Feitelijke gegevens

• 2e druk, 2009
• 272 pagina's
• Uitgeverij: Cossee te Amsterdam

Flaptekst

Eerste zin

'Bijna in de Slootdorp,' zegt de chauffeur.

Samenvatting

Op dinsdag 17 juni 1969 brengt Koning Juliana (de personale vertelster van het eerste hoofdstuk) een bezoek aan enkele Noord-Hollandse dorpen. Het is grappig hoe ze dat enigszins sarcastisch beschrijft. Ze rookt en drinkt sherry en ze heeft een hekel aan haar hofdame. 
Op het moment dat ze het dorp Wieringerwaard weer wil verlaten, ziet ze nog dat een moeder met een kleine kleuter iets te laat komt aanzetten om haar nog te zien. Ze maakt toch wat tijd vrij voor het stel. Ook neemt de koningin tegen het protocol in twee dwerggeitjes in ontvangst. Het is het hoogtepunt van de dag voor Anna Kaan. Ze weet dan natuurlijk nog niet dat die dag in een drama zal eindigen.

In het verhaal-Nu maken we kennis met de leden van de familie Kaan. Zoals we hierboven hebben uitgelegd (onder het element tijd) is het nu juni 2008. Allereerst valt de positie van Oma Kaan op. Deze Anna heeft zich op die dag op zolder gezet en ze weigert daar vandaan te komen. Ze baalt ervan dat haar zoons hun 50-jarig huwelijksfeest hebben verpest. Anna is in 2008 73 jaar. Haar man Zeeger gaat altijd gewoon zijn eigen gang.
De kleine 5-jarige Dieke (haar kleindochter van zoon Klaas) snapt niet waarom oma op zolder zit en er niet van af wil komen. De kleine Dieke heeft daarom niet zoveel op met haar oma die ze maar een vreemd mens vindt. Haar opa Zeeger Kaan vindt ze wel wat aardiger. Dieke woont met haar vader en moeder (het huwelijk is niet bijzonder goed) nog steeds op de boerderij waar het gezin Kaan in 1969 ook woonde. Het gaat niet zo goed met het boerenlandleven en Klaas overweegt om de boerderij en het land te verkopen. Wanneer Anna aan het woord is, hoort ze steeds de nog als enige overgebleven stier Dirk in de stal onder haar snuiven.

Oom Jan is uit Texel overgekomen. Hij is niet getrouwd en later in het verhaal blijkt dat hij homofiel is. Twee weken daarvoor had de familie het vijftigjarig huwelijksjubileum van Anna en Zeeger gevierd (een dagje naar de dierentuin) en Anna vindt dat de zoons zich niet zo goed hebben gedragen (te veel alcohol gedronken). Maar uit dagboekfragmenten die Zeeger heeft bijgehouden en die hij aan de lezer voorleest blijkt dat Anna in het verleden wel meer momenten heeft gehad waarop ze zich in het “stro” heeft teruggetrokken. Anna wil verder dat de grote kastanjes die op haar erf staan worden omgezaagd: ze vindt namelijk dat daardoor de omgeving te somber is.

Jan heeft tijdens de huwelijksdag aangekondigd dat hij de letters op de grafsteen van kleine Hanne zal opfrissen en dat gebeurt ook. Kleine Dieke die op de snikhete dag niet naar het zwembad wil, wordt door haar moeder naar de begraafplaats gebracht en houdt daar Jan gezelschap. Ze is een van de weinigen Kaantjes die er lustig op los babbelt. Ze ziet dat Jan de letters voorzichtig een kleurtje geeft. Het gaat nog beter wanneer hij met zijn broer Klaas later grafsteen uit de grond tilt en hem ruggelings neerlegt.

Op de begraafplaats zijn onlangs grafstenen met koeienstront besmeurd en de vrouw die daar vlak bij woont, houdt daarom een oogje in het zeil. Ze is de vrouw die veertig jaar geleden de kassa van het zwembad beheerde en ook de moeder van de jongen Teun (Toon) die homoseksuele gevoelens voor Jan heeft getoond. Haar man is overleden en ligt op het kerkhof. Ze wil in de gaten houden wie de stront op de grafstenen smeert. Ze denkt nu dat de Kaantjes verkeerde dingen willen doen op het kerkhof. Die zijn niet van haar bemoeizucht gediend.
Deze Dinie heeft een relatie met de bakker Harm Blom uit het dorp. Maar in haar gedachten heeft zij heel andere seksuele fantasieën (o.a met een neger). Maar preuts als ze aan de andere kant is, moeten van haar de gordijnen dicht als bakker Blom zelf langs komt wippen. Bakker Blom heeft destijds van het bezoek foto’s gemaakt en hij geeft daarvan een afdruk aan Jan.

