Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2013
• 287 pagina's
• Uitgeverij: The house of books

Flaptekst

Eerste zin

Ze brak elke keer zowat haar nek over het antieke kastje dat op een onhandige plek in haar kleine keuken stond, net bij de ingang. Heleen had het een paar weken geleden op Marktplaats gekocht....

Samenvatting

Heleen Borgesius (49) is fysiotherapeute. Na een lange werkdag staat er een vreemd meisje voor haar deur in Amsterdam, die beweert dat Heleen haar tante is. Heleen raakt van slag. Dat kan niet waar zijn, want ze heeft maar één (twaalf jaar oudere )broer en die is priester. Ze loopt weg voor de waarheid.  Ze ziet  het meisje een paar dagen later weer op straat en ze drinken  wat op een terras. Het meisje zegt dat ze Irina heet, drieëntwintig jaar is  en uit Rusland komt. Irina kan bewijzen dat Bernard, de broer van Heleen, haar vader is. Ze heeft een medaillon met een foto van haar vader. Heleen herkent de foto.

Dan komt er een andere hij-verteller  (Bernard uit 1970,)  waaruit blijkt dat hij aan lagerwal is geraakt en verslaafd is geweest aan drugs, drank en seks. Hij gaat biechten en de pastoor geeft aan dat hij door het bloed van Christus gered kan worden en  priester kan worden.

Heleen neemt Irina mee naar huis en zet haar onder de douche. Het is een ziek meisje en Heleen zelf denkt terug aan de periode in haar jeugd met haar oudere broer die haar seksueel misbruikt heeft. Irina vertelt een verhaal over haar moeder Anna en de affaire die ze als gids in Moskou  had gehad met een Nederlander. Die man  was teruggegaan naar Nederland en had nooit meer iets van zich laten horen.  Heleen biedt haar nu onderdak aan.

Een aantal hoofdstukken daarna komen  de teksten uit het dagboek van Anna uit 1985. Ze was een Engelstalige gids in Moskou en zag een aantrekkelijke man in het reisgezelschap. De omstandigheden in Rusland waren slecht. Ze verleidt de knappe man en ze hebben in die periode seks met elkaar.
Bernard (hij-verteller) wil graag een icoon hebben. Hij geeft toe dat hij ook verliefd is op Anna.
Anna (weer in het dagboek) steelt het icoon van haar moeder en geeft dit aan Bernard mee. Zes weken later merkt ze dat ze zwanger is. Ze schrijft het aan de Nederlandse priester, maar krijgt nooit antwoord. 

Heleen gaat op zoek naar het verleden en vindt op zolder de map met artikelen over het seksueel misbruik terug. In 1998 wordt prior Borgesius beschuldigd van seksueel misbruik van veel kinderen. Hij is dan 47 jaar. Maar ze  ziet ook in de afwikkeling van de erfenis van haar ouders  notarispapieren met het telefoonnummer van haar broer. Ze wil contact opnemen, maar dat lukt niet. Ze ziet in dat Irina eigenlijk doodziek is. Die zegt dat ze het al lang is, maar dat ze toch nog  één keer haar vader wil zien. Heleen denkt dat Irina een ernstige longontsteking heeft.

Overschakeling naar het dagboek van Anna. Het is 2007 en ze heeft een hersentumor, die ongeneeslijk is. Ze heeft een ellendig huwelijk achter de rug (drank en mishandeling). Gelukkig heeft de man zich doodgereden na overmatig alcoholmisbruik. Irina hoort dan van Anna dat dit niet haar eigen vader is. De man heeft haar ook jarenlang misbruikt. Irina's vader woont in Nederland. 

Heleen belt met een via via nieuw verkregen nummer haar broer, maar hij wil niets weten van het feit dat hij een dochter heeft. Heleen vindt dat antwoord te moeilijk voor Irina en verzwijgt dat. Ze vertelt zelfs dat Bernard in Kenia zit. Als ze zelf naar haar werk gaat,  snuffelt Irina in de belastende papieren en ze vertrekt als ze de verschrikkelijke informatie daarin heeft gelezen.  
Heleen komt thuis (ze heeft die dag een aardige man, Julius van zijn rugpijn afgeholpen) en ziet dat Irina er niet meer is. Ze is ten einde raad;  ze belt haar vriendin Tanja die haar vaak zelf ook lastig valt met privéproblemen. Tanja gelooft haar niet en dat is een pijnlijk punt in de vriendschap. Ze loopt met ruzie weg. Maar dan staat  opeens Julius, die haar adres heeft losgekregen, voor de deur. Hij is vriendelijk en ze laat hem binnen. Ze drinken wat en zij vertelt hem over Irina. Hij biedt aan haar naar Nijmegen te rijden om haar broer te ontmoeten.

