Eilandgasten door Vonne van der Meer

Feitelijke gegevens

• 39e druk, 1999
• 205 pagina's
• Uitgeverij: Contact

Flaptekst

Eerste zin

Het wordt hoog tijd dat ik afsluit.

Samenvatting

In de duinen op Vlieland staat een vakantiehuis genaamd Duinroos. Ieder vakantieseizoen is Duinroos volgeboekt. In Eilandgasten worden verschillende vakantiegangers of 'eilandgasten' die verblijven in Duinroos ten tonele gevoerd. Duinroos heeft een vaste schoonmaakster die verantwoordelijk is voor de grote schoonmaak aan het begin en aan het einde van ieder seizoen. De schoonmaakster is dermate nieuwsgierig naar de eilandgasten in Duinroos dat zij alles in de gaten houdt. Ze hecht veel waarde aan het gastenboek en hoopt dat alle eilandgasten een verhaal schrijven over hun verblijf in Duinroos. 

De verschillende eilandgasten hebben allemaal een ander verhaal en een andere reden om naar Vlieland te komen. Voor alle eilandgasten kan het verblijf op Vlieland gezien worden als een uitvlucht: de verschillende vakantiegangers verkeren allemaal in een bepaalde (benarde) situatie.

In april komen de eerste eilandgasten van het seizoen naar Duinroos: de dertigjarige Dana samen met haar man Chiel en haar zoon Floris. Chiel heeft de vakantie op Vlieland geboekt als 'goedmakertje', een poging om zijn huwelijk met Dana te redden. Zes weken eerder heeft hij namelijk op een congres in Berlijn overspel gepleegd met Heidi, een Oost-Duitse tolk. Chiel doet gedurende de week op Vlieland erg zijn best: hij doet de boodschappen en neemt de zorg voor de kleine Floris zo veel mogelijk op zich. Dana kan de affaire van haar man echter niet van zich afzetten.

De tweede eilandgasten zijn de 43-jarige Martine en de 20-jarige Sanne. Martine zou eerst met haar partner Bas gaan, maar hij zit voor zijn werk in Osaka. Vervolgens heeft Martine haar beste vriendin Jetta meegevraagd, maar die heeft op het laatste moment afgezegd. Om Jetta een plezier te doen, vraagt Martine haar dochter Sanne mee. Tijdens het verblijf wordt duidelijk dat Sanne (ongewenst) zwanger is van haar vriend Sjoerd. Sanne weet niet zeker of zij het kind wil houden. Martine heeft altijd een kinderwens gehad, maar deze is nooit in vervulling gegaan. Om die reden kan Martine het niet uitstaan dat Sanne in verwachting is en ze hoopt vurig op een miskraam.

De volgende bezoeker van Duinroos is een oude weduwnaar van bijna zeventig jaar oud. Het is precies elf maanden geleden dat zijn vrouw Johanna is overleden en sindsdien is hij zijn levenslust verloren. Hij is naar Vlieland gekomen om een einde aan zijn leven te maken. Op de dag van zijn aankomst treft hij de voorbereidingen, hij wil namelijk dat zijn verdrinking op een ongeluk lijkt om zijn kinderen en kleinkinderen verdriet te besparen. Op Vlieland hervindt de oude man echter zijn zin in het leven en hij besluit te willen blijven leven.

Na het bezoek van de oude man wordt Duinroos voor drie weken bewoond door het echtpaar Simone en Nils met hun twee dochters Roos en Karlien. Tijdens de vakantie krijgt Nils te horen dat hij niet is gekozen voor de openstaande functie als commercieel directeur. Nils is gedurende de vakantie gehumeurd omdat hij niet kan accepteren dat een jongere collega de baan heeft gekregen. Nils leeft voor zijn werk, daarom heeft Simone altijd het gevoel dat zij een alleenstaande ouder is. Simone twijfelt of ze het nog langer vol kan houden met Nils. 

