Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2019
• 403 pagina's
• Uitgeverij: ambo I anthos

Flaptekst

Eerste zin

Toen ze hem vond, was hij bijna dood.

Samenvatting

Pallas wordt als baby voor de deur van een Grieks boerengezin gelegd. Hij mag er opgroeien als slaaf en als er hongersnood uitbreekt wordt hij verkocht aan een slavenhandelaar die hem naar Rome brengt en verkoopt aan een dienaar van het Huis van Germanicus. Felix, een kleine jongen die hij zijn broertje noemt, en hij zijn gekocht in opdracht van Antonia, de moeder van Germanicus en later de schoonzus van de nieuwe keizer van Rome: Tiberius.

Pallas wordt assistent-schrijver van Claudius, de onaangepaste zoon van Antonia die in het verborgene moet leven. Pallas heeft een positieve invloed op Claudius die graag een baan aan het hof wil maar die hem steeds geweigerd wordt. Antonia behandelt Pallas steeds meer als een zoon en na het nodige onderwijs wordt hij eerst calculator en later haar boekhouder. Als haar vertrouwelinge wordt hij door Antonia betrokken bij een delicate zaak rondom de veiligheid van haar kleinkinderen en als hij deze taak goed volbrengt, maakt ze een vrij man van hem. Hij mag trouwen met Andromeda en een eigen huis buiten de Palatijn bewonen.

Tiberius sterft en Antonia's kleinzoon Gaius - Caligula - wordt de nieuwe keizer. Al snel blijkt echter dat Gaius zich gedraagt als een despoot en zelfs zijn grootmoeder niet vertrouwt. Antonia neemt haar voorzorgsmaatregelen. Ze verandert onder andere haar testament, waardoor Pallas geld en grondgebied krijgt, en schenkt ook Felix de vrijheid. Dan pleegt ze zelfmoord en Pallas vertrekt naar Egypte.

Jaren later wordt Caligula vermoord en wordt Claudius keizer, aangezien er niemand anders is. Pallas wordt nu Claudius' boekhouder en hij vraagt hem ook regelmatig om advies. Claudius wil laten zien dat de tijden van de gekke keizer voorbij zijn en haalt zijn nichtjes Agrippina en Julia Livilla, die verbannen waren, terug naar Rome. Hij kan echter niets doen tegen de onvrede en wispelturigheid van zijn vrouw Messalina, met wie hij samen een zoon heeft. Uiteindelijk trouwt ze zelfs met een minnaar, een senator. Claudius laat iedereen executeren.

Dan verschijnt Agrippina in Pallas' leven. Ze is een mooie vrouw en verleidt hem om een alliantie met haar aan te gaan, zodat Pallas haar bij Claudius aanbeveelt als zijn nieuwe echtgenote. Als hij hierin succesvol is, mag hij met haar naar bed. Claudius schenkt hem het ius anuli aurei, de hoogste onderscheiding die de staat aan een vrijgelatene kan schenken, en hij wordt een minister van Financien. Pallas heeft geregeld dat Felix een positie krijgt in Judaea, maar ze krijgen ruzie vlak voordat hij vertrekt omdat Felix zegt dat Agrippina Pallas in haar macht lijkt te hebben.

Agrippina laat steeds duidelijker merken wat haar eigenlijke plan is: ze wil haar zoon Lucius - Nero - op de troon hebben. Ze mengt zich in staatszaken en regelt dat Claudius hem adopteert als zijn zoon en omdat hij ouder is dan zijn echte zoon wordt hij zijn troonopvolger. Pallas heeft met Claudius' echte zoon te doen maar hij schaart zich aan de zijde van de persoon die de meeste kansen heeft om de macht te verkrijgen en te behouden en dat is Agrippina.

Felix is even terug in Rome voor politieke zaken, Pallas en hij hebben de ruzie in brieven bijgelegd, en Pallas maakt van de gelegenheid gebruik door een schilderij te laten maken van zijn familie. Zijn ster is nog steeds rijzende: dankzij zijn advies in een kwestie rondom slavernij verkrijgt hij de positie van praetor. Dan slaat echter het noodlot toe: tijdens een dienstreis bereikt hem het bericht dat zijn dochter Antonia is gestorven. Pas dagen later kan hij naar huis om zich bij zijn verdrietige vrouw en zonen te voegen.