Intermezzo : Irina is de verteller in de ik-vorm. Ze vertelt wat ze heeft ontdekt in Heleens  papieren en wat er met haar eerste bezoek aan Bernard is gebeurd. Ze heeft hem gesmeekt, maar ook bedreigd. En ze heeft de kleine pater die bij hem woont, gestoken met haar mes. Bernard wordt boos,  zet haar in de auto en later weer eruit. Daarna lift  ze weer naar Amsterdam, en belt aan bij Heleen. Als er niet wordt opengedaan, verdwijnt ze in de stad, omdat ze zich door iedereen in de steek gelaten voelt.  

Heleen krijgt in Nijmegen eerst geen toegang tot haar broer, maar zij en Julius merken toch dat er iets is gebeurd. Later spreekt ze hem samen met Julius, maar haar broer ontkent alles wat met Rusland te maken heeft gehad. Hij is er nooit geweest. Zij ziet echter, als ze naar de wc gaat, een mooi Russisch icoon hangen. Ze confronteert Bernard ermee en ze wordt heel erg kwaad op hem. Zeker als hij een nare opmerking maakt over haar doodgeboren kind. Ze rijden weer terug naar Amsterdam. Julius blijft op haar verzoek slapen. Het wordt een begin van een o.a. door seks  bepaalde relatie. Heleen bloeit na een aantal moeizame sekservaringen weer op, totdat Julius begint te twijfelen aan de door haar over Irina verstrekte informatie. Ze wordt ook boos op hem, ook als ze hem op een avond met Tanja ziet praten.  Bij de politie krijgt ze weinig gehoor, als ze naar een verdwenen Russisch meisje vraagt. Er zijn immers zoveel van die meisjes verdwenen. Tot haar verbijstering ziet ze later in de krant dat Bernard tot bisschop zal worden benoemd.

Bernard vertelt in de personale vorm wat hij gedaan heeft met Irina. Hij wil zijn gedrag rechtvaardigen, omdat hij dit alles ten gunste van de Kerk heeft gedaan. Dan is blijkbaar alles gerechtvaardigd.

Julius belt dagen later weer naar Heleen. Hij beseft dat hij een domkop is en heeft gemerkt dat Tanja hem wilde versieren. Lekker om  zo vriendin te hebben. Toch belt Tanja op om te vertellen dat Irina in haar ziekenhuis is opgenomen. Als Heleen haar bezoekt, ziet ze een doodziek kind in coma. Irina sterft kort daarop. Julius komt Heleen ophalen. Ze krijgt van Tanja een rugzakje mee dat Irina bij zich had. Wanneer ze het thuis open maakt, ziet ze dat er een schitterend icoon in zit (dat  was immers een geschenk voor haar vader). Maar dan merkt Heleen dat er iets in het icoon verborgen zit. Ze maakt het aan de achterkant open en  leest een brief van Anna aan Bernard.

De brief: Het is 2009. Anna is terminaal. Ze onthult dat haar ex-man een agent van de KGB was, maar ook dat hij Irina misbruikt heeft en dat hij aan aids leed. Irina heeft die ziekte ook en daarom was ze naar Nederland gekomen, mogelijk om hier medicijnen te krijgen.

De woedende  Heleen reist  nu alleen naar Nijmegen en ze wil toegang tot haar broer. In zijn huis ziet ze weer het icoon en ze vermoedt dat daar ook iets in verborgen zit. Dat klopt, want Anna heeft haar dagboek erin verstopt, waarin ze vertelt over haar grote liefde voor hem.
Bernard is ziek, hij heeft na het bezoek van Irina en Heleen een beroerte gehad en kan nauwelijks iets zeggen. Heleen zegt hem de waarheid en veegt hem de mantel uit. Ze wast hem daarna  op verzoek van een non. Schrijnend is nu de slappe piemel van hem.  Heleen moet terugdenken aan het seksueel misbruik van hem. Ze is er wel klaar mee. Ze treint  naar Amsterdam terug en sms't alvast aan Julius 'dat ze hem mist'. Ze heeft het gevoel dat ze nu pas  kan beginnen aan een nieuwe periode in haar leven.

