Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2021
• 289 pagina's
• Uitgeverij: Blossom Books

Flaptekst

Eerste zin

Langzaam week het diepe duister uit de vroege ochtendhemel. Boven de rivier hing een dunne mist. Het regelmatige klotsen van het water tegen de met keien bedekte wal klonk sussend als een wiegelied, ongestoord stromend met de tijd.

Samenvatting

In het eerste deel - 'Paramaribo' - draait het vooral om Alex' en Jo's schoolleven dat ten einde loopt omdat ze in het laatste jaar zitten. Ze zitten op de Meyerhovenschool, een school die 'een oord van beschaving [aanbood] aan creoolse meisjes van veertien tot zeventien jaar' (p. 38). De school wordt dus voornamelijk bezocht door meisjes uit de kleurlingenelite maar er is een klas die bestaat uit vijf witte meiden uit Europa. Zij voelen zich ver verheven boven de Surinaamse meiden, kijken minachtend naar hen, fluisteren over hen en lachen hen uit.

Alex wordt door de adjunct-directrice gevraagd om een voordracht te houden, als er een spreekster uit Nederland, Juliette van Hoogendorp, op bezoek komt. Ze verheugt zich hierop en vraagt zich af wat ze zal vertellen over 'de rol van de vrouw in de hedendaagse maatschappij'. Voordat het zover is geeft ze echter de witte meiden van katoen na een zoveelste sneer van hun kant en de adjunct-directrice neemt haar als straf het geven van de toespraak af. Haar ouders zijn woedend maar in plaats van daarom in te binden nemen Alex en Jo wraak op de witte meiden op de dag van het hoge bezoek uit Nederland. De school maakt een slechte beurt en om haar eer te redden tegenover mevrouw Van Hoogendorp, die in haar toespraak liet weten niet gediend te zijn van vrouwen die hun plaats niet kennen, stuurt de directrice Alex van school zonder diploma. Als straf moet ze van haar ouders de bedienden helpen met het huishouden. Na een gesprek met haar vader over haar voorrechten als kleurlinge en haar plichten, gaat ze zich meer verdiepen in het leven van de voormalige tot slaaf gemaakten en in de werkzaamheden van haar vader die hen probeert te helpen.

De andere persoon met wie we meekijken is Eduard van Beek, een Nederlander die lang in India gewoond en gewerkt heeft en nu kansen ziet in Suriname. Hij komt samen met zijn geliefde Jind Kaur en zijn bediende Babu Banjeet met de boot aan in Paramaribo. Hij gaat op zoek naar diensten waaraan de plantages behoeften hebben en waarin hij kan voorzien en neemt een assistent in dienst: Ernst.

In het tweede deel - 'Commewijne' - is het vakantie en gaan Alex en Jo naar de plantage van Jo's ouders. Tijdens een verkenningstocht vinden ze op een verlaten plantage een idyllisch tuinhuis. Ze denken dat dat ook verlaten is maar er blijkt een jongen, Ernst, aan het werk te zijn. Hij verblijft met zijn baas, meneer Van Beek, op de plantage en reist naar de omringende plantages om stoommachines en suikermolens te repareren. In zijn vrije uren werkt hij in het geheim aan zijn eigen stoomrijwiel. Hij heeft weinig tijd terwijl er veel moet gebeuren en Alex wordt zo enthousiast van zijn plannen dat ze haar hulp aanbiedt. Eerst ziet Ernst dat niet zitten maar naarmate ze elkaar beter leren kennen en hij ziet hoe slim en handig Alex is, worden ze een goed team.

Wekenlang werken ze samen in het theehuis samen aan het stoomrijwiel. Jo zorgt voor het eten en de sfeer. Ze proberen hun werkzaamheden geheim te houden voor Jo's moeder maar tevergeefs. Op een ochtend treffen Alex en Jo Ernst bij hen thuis aan en ze moeten alles opbiechten aan Jo's moeder. In eerste instantie verbiedt ze daarna verdere samenwerking aan het project maar Ernst kan haar ervan overtuigen om het werk voortaan in de loods op de plantage te laten plaatsvinden, zodat ze toezicht kan houden.

