Flaptekst

Eerste zin

God, daar was hij dus. Paul van Woerden stond met geopende portemonnee voor de toonbank, keek toevallig langs de verkoopster naar buiten en zag hem voorbijkomen. Ja, hij was het, geen twijfel mogelijk; daar ging Vincent Voogd, behendigste aller alpinisten, na twintig jaar onmiddellijk herkenbaar. Nog steeds zo’n norse kop met van die rafelige bakkebaarden. Hij droeg een modieus visgraatjasje, trok een kleine koffer op wieltjes als een weerspannig hondje achter zich aan en hield een krant op ooghoogte voor zich uit. Hij was zo verdiept dat hij al lezend tegen iemand opbotste en – kon het sprekender – in plaats van zelf excuses te maken, ze zo te zien juist ontving.

Samenvatting

Deel Een
Paul van Woerden (40 jaar) wacht op het station in Brussel op een medereiziger, zijn vroegere studentenvriend Vincent Voogd. Samen zullen ze met de trein reizen naar een reünie die de andere twee klimmers van hun groepje hebben georganiseerd. Het zijn Lotte de Greve en Martin Beers. De klimtocht ging destijds naar de Noorse eilandengroep Lofoten. Paul kijkt enigszins op tegen zijn onafhankelijke vriend Vincent die enkele jaren in Japan een onderzoeksbaan heeft gehad. Ze zitten bij elkaar in de trein en Vincent praat over een artikel dat hij net in de ochtendkrant heeft gelezen. Over twintig jaar zal de wetenschap zover kunnen zijn dat de mens onsterfelijk kan worden. Ze praten over de voor- en nadelen van die onsterfelijkheid.
Paul denkt daarna aan de klimtocht van twintig jaar geleden. Er is toen iets gebeurd. Lotte was door een zwak stuk gletsjerijs gevallen en hij had Lotte van een bijna zekere dood gered. Zij had hem gevraagd net te doen alsof het een ongeluk was. Hij heeft dat beloofd.

Vincent en Paul duiken met de trein de tunnel in naar Engeland. Het is erg donker en Paul weet zich te herinneren dat Vincent altijd een fobie had voor duisternis. In Londen zullen ze moeten overstappen, eerst op de metro en later moeten ze de trein pakken naar Wales, want Martin en Lotte hebben een nieuw huis betrokken aan de klust bij Swansea. Paul denkt na over zijn vriendschap met Vincent. Hij heeft altijd op gekeken tegen zijn vriend die een onafhankelijke geest was en de sfeer van het gezelschap waarin hij verkeert bepaalde. De andere vriend Martin was wat meer teruggetrokken. Hij kwam uit een ander milieu en Paul had zich altijd geërgerd aan de manier waarop Martin at (wat grover dan de anderen, niet met mes en vork en smakken). Dat deed hem denken aan de dochter van de rector op wie hij ooit verliefd was, maar wat voorbij was toen hij haar uit haar neus zag eten.

Ook andere dingen herinnert Paul zich van 20 jaar geleden. Lotte had bij de val haar arm gebroken en ze was met Martin teruggegaan per vliegtuig, terwijl Vincent en hij met de auto waren teruggereden. Hij denkt na tijdens het laatste stukje treinreis naar Wales hoe de levensinstelling van Vincent is. Hij lijkt weinig belangstelling voor mensen te hebben. 

Deel Twee
In dit deel krijgen we te maken met een andere verteller, namelijk Martin die met zijn dochter Fiona in de bus op weg is naar het station om Vincent en Paul op te halen. Hij zat achter de idee van de reünie, terwijl zijn vrouw Lotte er weinig heil in zag. Zijn dochter verveelt zich en houdt zich bezig met bellenblaas. Dan rijdt de chauffeur van de bus een schaap aan, wat bovendien een onbestuurbare bus oplevert. Ze moeten wachten op een nieuwe bus. We leren dan de gedachten van Martin kennen. Hij heeft niet zo veel met kinderen, eigenlijk is hij ook nooit echt verliefd op Lotte geweest. Ze was wel aantrekkelijk (niet heel erg mooi) maar ze was slordig en kon ook heel direct uit de hoek komen met gevatte opmerkingen. Hij beseft heel goed dat hij uit een ander, eenvoudiger milieu afkomstig is en dat heeft hem bijna een minderwaardigheidscomplex bezorgd. Hij is er dan ook enorm trots op dat hij hoogleraar is geworden. Hij voelde zich in de aanwezigheid van Paul en Vincent altijd buitengesloten: die twee leken wel een geheim verbond te hebben gesloten. Maar hij vindt dat hij het best ver geschopt heeft en dat wil hij zijn oude vrienden nog eens duidelijk laten zien. Hij heeft een keuze gemaakt om met Lotte door het leven te gaan. Hij vermoedt dat ze daarvóór iets had gehad met Paul. Maar ze heeft er nooit over gesproken. Er komt een nieuwe bus en die brengt hen naar het station. De eerste die hij ziet, is Vincent. Die heeft nog steeds de markante kop van twintig jaar geleden.