Personages

Heleen

Heleen is een fysiotherapeute die het na een echtscheiding aardig weet te rooien in haar leven. Daaraan komt een einde als er een vreemd meisje voor de deur staat, dat beweert dat ze haar nichtje is. Heleen raakt van slag en loopt weg voor de situatie. Later ziet ze het meisje weer en biedt ze haar onderdak aan. Ze gaat ervan uit dat het meisje de waarheid spreekt, hoewel de mensen in haar omgeving eraan twijfelen. Tanja en Julius denken zelfs dat ze het fantaseert. Ze zien Irina namelijk niet en denken dat Heleen een fantasiebeeld oproept. Ze zou een meisje van die leeftijd van Irina kunnen hebben, maar dat is dood geboren. Daarna is Heleen een goede fysiotherapeute geworden (ze pakt Julius goed aan) maar huiverig voor het aangaan van relaties met mannen, zeker op seksueel gebied. (vgl. blz. 27: "Ze had één goede vriendin, Tanja, en de contacten met de mensen van de leeskring waren plezierig. Maar dat was iets anders. Haar eenzaamheid was haar geheim. Ze had een wal om zich heen gebouwd en kon zich zich in haar eentje goed redden. Waarom zou ze anderen belasten? Door de komst van Irina komt het verleden weer traumatisch boven. Ze is zelf seksueel misbruikt door haar broer, die later nog vele kinderen heeft misbruikt. Ze besluit mee te werken aan de zoektocht naar Bernard, maar als ze hoort dat die het hele verhaal maar onzin vindt, vertelt ze een leugen aan Irina. Dat heeft grote gevolgen. Daarover voelt Heleen zich later wel schuldig. Als ze na de dood van Irina het bewijs (verborgen in het tweede icoon ) krijgt, besluit ze naar Nijmegen terug te gaan. Haar broer, die daarvoor getroffen is door een beroerte, moet haar nu aanhoren en ze zegt hem flink de waarheid. Prachtig is de passage waar in ze hem moet wassen. Ze maakt daarmee ook voor zichzelf schoon schip. Ze kan weer verder met haar leven.

Julius

Julius Ten Cate is 'Arts zonder Grenzen' geweest en heeft heel wat meegemaakt in oorlogsgebied. Hij heeft kort geleden zijn relatie zien mislukken, als hij door Heleen onder handen wordt genomen. Hij wordt verliefd op haar en zoekt haar op. In de afwikkeling van Irina's zaak blijkt hij een trouwen helper van Heleen, al dreigt het even mis te gaan door de tussenkomst van Tanja.Het einde is open, maar het is niet ondenkbaar dat Julius en Heleen verder zullen gaan met elkaar.

Bernard / Bennie

Bernard is de oudere broer van Heleen. Ze zag vroeger erg tegen hem op en hij was erg aardig voor haar. Té aardig wanneer ze een lichamelijke ontwikkeling ondergaat. Hij misbruikt haar seksueel, zij het dat hij haar niet gepenetreerd heeft. Bernard raakt aan lager wal (drank, drugs en seks) en komt na een biecht tot het oordeel dat hij zijn leven moet veranderen. Hij wordt tot priester gewijd in aanwezigheid van zijn familie, die gehoorzaam aan de kerk de kop in het zand heeft gestoken. Volgens de krantenberichten die Heleen later ziet, zet hij het seksueel misbruik van jonge kinderen voort. De Kerk stopt ook die feiten in de doofpot. Wanneer zijn echte dochter Irina hem opzoekt, vertoont hij het gedrag van een harteloze lafaard. Niet iemand voor het programma "Spoorloos" .Het had hem gesierd als hij zijn erg zieke dochter op een christelijke wijze (bijv. als een verloren dochter) had ontvangen. Hij handelt op een manier die niet aan iets christelijks doet denken. Maar de rechtvaardige God straft hem toch met een beroerte voor dit beroerde gedrag. Pijnlijk maar prachtig beschreven is de passage waarin Heleen haar hulpeloze broer moet wassen en ze zijn geslachtsdeel in een andere staat ziet dan tijdens haar puberteit. Een heel nare man, die Bernard.

Irina

Irina is het doodziekte meisje dat nog één keer haar biologische vader wil zien.Ze is daarvoor van studie veranderd, opdat ze Nederlands met hem kan praten. Ze komt niet zo goed voorbereid naar Nederland. Maar ze blijft volharden in haar queeste en als Heleen haar leugens vertelt over de verblijfplaats van haar vader, gaat ze eerst op zoek in de papieren en wanneer ze het adres gevonden heeft ook naar Nijmegen. Wanneer hij haar ontvangt, krijgt ze de volgende tegenslag. Ze keert terug naar Amsterdam en zwerft op straat. Het wordt een roemloos einde.

Anna

Anna ontmoet Bernard in Moskou. Ze wordt echt verliefd op hem, hij is aantrekkelijk en charmant in tegenstelling tot de mannen die ze in haar omgeving ziet. Zij verleidt hem tot seks en steelt voor hem zelfs een icoon van haar moeder. Achteraf komt dat nog goed uit, want de KGB doet huiszoeking. Zes weken later merkt ze dat ze zwanger is en ze schrijft brieven aan Bernard, die nooit worden beantwoord. Ze leidt daarna een triest bestaan, trouwt met een KGB.-verklikker die niet van zijn stiefdochter af kan blijven. Gelukkig rijdt deze alcoholist zich dood. In de laatste brief, verstopt in het tweede icoon, vertelt ze alles wat ze weet. Anna heeft een troosteloos bestaan geleid met een opleving in 1985.

Tanja

Tanja functioneert als tegenpool voor Heleen. Ze is een rijke- mannenverslindster en is snel van slag wanneer ze weer aan het kortste eindje trekt. Eigenlijk verraadt ze Heleen door een poging te wagen Julius van haar af te pakken.

