Het stenen bruidsbed door Harry Mulisch

Feitelijke gegevens

• 39e druk, 1959
• 173 pagina's
• Uitgeverij: Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Een mens werkt, vrijt, slaapt, eet - en overal op aarde wordt inmiddels alchemie bedreven met de dertien letters van zijn naam.

Samenvatting

Het boek gaat over de Amerikaanse Norman Corinth. Hij is tandarts en bezoekt een congres in Dresden, wat op dat moment onder communistisch regime is. Het valt op dat een Amerikaan in de DDR komt bij de andere congresleden. Norman wordt ontvangen in een pension door Hella en Ludwig, de pensionhouder. Dresden is nooit hersteld van de oorlog, de stad is nog steeds in puin. Voor het congres krijgt hij een chauffeur toegewezen, genaamd Günther. Deze man vertelt hem over zijn rol in de oorlog als kind in de Hitlerjugend. Hij is zelfs door Hitler goedkeurend in zijn wang geknepen als dertienjarige soldaat. Het verhaal ontroert Corinth op een onverwachte manier, hij kan het niet goed plaatsen maar in feite staan zijn geschiedenis en die van Günther lijnrecht tegenover elkaar. De zangen scheiden de verschillende delen van het boek. Het bespreekt de aanval vanuit het vliegtuig van Corinth in Dresden 1945. 

Corinth wordt ontvangen op de voorafgaande borrel van het congres. Hij ontmoet daar verschillende mensen die Hella aan hem voorstelt. Op een gegeven moment blijft hij hangen bij een lompe Duitser, Schneiderbahn. Hij rookt sigaren en drinkt veel. Corinth beschrijft iedereen op deze borrel als een dier, waarbij hij telkens naar zichzelf verwijst als de baviaan. Schneiderbahn is een gorilla, wat de lezer een zeer sprekende indruk van de man geeft. Ook Schneiderbahn voelt op de terugweg in de auto de behoefte om zijn verleden in de oorlog aan Corinth voor te leggen, hij bespreekt de concentratiekampen en al zijn ervaringen daarmee. Corinth voelt zich er ongemakkelijk bij, het lijkt er namelijk op dat Schneiderbahn gewelddadig strijder was aan de kant van de nazi's. Hella vertelt op haar beurt over wat zij heeft meegemaakt. Ze heeft een kind verloren, waarvan ze de melktand nog steeds in een ketting om haar nek draagt. Eerder bleek al dat Hella gescheiden was, net als Corinth die een moeizaam huwelijk achter de rug heeft. Corinth verzwijgt zijn oorlogsmisdaad, zijn gesprekspartners zijn er namelijk van overtuigd dat de Engelsen verantwoordelijk waren voor het bombardement en dat wil Corinth graag zo houden.

Op het eind van de avond eindigen Hella en Corinth samen in bed. Vanaf het eerste moment was Corinth al van haar onder de indruk, dus hij geniet ervan. Bij beschrijft het als de eerste keer seks op een huwelijksnacht. De liefde bekoelt echter snel, het eerst zo geprezen bruidsbed verandert metaforisch in steen (zoals zijn hart in steen verandert). Hij begint haar telkens meer te ontwijken. Hella is hier niet van gediend en probeert hem terug te winnen van het meisje waarop Corinth nu zijn oog heeft laten vallen. Wanneer ze hem opnieuw uitnodigt om met haar te slapen komt hij niet opdagen, waarop Hella zichzelf bevredigt met Corinth's hoed. Corinth komt niet opdagen omdat hij dronken achter Schneiderbahn aangaat. Het blijkt namelijk dat hij niet voor zijn vaderland streed maar in verzet kwam tegen de nazi's. Corinth voelt zich tamelijk bedrogen, hij heeft een andere insteek van het verhaal aan hem verteld. Hij was niet in de concentratiekampen tijdens de oorlog, maar in Moskou als onderdeel van een spionageteam. Corinth is opgefokt, waardoor hij zijn auto in de prak rijdt. Hij steekt het voertuig in de brand. In zijn zak, zoekend naar sigaretten, vindt hij een krantenknipsel. 