Walter, Willemijn en Tom zijn de volgende eilandgasten die Duinroos in augustus bewonen. Al tweeëneenhalf jaar wonen de studenten Walter en Willemijn samen op een studentenkamer, maar ze hebben geen vaste relatie. De ouders van Willemijn hadden Duinroos voor twee weken gehuurd, maar waren zelf enkel in de gelegenheid om voor een week naar Vlieland te komen. Willemijn had Tom meegevraagd voor de vakantieweek. Tom werkt net als Willemijn en Walter in de bioscoop in Groningen. Het is een vreemde driehoeksverhouding: Walter is verliefd op Willemijn, Willemijn is verliefd op Tom en Tom is verliefd op Willemijn. Ze weten het echter niet van elkaar. Tot het verblijf op Duinroos waar Tom en Willemijn uitkomen voor hun liefde voor elkaar. Walter wil er niet tussen zitten en vertrekt. 

De laatste eilandgast van het seizoen die in september Duinroos betrekt is Sonja, een terminaal zieke vrouw die zich tijdens haar verblijf probeert voor te bereiden op haar naderende dood. Al sinds haar kindertijd verblijft ze in Duinroos op Vlieland. Al haar kinderen zijn er bovendien opgegroeid. Ze heeft veel herinneringen aan het eiland die zij ophaalt. Ze schrijft alles van zich af in het gastenboek, omdat ze geen dagboek in haar bezit heeft. 

Het boek eindigt met de schoonmaakster die, zoals gewoonlijk, Duinroos winterklaar maakt en opruimt nadat alle eilandgasten vertrokken zijn. Ze slaat het gastenboek open en leest de verhalen van alle eilandgasten terug en probeert er het juiste gezicht bij te plaatsen - aangezien ze iedere eilandgast gezien heeft.

Personages

De schoonmaakster

De naamloze schoonmaakster woont op Vlieland en is verantwoordelijk voor het schoonmaken van Duinroos aan het begin (april) en einde (september) van ieder seizoen. De lezer krijgt weinig te weten van de schoonmaakster, alleen dat zij een vreemde obsessie heeft met Duinroos en haar tijdelijke bewoners. Ze houdt de vakantiegangers altijd in de gaten door iedere dag langs te lopen of te fietsen en even naar binnen te gluren of te knikken naar de bewoners. Haar nieuwsgierigheid naar de eilandgasten blijkt ook uit haar obsessie voor het gastenboek. De schoonmaakster probeert zich iedere vakantieganger van Duinroos te herinneren en hun persoonlijke verhaal te achterhalen.

Dana

Dana is 30 jaar oud, getrouwd met Chiel en heeft een zoon Floris. Sinds haar moederschap is Dana een stuk emotioneler. Als haar man overspel pleegt met een Duitse tolk tast dit haar zelfvertrouwen aan.

Martine

Martine is een vrouw van 43 jaar oud. Ze heeft een bos rode krullen en altijd gestifte lippen. Ze besteedt veel aandacht aan haar uiterlijk voor de mannen. Ze heeft veel relaties, maar ze is nooit getrouwd. Haar kinderwens is nooit in vervulling gegaan en daar heeft Martine last van.

Sanne

Sanne is de dochter van Jetta, de beste vriendin van Martine. Sanne studeert in Utrecht en woont daar op kamers. Ze raakt ongewenst zwanger van haar vriend Sjoerd en raakt daardoor erg in de war. De zwangerschap heeft invloed op haar lichaam en haar geest.

De oude man (Leo)

Leo is een lange, oude man van bijna zeventig en hij is sinds kort weduwnaar. Zijn vrouw Johanna is elf maanden eerder gestorven. Sindsdien voelt hij zich eenzaam en heeft hij moeite om de zin van het leven in te zien. Hij heeft veel steun aan zijn twee dochters, Bea en An, en zijn kleinzoon. Dat zijn naam Leo is, blijkt pas aan het einde van het boek.

Simone

Simone is een vrouw van middelbare leeftijd. Ze is getrouwd met Nils en heeft twee dochters, Roos en Karlien. Als moeder is zij gelukkig, maar als echtgenote niet. Simone stelt zich vaak ondergeschikt aan het humeur en de wensen van haar man. Ze vindt het moeilijk om voor zichzelf op te komen.

Willemijn

Willemijn is een jonge vrouw. Ze studeert geschiedenis in Groningen en woont en werkt samen met Walter, die haar liefkozend Wim noemt. Willemijn is zelfverzekerd en houdt zich graag bezig met jongens, maar ze heeft wel last van bindingsangst. Ze kleedt zich decadent en draagt ook graag de overhemden en truien van Walter.