Agrippina zorgt ervoor dat Nero met Claudius' dochter kan trouwen en dan staat niets een troonopvolging meer in de weg. Pallas laat een familiegraf bouwen waarin ze Antonia's as bijzetten. Hij krijgt een glimp van Nero's meedogenloosheid als hij hem in een rechtszaak de vrouw hoort verraden die tijdens Agrippina's verbanning als een moeder voor hem gezorgd heeft. Felix schrijft hem dat hij vader geworden is. Agrippina roept hem bij hem. Ze maakt zich zorgen over hetzes tegen haar en over Claudius die zijn testament veranderd schijnt te hebben en niet alleen Nero maar ook zijn eigen zoon alles wil laten erven. Pallas schrikt want als Claudius' echte zoon aan de macht staat, raakt hij alles kwijt aangezien hij hem nooit gesteund heeft. Agrippina en Pallas plannen Claudius' dood: ze laten hem tijdens een banket vergiftigen.

Claudius' testament wordt niet geopend en Nero is zijn troonopvolger. Hij vraagt Pallas te spreken en deze ziet dat Agrippina nergens te bekennen is. Nero beschuldigt hem van fraude en vertelt hem dat hij Agrippina weggestuurd heeft. Nero heeft zich tegen zijn eigen moeder gekeerd en Pallas en zij maken niet langer de dienst uit. Nero weet ook dat ze samen Claudius verraden hebben. Pallas wordt niet vervolgd, hij mag in stilte verdwijnen en dat is wat hij ook doet. Hij bezoekt Agrippina voor de laatste keer en zij overhandigt hem het eerste deel van een boek dat ze over alle gebeurtenissen heeft geschreven.

 

Personages

Marcus Antonius Pallas

Zijn Griekse adoptiemoeder noemt hem een strijder en vernoemt hem daarom naar de onverschrokken Titaan Pallas. Ze zag ook dat hij slim en gevoelig was en veel begrijpt. Zijn adoptievader noemt hem ook gehoorzaam en hij weet van aanpakken. Volgens Antonia is hij een mooie jongen met waakzame ogen. Hij wordt door haar ook geprezen om zijn leergierigheid en hij heeft een goed geheugen. Hij leert omdat dat hem houvast biedt. Als hij boekhouder wordt, kan hij eindeloos misbruik maken van zijn positie maar hij doet dat niet omdat hij denkt dat het op de lange termijn lucratiever is om het vertrouwen van zijn meerderen te winnen. Niets in het paleis ontgaat hem en hij praat met iedereen en op deze manier klimt hij omhoog binnen de hierarchie van het paleis. Waar het eerst zijn doel lijkt om vrijheid te verwerven gaat hij door met wat hij doet als hij die vrijheid eenmaal heeft, dus het lijkt dan eerder zijn doel om zo'n hoog mogelijke en veilige positie aan het hof te verwerven. Voor dit doel brengt hij niet alleen eigen offers maar ook die van anderen.

Felix

Felix wordt net als Pallas als slaaf aan het Romeinse hof verkocht en Pallas noemt hem zijn broertje, zodat ze niet uit elkaar gehaald worden. Felix is een mooie jongen maar minder leergierig dan Pallas. Hij vindt andere dingen interessant, vooral vrouwen. Hij is voor iedereen goed gezelschap, want goedlachs en met een stralend humeur. Hierdoor is hij ook altijd op de hoogte van allerlei roddels. Zijn vrouwengekte brengt hem echter regelmatig in de problemen en Pallas moet hem dan uit dit soort situaties redden. Felix is een helper van Pallas omdat hij hem probeert te waarschuwen voor Agrippina.

Antonia Andromeda

Ze is de ex-slavind van Antonia en de vrouw van Pallas. Ze is door hem vrijgekocht en heeft er aan moeten wennen om in vrijheid te leven, net als aan het geld dat Pallas verdient. Ze is bescheiden, schuw zelfs, en blijft vooral binnenshuis. Ze verliest twee kinderen en dat doet haar veel verdriet. Het verlies van haar dochter in Pallas' afwezigheid zorgt ook voor afstand tussen hen. Andromeda is Pallas' helper omdat ze hem steeds weer wijst op wie ze zijn en waar ze vandaan komen.