Personages

Norman Corinth

Een Amerikaanse tandarts die naar Dresden komt voor een congres. Hij heeft in de Tweede Wereldoorlog het plaatsje kapot gebombardeerd, waarna het vliegtuig werd neergehaald. Hij heeft daar een verminkt gezicht aan overgehouden, wat voornamelijk terugkomt doordat er herhaaldelijk gezegd wordt dat hij zijn gezicht rekt als een zwemmer die uit het water komt.

Hella

Hella is een congresleider, ze ontvangt Corinth in zijn pension. Ze is de geliefde van het hoofdpersonage, hij is meteen van haar onder de indruk.

Quotes

"In zijn ooghoeken naderden Hella en de pensionhouder, twee gestalten, die plotseling in zijn leven hoorden. Haar benen neurieden achter een waas blonde haartjes. Om haar nek hing een gouden kettinkje met een melktand eraan. 'Staat onze verre gast te mediteren? Herr Ludwig kan u iets interessants vertellen.' " Bladzijde 17

"Hij taste over de dekens tot hij haar gezicht vond en kroop naast haar. 'Ah, charmant' zei zij toen zij het ook voelde en sloeg haar armen om hem heen. 'Zul je oppassen?' 'Ja,' zei hij en kon zelfs dat niet meer zeggen. O god, dacht hij, o, god, het is mogelijk, en liet zijn handen over haar lichaam glijden, - iedere keer is de eerste." Bladzijde 86

"Schroot sist voorbij en zegt: Bok! Bok! Over zijn schuddende kanon hangt vier seconden de blauwogige Corinth en omlaag tussen de zeilende schepen onder hen raast het schriklijk vuur in de voorstad. 'Kwispel eens, schipper.' Zo spreekt hij: en dan de landoverstormer doet dreigend waggelen het vreesaanjagend luchtschip." Bladzijde 87

Thematiek

Oorlog: algemeen

Een belangrijk aspect van het verhaal is de Tweede Wereldoorlog. Het verleden van het hoofdpersonage heeft effect op het verhaal en de sfeer die Mulisch wil neerzetten met de vertelling. Corinth voerde het bombardement uit in opdracht van het Amerikaanse leger, zonder werkelijk te realiseren wat het inhield. Nu pas, ruim tien jaar na de oorlog, ziet hij pas de schade die hij werkelijk aanrichtte. De stad is nog steeds een complete puinhoop. Bovendien heeft Corinth een verwonding overgehouden aan het bombardement. Zijn vliegtuig werd neergehaald nadat hij de bom liet vallen, wat hem met een permanente verminking aan zijn gezicht achterliet. Deze verwonding heeft een impact op het zelfbeeld van het personage, het komt dan ook regelmatig terug in het boek.

Motieven

Verleden

Het verleden dat iedereen met zich meedraagt, zo vlak na de oorlog met de pijnlijke herinneringen nog vers in het geheugen, zorgt voor een aparte dynamiek tussen de mensen. Het is lang genoeg geleden om erover te praten - dan wel niet als een leugen - maar niemand heeft het echt verwerkt. Zeker Corinth niet, die in feite een oorlogsmisdaad heeft begaan, en nu pas de consequenties van zijn daden onder ogen komt bij het bezoek aan de kapotte stad.

Moeizame liefdesrelaties

Zowel Corinth als Hella hebben een moeilijk huwelijk achter de rug. Hella verloor een kind, Corinth raakte steeds verder verwijderd van zijn vrouw. Ze vinden elkaar echter bij het congres, Corinth is vanaf het eerste moment al onder de indruk van Hella. Als ze met elkaar naar bed gaan is de liefde alleen snel over. Hier wordt niet een specifieke reden voor gegeven. Hoewel Hella hem graag terug windt, is het tevergeefs en raken ze steeds verder van elkaar te staan.