Quotes

"Heleen sloot haar ogen. Mijn dochter zou even oud zijn geweest als Irina nu. Als ze maar had willen ademen in dat eerste uur van haar leven." Bladzijde 31

"Ze was begaan met zijn slachtoffertjes: jonge jongens, maar ook kleine meisjes, net als zij indertijd. Gehaat had ze hem erom; vreemd genoeg had ze ook een soort mededogen gevoeld. Hij moest erg eenzaam zijn. Opgesloten in het celibaat. Maar eenzaam of niet, hij was een volwassen man die verantwoordelijkheid voor zijn daden moest tonen." Bladzijde 63

"Met een misselijk makend gevoel keek ze naar de kop van het eerste artikel: PRIOR AANGEKLAAGD. EERWAARDE VERGREEP ZICH JARENLANG AAN KINDEREN. Haar broer met naam en toenaam. Geen oude pedofiel, maar een knappe man van zevenenveertig jaar, met een kerkelijke status die er niet om loog. Hij was allang weg bij dat internaat, maar de verhalen kwamen nu boven water." Bladzijde 100

"Bestaat er zoiets als een lot", dacht ze. Een beslissing die genomen is buiten jezelf om, door de wetmatigheid van het leven, waar je niet aan ontkomen kunt? Misschien is het mijn lot eenzaam door het leven te gaan. Iedereen lijkt op een eigen eiland te leven, onbereikbaar voor een ander." Bladzijde 227

"Ze besefte dat ze een uniek document in handen had. Dit was geen verhaal, geen fictie, geen literatuur , maar een documentaire over ene verboden liefde, tijdens een meedogenloos regime, Anna was bang geweest; ze wist dat ze gevaar liep door de KGB gearresteerd te worden. Wat zou haar lot zijn geweest als ze inderdaad veroordeeld was? Siberië?" Bladzijde 268

"(Uit brief van Anna): Ik heb van het leven gehouden; ik had zoveel dromen, maar het leven is wreed. Het spot met onze plannen en verlangens. Gisteren kreeg ik een oude vriend op bezoek. Hij heeft me het geheim verteld van mijn man Leonid: hij had aids. Ik heb het Irina niet verteld. ik kan het niet. Ik ben doodsbang, dat ze besmet is. Aids klinkt als een vloek." Bladzijde 257

"(Irina over Bernard) : Het was alsof hij me keurde, zoals een boer een paard keurt. Ik ben een ziek paard, dacht ik. Hij weegt al of ik ermee door kan. Veel hoop had ik niet." Bladzijde 188

"Het waren de benen van een oude man, niet van de broer zoals ze hem gekend had. Toen keek ze recht in zijn schoot. Het schokte haar zijn naaktheid zo dichtbij te zien. Maar ze dwong zichzelf niet weg te kijken. Zijn geslacht lag daar als een vlezig vogeltje, verschrompeld onder de welving van zijn zware buik, in een nestje van haar. Het angstwekkende lichaamsdeel van weleer was slap en machteloos, onschuldig, zonder dreiging." Bladzijde 280

Thematiek

Vader-dochterrelatie

Een ander belangrijk thema is de vader-dochter relatie. Priester Bernard Borgesius heeft bij een Russische gids een kind verwekt, maar hij neemt daar heel zijn leven geen verantwoordelijkheid voor. Hij reageert niet op de brieven van de zwangere Anna. Hij gaat terug in Nederland verder met het seksueel misbruik van jonge kinderen. In 2010 komt Irina hem opzoeken, maar hij wil Irina niet ontvangen. Ze is echter doodziek (aids) en zij wil graag één keer haar vader zien: ze heeft namelijk een cadeau voor hem gekocht. Als ze naar hem toe komt. ontkent hij in feite alles. Hij gooit haar de auto uit. Wel moet hij het kort daarop bekopen met een krijgen van een beroerte.

Seksueel misbruik

De roman stelt het seksueel misbruik aan de kaak, dat de laatste jaren een actueel discussieonderwerp is geworden. Vrij veel dienaren van de Rooms-Katholieke kerk hebben zich seksueel vergrepen aan jongens en meisjes. Op zich al een ingrijpend aspect in het latere leven van de slachtoffers, maar het feit dat de het instituut van de kerk er alles aan gelegen was om het misbruik in de doofpot te stoppen, maakt de zaak veel erger. In deze roman van Maria Boonzaaijer wordt duidelijk wat de impact op het leven van slachtoffers is geweest. Heleen wordt door haar broer misbruikt en bovendien willen haar ouders daar eigenlijk niets van weten. Als de broer aan lager wal is geraakt, wordt hem uitzicht geboden door priester te worden. Maar dat is een mooie dekmantel om verder te gaan met zijn seksuele afwijking. In 1998 komt het misbruik aan de orde, maar Bernard kan gewoon door functioneren. Het misbruik van Bernard heeft invloed gehad op het latere leven van Heleen en haar relaties met andere mannen. Ze heeft het vertrouwen in mannen niet meer kunnen terugkrijgen. Het wordt anders wanneer Julius in haar leven komt. Een Arts zonder Grenzen die haar wil helpen in het zoeken van Irina. Maar ook in die relatie lijkt ze te worden teleurgesteld. Gelukkig komt dat weer in orde. Tegelijkertijd blijkt dat ook in landen als Rusland dezelfde praktijken voorkomen. De stiefvader van Irina, Leonid, heeft zich ook schuldig gemaakt aan seksueel misbruik van Irina. Hij deed dat onder het verhaal dat een vader zo zijn dochter moest inwijden. Ook bij hem kon dat straffeloos gebeuren, omdat hij de macht van de KGB achter zich voelde. Irina heeft tot zijn dood niet geweten dat hij haar echte vader niet was.