Deel Drie
In dit deel is Vincent Voogd de personale verteller. Hij begint met een herinnering aan de tijd dat hij en Lotte elkaar kenden. Ze kennen elkaar van de middelbare school en ze waren toen als gewone vriend en vriendin onafscheidelijk. Maar tijdens de Noorse klimreis komen ze bij elkaar en zoenen ze elkaar heftig. Het lijkt het begin van een romance te zijn en Lotte wil daar de volgende dag gebruik van maken. Maar Vincent is niet iemand die zich graag wil binden en daardoor de grip op zijn eigen leven zou kunnen kwijtraken. Hij wijst haar verzoek om een relatie te beginnen af en Lotte wordt daarover woedend en zegt dat ze zich aan de "eerste de beste zal verbinden." Daags daarna valt ze in de bergen en later heeft ze een relatie met Martin, die toch van de drie 'vrienden' de minst geschikte partner leek, mede omdat hij uit een ander milieu afkomstig is. Met Paul heeft Vincent gesproken over liefde en verliefdheid, toen ze in de auto samen de weg terug van Lofoten naar Nederland hadden gemaakt. Zelf heeft Vincent niet de mogelijkheid om lang een relatie te onderhouden. De laatste vijf jaar is hij in Japan geweest, maar in tegenstelling tot wat hij aan iedereen heeft verkondigd, heeft hij het als een waardeloze periode in zijn leven beschouwd. Hij heeft dan ook het besluit genomen niet meer terug te gaan naar Japan.

In de bus die ze moeten nemen naar het huis van Martin praten de drie mannen weer over het krantenartikel over de onsterfelijkheid. Je zou als mens anders in het leven staan. Je herinneringen zouden anders worden, omdat je aan andere dingen belang zou gaan hechten. Ook zouden mensen die een religieuze achtergrond hebben (bijv. Martin als katholiek) anders in het leven kunnen komen te staan. Het hiernamaals is immers al op aarde bereikbaar.

Omdat het prachtig weer is, wil Martin hen de laatste kilometers laten lopen. Paul van Woerden krijgt een onweerstaanbare behoefte om bijna naakt te gaan zwemmen. De andere vrezen het koude water en gaan niet mee. Martin laat Vincent een foto van het gezin Beers zien. Voor het eerst sinds twintig jaar geleden ziet Vincent dat de tijd wel vat heeft gekregen op Lotte: ze ziet er aanmerkelijk ouder uit dan toen. Hij denkt erover na hoe zijn leven anders zou zijn verlopen als hij de keuze had gemaakt met Lotte te trouwen. Dat had hij nooit kunnen opbrengen: het inleveren van zoveel vrijheid voor bijvoorbeeld het hebben van een kind zoals Fiona.

Maar er gaat iets gebeuren: het water komt plots hoger en Vincent die zijn koffer aan de vloedlijn had staan, merkt dat die verdwenen is en zijn paperassen zitten erin alsmede zijn laptop. Hij gaat verwoed zoeken en hij ziet dat zijn koffer door het opkomende water is meegenomen. Hij wordt woedend op Martin, die hem had moeten waarschuwen en hij schreeuwt dat Lotte verliefd was op hem en helemaal niet op Martin. Het is een wat kinderachtige reactie. Hij krijgt later zijn koffer met moeite weer te pakken en zijn paspoort is drijfnat. Hij doet zijn schoenen uit en gaat op blote voeten verder. Maar de weg naar het andere stuk strand is afgesloten en ze zullen moeten wachten op laag water. Vincent taxeert de klifachtige rotskust en besluit naar boven te klimmen, omdat hij genoeg punten ziet waaraan hij grip kan ontlenen. Maar de klim blijkt veel lastiger dan hij had gedacht en als ervaren klimmer is hij zo stom geweest niet na te denken over de manier waarop hij eventueel zou moeten teruggaan. Hij komt in grote problemen. Hij heeft maar weinig houvast en zou te pletter kunnen vallen. Hij denkt weer aan Lotte. Aan de Lotte die hij twintig jaar geleden had gekend, die eigenzinnige vrouw van de felle discussies. Op het moment dat hij het kalme ruisen van de branding hoort, wijkt zijn angst.

Deel Vier
Paul is weer de verteller van dit laatste (heel korte deel). Het is maar een hoofdstukje. Hij heeft een andere doorgang van het klif genomen dan Vincent en loopt op de huizen in het dorpje af. Hij krijgt weer herinneringen en hij voelt de oneindigheid die in het dorpje hangt. Hij voelt zich enerzijds eenzaam maar eigenlijk ook best gelukkig en hij zou er best zijn leven willen doorbrengen. In de verte ontwaart hij iemand die Lotte kan zijn.

