Feitelijke gegevens

• 2e druk, 2021
• 213 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

En daar was ik dan eindelijk op de plaats die mij vele malen voorspeld was door mijn vader: psychiatrische inrichting Sint Bavo te Noordwijkerhout!

Samenvatting

Deze samenvatting is geschreven in chronologische volgorde.

Lex is geboren in de Tweede Wereldoorlog en opgegroeid met zijn moeder, stiefvader en oudere broer. Dat zijn vader niet zijn echte vader is, ontdekt hij pas later, maar de relatie is altijd slecht geweest. Zijn moeder sterft als hij voor het eerst verloofd is (1965). Waarschijnlijk trouwt hij hierna en scheidt hij ook weer maar daarover wordt in het boek niet geschreven. Twee jaar later ontmoet hij een meisje van zestien jaar op wie hij verliefd wordt. Haar vader is rijk en hij is zelf maar een taxichauffeur dus hij werkt heel hard, te hard, om haar eenzelfde leven te kunnen bieden. Hij raakt overspannen maar merkt dat zelf niet en probeert met een goede vriend John, die goed kan voetballen en kan zingen, een actie op te zetten om geld op te halen voor een goed doel. De spanning loopt op als de dingen niet lopen zoals hij wil en hij veel geld dreigt te verliezen. Hierdoor raakt hij op een middag in gevecht met een man die slechte dingen over hem verteld had aan de ouders van zijn geliefde. Hij wordt opgepakt en opgesloten, waarna wordt besloten dat hij dat moet worden opgenomen in de psychiatrische inrichting Sint Bavo. Het is dan 1971 en hij verblijft hier langer dan twee jaar.

Al die tijd ziet hij maar zelden een psychiater en als hij die spreekt, dan is dat zeer kort. Wel wordt er meteen een diagnose gesteld - desintegratie [= autisme spectrum stoornis - J] met manische-depressieve trekken - en krijgt hij medicijnen toegediend, steeds meer. Hij brengt zijn dagen door met lezen, schaken met een andere patiënt, sporten en rusteloos rondlopen. De medicijnen maken hem sloom, gevoelloos en zijn handen gaan ervan trillen. Hij denkt zelf dat hij met een paar maanden therapie weer had kunnen functioneren in de maatschappij, maar hij is opgesloten en platgespoten zonder dat hij daar toestemming voor gegeven heeft. Na een tijdje kan hij alleen nog maar negatief zijn, niets interesseert of motiveert hem meer. In de weekends gaat hij af en toe naar zijn vader, maar hij is apathisch en anderen behandelen hem als een klein kind. Op advies van een vriend stopt hij met zijn medicijnen. Daarnaast voelt hij zich beter door sessies met een sporttherapeut die wel geïnteresseerd in hem is. Als hij dan weer een keer auto rijdt, weet hij zeker dat hij weg kan. Hij vindt werk - hij kan weer op de taxi rijden - en woonruimte en mag dan eindelijk weg.

Hierna leidt hij een eentonig leven: slapen, werken, slapen en sparen. Hij ontmoet echter een vrouw met wie de seks heel goed is maar zij is het gewend om veel geld uit te geven en om haar dat te kunnen geven, gaat Lex de criminaliteit in. Hij overvalt een taxibaas maar maakt zo veel beginnersfouten dat de politie hem al snel in de gaten heeft. De vrouw wil echter dat hij het nog een keer doet, dus vertrekt hij en gaat in een hotel wonen. Binnen de kortste keren pacht hij het hotel, inclusief de prostituees die het gebruiken. De overval krijgt nog een lang staartje waarbij ook zijn psychiatrische verleden weer om de hoek komt kijken. Uiteindelijk krijgt hij een straf van een half jaar gevangenis opgelegd en hij begrijpt niet waarom zijn eerste fout hem zo kwalijk genomen wordt.