Klassieke tijd

De klassieke Oudheid is een van de lijnen in het verhaal. Mulisch heeft de vorm van zijn roman gehaald uit de klassieke teksten, waardoor de personages automatisch dezelfde symboliek meedragen als figuren in de Ilias, echter elk op een eigen manier.

Motto

'Kom mee, lieve Helena, dan kun je wonderlijke dingen zien van de Trojaanse wagenstrijders en bronsgepantserde grieken. Zo pas nog raasde de oorlog - rond van tranen - in de vlakte rond en waren zij op dodelijke strijd belust: nu staan zij stil bijeen - de strijd is opgehouden - op hun schild geleund, de lange lansen naast zich in de grond gestoken.' 

Homerus, Ilias, III e zang 

Hoe populair dit ook was, het miste zijn uitwerking omdat het gerucht ging, dat Nero tijdens het branden va nee stad in zijn paleis het toneel bestegen en Troje's ondergang bezongen had, de huidige ramp vergelijkend met vernietigingstaferelen uit de voortijd. 

Tacitus, Annalen, Boek XV
 

Trivia

Harry Kurt Victor Mulisch heeft een Duitse Joodse moeder die na de Eerste Wereldoorlog naar Nederland vluchtte. Zijn vader is van Oostenrijkse-Hongaarse afkomst, hij sympathiseerde met Nazi's in de oorlog. De geschiedenis van zijn ouders heeft grote invloed uitgeoefend op de literatuur die Mulisch heeft geschreven. Oorlog is een veelvoorkomend thema in zijn romans.

Harry Mulisch' schrijversdebuut was met een verhaal in het weekblad Elsevier, dit gebeurde vlak na de oorlog in 1946.

Titelverklaring

Wanneer Corinth en Hella seks hebben wordt het beschreven als de eerste keer seks hebben. De maagdelijkheid van het bruidsbed voelt Corinth als hij met Hella slaapt, zo puur is zijn gevoel voor haar. Maar de volgende ochtend kijkt hij er heel anders tegenaan en kijkt afstandelijker naar Hella. De liefde bekoelt, zijn hart raakt van steen. Vandaar de titel het stenen bruidsbed, wat staat voor de eens ervaren, pure liefde die verandert naar een afstandelijke relatie.

Structuur & perspectief

De roman is opgebouwd als een Griekse tragedie: vijf bedrijven gescheiden door drie homerische zangen. Het boek wordt ingeleid met een motto dat bestaat uit twee citaten uit Ilias van Homerus en de Annalen van Tacitus. Het heeft dus veel overeenkomsten met klassieke literatuur. De verschillende bedrijven bestaan soms uit meerdere hoofdstukken. De vorm van het boek (dus de structuur) bepaalt in grote mate de symboliek in, en daarmee de inhoud van, het verhaal. Aan het eerste motto is te zien dat Mulisch een gelijkenis wil trekken tussen de Tweede Wereldoorlog en de Trojaanse oorlog. Achilles spreekt tot Helena over de strijd tussen de Trojanen en de Grieken. Het tweede motto spreekt over de Romeinse keizer Nero. Er wordt gezegd dat hij tijdens zijn ondergang, staand op een brandend toneel, een lied zong over de ondergang van Troje. De lezer kan een gelijkenis trekken tussen Nero en Corinth, die beiden terugkijken op een vernietigende geschiedenis. 

Er is sprake van een alwetende verteller. De lezer volgt Corinth in zijn daden, maar heeft geen ongelimiteerde toegang tot de gedachten van het personage. 