Stukje bij beetje wordt het verleden aan de lezer onthuld. Na het bezoek van de Koningin moest bakker Blom in zijn nieuwe Volkswagenbusje het brood van die dag nog rondbrengen. Hij bracht ook het brood naar de familie Kaan, maar hij heeft daarbij de spelende Hanne aangereden. Het 2-jarige meisje is daarbij om het leven gekomen. Overigens wordt niet vermeld of Bakker Blom nog juridisch schuldig is bevonden aan die aanrijding. Hij blijft zelfs gewoon het brood in het dorp en bij de familie Kaan rondbrengen. 

Het verhaal speelt zich voor het grootste deel af op de begraafplaats, waar Dieke met Jan praat en waar Jans broer Johan later die dag nieuwe kiezelstenen voor het graf bezorgt. Hij is daarmee helemaal komen lopen uit Schagen (de zak met stenen woog wel 15 kilo). Het wordt Dieke niet helemaal duidelijk waarom oom Johan zo langzaam en zo vreemd praat. Jan probeert te vertellen dat Johan een ongeluk heeft gehad met de motorfiets: bij het trial-rijden was hij van een stapel boomstammen gedonderd en hij heeft daarbij hersenletsel opgelopen. Hij wordt in het verzorgingstehuis in Schagen verzorgd door verpleegkundige Toon. Dat is weer de Toon/Teun die het vriendje van Jan was tijdens het bezoek van de Koningin. In de jaren daarna ontwikkelt zich een homofiele verliefdheid en hoewel niet met zoveel woorden gezegd is dat misschien wel een van de belangrijkste redenen waarom Jan homofiel geworden is.

Een zwart schoolvriendje van Dieke, Lesley (het kind van de neger van de seksuele fantasieën van Dinie), komt met een emmer stront op de begraafplaats aanlopen. Hij snapt dat hij nu de klos is, maar de broers Kaan laten hem de stront op het graf van de man van Dinie Grin gooien. Dat is een wraakactie voor haar bemoeienis eerder die dag. Nu de letters op de steen opnieuw geverfd worden, blijkt duidelijk dat de opgekropte woede over het stomme ongeluk nog steeds in de mannen zit. Ook oma Anna kan er nog steeds niet goed mee omgaan. Zodra er over gesproken wordt, gaat ze naar zolder om zich terug te trekken in het “stro.”
De broers hebben bovendien nog wat woorden, omdat broer Klaas eigenlijk van plan is de boerderij op te doeken. Het gaat eigenlijk helemaal niet meer zo goed. Wanneer ze weer op de boerderij komen, heeft Zeeger die middag de kastanjes omgezaagd. Hij is uiteindelijk toch tegemoet gekomen aan de wens van Anna.

Johan wordt door Zeeger naar het tehuis gebracht, waar de verzorger Toon op hem wacht en hem laat vertellen wat hij die dag heeft beleefd. Toon zegt dat jij Jan kent. Hij heeft intussen ook al een telefoontje van Dinie gekregen waarin ze hem heeft meegedeeld dat het graf van zijn vader besmeurd is met koeienstront. Ze verdenkt de Kaantjes van die wandaad. Toon belooft met Johan mee te gaan naar het station om op Jan te wachten.

Jan maakt eerst de treinreis naar Texel en daarna neemt hij weer de trein terug naar Schagen. Maar er is een stremming onderweg en hij ontmoet in de trein een vrouw die in 1969 ook het bezoek van de Koningin heeft meegemaakt. Hij laat haar de foto’s zien van de dag waarop de koningin het dorp heeft bezocht. Daarna verlaat hij de stilstaande trein en zij volgt hem. 

In het hoofdstuk 'juni' wordt de dag in de herinnering van Jan nog eens aan de lezer verteld. Nadat de koningin weg was gegaan, was hij weer gaan zwemmen, maar toen hij naar huis wilde, was hij door een tante opgevangen. Het was hem niet direct duidelijk wat er met zijn zusje was gebeurd. Hij was die dag ook al van slag doordat Teun/Toon zijn hand had beetgepakt toen de Koningin was gekomen. Het is duidelijk dat Teun homoseksuele gevoelens voor hem heeft gehad. Later zien ze elkaar veel in het zwembad waar Teun capriolen uithaalt op de duikplank. Ze hebben seksuele contacten en van één ervan is Dinie Grin getuige geweest. Na een tijdje gaat de gestopte trein met Jan erin weer rijden.