Personages

Paul van Woerden

Paul van Woerden (40) doet niet veel in het leven. Zijn familie heeft geld en hij beheert een trustfonds. Hij kijkt een beetje op tegen zijn vriend Vincent die zich heel gemakkelijk in het leven lijkt te bewegen. Hij had hem leren kennen tijdens een avondje waarop Vincent met veel bravoure het spel 'daklopertje' had gespeeld. Vincent durfde alles risico’s te nemen en Paul veel minder. Hij denkt tijdens de treinreis na over de onsterfelijkheid die de mens binnen twintig jaar zal kunnen krijgen, over het voorval met Lotte tijdens hun reis naar Lofoten. Hij is misschien wel de meest tevreden mens van de vier. Lotte heeft niet de man gekregen die zij wilde, Vincent heeft die keus laten liggen en zijn relaties en zijn baan stellen minder voor dan de anderen denken. Paul praat niet veel over zijn relaties, lijkt daar weinig behoefte aan te hebben en is in het vierde deel eigenlijk heel gelukkig op de locatie in Wales. Voor hem hoeft het leven geen spanning te brengen.

Vincent Voogd

Vincent Voogd is ook veertig jaar. Hij lijkt het meest avontuurlijke personage van de vier, maar zelf vindt hij dat niet. Eigenlijk geeft hij aan dat Paul en Martin helemaal niet zulke goede vrienden van hem zijn als ze denken. Het zijn eigenlijk maar oppervlakkige kennissen. Hij is bovendien niet iemand die zich kan geven in een liefdesrelatie. Hij heeft Lotte laten zitten en hij is andere relaties meestal na twee maanden zat. Hij zou ook nooit een kind willen hebben, dat immers alleen maar beperkingen van zijn vrijheid zou opleveren. Ook zijn baan in Japan, waartegen de anderen hoog opzien, is in zijn ogen een mislukking geweest en hij heeft kort ervoor besloten ook niet meer terug te gaan. Krijgt hij nog grip op zijn leven? Daarom is het einde van deel III zo heel mooi symbolisch. Vincent worstelt met de berg (en dus met zijn bestaan). Je klimt o.a. voor de angst van het vallen, de adrenaline die loskomt. Als hij echt in de problemen komt, denkt hij weer terug aan wat toch zijn Grote Liefde moet zijn geweest (maar tegelijkertijd zijn Grote Gemiste Kans). Hij denkt dan wel terug aan de Lotte van twintig jaar geleden (die onafhankelijk was en ondeugend) en niet aan de oudere vrouw die ze nu geworden is. Als hij de geluiden van de zee hoort, komt hij tot rust en wijkt zijn angst. We weten door het open einde dat de schrijver heeft gemaakt niet of hij zal voortleven en mogelijk op zijn 60e de onsterfelijkheid zal bereiken of dat hij op een klein, eenzaam strandje aan de kust bij Swansea eigenlijk toch roemloos ten onder zal gaan en te pletter zal vallen.

Martin Greve

Martin Beers komt uit een heel ander milieu dan de andere drie klimmers. Hij is ook iets ouder dan Paul en Vincent. Om die redenen heeft hij waarschijnlijk een milde vorm van een minderwaardigheidscomplex, waardoor hij geneigd is de organisatorrol in het klimgezelschap op zich te nemen. Hij zorgt voor alles, tot en met de koffie toe. Dat hij er niet echt bij hoort, blijkt uit de verhalen van Paul en Vincent. Paul ergert zich aan de manier waarop Martin eet en Vincent herinnert aan de reis waarbij ze aan Martin gevraagd hadden wat zijn vader eigenlijk deed. Die zat in de autohandel. De anderen kijken echt een beetje op hem neer en hij kijkt zelf op tegen Paul en Vincent die zich maatschappelijk veel gemakkelijker manifesteren. Het is echter wel de motivatie voor Martin om zich in het leven te bewijzen en hoewel hij misschien minder intelligent lijkt dan zijn beide vrienden, weet hij maatschappelijk gezien het meeste te bereiken. Nu hij een zeer fijne woonlocatie in Wales aan de kust betrokken heeft om met zijn gezin te leven (hij houdt nog niet van Lotte en ook met Fiona heeft hij niet zoveel) hoopt hij dat nu ooit de gelegenheid krijgt om van Lotte te leren houden.

Lotte Greve

Lotte de Greve (40) leren we alleen kennen uit de verhalen van de andere drie. Ze is zelf geen vertellend personage. Uit alle verhalen blijkt wel dat ze eigenzinnig is, rake opmerkingen kan maken en felle discussies niet uit de weg gaat. In Lofoten had ze haar liefde bekend aan Vincent, terwijl ze jaren daarvoor als beste vriend en vriendin hadden geleefd. Als hij haar afwijst, wordt ze woedend en belooft hem dat ze met de eerste de beste man zal trouwen die haar de gelegenheid geeft. Dat wordt Martin. Kort ervoor heeft ze echter een val gemaakt in een bergspleet. Omdat ze zo nadrukkelijk aan Paul, die haar redt, vraagt haar te beloven rond te vertellen dat het echt een ongeluk is geweest, ga je als lezer twijfelen over wat er dan meer kan zijn geweest. Is het een poging van Lotte geweest een einde aan haar leven te maken? Heeft ze nadat Paul haar aan het noodlot (Lotte!) had ontrukt, er maar het beste van te maken en een keuze te maken voor een man die niet daadwerkelijk van haar hield? Dan heeft ze eigenlijk heel veel ingeleverd in haar leven.