Decor

Het verhaal speelt zich af in de naoorlogse periode, november 1959. Er zijn niet veel essentiële verschillen op te merken tussen nu en 1959. Hooguit de manier van spreken wat ouderwetser en de manier waarop er tegen de vrouw aangekeken wordt, al vind je de wat conservatieve objectivering van een vrouwelijk personage ook regelmatig terug in hedendaagse romans. 

Het decor is logischerwijs Dresden, als het verhaal zich hier niet had afgespeeld had het sowieso een ander boek opgeleverd. De confrontatie met hetgeen Corinth heeft helpen aanrichten zorgt voor een verandering bij het personage. Pas bij het zien van de ravage beseft Corinth wat hij heeft gedaan en welk effect dat op zijn leven en dat van anderen heeft gehad. De somberheid die de geruïneerde stad met zich meebrengt, geeft een sfeer mee aan het verhaal die de problematiek van het hoofdpersonage goed omlijnt. 

Stijl

Mulisch heeft een zeer eigen stijl, wat sommige lezers zeer aanspreekt. Het valt op dat over elk woord zorgvuldig nagedacht lijkt te zijn, soms neigt het naar een beetje poëtisch proza. Een dergelijke schrijfstijl kom je in hedendaagse literatuur niet snel meer tegen. Het boek bestaat voornamelijk uit lange zinnen met veel komma's. Het verhaal is niet bijzonder gedetailleerd, karakters hebben wel een beschrijving van hoe zij er ongeveer uitzien met vaak een kernmerk, zoals het roken van een pijp en de manier waarop dat door het specifieke personage uitgevoerd wordt.

De stijl van de zangen is goed te vergelijken met de klassieke werken, de manier van omschrijven past goed in de lijn van de Ilias. Bij de introductie van een nieuw personage wordt er een bijvoeglijk naamwoord toegevoegd, zoals 'de blauwogige Corinth'.

Slotzin

Hij stond weer op en kroop achter een begroeid heuveltje, waar hij het vuur niet meer zag en over de uitgestorven vlakte kon kijken.

Beoordeling

Ikzelf ben geen groot fan van Mulisch' schrijfstijl. Het voortdurend verwijzen naar literatuur uit de Oudheid voelt een klein beetje geconstrueerd, het is typisch iets wat voorkomt bij naoorlogse auteurs. Haast op het pretentieuze af verwijzingen maken naar kennis die niet bij iedereen als bekend te veronderstellen valt - het afdwingen van een onderscheid in hoge en lage literatuur door het voor een selecte groep mensen te schrijven.

Het verhaal grijpt me niet, het lezen ervan kostte me moeite omdat ik nauwelijks motivatie had om verder te lezen. Het thema oorlog spreekt me zelden aan, het boek is geen goede match voor mij. Toch is het goed eens een boek van Mulisch te lezen, naar mijn mening is deze roman zeker aan te bevelen om te starten. Het is nog lang niet het niveau dat 'De Ontdekking van de Hemel' heeft, dus als je van plan bent meer van deze auteur te lezen dan is dit boek een goed begin. 

Recensies

"De daad van wreed, zinloos geweld plaatst hem op hetzelfde niveau als een Duitse kampbeul en maakt hem zelfs, als we deze roman mogen geloven, gelijk aan Hitler. Hoe hiermee in het reine te komen – dat lijkt de onbewuste `opdracht'. Maar Het stenen bruidsbed is geen psychologische roman met een simpele humanistische moraal, en juist dat maakt het boek zo bijzonder." https://www.nrc.nl/nieuws...1-a1170131

"Maar ik was vergeten dat Mulisch' roman zo experimenteel in elkaar zit, dat ze allerlei onverklaarde, bizarre kanten heeft en dat ze in het algemeen veel meer lezersinzet vereist dan andere naoorloogse evergreens. In onze postmoderne ogen maakt 'Het stenen bruidsbed', juist vanwege die eertijds experimentele kantjes, soms een wat bejaarde indruk." https://www.trouw.nl/cult...~b644fe01/