Dan is het tijd voor het openluchtbal op de plantage, een bal waarop ouders hun dochters presenteren aan geschikte mannelijke kandidaten. Eigenlijk is het alleen voor de blanke planters- en kleurlingenelite maar Alex nodigt Ernst ook uit. De aanbidders van Alex en Jo, respectievelijk Irwin, Jo's broer, en zijn vriend Dumas, zijn er ook en als Alex en Ernst te dicht bij elkaar staan, wordt Irwin boos en daagt hem uit voor een duel. Gelukkig brengen ze het daar allebei levend vanaf en als Irwin de volgende dag Ernst stoomrijwiel ziet, is het ijs echt gebroken. Met zijn vieren maken ze van de eerste testrit een race: Jo en Dumas gaan per boot, Irwin per paard en wagen, Ernst op zijn stoomrijwiel en Alex houdt de tijden bij. Ernst stoomrijwiel wint en als ze dat vieren met een drankje, komt er een groepje Amerikanen op Ernst af dat het stoomrijwiel wil kopen. Als Ernst weigert wordt de stemming grimmig.

Met een list weten ze van de Amerikanen te ontsnappen en Ernst en Alex verbergen het stoomrijwiel. Als de Amerikanen erachter komen dat ze bedrogen zijn, trekken ze naar de plantage van Jo's ouders en ze ontvoeren Jo. Ze willen haar ruilen voor het stoomrijwiel. Als Alex Ernst gaat waarschuwen, blijken de Amerikanen zich op dezelfde verlaten plantage te verbergen met Jo. Na een spannende actie waarbij Irwin en Dumas hun wapens gebruiken, Ernst zijn stoomrijwiel inzet, Babu Banjeet een heldhaftige rol speelt en Alex kort bewusteloos raakt, weet Jo te ontsnappen. De Amerikanen worden gevangen genomen en op het eerste schip dat uit Suriname vertrekt, gezet.

Aan het einde komt alles goed. Eduard en Jind, die zich in haar nieuwe thuisland erg alleen voelde, gaan trouwen. Jo verheugt zich op het huishouden en wil een kookboek schrijven. Alex gaat verder leren en als Irwin naar Nederland vertrekt, vraagt hij haar om op hem te wachten. Ernst vertrekt naar Amerika om daar verder te gaan met zijn uitvindingen.

Personages

Alex(andra) Belgrave

Alex is een rusteloze vrouw van zestien jaar met een huidskleur van warme cacao en dik zwart kroeshaar waarmee ze achter op haar hoofd een knot maakt. Ze heeft snel genoeg van de bezigheden die men geschikt voor haar acht, zoals Franse woordjes leren en borduren. Alex heeft altijd duizend dingen aan haar hoofd. Ze weet niet wat ze met haar leven wil, ze is in ieder geval te ongedurig voor de huiskamer en te onhandig voor de keuken. Ze is slim, handig en avontuurlijk en wil meer in het leven dan iemands vrouw zijn, ze wil iets betekenen voor de maatschappij.

Jo(sephine) Oosterwijk

Jo is Alex' beste vriendin en omdat haar ouders naar een plantage verhuisd zijn, woont ze gedurende een deel van het jaar ook bij Alex in. Ze is even oud als Alex maar lijkt jonger met haar ronde gezicht. Ze is lichter van kleur, heeft grijze ogen en een haar lichtbruine krullen draagt ze in een lange vlecht. Jo is onverstoorbaar en altijd zichzelf. Ze houdt van koken, in het bijzonder van bakken en ze is tevreden met haar toekomst als huisvrouw. Ze is vrolijk, zorgzaam en een trouwe vriendin.