Johan en Toon wachten op het station op de trein van Jan. Toon geeft toe aan Johan dat hij een homo is.

In de epiloog is de Koningin weer aan het woord. Het is één dag later (18 juni 1969) en ze leest in een lokale krant dat er een kindje bij een aanrijding is overleden. Ze kan de link met Hanne natuurlijk niet leggen. Wel heeft ze een heel ander besluit genomen. Ze wil haar vervelende en saaie hofdame vervangen door een aantrekkelijker jonge man. Die moet die dag naar Texel meteen maar achter in de auto komen zitten.

Quotes

"'Kind afgeleverd?' 'Er staat een brok kuilvoer in de voergang' 'Wat?' 'Waarom zit jij hier op je knieën?' 'Eens zien of de vloerbedekking al slijtplekken heeft.'" Bladzijde 79

"23 december 2003 (dinsdag). De vrouw van Klaas heeft geprobeerd Anna va het stro te krijgen. Ze stond te schreeuwen als een viswijf. Anna zei natuurlijk niks, zoals altijd. Ze heeft haar dekbed meegenomen, gelukkig, het is vinnig koud. Toen de vrouw van klaas wegliep uit de schuur, zei ze toch iets. 'Ga maar naar je kind.' Uren later kwam ze binnen, het was al donker. En vroeg kwaad waarom ik de kerstboom nog niet had opgetuigd." Bladzijde 101

"Naast de onderkant van de houten silo zit een luikgat. Het luik staat open. Klaas trekt er een roestige fiets uit een hoop troep en zet die tegen het witte muurtje. Hij grijpt zich vast aan de bovenkant van het muurtje, stapt op het zadel en verplaatst in de opgaande beweging zijn handen naar de rand van het luikgat." Bladzijde 131

Thematiek

Geheim/ familiegeheim

In de familie Kaan is bijna veertig jaar geleden iets gebeurd. Het heugelijke feit van het bezoek van de doodgewone no-nonsense Koningin Julian wordt later op die dag overschaduwd door het verlies van de tweejarige Hanne. Eigenlijk willen ze het liefst niet meer over het verleden praten, maar het lijkt erop alsof ze in de afgelopen veertig jaar over weinig andere dingen hebben gesproken. En als de jongens er wel over beginnen, zondert moeder Kaan zich altijd af: ze stopt haar kop in het zand of liever in “het stro”. Het lijkt er sterk op dat het ongeluk in het gezin Kaan een taboe geworden is.

Motieven

Homoseksualiteit

Toon/Teun was het vriendje van Jan tijdens het bezoek van de Koningin. In de jaren daarna ontwikkelt zich een homofiele verliefdheid en hoewel niet met zoveel woorden gezegd is dat misschien wel een van de belangrijkste redenen waarom Jan homofiel geworden is.

Heden en verleden

In juni 1969 gebeurt het vreselijke overlijden van Hanne. 40 jaar later, ook in juni, komt de familie weer samen. Zo zijn heden en verleden met elkaar verbonden.

Taboes

In de familie mag over een aantal dingen niet gepraat worden. De dood van Hanne ten eerste, maar ook het feit dat de moeder liever een dochter had gehad dan haar drie zoons.

Titelverklaring

“Juni” is natuurlijk niet zo moeilijk te verklaren. De gebeurtenissen in het verleden hebben plaatsgevonden in juni 1969. Bijna veertig jaar later komt de familie weer bijeen: het is dan weer een bloedhete junidag. Zo krijgt de titel “juni” een diepere dimensie. Blijkbaar is alleen de titel al een garantie voor het oproepen van het verleden. In al die jaren heeft het verleden in “juni” een stilzwijgende maar belangrijke rol gespeeld.

Structuur & perspectief

Structuur en/of verhaalopbouw 
Het boek begint met de episode waarin Koningin Juliana een bezoek brengt aan de gemeente Wieringerwaard: het is 17 juni 1969. 
Het boek eindigt met de episode waarin Koningin Juliana op woensdag 18 juni 1969 in de lokale krant een verslag leest van een ongeluk dat een klein kind is overkomen.

Tussen de proloog en de epiloog wordt een dag uit het leven van de familie Kaan beschreven, ongeveer veertig jaar later eveneens in juni. Het is de dag waarop de homofiele zoon Jan besluit de letters van de grafsteen van de jong gestorven Hanne opnieuw te schilderen.
Het heden van 2008 wordt dus als het ware omsloten door het verleden waarin de Koningin de personale vertelster is. Zoiets zou je een kadervertelling kunnen noemen.