Walter

Walter is een lange, tengere jongen. Hij studeert kunstgeschiedenis in Groningen en woont samen met Willemijn. Hij is verliefd op Willemijn, maar niet op een banale manier.

Tom

Tom is stevig gebouwde jongen met peroxide gebleekt haar dat recht overeind staat. Hij werkt samen met Willemijn en Walter bij de bioscoop, daarnaast is hij docent. Hij is tot over zijn oren verliefd op Willemijn, maar is niet mans genoeg om stappen te ondernemen in de liefde.

Sonja

Sonja is een vrouw op leeftijd en zij is terminaal ziek. Al van kinds af aan verblijft Sonja 's zomers in Duinroos op Vlieland. Van de wieg tot aan het graf, aangezien dit de laatste keer zal zijn dat Sonja haar vakantie op Vlieland doorbrengt. Haar verschijning is altijd verzorgd en ze straalt kalmte uit.

Quotes

"Ze bladerde door, zag dat het geen toeval was dat het veertje juist bij deze bladzij lag, de eerste onbeschreven bladzij. Een goed teken, dacht ze, het huis wil ook dat wij opnieuw beginnen." Bladzijde 27

"Ze wilde niet hopen op het geluid van wegspoelend water, wensen dat het vruchtje, visje of hoe Sanne het ook noemde, via het riool terugzwom naar zee. Ze kon het niet tegengaan dat ze dacht: het mag niet, niet blijven zitten. Het is niet eerlijk, een kind met een kind." Bladzijde 67

"Hij verwachtte niet dat hij nu ineens, in zijn laatste uren, wel een boek zou willen lezen. Wat moest een mens vlak voor zijn dood trouwens lezen? Waar moest dat boek over gaan?" Bladzijde 87

"Er bestond maar een Johanna, die er nu niet meer was. Daarom was hij naar het eiland gekomen, daarom moest hij de brief schrijven." Bladzijde 103-104

"Ook zonder alles te lezen wist ze dat nog nooit iemand zo ongelukkig geweest was in dit huis als zij. Als zij nu was, al elf dagen." Bladzijde 140

"Iedere zomer was er wel een moment dat ik dacht: woonden we hier maar of hadden we hier maar een vakantiehuis. Ook nu dacht ik toch weer even: kon ik Duinroos maar aan de kinderen of kleinkinderen nalaten." Bladzijde 193-194

Thematiek

Escapisme

Het verblijf van de verschillende eilandgasten in Duinroos op Vlieland is een vorm van escapisme, een poging om een bepaalde situatie of het leven te ontvluchten. Dit escapisme leidt ook telkens tot een bepaald inzicht of een vorm van inkeer. De eerste eilandgasten, Dana en Chiel, vluchten naar Duinroos in een poging om hun huwelijk te redden nadat Chiel is vreemdgegaan. De tweede eilandgasten, Martine en Sanne, komen naar het eiland om een beslissing te nemen over de zwangerschap van Sanne. De derde eilandgast, de oude man, komt aanvankelijk naar het eiland om zelfmoord te plegen en komt uiteindelijk tot inzicht dat het leven toch nog zin heeft. De vierde eilandgasten, Simone en Nils, ontvluchten de chaos door de reorganisatie op Nils' werk. Simone beseft dat haar huwelijk lijdt onder Nils' werk en dat daar verandering in dient te komen. De vijfde eilandgasten, Walter, Willemijn en Tom, ontvluchten hun dagelijkse leven en gewoontes door met z'n drieën op vakantie te gaan voor een week. Walter en Willemijn ontdekken dat hun verhouding geen liefde bevat, maar Tom en Willemijn ontdekken juist hun liefde voor elkaar. De laatste eilandgast, de zieke Sonja, komt naar het eiland om tot zichzelf te komen, om zich voor te bereiden op haar naderende dood.

Motieven

Zelfmoord

Een verhaal draait om het motief 'zelfmoord'. De oude man van bijna zeventig is sinds een paar maanden weduwnaar. Hij komt naar Vlieland met de intentie om zelfmoord te plegen, om de zee in te lopen en zichzelf te verdrinken. Tijdens zijn verblijf op Vlieland komt hij echter tot inkeer.