Het werk als hotelier legt hem geen windeieren en tijdens een zoveelste vakantie in het buitenland maakt hij door weer een vrouw kennis met cocaïne. Hij gebruikt het steeds vaker, waardoor hij zijn goede vriend John, met wie hij het weer had bijgelegd, voor de tweede keer kwijtraakt. Door pech gaat hij failliet maar hij speelt het slim en kan een eigen bar en hotel kopen. Zijn straf wordt ook nog kwijtgescholden door de Koningin. Via een vaste klant wordt hij koppelbaas. Hij legt zeer uitgebreid uit wat dat werk inhoudt - helemaal zuiver is het niet volgens mij, vandaar waarschijnlijk het motto - en ook hiermee verdient hij weer goed geld. Ook wordt hier duidelijk dat hij misschien wel niet helemaal het rechte pad bewandelt maar dat dat ook voor de grote en belangrijke jongens geldt en dat de maatschappij daaraan meewerkt. Lex laat het geld rollen - drugs, auto's vrouwen - maar ineens heeft hij genoeg van de koppelbazenwereld en in 1981 stopt hij per direct. Hij zoekt een psychiater en wil proberen een rustig en gezond leven te leiden.

Personages

(a)Lex(ander) Kroon

Kroon is van joodse afkomst en in de oorlog geboren. Hij heeft zwart haar, bruine ogen en vindt zelf dat hij er gezond uit ziet. Met zijn vader heeft hij nooit goed contact gehad en zijn moeder stierf jong en hij mist haar heel erg. Hij probeert dat verdriet te dempen met alcohol en drugs. Vroeger durfde hij niet naar school en hij wilde bij spelletjes altijd winnen. Hij kon goed leren en wilde schrijver of journalist worden. Daarnaast maakt hij gemakkelijk contact maar echt diepgaand contact heeft hij niet. Hij is een praatjesmaker: hij vertelt graag anekdotes en hij praat druk. Hij is ook gevoelig en kent verschillende teleurstellingen in het leven die hem onzeker en cynisch maken. '‘Onderzochte is een man van 36 jaar met zwart haar. Hij ziet er goed verzorgd uit. Er is een goed ogencontact. Hij praat makkelijk en veel en is erg geïnteresseerd in de psychiatrie, waarover hij veel boeken heeft gelezen. Zelf is hij bezig zijn eigen ervaringen tijdens zijn psychiatrische opname op schrift te stellen en als boek te laten verschijnen. Zijn verblijf in Sint Bavo heeft hem erg gekrenkt en nog dagelijks wordt hij ermee geconfronteerd. Het stempel van een ex-psychiatrische patiënt drukt sterk op hem, wat overigens niet valt te ontkennen.' (p. 128) Na zijn verblijf in de psychiatrische inrichting wordt zijn leven bepaald door rancune: hij wil zich afzetten tegen zijn vader en revancheren voor zijn verblijf in Sint Bavo.

Quotes

"Heb ik iets tegen de rechten van de mens gedaan? Nee. Andersom verkrachten ze in inrichtingen wel de rechten van de mens. Als ik in de maatschappij drugs gebruik, word ik door diezelfde rechter veroordeeld en in een inrichting gestopt, waar ze dan weer een druggebruiker van je maken. Waarom laten ze me dan niet gaan? Die pleurispilletjes kan ik thuis ook innemen. Een psychiater kan ik eventueel ook poliklinisch bezoeken en ik wed dat ik dan minstens een uur per week krijg." Bladzijde 35

"Nou jongens: Het was daar helemaal niet zo leuk. Eerder een drama. Maar ik maak nu eenmaal overal een geintje van. Daarom schrijf ik ook dit boek. Een geintje." Bladzijde 63

"‘Heb je geen morele bezwaren tegen de louche praktijken?’ Een vraag die mij de laatste tijd veel gesteld is. Ja en nee, is steevast het antwoord. In mijn opvoeding is mij heel duidelijk het verschil tussen ‘mijn’ en ‘dijn’ bijgebracht. Misschien wel te nadrukkelijk. Heel lang heb ik correct en eerlijk mij in de maatschappij proberen te handhaven. Menigmaal ben ik door diezelfde maatschappij gepakt en meedogenloos neergesabeld, door open en eerlijke presentatie, als verwend moederskindje schijnbaar onvoldoende opgewassen en voorbereid tegen de deuken die een mens logischerwijze nu eenmaal in het leven oploopt." Bladzijde 191