Quotes

"Hij kan niet anders dan denke aan Apollo. Is het een teken uit de hemel? Vandaag begint dus zijn reis naar het hemelvuur. Hij moet zich bewijzen, en hij voelt dat hij dapper moet zijn, of zich in elk geval zo moet voordoen." Bladzijde 18

"Het huis van Germanicus is zijn thuis geworden, het is het enige dat hij ooit heeft gekend. Natuurlijk verlangt hij ernaar om zijn eigen huishouden te beginnen, zou hij de vrijheid willen hebben om te gaan en staan waar hij wil, om een gezin te stichten. Maar hij heeft geduld, en ondertussen bouwt hij zijn vermogen op." Bladzijde 50

"Iedereen in Rome, denkt hij, van de goedgelovige klerken tot de geparfumeerde aristocraten, is geobsedeerd door voorouders. Dat kan zo'n man van stand toch niet oprecht geloven, dat hij een nakomeling is van de oude koningen van Arcadie?" Bladzijde 283

"'Ik heb me vaak afgevraagd hoe ze het toch voor elkaar heeft gekregen dat je zo voor haar door het stof gaat. Denk je dat je speciaal bent omdat ze je in haar slaapkamer heeft toegelaten? Je hoeft niet zo verbaasd te kijken, heel Rome weet ervan. Het verbazingwekkende is dat jij erin trapt. Dit is wat ze doet, Pallas. Je bent niets meer dan een pion. Haar persoonlijke sleutel tot de schatkist.' " Bladzijde 311

Thematiek

Macht

Pallas wordt vrij geboren maar als slaaf verkocht aan het Romeinse hof, een plek waar je afstamming en voorouderen heel belangrijk gevonden worden. Toch weet hij zich door zijn slim- en gewiekstheid op te werken en als vrijgelatene in trouwe dienst van het hof verwerft hij zelf steeds meer macht. Er gebeurt weinig wat hij niet weet of waar hij niet enigszins de hand in heeft. Uiteindelijk sluit hij een alliantie met de machtigste vrouw aan het hof, Agrippina, omdat zij hem met zijn vrouwelijkheid in haar macht lijkt te hebben, en die alliantie maakt hem eerst bijna machtiger dan de keizer maar brengt hem ook ten val. Je kunt je afvragen waarom hij niet eerder tevreden was, waarom hij zich niet eerder teruggetrokken heeft, hij had immers een eigen gezin en genoeg fortuin gemaakt. Net als Phaeton vloog hij te hoog en moest hij wel neerstorten.

Motieven

Apollobeeldje

Als Pallas nog klein is, vertelt zijn adoptiemoeder hem de legende van Phaeton, die aan Apollo vraagt of hij een godenzoon is. Met de kennis dat hij dat inderdaad is, stort hij aan het einde van het verhaal brandend ter aarde omdat hij verlangde de grenzen van het menselijke te verleggen. Als Pallas het huis van zijn adoptiemoeder moet verlaten steelt hij een beeldje van Apollo dat hij zijn hele leven bij zich houdt en uiteindelijk een plek krijgt in zijn eigen huisaltaar. Regelmatig vraagt hij het beeldje of hij werkelijk zijn zoon is en of hij dat wil bewijzen.

Slavernij

Pallas wordt vrij geboren maar als slaaf verkocht aan het hof in Rome. Hij hoort bij de familia caesaris, het leger slaven dat op de Palatijn woont om het leven van de keizerlijke familie gemakkelijker te maken. Er zijn minstens honderden slaven en hun taken zijn talrijk. Ze worden gevoed en beschermd maar zijn ook overgeleverd aan de grillen van hun meesters en lijden aan de onzekerheid over het gebrek aan controle over hun eigen leven. In dit boek lees je dat slaven aan het Romeinse hof kunnen opklimmen in status en kunnen worden vrijgelaten maar nooit los kunnen komen van hun 'familie'. Ze blijven verplicht in dienst en als ze minder dan drie kinderen krijgen, vervallen hun bezittingen ook weer aan het hof. Je leest ook dat de keizers hun slaven en vrijgelatenen veel toevertrouwen en dat ze tot op zekere hoogte flink wat in de pap te brokkelen hebben. Als het er echter op aankomt, zijn ze geen eigenaar van hun eigen leven en dat merkt Pallas ook als hij uiteindelijk Rome moet verlaten.

Matriarchaat

Vrouwen kunnen wel keizerin worden maar ze staan officieel nooit aan het hoofd van het Romeinse hof. Officieus bepalen ze echter alles. Dat geldt voor alle vrouwen die in dit boek besproken worden maar in het bijzonder voor Agrippina, de moeder van keizer Nero. Zij weet op allerlei slinkse manieren en met een hoop gekonkel ervoor te zorgen dat haar zoon en niet Claudius' eigen zoon de nieuwe keizer wordt.