Ziekte

De laatste eilandgast is Sonja, een terminaal zieke vrouw die zich op het eiland voorbereid op de laatste dagen van haar leven. Welke ziekte Sonja heeft, is onbekend.

Zwangerschap

Een verhaal draait om het motief 'zwangerschap'. Sanne, een studente van twintig jaar, ontdekt dat zij zwanger is van haar vriend Sjoerd. Ze twijfelt sterk of zij het kind wil houden of niet. Martine heeft altijd een kinderwens gehad, maar deze is niet in vervulling geraakt. Martine is ooit zwanger geweest, maar toen heeft zij abortus laten plegen omdat de vader reeds getrouwd was.

Overspel

Een verhaal draait om het motief 'overspel'. Chiel heeft zijn vrouw Dana bedrogen door tijdens een congres in Berlijn naar bed te gaan met een andere vrouw, de Oost-Duitse Heidi. Het overspel van Chiel heeft invloed op zijn relatie met Dana, maar Dana wil hem vergeven.

Gastenboek

Het gastenboek is een object dat steeds weer terugkeert in het verhaal. De schoonmaakster legt het rode gastenboek neer in Duinroos zodat gasten hun ervaringen kunnen opschrijven. In ieder verhaal is er een eilandgast die het boek opmerkt en er in kijkt of leest. Er worden verschillende fragmenten uit het gastenboek weergegeven en verschillende gasten schrijven er zelf iets in. Er wordt telkens opgemerkt dat 'gastenboek' met zo'n net handschrift is opgeschreven in het boek. Het gastenboek staat symbool voor de verschillende verhalen van de verschillende eilandgasten en beantwoordt aan de nieuwsgierigheid van de schoonmaakster jegens de tijdelijke bewoners van Duinroos.

Titelverklaring

De titel Eilandgasten heeft betrekking tot de verschillende vakantiegangers die naar Vlieland komen voor een korte vakantie in Duinroos. Ieder verhaal gaat over andere 'eilandgasten': Dana en Chiel die hun huwelijk proberen te redden, Martine en Sanne die beslissen over een abortus, de oude man die zelfmoord wil plegen, het jonge stel dat verliefd wordt en de 'stamgast' Sonja die voor de allerlaatste keer Duinroos bezoekt voor haar dood. Iedere eilandgast heeft een eigen verhaal en een eigen motivatie om tijdelijk op het eiland te verblijven. 

Structuur & perspectief

Eilandgasten is een raamvertelling, dat betekent dat er verschillende verhalen binnen een groter verhaal plaatsvinden. Het verhaal van de schoonmaakster vormt het raam of het kader. Het start als de schoonmaakster Duinroos in april klaarmaakt voor het vakantieseizoen en eindigt als de schoonmaakster in september Duinroos winterklaar maakt. Binnen dit kader worden meerdere verhalen verteld over de verschillende eilandgasten die tussen april en september Duinroos betrekken. Er zijn in totaal zes hoofdstukken, ofwel zes verschillende verhalen van eilandgasten. Daarnaast is er een proloog, intermezzo en epiloog waarin de schoonmaakster van Duinroos aan het woord is. Deze hoofdstukken zijn gemarkeerd met een zeester. Dat de overige verhalen niet los staan van deze verhalen blijkt uit het feit dat de schoonmaakster in ieder verhaal terugkeert. Alle eilandgasten zien minimaal een keer de schoonmaakster voorbij lopen of fietsen in haar bruine winterjas. 

Er is sprake van een wisselend perspectief, zowel tussen als binnen de verhalen. Ieder verhaal heeft een of meerdere personages die (een deel van) het verhaal vertellen. In de hoofdstukken met de zeester (proloog, intermezzo en epiloog) ligt het perspectief bij de naamloze schoonmaakster van Duinroos. 