In de hoofdstukken waarin Anna Kaan aan het woord is, wordt altijd de titel “Stro” gebruikt. Dat gebeurt in het hele verhaal acht keer.
In het tweede deel van de roman worden steeds werkwoorden als titel gebruikt. Een van de langste hoofdstukken heet “Juni” en daarin wordt precies uit de doeken gedaan wat er op 17 juni 1969 is gebeurd met Jan en Hanne. In totaal wordt het ongeluk vanuit vier verschillende kanten belicht: vanuit Anna, Klaas, Jan en de bakker Blom.

Gebruikt perspectief 
Het perspectief wisselt voortdurend in deze roman. Zo zijn er steeds wisselende personale vertellers: Anna Kaan, Zeeger Kaan, Jan Kaan, Klaas Kaan Johan Kaan, Dieke Kaan, bakker Blom die het ongeluk heeft veroorzaakt, de moeder van Toon/Teun, het vriendje van Jan Kaan. Dat maakt de leesbaarheid van de roman niet eenvoudiger en het is de vraag of het gekozen meervoudige perspectief een meerwaarde heeft voor de roman zelf. Ik zou zelf de voorkeur hebben gegeven aan een klein aantal vertellers (bijvoorbeeld Anna, Jan en de bakker), hoewel het perspectief vanuit de Koningin natuurlijk erg ongebruikelijk is en daardoor wel humoristisch op de lezer overkomt.

Decor

De tijd van het verhaal 
Er zijn duidelijk twee tijdlagen in de roman. Op dinsdag 17 juni 1969 bezoekt Koningin Juliana het Noord-Hollandse dorp Wieringerwaard. Op die dag verongelukt later de kleine Hanne Kaan door een ongelukkige aanrijding met het nieuwe Volkswagenbusje van de bakker uit het dorp.

De tweede tijdlaag speelt in juni 2008, want tussen de 7-jarige Jan uit die eerste tijdlaag en de 46-jarige Jan in het heden (blz. 93) zit 39 jaar. Dan moet het zaterdag 21 juni 2008 zijn, wanneer Jan op de begraafplaats de letters van de grafsteen aan het opfrissen is.

De plaats van handeling 
De gemeente Wieringerwaard is de topografische ruimte waar de gebeurtenissen van beide tijdlagen plaatsvinden. Het is een vrij gesloten boerendorp waar alles gewoon doorgaat na de gebeurtenissen van 1969.

Een symbolische ruimte is natuurlijk ook de begraafplaats waar Jan op een hete junidag de letters van de grafsteen van zijn overleden zusje opfrist. Op die plek wordt dan het verleden opgerakeld (o.a. door de foto’s die bakker Blom aan Jan geeft).

Slotzin

Woensdag 18 juni.

Beoordeling

Toen ik de recensies in de diverse kranten had gelezen, had ik niet gedacht dat ik toch nog zoveel leesplezier zou beleven aan “Juni.” In veel recensies wordt het boek geprezen om zijn stijl en afgewezen om de verteltechniek. Dat laatste element had inderdaad wat helderder voor de lezer neergezet kunnen worden, maar ik heb toch wel genoten van de roman over de stuurs overkomende boerenfamilie en hun moeilijke gedoe om het familietaboe. 

Dat genieten komt o.a. door de fraaie stijl waarmee Gerbrand Bakker zijn verhaal aankleedt. De soberheid van het milieu Kaan weet hij volgens mij namelijk goed over te brengen. De dialogen zijn die van norse mannen onder elkaar. Daarnaast schrijft hij met een onderkoelde humor. In de kritieken staat dat er weinig in het verhaal gebeurt. Dat is waar, maar stukje bij beetje wordt de waarheid uit 1969 in het verhaal onthuld.

Het boek is m.i. geschikt voor havo – en vwo-kandidaten. De literaire waardering is m.i. toch zeker drie punten waard voor de schoollijst. Wie een spannend boek verwacht, komt misschien enigszins bedrogen uit. Wie gewoon een mooi boek wil lezen, vindt hier zeker de beloning.

Recensies

"Het hoge woord moet eruit: Juni is een ontstellend saaie roman." http://www.parool.nl/paro...Juni.dhtml

"Al valt de schrijver met deze roman in eigen gier, in zijn unieke eenmanszaak valt wel degelijk veel aangenaams te halen." http://www.vn.nl/Standaar...Bakker.htm

"Het enige verrassende personage in de roman is de 60-jarige koningin Juliana." http://nrcboeken.vorige.n...n-het-stro

"Juni is op vele niveaus een prachtig boek." http://www.tzum.info/2013...kker-juni/

Bronnen

Website van de uitgever.

http://www.uitgeverijcoss...er-A25.php