaargemaakt. Er is een open einde, maar je kunt er als lezer wel van uitgaan dat Lipa de grote storm op zee niet overleeft.

Het ritueel : fjaelti

Op het eiland bestaat het ritueel van de seksuele massage waarbij jongere kinderen ouderen masseren en seksueel genot bezorgen. Tjal raakt ervan onder de indruk. Hij wordt in het donker gemasseerd door het dertienjarige meisje Nemka. Daarna is hij zo lichamelijk opgeknapt dat hij Nemka mee wil nemen naar het vasteland.

Wraak

Er zijn diverse personages die wraak willen nemen. Wraak is natuurlijk ook weer een Bijbels motief. Tsjal wil wraak nemen op de twee eigengereide Isha en River, die eigenlijk niet naar zijn pijpen willen dansen. Vrouwen zullen daarom later niet mogen reizen. Lipa wil wraak nemen op de verkrachting door haar man Jenem, die de dorpsgek geworden is. De bakker in het dorp wil wraak nemen op Jenem, omdat die zijn vrouw tijdens het Laatstegeitenfeest "genomen" heeft. Jenem wil wraak nemen met zijn schoffel omdat Lipa hem verwond heeft. Rieve wil wraak nemen op Tjal, omdat hij die mede schulkdig vindtaan de dood van zijn vrouw. Hij was door Tjal niet gewaarschuwd dat er een tsunami aankwam.

Schuldgevoel

In de verhalen van Lipa komt uiteindelijk het gevoel van schuld naar boven. Ze zegt dat ze veel dingen verkeerd heeft gedaan in haar leven. Ze denkt daarbij aan het misbruik op school dat ze heeft geaccepteerd. Daarna is ze met Jenem getrouwd. Ze heeft haar dochter fjaelti aangeleerd, zodat ze oudere mannen kon behagen. Wanneer Tjal haar mee wil nemen, wil ze liever zelf van het eiland af. Ze weet dat Jenem zijn dochter ook zelf benaderd heeft. Op de rots bij het romantisch strandje duwt ze eerst Nemka naar beneden. Later duwt ze Rieve van dezelfde rots ,m omdat hij haar niet wil meenemen. Na de val van Nemka heeft ze Jenem invalide geslagen met het stuur van de step. En uiteindelijk bekent ze ook dat ze de verlaten en eenzame vrouwen in de huisjes op het eiland geholpen heeft met de dood, door voor hen soep te koken die giftig was.

Gevangen zitten

Deze roman vertelt ook het verhaal van de vrouw die gevangen zit: letterlijk op een vrijwel onbereikbaar eiland. Daar woont ze met een man die zich heel anders na zijn bruiloft voordoet dan daarvoor. Daardoor zit ze ook figuurlijk in het huwelijk gevangen en ze kan er niet uit weg, want vrouwen mogen niet alleen reizen. Ze moet dus met iemand mee, bijvoorbeeld Rieve. Maar die wil haar niet meenemen, omdat hij weer gevangen zit in zijn verdriet om zijn bij een tsunami omgekomen vrouw.

Motto

"Hardere vogels nemen het over."
Judith Herzberg (Uit de bundel Zoals, 1992)

De natuur verandert en de harde vogels (zoals de kraaien en de gemenere mensen) nemen de macht over in de wereld.

Titelverklaring

Op het dystopische en naamloze eiland waar het verhaal zich afspeelt, komen als vogels alleen nog kraaien voor. De zwarte kraai heeft in verhalen en films vaak een bijbetekenis van dreiging, doem en dood. Vooral in het deel waarin Lipa vertelt over het bijna verdwenen paradijs, komen in veel passages kraaien voor. Het zijn daar de zielen van de mensen die  in een grote storm op het eiland zijn gestorven. Elk hoofdstuk in de roman heeft ook een afbeelding van een zwarte kraai naast de titel dat zijn drie verschillende soorten afbeeldingen voor elke verhaallijn een ander type kraai.