Ernst Martzil

Ernst is iets ouder dan Alex en Jo, ongeveer achttien, niet erg lang, hij heeft een lichtbruine huid en donkerbruin gekruld haar dat in een scheiding op zijn hoofd ligt. Hij heeft een kalme uitstraling en spreekt beleefd en rustig. Hij heeft een witte vader en een tot slaaf gemaakte moeder en toen zij stierf, heeft de zus van zijn vader hem in huis opgenomen en opgevoed. Hij ging naar school en liep stage bij een machinewerkplaats maar weet verder niet goed wat hij met zijn leven wil. Hij weet alleen dat hij dingen beter wil maken en dat vinden mensen maar raar: 'Omdat hij zich terugtrok om dingen in elkaar te knutselen die op het eerste gezicht geen nut hadden. Niet zoals een timmerman, een smid of een schoenmaker. Wat hij in zijn hoofd had, vergde meer fantasie.' (p. 133) Een andere oorzaak van zijn 'anders zijn' is dat hij is opgevoed als een wit iemand, terwijl hij een kleurling is. En als hij op zichzelf gaat wonen op een erf waar zwarte mensen wonen, merkt hij dat hij bij hen ook geen aansluiting vindt. Dat maakte hem eenzaam en daarom laat hij Alex en Jo in zijn domein toe. Ernst is gebaseerd op de echt bestaande persoon Jan Earnst Matzeliger, van wie aan het einde van het boek een biografie is opgenomen.

Quotes

"Freule Celia trok haar wenkbrauwen op. 'O. Aha. Wel, wel ...' Meer zei ze niet, maar haar blik rustte net iets te lang op Alex. Te donker, zei die blik, te min. Wat moest de familie De Lindau met pikzwarte nichtjes? Daar viel geen eer aan te behalen. Het was eerder een nederlaag, het bewijs dat een De Lindau blijk had gegeven van zwakte." Bladzijde 33

"Voor blanken was de kleurlingenelite iets als een poppenkast, met aangeklede zwarte poppen die de Europeanen slechts konden nabootsen." Bladzijde 39

"Vrouw Karooltje in haar nette koto bracht een schaal met fiadu binnen en daar zaten ze dan allemaal gezellig bij elkaar, de salon geurend naar rozijnen en parfum. Misschien waren de meisjes toch wat te kwistig geweest met de verstuiver." Bladzijde 50

"Mevrouw Belgrave schudde meewarig het hoofd. 'Lachen jullie maar! Als je maar weet wat de waarde is van regels! Weten hoe het hoort is van belang om je positie duidelijk te maken en je plaats te behouden. Weet je dat niet, dan ben je niet beter dan een wilde! Nette mensen herken je doordat zich onder alle omstandigheden onderscheiden door hun zelfbeheersing.'" Bladzijde 90

"Oom Cedric vervolgde: 'De situatie hier lijkt nu op die in Holland, met de drie standen adel, burgerij en volk. Hier in Suriname heb je het Nederlandse bestuur, onze elite en het volk. De eerst twee hebben hun plichten tegenover de laatste. Als erfgenamen van de eerste hebben wij als elite onze plaats en onze rechten. Maar wij hebben ook onze verantwoordelijkheid.'" Bladzijde 113

"'Gosh', zei Josephine en grapte: 'Ik ken alle talen, behalve betalen.' Maar dat leverde haar een kwalijke blik op van Wong, toen Amoy dat voor hem vertaalde. Alex pakte gauw haar beurs om de kruidenier voor hun boodschappen te betalen." Bladzijde 187

Thematiek

Kolonialisme: nederlandse antillen & suriname

In dit boek draait het om ongelijkheid tussen mensen als gevolg van het kolonialisme. In 1863 wordt in Suriname, een kolonie van Nederland, de slavernij afgeschaft. Gelijkheid en vrijheid voor iedereen dus, zou je als naïeveling kunnen denken. Verschillende mensen in het boek merken echter op dat er eigenlijk niet zo veel verandert voor de tot slaaf gemaakten. Waar de planters schadeloos worden gesteld vanwege het verlies van gratis arbeidskrachten, worden de tot slaaf gemaakten dat niet, sterker nog: zij moeten nog tien jaar als plantagearbeider blijven werken. Veel plantages gingen echter failliet of werden opgedoekt en de geëmancipeerden trekken met niets naar de stad, op zoek naar een onderkomen en werk. Zij treffen daar een samenleving aan die gebaseerd is op kleur: hoe witter je bent, des te hoger sta je op de maatschappelijke ladder. De witte Nederlanders staan dus bovenaan en zij bepalen alles voor een land waar ze eigenlijk alleen geld willen verdienen en niet in willen investeren. De kleurlingen, vaak nakomelingen van tot slaaf gemaakten en hun plantagebazen, komen daarna en zij willen het land wel opbouwen, maar ze hebben niets te zeggen. Om een positie te verkrijgen en behouden kunnen ze alleen de Nederlanders napraten en -doen, dit maakt ze erg gericht op 'hoe het hoort'. Je hoort je bijvoorbeeld trouw en dankbaar op te stellen richting Nederlanders, want zij hebben voor jouw vrijheid gezorgd. Als kleurling je anders gedragen dan hoe het hoort of hoe de witte Nederlander het doet, maakt dat er over je geroddeld wordt en dat je het risico loopt van die maatschappelijke ladder af te rollen en terecht te komen tussen de laatste en laagste groep: de geëmancipeerden. Als zij geluk hebben, kunnen ze hetzelfde werk doen als dat wat ze deden als tot slaaf gemaakten en kunnen ze als salaris achter op het erf in de voormalige slavenhutjes wonen. Zij heten nu 'bedienden' in plaats van 'tot slaaf gemaakten' maar er is hun leefomstandigheden of hun kansen niets veranderd. De nieuwe arbeiders die uit India worden gehaald, staan op dezelfde plaats als de geëmancipeerden.