Motieven

Incest

Bernard heeft zijn zusje in haar jeugd misbruikt, weliswaar heeft hij niet niet gepenetreerd volgens Heleen, maar hij heeft rare seksuele spelletjes met haar gespeeld die haar leven heel ellendig hebben beïnvloed. Leonid, is weliswaar de stiefvader van Irina, hoewel ze dat niet wist en hij heeft haar ook wijs gemaakt dat dit gewone dingen zijn die vaders met dochters kunnen uithalen.

Vriendschap en verraad

Tanja is de vriendin van Heleen. Ze heeft haar vaak nodig als er weer een mislukte relatie in haar leven komt. Heleen doet weinig keren een beroep op haar en vindt haar egoïstisch. Op een zeker moment krijgt Heleen een relatie en ze ziet op een avond dat Tanja staat te flirten met Julius. Die verbreekt kort daarop de relatie met Heleen, maar als hij weer terugkeert, vertelt hij dat ze geprobeerd heeft het met hem aan te leggen. Dat is toch wel een verraad aan de vriendschap.

Eenzaamheid

Er zijn passages in de roman waarin Heleen zich erg eenzaam voelt. Alsof het een soort onafwendbaar noodlot voor haar is..Er lijkt sprake van een existentiële eenzaamheid zoals Sartre die wel beschrijft. (vgl. blz. 227.Na een vergeefse aangifte bij de politie te doen loopt Heleen door de stad) "Misschien is het mijn lot om eenzaam door het leven te gaan. Misschien is uiteindelijk ieder mens eenzaam. Iedereen lijkt op een eigen eiland te leven, onbereikbaar voor een ander. Iedereen kwetst elkaar, ontloopt elkaar, vreest elkaar. Dag in dag uit. Alsof er geen andere weg is om te gaan. En iedereen vindt het normaal en verhardt zich in de strijd. [... ] Wat heeft het dan allemaal voor zin? Wat heeft het voor zin dat ik er ben, als niemand behoefte aan me heeft? Wie taalt er naar me?

Liefde

Lange tijd heeft Heleen aan de ware trouw in de liefde van mannen getwijfeld. Na een gelukte massagebeurt komt Julius op haar pad. Hij zoekt uit zichzelf weer contact en wil haar helpen in de zoektocht naar de vader van Irina. Ze heeft ook sinds lange tijd weer seks met een man en het is bovendien seks die bevrijdend aanvoelt. Er komt even een kink in de kabel,(stoorzenders Tanja en zijn ex-vrouw) maar hij keert terug bij haar en uit de laatste passage kan een positieve ingestelde lezer opmaken dat het wel goed komt tussen die twee.

Godsdienst

De Rooms-Katholieke Kerk speelt een grote rol in deze roman. Een niet erg positief punt in de kerk is het seksueel misbruik van de mensen die het in de kerk voor het zeggen hebben. Bernard gebruikt als prior zijn macht en misbruikt heel wat jongens en meisjes. Toch wordt hem door de RK-kerk de hand boven het hoofd gehouden.

Haat

Heleen heeft op den duur een diep haatgevoel ontwikkeld voor haar broer die niets van zijn verleden wil weten. Ze zegt hem in het laatste hoofdstuk dan ook flink de waarheid. Dat lucht op en ze kan daarna verder met haar leven.

Relatie tussen broer en zus

Bernard is enkele jaren ouder dan zijn zusje. Hij is erg vriendelijk voor haar als ze heel klein is en daar heeft ze goede herinneringen aan. Maar als ze wat ouder wordt, en borsten krijgt , krijgt hij een ongezonde aandacht voor seksualiteit. Hij laat haar spelletjes spelen. Dan is de broer die haar eigenlijk beschermer moet, een grote bedreiging die de rest van haar leven beïnvloedt.

Ernstige ziekte

Anna krijgt een hersentumor. Irina sterft aan aids. Bernard krijgt aan het eind evan het verhaal een beroerte.