Structuur & perspectief

De roman heeft een bijzondere structuur. Er is sprake van drie verhaallijnen die elkaar steeds afwisselen. Er is een verhaallijn die speelt in het verhaalheden  en vooral over het personage Lipa gaat. Die lijn heet "Gisteren/Vanochtend/Nu
In de tweede verhaallijn komen hoofdstukken voor die Vijftien jaar daarvóór speelden bij een bezoek van de machoman Tsjal aan het eiland. Tjal is jaren later een beroemde wereldpresident die o.a. de natuur verpest heeft. 
Daarnaast is er een derde verhaallijn die bestaat uit verhalen van vroeger over het eiland: deze lijn gaat vooral over het  leven van Jenem in bepaalde fasen. 
Het knappe in deze structuur is dat de lijnen uiteindelijk alle samen komen. Ze kunnen in principe niet zonder elkaar en maken de spanning in het verhaal groot.
In het heden is de ruim veertijarige Lipa de ik-vertelster. In de verhaallijn met Tjal is hij een personale verteller en in enkele verhalen uit het verleden ligt een alwetende verteller het meest voor de hand. Maar er zijn ook een paar van die verhalen die door een ik-verteller worden opgeroepen. De ik-verteller is dan weer LIpa. Dat geldt zeker voor het laatste hoofdstuk in deze lijn, waarin over de dood van Nemka wordt verteld.
Het is voor een lezer wel belangrijk te beseffen wie de verteller van de verhaallijn is. In één van haar laatste gesprekken met Rieve zegt Lipa: (Blz.179): "Ik weet soms niet meer, wat waar is en wat niet."  en later op blz. 254  zegt ze "Als ik het niet vertel hoeft het niet gebeurd te zijn.")
Een ik-verteller is per definitie immers een onbetrouwbare verteller.

Decor

Het decor is een dorpje op een onbekend eilandje ergens in de Stille Oceaan(?). Het ligt in ieder geval niet in Europa, want van dat continent worden de reizigers steevast Noorderlingen genoemd. Die komen in de jaren na Tjals verblijf  graag naar het eiland toe bijvoorbeeld om te mediteren en cursussen voor zelfreflectie te volgen. Maar nu is het dorpje geheel geïsoleerd. Je kunt het dorp alleen per boot verlaten.

Wat de tijd betreft moet je in deze dystopische roman denken aan enkele  decennia verderop in de 21e eeuw. In het interview (bron hieronder) zegt de schrijfster dat ze de tijd zelf schat op ongeveer 2100. Er is een tijdsverloop van ruim dertig tussen de eerste avonturen van Jenem (13/14 jaar) en zijn waarschijnlijke dood in de grote storm die alles verwoesten zal.

Stijl

Een sombere roman qua inhoud, en een geestige vertelstijl. Dat die twee samen kunnen gaan, heeft Ellen de Bruin in deze roman bewezen.
- Ze heeft een prachtige verteltrant in de drie verhaallijnen. Die van Tjal in de tweede verhaallijn is natuurlijk aan de absurde kant, zoals hij over vrouwen praat.( blz. 185: "Je moet altijd het nieuwste model nemen.") Hij gruwt van de smaak en de stank van het eten en drinken op het eiland en hij verlangt naar een witte boterham met chocopasta.
-  (blz. 76: "Godallemachtig. River was echt zo'n dom lekker wijf van wie je liever niet had dat ze haar mond opendeed, althans niet om te praten.")
- Prima onliners die een glimlach veroorzaken: (blz. 62: "Koken is voor mensen die geen seks meer hebben.")
- Eufemismen en relativeringen (blz. 47 : "Tjal had nog nooit iemand op zijn bek geslagen, ook daar had hij thuis mensen voor. Kennissen van kennissen.")
  (blz. 65: "En de mensën met de beste apparaatjes raakten in de minderheid, want die kregen te weinig kinderen, doordat ze geen echte seks meer hadden maar louter nog virtuele seks, via  of erger nog met hun apparaatje. Louter virtuele seks. Zo'n apparaatje was écht iets voor mij.")