Motieven

Ouder-kindrelatie

Alex en Jo hebben verschillende relaties met hun ouders. De ouders van Alex lijken strenger waardoor Alex opstandiger lijkt, die van Jo lijken haar wat vrijer te laten waardoor zij zich wat gemakkelijker lijkt te schikken. Alex' moeder houdt van degelijk en ouderwetse regels en Alex moet van haar bijvoorbeeld een korset dragen - dat zag er gedisciplineerd en en standvastig uit - en Jo niet. Alex' ouders zien er ook strenger op toe dat de meisjes niet meegaan met volkse gebruiken zoals kauwen op een citrusstokje of dat ze geen Nengre spreken. Na het avontuur met het stoomrijwiel is Jo's moeder vooral blij dat alles goed is afgelopen, maar Alex' moeder vreest voor Alex' kansen op de huwelijksmarkt. Beide echtparen behoren tot de kleurlingenelite maar dat de Oosterwijks zich kunnen permitteren om mondain en dus in de ogen van anderen anders te zijn en de Belgraves niet, ligt waarschijnlijk aan het feit dat de Oosterwijks lichter zijn (zie thema).

Feminisme

Volgens de auteur van het motto leed de vrouw voor de afschaffing van de slavernij in Suriname een zorgeloos bestaan, omdat ze weinig verplichtingen en taken had en haar plek waardeerde. Na die afschaffing wist ze niet meer wat er van haar verwacht werd. Rollen veranderden maar wat werd die van de vrouw? Alex is een voorbeeld bij deze redenering: zij baalt ervan dat ze veel minder mag dan jongens, zoals studeren of naar Nederland reizen. Het zou haar taak zijn om hogerop te trouwen, dus met een lichter iemand met een hoge positie, en het huishouden te gaan bestieren. Als ze iets wil betekenen voor de maatschappij, dan kan ze zich bezighouden met liefdadigheid en een goed voorbeeld zijn voor de bedienden. Verder reiken haar mogelijkheden niet. Het wordt zelfs afgekeurd als een meisje andere interesses heeft dan het huishouden of koken.

Liefde

Het idee is dus dat meisjes uit de kleurlingenelite omhoog trouwen en in het kader daarvan hebben de ouders van Alex en Jo, of in ieder geval die van Alex, Irwin en zijn vriend Dumas op het oog. Irwin is de broer van Jo en Dumas is zijn vriend, beiden studeren rechten. Zij komen op theebezoek in Paramaribo. Op de plantage ontmoeten Alex en Jo ook nog Ernst en zij vragen zich meerdere keren af wie Ernst het leukst vindt en of zij Ernst zelf leuk vinden. Op het dansfeest op de plantage van Jo's ouders komt alles samen omdat Irwin en Ernst elkaar als concurrenten ontmoeten. Later wordt de strijd bijgelegd en door de stoommachine komen de jongens nader tot elkaar. Jo en Dumas lijken echt verliefd en voor elkaar te kiezen, Ernst vertrekt naar het buitenland en vraagt Alex niet op hem te wachten, Irwin vertrekt ook en vraagt haar dat juist wel.