Quotes

"Wanneer je twee geleefde dagen van twee mensen naast elkaar legde, zou blijken dat beide ervaringen weliswaar volgens de klok dezelfde vierentwintig uur hadden geduurd maar in de psyche zou zich iets volkomen anders hebben afgespeeld (...)" Bladzijde 36

"Hij zette zich schrap, testte of hij zelf stevig genoeg stond en drukte uit alle macht tegen haar billen, even later tegen haar schoenzolen zoals je iemand over een schutting duwt. Het was loodzwaar – of ze zelf niks deed en hij in zijn eentje haar gewicht verplaatste." Bladzijde 32

"Terwijl hij terugstapte en alsnog vlug de rugzak van zijn schouders schudde, zag hij hoe Lotte plots onderuitschoot; ze zakte eerst alleen tot haar middel door de sneeuwlaag en bleef met een harde klap hangen op haar ellebogen, stortte vervolgens met een ruk verder omlaag. Paul vloog vooruit." Bladzijde 30

"Wat een gift, wat een raadsel hoe je al die tijd alles paraat had – maar er zelden naar omkeek, vluchtig soms als naar een foto die je eens van een vergezicht had gemaakt; en dat je herinnering bedolven raakte onder knisperende laagjes nieuwe gebeurtenissen, boordevol mensen en vakanties en..." Bladzijde 13-14

Thematiek

Geluk/verlangen naar geluk

De titel van deze betrekkelijk kleine roman is Grip en dat is een heel symbolische term voor dit boek. Je kunt het woord namelijk ook betrekking laten hebben op de keuzes die iemand maakt in zijn leven. De vier personages die in dit boek met elkaar worden herenigd, hebben die keuze moeten maken. Nu ze in de midlifecrisis leeftijd verkeren, kijken ze op hun leven terug. Vincent heeft de keus gehad om een relatie aan te knopen met Lotte die hij al heel lang kende als schoolvriendin. Maar de dag nadat ze heftig hebben gezoend, wat door Lotte wordt gezien als een mogelijk begin van een liefdesrelatie, maakt hij bewust de keuze niet met haar door te gaan. Hij wil zijn vrijheid niet kwijt. Hij kan zich niet binden aan een ander en hij krijgt een wetenschappelijke loopbaan die tenslotte een onderzoeksbaan in Japan betekent. De andere mensen kijken daar erg tegenop, maar Vincent beschouwt zijn Japanjaren als een mislukking en hij maakt de keuze niet meer terug te gaan naar het Aziatische land. Symbolisch voor de worsteling met zijn bestaan is de klimpartij die hij in deel III onderneemt. Hij schat in dat hij het klif in Wales wel kan beklimmen, maar hij is eigenlijk de jongen gebleven die de adrenaline opzoekt Hij heeft nog steeds niet in de gaten dat je vooruit moet kijken als je ergens aan begint en dat kan hem duur komen te staan. Misschien valt hij op het strand van Swansea te pletter en gaat ook de keus van de onsterfelijkheid die hij die ochtend in de krant heeft zien, staan aan zijn neus voorbij. Lotte heeft ook een keuze moeten maken: na de mislukte affaire met Vincent heeft ze misschien eerst een wanhoopsdaad begaan om zich bij de berg op de Lofoten te laten vallen, maar vriend Paul heeft haar gered. Ik snap dat dit een interpretatie is, maar Lotte heeft waarschijnlijk gezien dat het (nood)lot haar gunstig gezind was. Ze had haar arm gebroken en heeft toen besloten het zekere voor het onzekere te kiezen. Ze ging voor Martin die van plan was het beste uit zijn loopbaan te halen. Uit een soort minderwaardigheidscomplex is hij hard gaan studeren om hoogleraar te worden. Zijn doel is een mooie woonlocatie aan zee en dat is hem gelukt. Hij heeft niet zoveel met het gezinsleven, is eigenlijk nooit verliefd geweest op Lotte en ook zijn kind kan hem geen geluk bezorgen. Hij hoopt dat hij gelukkig wordt in Wales en misschien kan hij dan ooit van Lotte houden. Hij laat een foto van Lotte zien aan Vincent en die ziet dat Lotte twintig jaar ouder is geworden en ook dat hij van dat leven geen deel heeft uitgemaakt. Het is de vraag of Lotte wel gelukkig is. De man die eigenlijk heel weinig keuzes heeft moeten maken (tenminste als we het verhaal in de roman kunnen geloven) is Paul. Hij beseft aan het einde van het verhaal dat hij op die plek, vlak bij de kust van Swansea een volledig gevoel van eenzaamheid (maar ook van vrijheid) ervaart.