Afstamming

Afstamming is binnen het Romeinse hof van levensbelang want dankzij de juiste afstamming, namelijk in Julius Ceasers lijn, maak je kans op de troon. Agrippina helpt die afstamming een handje door Claudius haar zoon te laten adopteren, zijn dochter ter adoptie af te laten staan en ze vervolgens met elkaar te laten trouwen. Ook voor iedere Romeinse burger zijn de voorouders belangrijk en zij worden elk jaar geeerd. Het is dan ook opvallend dat Pallas en Felix als slaven geen idee hebben van wie hun ouders zijn en hier een verhaal over verzinnen. Het is dan ook een van Pallas' doelen om zijn kinderen voorouders te geven op wie ze trots kunnen zijn en zodat zij wel mensen te eren hebben op de jaarlijkse feestdag.

Motto

Het boek heeft een motto aan het begin en aan het einde van het verhaal.

Aan het begin:

We come like dreamers searching for an answer,

Passionately in need to reconstruct

The columned roofs under the blazing sky,

The courts so open, so forever locked.

Uit: Villa Adriana, Adrienne Rich

 

Aan het einde:

'Hence we can truly say that Pallas changed the history of the Roman Empire.'

Stewart Irvin Oost

 

Beide motto's slaan op Pallas, een historische figuur.

Titelverklaring

'Het wit en het purper' slaat op de kleuren van de door de Romeinen gedragen toga. Alleen Romeinen mochten een toga dragen en de kleur stond symbool voor de status van deze man. Een volledig purperen toga was alleen voor de keizer, een volledig witte toga was voor de gewone volwassen man. Aan de kleuren van Pallas' toga kun je zien hoe hij opklimt van een slaaf, naar een vrijgelatene naar uiteindelijk een hoge ambtenaar aan het hof.

De titel is ook een knipoog naar de Franse roman 'Het rood en het zwart' van Stendhal die ook gaat over een gewone man die in een gezin van adel komt te werken.

Structuur & perspectief

Het verhaal is opgebouwd uit een proloog, verschillende hoofdstukken en een epiloog. Alles heeft een titel in het Latijn meegekregen. De hoofdstukken zijn onderverdeeld in kleinere delen door middel van sterretjes.

Het verhaal wordt chronologisch verteld.

Er is sprake van een alwetende verteller, alleen in de brieven van Agrippina is sprake van een ik-verteller.

Decor

Het verhaal speelt zich af op de Palatijn in het oude Rome, waar de keizerlijke familie zetelt. Het leven aan het keizerlijke hof met alle bijbehorende haat en nijd vormt een motief. De tijd is 7 tot 55 na Christus, dus 49 jaren. Pallas is zes jaar oud als hij in Rome aankomt en in de vijftig als hij Rome verlaat.

Stijl

'Dat maakt van hem een nogal kleurloze hoofdpersoon, ook al omdat Van Dijk soms vervalt in het romannetjes­register (‘Een golf van opwinding overspoelt hem’; ‘Zijn lijf vult zich met pure doodsangst’).' (Peters 2019)

'Haar uitleggerige verteltoon voelt echter aan als een jachtgeweer dat het geloof in haar fictie als een parkiet uit de lucht knalt. Eerder dan de personages te verrijken, hangen de vele details als een molensteen aan de vaart van de tekst.' (HUMO 2019)

Slotzin

Bevrijd van grote verwachtingen laat hij alles achter zich. Een stad vol schimmen.

Beoordeling

In het begin ergerde ik me erg aan de uitleggende stijl van de auteur van dit boek. Ik had het gevoel eerder een historisch werk dan een roman te lezen. Op een gegeven moment trokken de gebeurtenissen me echter het verhaal in. Alle intriges aan het Romeinse hof lazen als een roddelblad. Vlak voor het einde kakte het echter weer in en nam de uitlegstijl weer de overhand of misschien was ik gewoon klaar met de zoveelste intrige. Al met al kwam het Romeinse keizerrijk echt even tot leven voor me maar heeft Pallas de hoofdpersoon me nergens geraakt.

Recensies

"Haar poging om Pallas, deze intrigerende opportunist, uit de schaduw van de ­geschiedenis te halen, blijft steken in een verantwoorde schets van het decor. De auteur dúrft nog niet genoeg." https://www.volkskrant.nl...~b1f4efbb/

"Van Dijks derde boek over het Romeinse Rijk steekt de oeroude thematiek van meester en slaaf in een ander jasje. " https://www.humo.be/boekr...het-purper

Bronnen

Deze boeken zijn ook interessant, en wel hierom

https://www.volkskrant.nl...~b1f4efbb/

Willemijn van Dijk - Het wit en het purper

https://www.humo.be/boekr...het-purper