Schuld (gevoel)

Er zijn nogal wat personages in de roman die zich schuldig zouden moeten voelen aan wat ze hebben aangericht bij hun slachtoffers. Dat geldt vooral voor Bernard Borgesius die zich echter achter het verduisteringsgordijn van de kerk verschuilt. Voor hem geldt in alle opzichten de belangrijke Rooms-Katholieke spreuk "mea culpa, mea culpa, mea maxima culpa. Ook Heleen voelt zich in een zeker opzicht schuldig: ze heeft het niet goed gedaan in de situatie met Irina. Ze heeft het meisje eerst niet al; te hartelijk ontvangen. Vertelt ook leugens tegen haar omdat ze vertelt dat Bernard niet in Nederland is. Dat staat aan de basis van de vlucht van Irina (blz. 247 "Voel het maar. Voel je schuldig. We zijn alle drie op onze eigen manier schuldig aan de dood van Irina. Iemand ontkennen is iemand vermoorden. Iemand niet goed genoeg zoeken is iemand prijsgeven aan de verlorenheid. Toestaan dat hij sterft.". Helemaal aan het einde geeft de 'kleine pater' Heleen ook nog de schuld van de beroerte van haar broer. Dat kan er nog wel bij.

Dood

De dood speelt een rol in deze roman. Anna krijgt een hersentumor en sterft in 2009. Haar man Leonid , alcoholist en KGB-man, rijdt zich dood. Irina, de dochter van Anna en Bernard, is besmet met aids en sterft. Heleen heeft bij de geboorte een dochtertje verloren.

Familiegeheim

Er zitten nogal wat familiegeheimen in de roman. Bernard heeft een kind verwekt, maar dat is niet bekend in de familie (bij zijn ouders en bij zijn zus). Bernard heeft zijn zusje misbruikt. Bernard heeft veel jonge kinderen misbruikt, maar daar praat men niet over. Anna is getrouwd met een man die van de KGB lijkt te zijn. Anna heeft dat nooit geweten. Leonid lijdt aan aids, maar heeft dat verzwegen. Hij heeft zijn stiefdochter jarenlang misbruikt en haar ook nog besmet met aids. Anna heeft dat het laatste jaar ook verzwegen voor Irina.

Vatersuchmotief

Dit motief hoeft eigenlijk geen nadere uitleg. Het is duidelijk dat Irina (zoals zo veel kinderen die niet weten wie hun ouders zijn) op zoek is naar haar biologische vader. Daarom ook zoekt ze de zus van haar vader in Amsterdam op. Die probeert haar te helpen waar haar vader verblijft, maar gaat daarbij niet tot het uiterste wat voor haar mogelijk is. ze liegt bijvoorbeeld dat Bernard in Kenia is, omdat ze denkt dat de waarheid te zwaar is voor Irina.

Communisme

In het leven van Anna en Irina speelt het leven in een totalitaire staat een vervelende rol. In de jaren tachtig is er nog steeds geen vrijheid van meningsuiting en speelt de KGB nog een grote rol in de onderdrukking van de burgers. Anna wordt geschaduwd door (en is getrouwd met) een man (Leonid) die lid is van de KGB en hij moet doorvertellen wat ze doet. Anna is gids en ze wordt ook in haar baan in de gaten gehouden.

Motto

Er staan aan het begin van de roman twee fraaie motto's: 

Het eerste motto luidt
"Helaas, haar schoonheid straalt maar even
Want onmiskenbaar dreigt het eind
't Is droevig dat dit jonge leven
Zojuist ontloken, reeds verkwijnt,
Vergaat. Hoe kan ze ondertussen
Genieten van haar eigen jeugd..."
-Alexandr Poesjkin
 

Het tweede motto luidt:
"Heb elkaar lief of verkommer."
W.H.  Auden

Opdracht

Voor Stephen 

Trivia

Dit boek was de tweede roman van een voor het grote publiek vrijwel onbekende schrijfster. De romans zijn alle meer dan de moeite waard om te lezen. Prachtig is ook 'Joodse buren' waarvan scholieren.com ook een 'Zeker weten goed'- verslag heeft. In november 2019 verschijnt haar nieuwe (vijfde) roman. "het litteken van Vossensteyn".

Titelverklaring

'Het vreemde meisje' verwijst naar de Russische jonge vrouw Irina.  (23) Zij staat op een zeker moment in 2010 voor de Amsterdamse deur van fysiotherapeute Heleen Borgesius. Ze beweert dat Heleen  haar tante is, maar Heleen heeft alleen een broer die jaren geleden na een seksuele rel priester is geworden. Voor haar is het dus een vreemd meisje. Toch ontfermt Heleen zich uiteindelijk over haar nichtje.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt verteld in 45 niet-getitelde genummerde hoofdstukken.
De structuur is niet chronologisch. De afwijkingen in de chronologie (de afwisseling van Amsterdam en Moskou) worden echter helder in de ondertitels aangegeven, waardoor dat ook voor minder ervaren lezers geen probleem is.
Het verhaalheden speelt zich af in het Amsterdam van 2010. Dit opschrift wordt boven het hoofdstuk geplaatst waarin Heleen Borgesius de personale vertelster is. Deze hoofdstukken in Amsterdam  zijn het talrijkst.