Motieven

Vriendschap

De vier vrienden kennen elkaar al twintig jaar. De eerste twee die elkaar al op de middelbare school leerden kennen, zijn Vincent en Lotte. Zij onderhouden een vriendschap en hebben op dat moment geen liefdesrelatie. Dat is een bekend psychologisch en sociologisch verschijnsel, wanneer twee kinderen opgroeien in elkaars nabijheid (bijvoorbeeld neef en nichtje, schoolvriendjes) betekent het bijna altijd dat er geen liefdesrelatie ontstaat. Wanneer dat op Lofoten toch dreigt te gebeuren, trapt Vincent op de rem. De andere twee vrienden komen pas in hun studententijd bij het groepje. Vincent verzint het spelletje daklopen, waardoor Paul erg tegen hem opkijkt. Vincent is ook erg populair. Martin kijkt weer met andere ogen naar de twee vrienden. Hij vindt dat ze samen een geheim koppel vormen, dat als ze samen zijn anderen min of meer buitensluit. Paul kijkt erg tegen Vincent op, maar Vincent laat in deel III merken dat dit eigenlijk helemaal niet zo goed is. Hij vindt dat wat hij doet helemaal niets bijzonders en eigenlijk vindt hij zijn leven mislukt. Hij stelt ook duidelijk dat Paul en Martin eigenlijk zijn vrienden niet zijn (vgl. blz. 171 Het had nooit bestaan: ze hadden als studentjes samen een paar reizen gemaakt maar hij was nooit echt bevriend geweest met Martin en trouwens ook niet met Paul.). Paul die uit een ander milieu afkomstig is dan Martin, kijkt wel een beetje op hem neer. Hij kan zich verschrikkelijk ergeren aan Martin die wat platte eetgewoonten erop na houdt. Niettemin schopt Martin ‘t het verst van de drie mannen. Paul doet maatschappelijk gezien weinig: hij leeft van het geld dat zijn familie heeft.

Midlifecrisis

Het terugkijken op de keuzes die je in het verleden hebt gemaakt, hoort natuurlijk wel sterk bij de periode die mensen in hun leven ervaren als het midlifecrisisverhaal. Op zo’n moment kijken mensen terug naar wat ze voor keuzes hebben gemaakt.

Angst voor de dood

Het beklimmen van bergen als verschijnsel om de angst voor de dood te overwinnen (vgl. blz. 46 “En was het dan waar wat werd gezegd - dat neerstorten van een berg de genadigste dood was?). Als Vincent aan het einde van deel III aan de klif hangt: “Hij voelde de zon op zijn achterhoofd en rug. Hij rook de zee. Hoorde het kalme ruisen, afgewisseld met de regelmatige dreun van de branding. Zijn angst week.“ (blz. 178) De onsterfelijkheid is natuurlijk ook een middel om de angst voor de dood te bezweren.

Onsterfelijkheid

Een vrij belangrijk gespreksonderwerp tussen de drie oude vrienden is het gegeven van de onsterfelijkheid. In de krant die Vincent meeneemt staat een artikel over de onsterfelijkheid van de mens die de wetenschap binnen een periode van ongeveer 20 jaar kan bewerkstelligen. Eerst praten Paul en Vincent daarover in de trein. Ze wikken en wegen wat de voordelen voor de mens zouden zijn. Het geeft natuurlijk een heel andere kijk op het leven, je herinneringen zullen ook anders zijn, want je leeft langer en je zult waarschijnlijk andere dingen herinneren. Ook zal er voor religieuze mensen een groot verschil komen, want het eeuwige leven waar zij naar uitkijken, wordt immers al op aarde bereikt. Later praten de drie vrienden in de bus naar het huis van Martin ook over het nieuwe begrip. Grappig is dan eigenlijk wel dat juist Vincent zijn leven in de waagschaal legt, wanneer hij wat al te onnadenkend aan de klimpartij in Wales begint. De lezer weet niet of hij aan het einde van deel drie sterft. Symbool van de tijd is het horloge dat Paul draagt: hij heeft het nog van twintig jaar geleden. Er zit een barst op die veroorzaakt is bij het incident met Lotte.