En De Bruin schrijft ook een aantal prachtige of originele metaforen:
- (blz. 41) "Zeker niet omdat de hotelbaas ook nog een gek litteken op zijn wang had waar geen haar groeiude. Alsof hij een steelpannetje van kaalheid midden op zijn gezicht had.")
- (Blz. 91": "Jenem die flink had gedronken, had de vrouw van Eruni geneukt toen de bakker de andere kant op keek. Zij was zacht en dik en rook naar deeg: het was alsof hij klaarkwam in een half afgebakken brood.") 
- (blz. 110: Dan was hij weer, net als voor hij Tjits ontmoette, de enige planeet met intelligent leven in een verder koud en levenloos heelal.")
- (blz. 191: "En hij  was die een bijzondere jongen. Zijn zelfvertrouwen hing als een wolk gevaarlijk zenuwgas om hem heen.")
- (blz. 234:" Dan overspoelde haar (= Nemka's) dood me als een golf bruin zeewater, een golf die veel te sterk was, die me doordrenkte, mijn mond en loingen binnenkwam en me uiteindelijk verstikte.")
- 

Slotzin

Alles is diepzwart maar ik ben niet bang. Ik probeer alvast achter me te kijken, in de tegenovergestelde richting van daarnet. Want daar moet op een gegeven moment de zon weer opkomen.

Bijzonderheden

Een vraagteken voor mij is de leeftijd van Lipa. Ze wil eventueel Rieve een kind  geven en dat kan nog vertelt ze op blz. 141: "Ik was begin veertig". Laten we het houden op 42/43. De periode dat Tjal op het eiland was, is  vijftien jaar ervoor. Dan zou ze dus 27 jaar zijn. Op dat moment was Nemka ec hter al 13 jaar. Dat zou betekenen dat Lipa vrijwel direct na haar seksueel misbruik avontuur met de bioleraar (ook 13) al door Jenem zwanger moet zijn gemaakt op het Laatstegeitenfeest. Dat kan natuurlijk. Maar het kan ook zijn dat Lipa (ik-verteller en dus onbetrouwbaar) over haar leeftijd liegt in de situatie met Rieve.

Beoordeling

"Kraaien in het pradijs" is met afstand de beste roman die ik in tijden heb gelezen. Het verhaal is zo vernuftig opgebouwd in drie verhaallijnen dat het enige tijd duurt voordat je als lezer beseft welke kant het opgaat.  De drie verhaallijnen doen je actief meedenken in wat er allemaal in de afgelopen laren met de verhaalpersonages is gebeurd. Toen ik het boek uit had, besloot ik het opnieuw te  lezen. Ik zou anders met geen mogelijkheid geweten hebben, hoe ik dit complexe (maar aan de andere kant ook weer heldere en soms sombere) boek zou kunnen weergeven in een boekverslag voor scholieren.com. Daarom ben ik bij de tweede lezing ervan uitgegaan alle hoofdstukken per verhaallijn achter elkaar te gaan lezen, wat natuurlijk een ongebruikelijke manier van een roman lezen is. Toch heeft me die manier van lezen goed geholpen bij het op papier zetten van dit voorliggende boekverslag. Wanneer ik terugkijk inijn exemplaar van de roman, besef ik dat ik het nooit zal kunnen uitlenen, want ik heb de kantlijnen volgekliederd met aantekeningen, vraagtekens, pijlen en uitroeptekens.
Hoewel de inhoud van deze dystopische roman  somber is (de wereld gaat eraan als we als mensheid niet veranderen) is dat niet aan de stijl te merken. Die is hier en daar geestig, ironisch, soms wat flauw humoristisch  en soms een sarcastische kijk op het vrouw-zijn. Het kan niet anders dat Ellen de Bruin dit verhaal met satanisch plezier (een pact met de duivel gesloten?) 
Hoewel de structuur ingewikkeld is, blijft het boek goed leeesbaar. De woordkeus is namelijk helemaal niet moeilijk en de zinsbouw is ook niet te ingewikkeld. Ellen de Bruin schrijft ook heerlijke metaforen.
Lovender kan ik eigenlijk niet over een roman schrijven. Ik hoop dat de roman zijn weg zal vinden, zeker op literatuurlijsten van havo en vwo. De roman heeft namelijk best een boodschap voor de jonge mensen die nu in de puberleeftijd verkeren. Docenten, maak je leerlingen warm voor deze roman en hopelijk   kan  dit boekverslag bijdragen aan een wijdere bekendheid van deze (ook voor mij nog) onbekende schrijfster. 