Motto

'De vrouw ontwaakte uit haar zorgeloos bestaan maar wist niet wat van haar verwacht verlangd werd.'

• Henriëtte Conradi: De koloniale vrouw in West-Indië, Groningen, 1913

Wie Conradi is en wat zij geschreven heeft, wordt in de verantwoording uitgelegd.

 

Opdracht

Er is geen opdracht.

Titelverklaring

'Geheimen van het tuinhuis' slaat letterlijk op de stoommachine die Ernst daar aan het ontwikkelen is, wat hij voor iedereen geheim probeert te houden. Figuurlijk slaat het op het samenwerken aan de stoommachine van Ernst en Alex, als de laatste eenmaal achter zijn geheim gekomen is. Alex is een meisje en mag dus helemaal niet met dit soort dingen bezig zijn, laat staan samen met een jongen zonder toezicht.

Structuur & perspectief

Het verhaal wordt verteld in twee delen - 'Paramaribo' en 'India-Commewijne' - en 35 getitelde hoofdstukken. Er is een flashback naar het leven van Eduard en Jind in India dat een aparte titel heeft. Er zijn ook een voorwoord, proloog, epiloog, een hoofdstuk over de historische figuur op wie Ernst gebaseerd is, een historische verantwoording en een verklarende woordenlijst aanwezig. Het verhaal wordt verteld door een alwetende verteller.

Decor

Het verhaal speelt zich af in de 19e eeuw in Suriname, eerst in de hoofdstad Paramaribo en later op een plantage langs de Commewijnerivier in de buurt van fort Nieuw Amsterdam, daarvan staat ook een kaart in het boek afgedrukt. In deze tijd is de slavernij net afgeschaft maar de vrijgemaakten leven nog wel onder toezicht (en zijn dus helemaal nog niet echt vrij). Het zou een hoopvolle tijd moeten zijn waarin meer mensen meer kansen zouden moeten hebben, maar zwarte en gekleurde mensen en vrouwen merken dat er voor hen eigenlijk niet zo veel verandert. De vertelde tijd is van juni tot en met december 1970.

Stijl

Dit verhaal wordt verteld door een alwetende verteller die op een toegankelijke manier vertelt over de historisch plaats en tijd maar die ook naar het romantische neigt als ze het over de vriendinnen en hun bezigheden heeft. Ik heb twee zinnen bij Citaten genoteerd die wat mij betreft ook uit een streekroman kunnen komen.

Slotzin

Meneer Oosterwijk sloeg zijn armen om hen heen en zei: 'Meisjes, er breekt een nieuw tijdperk aan! Zijn jullie niet blij om in deze tijd te leven?'

Beoordeling

Wat ik waardeer aan dit boek zijn de thematiek en de historische setting en ik kijk erg uit naar een diepgaande ontwikkelingsroman in de ik-persoon waarin dezelfde aspecten aan bod komen. Ik vind dit boek geschikt voor jonge en beginnende lezers maar zou het niet aanraden voor leerlingen in bovenbouw van de havo of het vwo. Als je dit boek hebt gelezen, kun je daarna misschien verder met 'De koningin van Paramaribo' van Accord.

Recensies

"Wat ik misschien nog wel het mooist aan het verhaal vond, waren de beschrijvingen van Suriname, ik kreeg een heel duidelijk beeld van het land (in die tijd) en het was net alsof ik er zelf was, terwijl ik nog nooit in Suriname ben geweest. De Surinaamse cultuur wordt al net zo goed beschreven, zonder dat je meteen uit het verhaal raakt, of een grote infodump krijgt." https://www.hebban.nl/rec...t-tuinhuis

"Schrijfster Rihana Jamaludin brengt in haar nieuwste werk via haar hoofdpersoon Alexandra een aantal verschillende thema’s samen, waaronder opgroeien, vrouwenemancipatie, multi-culturaliteit en de koloniale samenleving in het Suriname van eind 19e eeuw. Waar de gemiddelde schrijver met al deze ingrediënten hopeloos in de knoop zou raken is Rihana als een vis in het water." https://www.bol.com/nl/nl...031245001/