Herinneringen

De roman staat vol met citaten over herinneringen. Twintig jaar geleden is er het een en ander gebeurd en dat wat op de Lofoten is gebeurd, staat in het geheugen van de drie mannen gegrift. Ze hebben er alle drie direct mee te maken. Vincent wijst Lotte af. Lotte val/springt van een berg. Paul redt Lotte en Lotte bindt zich aan Martin. Alle drie de mannen hebben een herinnering aan die tijd. Enkele citaten over herinneringen: - (blz. 13) “Wat een gift, wat een raadsel hoe je al die tijd alles paraat had- maar er zelden naar omkeek, vluchtig soms als naar een foto die je van een vergezicht gemaakt had, en dat je herinnering bedolven raakte onder knisperende laagjes nieuwe gebeurtenissen, boordevol mensen en vakanties en boeken en oudjaarsvieringen en omwentelingen in de wereld en dat nu, domweg op Martins uitnodiging in te gaan en in een trein te stappen een bries opstak, die alle opgetaste tijd wegblies en je toonde dat het daaronder fris en levend bleek als twintig jaar geleden. - (blz. 47) Hoewel het geheugen altijd ondoorgrondelijk bleef- hij herinnerde zich nu al niet meer de gezichten van het Franse echtpaar dat recht tegenover hem had gezeten terwijl hij probleemloos dat van de vrouw in een snoepwinkel uit zijn prilste jeugd kon oproepen, of van een popzanger die hij zelf nooit in het echt ontmoet had. - (blz. 58) Maar Martin – het lukte niet een ander beeld te krijgen dan hoe Martin toen was geweest. En zo dwingend was blijkbaar je herinnering, dat je iemand die je als jong gekend had als jon bleef zien, en omgekeerd kon hij zich bij mensen die oud waren ook nooit een andere voorstelling maken- zijn grootmoeder als puber, zijn vader verliefd. - (blz. 64) Tegelijkertijd scheen het irrelevant - tijdens je leven ging je al zo vaak dood elke keer als iets in je persoonlijkheid zich wijzigde, ook al zag je dat pas achteraf, nam je afscheid van iemand die je was geweest en aan wie je herinneringen had die je nooit meer zou worden. En was daarom de angst voor de dood niet onzinnig? - (blz. 68) En hoe superieur ten opzichte van je intellect en je bewustzijn was daarin je geheugen dat het tot de rand gevuld was met onbeduidende en onesthetische plekken die je echter feilloos de nabijheid van een geliefde of vriend of vijand lieten voelen. - (blz. 138) Ook kreeg hij pas toen hij haar nooit meer zag gaandeweg de indruk haar echt, op een indringender en zelfs zintuiglijk niveau, te leren kennen. In Japan werden zijn herinneringen aan hun middelbare schooltijd verscherpt en zag hij bijvoorbeeld hoe bijzonder haar enthousiasme voor spontane plannen was (...). Veel vaker dan hij zich aanvankelijk herinnerde had ze anderen en hem aangezet en op gang geholpen. Deze citaten zijn gemakkelijk aan te vullen met andere over het fenomeen van de herinneringen.

Motto

Een prachtige, poëtische zin is het motto:

Niets in het zingen der krekels
Verraadt hoe vlug ze sterven
(Bashö -1634-1694)

Dat is één van de belangrijkste meesters van de Japanse haiku-kunst uit De 17e eeuw. Haiku’s zijn gedichten met een klein aantal woorden die meestal een filosofische gedachte uitdrukken. Ze zijn bij hem bekend geworden om de vergankelijkheid van het leven. Dat is dus een toepasselijk motto voor deze roman, waarin één van de thema’s de onsterfelijkheid is.

 

Trivia

Het boek werd genomineerd voor de AKO-literatuurpijs 2012. Het juryrapport luidt: In zijn magistrale vierde boek sleept Stephan Enter zijn lezers mee op een even subtiel als gelaagd beschreven tocht, waarin zij op iedere pagina geprikkeld worden om na te denken over hun eigen leven. Is het mogelijk grip te hebben op je lot als je, zoals bergbeklimmers, afhankelijk bent van anderen? Kun je grip krijgen op je geschiedenis als het geheugen je blik vervormt en je cruciale informatie ontbeert? Hoe behoud je grip op het onvermijdelijke verstrijken van de tijd? Enter volgt vier personages op weg naar een reünie en ieder van hen geeft een ander antwoord op deze wezenlijke vragen. Paul, Vincent en Martin komen om beurten aan het woord – zonder dat Enter de visie van een van hen voortrekt. Lotte, die van bepalende betekenis is geweest in het leven van de drie mannen, krijgt contouren in hun uiteenlopende perspectieven. De structuur van Grip is een technisch hoogstandje, maar een academische ideeënroman is dit boek allerminst. Enter hanteert een uiterst precieze, rijke en beeldende taal die vanaf de eerste bladzijde betovert en bij tweede en derde lezing steeds meer betekenissen onthult, zonder dat de lezer ooit het gevoel krijgt dat hij – de uitdrukking is niet te versmaden – volledig grip krijgt op de toch zo heldere tekst. Zo zeldzaam diepgravend is deze schitterende roman.

Daarom is het erg vreemd dat Uitgeverij Van Oorschot geen recensie-exemplaar ter beschikking wilde stellen aan ons, omdat Scholieren.com een boekverslag maakte en geen recensie. Hoe serieus neem je als uitgeverij je doelgroep? Zeker bij zo’n uitstekende roman zou iemand van de pr-afdeling zich kunnen voorstellen dat het voor de schrijver van belang kan zijn wanneer een groot publiek met hem kennismaakt. Niettemin komt onze site met een boekverslag, omdat het o.a. een belangwekkend boek voor de Nederlandse literatuur is.

Titelverklaring

Grip verwijst vooral naar de inhoud van de roman, waarin de personages grip proberen te krijgen op hun leven. Ze hebben in hun leven keuzes gemaakt (Vincent die Lotte heeft afgewezen; Lotte die daarom Martin heeft gekozen; Martin die eigenlijk geen liefde voelt voor Lotte, maar toch met haar trouwt; Vincent die een gevaarlijke keuze maakt door de rots in Wales te beklimmen). Vergelijk ook verder de discussie met betrekking tot de onsterfelijkheid die de mens te wachten staat. Hoeveel grip heeft het noodlot (volgens de symbolische naam van Lotte) op het leven van de mens?