Recensies

"De Bruin is hoogst origineel. Ze excelleert in gekke gedachtesprongen, in vrolijke verzinsels, en is er ditmaal, nog meer dan in haar debuut, in geslaagd de boel uitstekend ineen te passen. Alles hangt samen met alles in dit verhaal, inhoudelijk, maar ook in de vorm, de manier waarop het verhaal wordt verteld. Aanvankelijk vraag je je af waar je in vredesnaam bent beland, en begrijp je niet wie wie is en wat wanneer. Het eerste hoofdstuk heet ‘Gisteren’ en direct de eerste zin frappeert door allerlei tijdsbepalingen: ‘De ochtend die zou eindigen met mijn tweede moment van hoop in meer dan dertig jaar begon beroerd.’ Wie is die ik? In ieder geval een vrouw, met een jurk en een step, met handen als ‘gereedschap, omdat ik geen echt gereedschap meer mocht’. Van wie niet, en waarom, en serieus, een stép, hoezo?" https://nrcwebwinkel.nl/k...t-paradijs

"Ellen de Bruin heeft het zorgvuldig gecomponeerd door het verhaal chronologisch in stukken te hakken, waardoor de lezer op avontuur moet om het geheel te overzien. Als ze bijvoorbeeld een rijke bezoeker, Tjal, introduceert, heb je eerst nog niet door wat een ongelooflijke Trump-achtige hufter dat is, terwijl hij wel door twee vrouwen wordt gepiepeld. Later denk je: die vrouwen hadden hem goed door. Nog weer later begrijp je dat de wereld door Tjals egoïstische politiek naar de verdoemenis is geholpen." https://www.tzum.info/202...-paradijs/

"De Bruin wil in deze roman veel zeggen: over het klimaat, over machtsmisbruik, over seksueel misbruik, over uitbuiting, over hebzucht, over wraak, over jaloezie, over misogynie, over schuld en over vervelende toeristen die alleen maar witbrood met chocopasta blieven. Maar geen enkel onderwerp wordt echt uitgediept, de focus ontbreekt. Toch is er iets dat de roman gaande houdt. Het zijn de puzzelstukjes die De Bruin voor de lezer neerlegt door hoofdstukken over het heden en verleden af te wisselen. Wie is wie, wat gebeurde wanneer en hoe grijpt alles in elkaar, dat wil je weten. En ook: welke spannende dystopische dingetjes heeft de schrijver allemaal verzonnen? Een wereldpresident die het internet heeft uitgezet (‘een rotmaatregel’, maar het kon niet anders) – goed bedacht! Een Tweede Internet, exclusief voor de superrijken? Nog beter! De Bruin slaagt er in een zeker unheimisch toekomstgevoel op te wekken, maar als lezer voel je je uiteindelijk toch een beetje een ramptoerist. Een ramptoerist in een hels paradijs, verlekkerd gruwelend bij alle rampspoed, in de prettige wetenschap dat je straks gewoon weer veilig thuis bent. Of op de Wadden." https://www.volkskrant.nl...gle.com%2F

"Lipa vindt die mannelijke dominantie kennelijk heel vanzelfsprekend, omdat ze vijftien jaar lang meent een man nodig te hebben om van het eiland af te komen. Hier raakte De Bruin mij een beetje kwijt, want ze heeft de lijdzaamheid van haar hoofdpersoon net iets te hard nodig om het verhaal kloppend te krijgen. Het verhaal klopt ook, het is knap gedaan en ik las hongerig door, maar Lipa werd mij te veel een constructie van de schrijver om met haar mee te kunnen leven. En de ondergang van de wereld, daar laat je geen traan om. Wat wil je bereiken met een klimaatroman? Het blijft een goede vraag." https://www.trouw.nl/cult...~b6cf8820/

"Het is jammer dat De Bruin te veel weggeeft, zodat er op sommige momenten weinig ruimte is voor verbeelding. Op andere momenten is het verhaal juist weer wat onduidelijk: wie is nu precies die vrouwelijke hoofdpersoon? Hoe zit de wereld nou in elkaar. Misschien is die verwarring juist bedoeld, want de protagonist leeft afgescheiden van de schijnbaar afbrokkelende wereld. De Bruin had wat mij betreft het verhaal iets minder vol mogen stoppen met de verschrikkingen uit de wereld en er een uit mogen kiezen. Er gebeurt nu soms te veel. De aanklachten zijn wel juist: er moet ook iets veranderen op aarde, in onze maatschappij." https://www.hebban.nl/rec...t-paradijs

Bronnen

Interview met Ellen de Bruin over haar tweede roman. Het interview komt in de plaats van een boekpresentatie.

https://www.youtube.com/w...3sMxwb9w2M