Daarnaast komen er hoofdstukken uit het verleden voor. Een aantal daarvan zijn beschreven in een dagboek van Anna, de moeder van Irina. Die beschrijven de ontmoeting van de Russische Anna met de Nederlandse priester tijdens een bezoek  in 1985 .
Ook komen er later hoofdstukjes over de ziekte van Anna; ze heeft kanker gekregen en is terminaal ziek. Die stukjes dagboek komen jaren later, uit 2007. 
Er zijn ook hoofdstukken waarin Bernard Borgesius als personale verteller optreedt. Er is een hoofdstuk dat in 1970 speelt, wanneer hij aan lager wal is geraakt. Maar ook als hij in 2010 vertelt wat hij met Irina tijdens haar bezoek heeft gedaan.
Irina is in enkele hoofdstukken (bijv. bij het bezoek aan haar vader in Nijmegen in 2010) een ik-verteller.
Alle vertellers vertellen in de o.v.t; alleen Irina vertelt een laatste stukje van haar overlevingsbestaan  (ze waant zich in Siberië)  in Amsterdam in de o.t.t. 

Decor

De decors worden in de roman goed aangegeven.
Hoofddecor is de stad Amsterdam waar Heleen woont en Irina naar toe komt.
Een tweede belangrijk decor is de stad Moskou, waar Anna woonde en ze ook Bernard Borgesius ontmoette.
Een derde decor is Nijmegen, de stad waar Bernard nu als priester woont.

Deze steden hebben ook een lijn met de tijd. De episodes in Amsterdam en Nijmegen spelen zich af in het jaar 2010 , en dan ook nog in de maanden januari en februari.
In Moskou spelen zich enkele tijdlijnen af. De ontmoeting van Anna met Bernard vindt plaats in november 1985.
Een literaire techniek is ook de vondst van een brief:
-de brief waarin ze aangeeft dat ze zwanger is  is van januari 1986.
-de brief waarin ze aangeeft dat ze een hersentumor heeft, speelt in juni 2007.
-de brief die verborgen is in het tweede icoon is van 2009, vlak voordat ze gaat sterven.

 

Stijl

Net zoals de stijl in de andere romans is de stijl van Maria Boonzaaijer helder. Ze gebruikt in haar verhaal nauwelijks  moeilijke woorden en ingewikkelde zinsconstructies. Ze kan ook mooie dialogen schrijven die heel 'natuurlijk' overkomen. In dit verhaal  is dit sterk het geval in de dialogen tussen Irina en Heleen en in de confrontatie tussen Heleen en Bernard aan het einde van de roman.
Ook haar beeldspraak is eenvoudig en natuurlijk en bestaat in de meeste gevallen maar uit één kort beeld: ze worden zeker niet Homerisch uitgewerkt. 
Voorbeelden  daarvan:
(blz. 23)  Ze greep Heleens aarzelende hand als een gebaar van overwinning- nee niet van overwinning. Ze pakte hem beet als een drenkeling die naar een stuk drijfhout grijpt. Die magere hand was ijskoud."
(blz.24) "Voordat Heleen kon t antwoorden, stroomde er uit die rode mond een vreemde woordenvloed, prachtig en treurig tegelijk, als een lied, meegenomen door de wind." 
(bl. 76) "Mijn borsten gingen tintelen en mijn onderbuik voelde aan als  een korf vol mierzoete honing."

Mede door de structuur van de roman en de prettige indeling in hoofdstukken, is het een genot om deze roman te lezen. De stijl is daarbij een katalysator voor het genieten.
Ik werd bijv. getroffen door een symbolische passage als:
Het waren de benen van een oude man, niet van de broer zoals ze hem gekend had. Toen keek ze recht in zijn schoot. Het schokte haar zijn naaktheid zo dichtbij te zien. Maar ze dwong zichzelf niet weg te kijken. Zijn geslacht lag daar als een vlezig vogeltje, verschrompeld onder de welving van zijn zware buik, in een nestje van haar. Het angstwekkende lichaamsdeel van weleer was slap en machteloos, onschuldig, zonder dreiging."  (blz. 280) 
Herinnering, afrekening, afschuw en mededogen tegelijkertijd opgeroepen in één passage. Dat is knap.

Slotzin

Ze sms'te terug. Niets van belang. Alle oké. Ze stuurde ook Julius een bericht dat ze onderweg was naar huis. Impulsief zette ze eronder. Ik verlang naar je. Ze had het gevoel dat met die woorden haar leven opnieuw begon.

Beoordeling

"Het vreemde meisje" is een prachtig beschreven , meeslepend maar ook beklemmend verhaal over seksueel misbruik.Maar nergens wordt het taalgebruik melodramatisch.  De roman is al in 2013 gepubliceerd, maar door de grote kranten niet besproken. Het onderwerp over seksueel misbruik in de Rooms-Katholieke kerk is echter nog heel actueel. Nog steeds duiken er berichten in de media op dat vertegenwoordigers van de Kerk van Rome hun handen en andere lichaamsdelen niet hebben kunnen thuislaten in contacten met kinderen. Bernard Borgesius is daarvan een prototype.