Thematiek

Maatschappijkritiek

Uiteindelijk heb ik voor bovenstaand thema gekozen maar ik kan me goed voorstellen dat je het onderwerp van dit boek anders wilt verwoorden. Voor mij gaat dit boek over iemand die een soort slachtoffer is van de maatschappij en daar vervolgens tegenaan begint te trappen. Een recent van het NRC noemde het mooi 'outsiderliteratuur'. (De Veen 2021) Lex kent al vroeg veel teleurstellingen - nare vader, dode moeder, scheiding - die hij alleen moet verwerken. Als hij dan eindelijk weer liefde vindt in zijn leven wil hij alles doen om die te behouden, hij raakt overspannen en komt tegen zijn wil in in een psychiatrische inrichting terecht. Volgens mij kan dat tegenwoordig gelukkig niet meer: volwassenen moeten altijd instemmen met een opname. Hij wordt daar niet geholpen maar lamgelegd en dit draagt hij de rest van zijn leven mee. Hij zegt ook zelf dat hij daarna op zoek is naar revanche en hij gaat veel geld verdienen, met veel vrouwen mee en veel drugs gebruiken. Niemand zorgt voor hem, dus 'zorgt' hij voor zichzelf. Door de manier waarop hij erover vertelt, veroordeelde ik hem niet maar zag ik het als kattenkwaad.

Motieven

Intertekstualiteit

De schrijver strooit met namen van schrijvers en kunstenaars. Aan de ene kant maakt hij daarmee een intelligente en belezen indruk, aan de andere kant ging ik me ook afvragen waarom hij zo graag die indruk wilde maken. Misschien omdat de gemiddelde mens dat niet verwacht van een ex-psychiatrische patiënt/taxichauffeur/koppelbaas en hij het tegendeel wil bewijzen? Al die namen voegen voor mij niet altijd iets toe en de hoeveelheid is zodanig dat ik me er vaak aan ergerde. Er wordt ook veel aan namedropping gedaan en eerst dacht ik nog dat hij daar ook mee opschepte, maar later las ik dat hij in die tijd inderdaad iedereen kende en dat iedereen hem kende.

Misogynie

Dit levensverhaal speelt in een andere tijd met andere normen en waarden maar met terugwerkende kracht vind ik dat de vrouwen er vrij slecht vanaf komen. Ze werken of als prostituee of gedragen zich als een of ze zijn alleen maar uit op seks en geld: 'Hoeren zijn niet altijd verschoppelingen. Er zitten ‘keurig’ getrouwde huismoedertjes tussen, die de hoer spelen om bij te verdienen. Niet omdat ze honger hebben, maar omreden dat manlief, de boekhouder, journalist, ww’er, niet genoeg binnenbrengt om aan de luxe eisen van madame te voldoen. Die wensen zijn dan: een tweede huis, auto, videoapparatuur en ga maar door. Er zijn vrouwen, die werken overdag in de Bijenkorf en ’s avonds in een seksclub. Dikwijls weliswaar een luxe seksclub, maar het blijft toch prostitutie.' (p. 68-69) Lex heeft de dood van zijn moeder nooit verwerkt en zou in iedere vrouw naar haar op zoek zijn, maar in de manier waarop hij over vrouwen schrijft zie ik ook veel woede. 'Ik had de dood van mijn moeder niet kunnen verwerken, mijn echtscheiding niet en de daaropvolgende eenzaamheid, gepaard gaande met zware depressies.' (p. 29-30) Ook het woord 'homo' is in dit boek een scheldwoord: 'Die broeder Rukker, pedofiele roetflikker in buitengewone dienst van Jezus van Nazareth, gaat zeker naar de hel.' (p. 87)

Vader-zoonrelatie

Lex heeft altijd gevoeld dat zijn vader niet zijn echte vader was maar zijn ouders besteedden geen aandacht aan zijn vragen over zijn herkomst waardoor hij zich een buitenbeentje voelde en onzeker werd. Uiteindelijk blijkt hij inderdaad het kind van een Poolse musicus en zijn stiefvader had geen hoge pet op van hem. Hij vond hem een talentloze slapjanus en wist zeker dat hij ooit in het gekkenhuis terecht zou komen. Thuis speede zijn vader de huistiran. In 1981 hebben ze voor het laatst contact. Daarna stuurt Lex hem een rouwkrans en stuurt hem een afscheidsbrief voor een dode vader terwijl hij nog leeft.

Motto

Het derde deel heeft een motto:

SAILING THROUGH THE SUN
There is no wrong side or right side
No side of the angels
And none that devils can call their very own!

There is no misery in NOT BEING LOVED!
ONLY IN NOT LOVING!

I learned these truths from myself to tell them to you now:
As you go sailing through the sun on your WAY TOWARD LIFE.

words by Rod McKuen

 

Rod McKuen is een Amerikaanse dichter en zanger die in de zeventiger jaren erg populair was in Nederland na een optreden bij Willem Duys. Ik heb niet kunnen achterhalen uit welk gedicht of welk liedje dit citaat komt.