Maar grip is natuurlijk ook een term die goed pas in een alpinistenroman. Hoeveel grip (= houvast) krijgen de klimmers op hun berg (Lotte op de Lofoten, Vincent in Wales), waarbij de berg zelf weer een metafoor is voor het leven?

Een derde verwijzing kan zijn: hoeveel grip krijgt de lezer op het verhaal? Hij weet niet wat er precies in de bergen in Noorwegen is gebeurd. Heeft Lotte een ongeluk gekregen of is ze misschien uit wanhoop naar beneden gesprongen toen Vincent haar liefde niet beantwoordde? Waarom vraagt ze zo nadrukkelijk aan Paul of hij wil beloven aan anderen te vertellen dat het een ongeluk is geweest. Hoe loopt de zeer riskante klimtocht van Vincent af: komt hij behouden op de grond of valt hij te pletter? De schrijver houdt de lezers dus in zijn greep met twee ware cliffhangers in de dubbele betekenis van het woord.

Structuur & perspectief

Het boek wordt onderverdeeld in vier delen, die op hun beurt weer onderverdeeld worden in niet getitelde hoofdstukken. In totaal zijn er 18 hoofdstukken.

Deel I en Deel III bestaan uit 8 korte hoofdstukken. Waarschijnlijk is het getal acht niet toevallig om dat het liggende teken van de acht het symbool van 'oneindigheid' is. Het gaat in deze roman immers over de oneindigheid van het leven. In deze twee delen gaat het om de twee meest prominente klimmers resp. Paul en Vincent. Zij zijn dan ook de personale vertellers in deze twee delen. Ze vertellen beiden in de o.v.t.

De delen III en IV zijn korter. Ze omvatten in feite slechts één hoofdstuk. In deel III is Martin de personale verteller die zijn mening over Vincent en zijn afwezige liefde voor Lotte vertelt. We komen daardoor te weten hoe hij in het leven staat. Hij heeft zich altijd wat minderwaardig gevoeld ten opzichte van vooral Vincent. In het kortste en laatste deel is Paul weer de personale verteller, die het milieu op zich laat inwerken, de eenzaamheid van het moment ervaart en eigenlijk een vorm van gelukkig zijn beleeft.

Decor

Er worden vrijwel geen mededelingen gedaan over de tijd van het verhaal. In de flaptekst staat vermeld dat het mei 2007 is, maar eigenlijk staat er geen aanwijzing daarvoor in de romantekst.

Er zijn twee tijdlagen. Op de dag van de reis vertrekken Paul en Vincent naar Wales, waar hun vroegere klimmakkers Martin en Lotte een reünie organiseren. Deze tijdlaag duurt precies één dag, want wanneer ze in Wales zijn aangekomen, gaan ze de laatste kilometers lopen en dan gebeurt er het een en ander met Vincent, die aan een klif gaat hangen en in de problemen komt. Het einde van de dag wordt niet gehaald.

Maar het gaat op deze dag om de herinneringen van twintig jaar geleden (juni 1987) toen de vrienden met elkaar de Noorse eilandengroep Lofoten aan het beklimmen zijn geweest. Daar doet zich een ruzie voor tussen Vincent en Lotte, terwijl Lotte daarna een val maakt van de berg. Daarna is Lotte gaan verkeren met Martin en die heeft carrière als hoogleraar gemaakt.

Het decor van de roman is voornamelijk een belangenruimte. Twintig jaar geleden is de Noorse eilandengroep Lofoten het decor geweest van de handeling. Tijdens een klimtocht is een en ander voorgevallen, waarna Lotte en Vincent uit elkaar groeiden en Martin en Lotte bij elkaar kwamen. Daarna hebben ze elkaar twintig jaar uit het oog verloren. Vincent is naar Japan gegaan, maar dat decor speelt geen rol van betekenis. Op de dag van het verhaalheden reizen Vincent en Paul naar Wales, waar Martin en Lotte een nieuwe woning hebben betrokken. Op het strand en de klifachtige kust nabij Swansea is er een nieuwe confrontatie. Vincent raakt bij het beklimmen van een klif in de problemen, maar we weten als lezer niet hoe het met hem afloopt. Voor Martin en Paul is het strand van Wales een bijna paradijselijke locatie: Paul voelt zich er heel gelukkig en ook Martin denkt dat hij er het geluk met Lotte waarschijnlijk nog zal kunnen vinden.