Het knappe van de roman is o.a. dat je als lezer halverwege denkt dat je wel weet hoe het verhaal zal aflopen en dat Boonzaaijer in staat is om tot het einde toe nieuwe informatie in de roman te vlechten, waardoor het verhaal tot het einde spannend blijft. Het is zeker geen "feelgoodroman", en na het dichtslaan van het boek krijg je, misschien net als ik, haatgevoelens voor personages als Borgesius. Ook de Katholieke kerk komt er niet goed af.

Maria Boonzaaijer schrijft ook over in de doofpot gestopte familiegeheimen en ze heeft dat later ook in de eveneens indrukwekkende roman 'Joodse Buren' gedaan.
Ondanks het zware en emotionele  thema kan het boek uitstekend gelezen worden door eindexamenscholieren van havo en vwo. Een andere doelgroep is ongetwijfeld die van de leesclubs of leeskringen. Van harte aanbevolen, omdat de inhoud van de roman in die geledingen uitstekend voer voor nabespreking is. Hoeveel van de deelnemers (leesclubs worden toch voornamelijk gevormd door vrouwen) zullen zich in de  situatie van Heleen  kunnen herkennen?

M.i. verdient het boek een herdruk. Maar is het niet het lot van prima  schrijvers die nauwelijks in de publiciteit komen, (bijv. Willem G. van Maanen, Alex Boogers, Jan van Mersbergen, Jan van Tortelboom en voor mij  ook Maria Boonzaaier),  terwijl 'flutthrillers' een oplage krijgen van 100.000 of zelfs meer?

Het wordt ook tijd dat Maria Boonzaaijer in de media (lees: belangrijke kranten en recensenten  en in tv programma's als VPRO Boeken )  wordt erkend. Haar nieuwe (vijfde) roman "Het litteken van Vossensteyn" verschijnt in november 2019. 

Recensies

"Het boek zet je aan het denken over het misbruik in de katholieke kerk. Een thema dat helaas actueel blijft. Ook laat het mooi zien hoe het vertrouwen in andere mensen, zoals dat van Irina in haar vader, soms ernstig geschaad wordt. En wat dat met een mens doet. Ondanks het hier en daar onaangename onderwerp leest het boek prettig. De schrijfstijl is zodanig dat het makkelijk te volgen is. Dit was weer een van de boeken die ik ging lezen dankzij Elly’s Choice, en daar ben ik in dit geval blij mee! Vier sterren zijn voor dit boek zeker op zijn plaats." https://www.boekenid.nl/h...onzaaijer/

"Ik zal nog een paar tipjes van de sluier mee geven: misbruik binnen de katholieke kerk ( actueel thema) het communisme, trauma’s en een verloren liefde. Deze (beladen) ingrediënten maken het lezen van dit meeslepend en boeiend verhaal zeer de moeite waard, zeker ook omdat het op een prachtige manier is geschreven. De vertelling is in het heden en verleden. Het heden wordt verteld vanuit het perspectief van Helena. In het verleden komen Irina, haar moeder Anna, en de broer van Helena, de twaalf jaar oudere Bennie aan het woord. ( in het heden is hij een onbereikbare hooggeplaatste priester) Dit is boek 2 van Maria Boonzaaijer waarvan ik heb genoten!" https://son370.wordpress....onzaaijer/

"Het verhaal wordt uit verschillende oogpunten verteld omdat de hoofdstukken van Hannah in het heden worden afgewisseld met hoofdstukken waarin de broer van Hannah aan het woord komt maar ook de moeder van Irina en Irina zelf. Daardoor wordt het verhaal mooi van verschillende kanten belicht en ontstaat er een nuance in het verhaal dat uiteindelijk een schrijnend verhaal is dat de emoties niet onberoerd laat." https://itsanoushka.wordp...onzaaijer/

"Op onnavolgbare wijze weet de auteur een verhaal te vertellen, dat menigeen nog lang bij zal blijven. Dit is een indringende roman over seksueel misbruik, de gevolgen daarvan, geschonden vertrouwen, geheimen, eenzaamheid en wraak. Het verhaal speelt in het heden, maar regelmatig wordt er teruggekeken naar het verleden, zodat het verhaal beter te begrijpen is. De gedachtegang, gevoelswereld en reacties van Heleen worden dusdanig beschreven, dat in- en meeleven vanzelf gaan. In een prettig leesbare taal weet de auteur alle emoties gedurende het hele boek te beroeren. De verhaallijn is subliem opgebouwd. Karakters worden goed uitgediept. Het denk- en inlevingsvermogen van de auteur is voortreffelijk. De plot is verbluffend." https://www.hebban.nl/rec...mde-meisje