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

De titel staat letterlijk in het boek - 'En ik? Ik wist van de Prins geen kwaad. Toen nog niet. Ik lach om niet te huilen.' (p. 78) - en slaat op het feit dat Kroon veel meemaakt maar wel zo veel mogelijk vrolijk blijft. Ook vertelt hij het verhaal met veel humor (soms een beetje te veel wat mij betreft). 'In zijn gein zit zijn ware aard, want behalve behaagzucht spreekt er uit alle grollen ook iets ontroerends: door met een grappenmakersblik naar zijn leven te kijken, kan hij luchtig en puntig beschrijven hoe zuur zijn penarie was én slaagt hij erin daar afstand van te nemen.' (De Veen 2021)

Structuur & perspectief

Het verhaal begint met een inleiding van Özcan Akyol die het boek las toen hij in de gevangenis zat en die ervoor gezorgd heeft dat het opnieuw gedrukt werd. Daarna volgen drie delen: Sint Bavo / mijn patmos [= ballingsoord - J], over zijn verblijf in de psychiatrische inrichting, In den beginne en Ik ben erbij geweest en zo was het, over de tijd ervoor en erna. Het verhaal wordt dus niet chronologisch verteld. Binnen deze delen zijn korte hoofdstukken met titels aanwezig. De verteller is Lex Kroon en hij vertelt in de ik-persoon. Af en toe spreekt hij de lezer rechtstreeks aan.

Decor

Het verhaal speelt zich af in Rotterdam en in de psychiatrische kliniek Sint Bavo in Noordwijkerhout. Er staan jaartallen in het boek waaraan de tijd is af te leiden, zo wordt hij opgenomen in 1971.

Stijl

'Flauw en plat? Ja, Kroon wil graag leuk gevonden worden – en snoeft als een onvervalste schelm over een woeste affaire uit zijn jonge jaren, in een Rotterdams flatje: ‘De weken die daarop volgden kreeg ik onderricht in de neukelogie aan de universiteit van Ommoord.’' (De Veen 2021)

Slotzin

Ironie van het lot, de profetie was uitgekomen. De pavloviaanse zin dreunde door mijn hoofd: ‘Jij, jij komt nog eens bij mijn broer Herman terecht.’ Herman terecht. Herman terecht. Terecht. Terecht. Terecht.

Beoordeling

Aan mij is een boek als 'Ik lach om niet te huilen' niet besteed. Ik vind de boeken van Akyol erg goed, vooral 'Turis', en ik waardeer hem ook als columnschrijver en presentator, dus als hij een boek tipt, lees ik dat graag. De gedichten van Levi Weemoedt vond ik wel erg leuk maar dit boek vond ik vervelend en langdradig. Steeds maar die namen, die grappen en die uitwijdingen: dat vinden anderen misschien erg grappig, ik was er na deel 1 al klaar mee. Uiteraard kun je dit boek combineren met andere schelmenromans, zoals 'Eus' van Akyol en 'Reizen door het Aapenland' van Schwartz.

Recensies

"Geloof de hype: Ik lach om niet te huilen is een literaire herontdekking van formaat. Een boek als de eerste roman van Rotterdamse koppelbaas, taxichauffeur en psychiatrisch patiënt Lex Kroon (1941) lees je maar zelden, zo rauw, raak en onvergelijkbaar." https://www.nrc.nl/nieuws...r-a4059320

"Ik had al die tijd ten onrechte gedacht dat ik de enige was met een ongelooflijke klaploper als vader, dat weinig andere mensen begrepen hoe het voelt om tussen twee culturen te leven en dat bestaande systemen in ons land, bijvoorbeeld in het onderwijs of op ministeries, helemaal geen rekening hielden met witte raven, paradijsvogels of moeilijke mannetjes. In de schelmenroman worden deze zaken niet zó expliciet benoemd, daar zou niets aan zijn, maar juist door zijn eigen verhaal in zwartgallige humor te gieten, opgedirkt met persoonlijke anekdotiek en maatschappijkritiek, voelde ik me niet langer eenzaam." https://literom-nbdbiblio...ail/640705

Bronnen

Thomas de Veen - Dit lees je zelden, zo rauw, raak en onvergelijkbaar

https://www.nrc.nl/nieuws...r-a4059320