Stijl

In het algemeen wordt in recensies de stijl van Enter geroemd. Vooral zijn bijna poëtische zinnen met geslaagde metaforen worden veel genoemd. Een paar voorbeelden daarvan zijn:
-        Hoe opgetogen en geëlektriseerd was alles! Alles suisde, alles ademde energie - en dit was de essentie van grote stations overal in Europa; zo gloeiden ze in zijn voorstelling als stenen bijenkorven op, zo lagen ze in een web van stalen bloedvaten over continenten, hier ontsprong een hartslag die het leven rond de wereld pompte. (blz. 12)

-         Vincent zag dat hij inhield - het water trok zich terug, ontblootte een strook zand als de huid van een dolfijn waarover een iriserend vlies getrokken was - en toen met een vermetel “Waaah” als strijdkreet en zijn witte spillebenen wiekend door de branding de zee inrende, meer dan ooit een jongetje. (blz. 155)

-        Hij zag uit zijn ooghoeken een aspergeachtige gestalte uit de zeespiegel oprijzen. Paul waadde terug naar het strand, sloeg en spetterde luidruchtig met beide handen water om zich heen en kreeg in zijn opgetogenheid alles van een zich uitschuddende hond. (blz. 159)

-        Lotte (...) die met dubbele tong zei hoe zij het zag: dat leven niets anders was dan een lucifer die werd afgestreken maar je moest die vlam gebruiken om iets anders mee aan te steken, als je te lang wachtte ging hij uit en was het te laat. (blz. 163)

-        Hij realiseerde zich dat het gras en de aarde zich niet werkelijk aan deze rots hadden kunnen hechten maar met elkaar een laag vormden die het oppervlak bedekte zoals een toupet een kale schedel. (blz. 176)

Een ander typerend kenmerk voor de stijl van Enter is dat hij heel lange zinnen (van soms meer dan één bladzijde) kan schrijven, zonder dat die zinnen grammaticaal ontsporen. Dat is een verademing in de Nederlandse literatuur van maar aankeuvelende literaire thrillerschrijfsters.

Slotzin

Hij keek de huizen langs. Ook daar was geen mens te zien. Of ja, toch wel - hij zag naast het verste eerste huis, het laatste van het dorp, dat een eindje van de andere afstond, op een terras dat een magnifiek uitzicht over de hele baai moest hopen, iemand lopen en dat, wist hij, was Lotte.

Beoordeling

Grip is een goed gecomponeerde, stilistisch sterk geschreven roman van Stephan Enter, die in recensies uitvoerig werd geprezen en ook werd voorgedragen voor de AKO-literatuurprijs van 2012. De inhoud is een verslag van een reünie van vier klimmers die twintig jaar daarvoor iets hebben meegemaakt, die van invloed is geweest op de keuzes die ze in het leven gemaakt hebben. Niet iedereen is zo gelukkig met die keuze geweest, beseffen de personages achteraf. Grip is dan ook een roman waarover je nog wel eens wilt nadenken als je het boek dichtslaat. Ook het open einde van het verhaal draagt daaraan bij. Met de personages word je als het ware gedwongen mee te denken over de gevolgen van de onsterfelijkheid van de mens (zou je dat leuk vinden of zijn er ook veel nadelen te bedenken)?

Het is eigenlijk maar een kleine roman, maar het verhaal vraagt van de lezer misschien wel een tweede of derde herlezing. Dan pas zie je hoe de puzzelstukjes in elkaar grijpen. Er zit dus wel veel spanning in de roman, maar op een andere manier als je zou denken.

Je kunt het boek heel goed combineren met een andere roman over de bergsport Mont Blanc van Edzard Mik (2012). Maar een ander klassiek werk uit de Nederlandse literatuur dat uitstekend past bij deze roman is 'Nooit meer slapen' van W.F. Hermans. Dat gaat ook over een klimtocht in Noorwegen en Lotte noemt het boek zelfs in deze roman en doet schamper over de hoofdfiguur Alfred Issendorf.

Grip is wel een roman die iets meer vraagt van de lezer. M.i. moet je een ervaren lezer zijn om het boek te kunnen waarderen. Maar als je de moed kunt opbrengen om het boek te pakken, dan heb je een mooi nummer voor je literatuurlijst. Bovendien valt er veel te genieten van het fraaie taalgebruik van Stephan Enter.

De literaire waardering is: drie punten.

Recensies

"Stephan Enter werkt in zijn nieuwe roman Grip een spannend gegeven uit, dat jammer genoeg in de eerste helft verzandt omdat hij de lezer overlaadt met informatie." http://www.volkskrant.nl/.../Grip.html

"Nieuwe roman Stephan Enter heeft een allure die aan het werk van W.F. Hermans doet denken." http://www.twenteuitdekun...n-onderweg

"Grip is een klassieke roman, Enter doet niet iets nieuws, hij laat zijn personages niets nieuws zeggen, maar het klinkt fris; het werkt goed, de psychologie, de stijl en het perspectief." http://recensieweb.nl/rec...-verleden/

"Stephan Enter is als geen andere schrijver van zijn generatie in staat over de werking en betekenis van herinneringen te schrijven en tegelijk in een levendige en zintuiglijke stijl een ontroerend en aangrijpend verhaal neer te zetten." http://www.nrclux.nl/grip...ct/863696/

"Nu en dan wordt het omslachtige gefilosofeer van Enters personages te veel, te stroef, het eindeloos vragen stellen en steeds niet tot scherpe antwoorden komen." http://www.groene.nl/2011...gedoofd-is