Decor

De centrale plaats in Eilandgasten is het vakantiehuis Duinroos op het Waddeneiland Vlieland. Er zijn verschillende vakantiegangers die tijdens het seizoen, tussen april en september, een bepaalde tijd doorbrengen in Duinroos en de omgeving. Plaatsen in de omgeving die veel genoemd worden zijn Het Posthuis en de Badweg. Het verhaal speelt zich af in het jaar 1997. Dit blijkt als Simone het gastenboek doorbladert en iets leest van gasten die 'hier de hele maand mei hadden gezeten'. Bovenaan de passage staat mei 1997 vermeld (p. 141). Het verhaal speelt zich bovendien af van april tot aan september, ofwel van het begin tot aan het einde van het toeristische seizoen.

Stijl

De stijl die Vonne van der Meer gebruikt in Eilandgasten is toegankelijk en bevat taalgebruik dat voor een breed lezerspubliek te begrijpen valt. De verhouding tussen monoloog en dialoog is niet evenredig. Er zijn meer lange, innerlijke monologen dan dialogen in het boek. Dit heeft tot gevolg dat het soms wat saai wordt. Het wordt echter interessanter door de perspectiefwisselingen in de verhalen, waardoor er meerdere personages aan het woord komen. De perspectiefwisselingen zijn echter niet altijd even duidelijk. 

Slotzin

Dat steeds andere handen dezelfde dingen aanraken, bewonderen, een plaats geven. Dat niets ooit verloren gaat.

Bijzonderheden

Duinroos, het vakantiehuis op Vlieland, is gelegen op de hoogste duinberg van het eiland. De ligging van Duinroos wordt meermaals herhaald in Eilandgasten, waardoor het meerwaarde krijgt. In de Bijbel is de berg een bijzondere plaats van inkeer, beproeving en verandering. Dit is ook van toepassing voor de eilandgasten of personages in Eilandgasten, aangezien ze allemaal tot inkeer of tot een beslissing komen in Duinroos: Dana besluit Chiel te vergeven en haar huwelijk te redden, Sanne besluit geen abortus te willen plegen, Leo besluit geen zelfmoord te willen plegen, Simone besluit voor zichzelf op te komen, Tom en Willemijn besluiten hun liefde voor elkaar te uiten en Simone sluit haar leven af in Duinroos. 

Beoordeling

Vonne van der Meer heeft met Eilandgasten haar zoveelste 'eilandroman' geschreven. Eilandgasten maakt deel uit van een trilogie dat gelezen kan worden als een ode aan Vlieland. Zelf ben ik opgegroeid op het Waddeneiland Texel. De liefde voor een Waddeneiland, voor de natuur en de rust, kon ik daarom goed begrijpen tijdens het lezen van het boek. Het belang van het toerisme voor een Waddeneiland was ook erg herkenbaar. De schoonmaakster kwam op mij over als een typische eilandbewoonster door haar nieuwsgierigheid en sociale controle. 

Daarentegen vond ik de roman inhoudelijk enigszins braaf en saai. Er gebeuren geen spannende of onverwachte dingen in Eilandgasten. In ieder verhaal worden andere eilandgasten geïntroduceerd met een eigen, persoonlijk verhaal of probleem. Er gebeurt echter weinig spectaculairs, wat er op den duur voor zorgt dat het verhaal saai wordt en ook enigszins voorspelbaar. Het zijn brave verhalen met brave personages. De ontwikkelingen die de personages doormaken zijn niet voldoende uitgewerkt naar mijn mening. De schoonmaakster had naar mijn mening ook een actievere rol mogen spelen. Ze treedt telkens op in de verhalen en krijgt daarmee aandacht, maar ze komt nauwelijks tot actie en haar personage is niet spannend. Dit zou ik anders aangepakt hebben als schrijver van dit boek. 

De opbouw van het boek: een raamvertelling met daarin verschillende scènes of verhalen van eilandgasten is goed bedacht en het leest als het ware als een verhalenbundel. Voor scholieren is dit prettig omdat het boek dan gemakkelijk in etappes gelezen kan worden. Een leestip: besteed tijdens het lezen aandacht aan objecten of details die steeds terugkeren en probeer te ontdekken wat dit te betekenen heeft.

Recensies

"Vonne van der Meer beheerst het vak in die mate dat zij tot een voldragen glad boek als Eilandgasten in staat is. Er kan geen barst of uitbarsting van af. De vooronderstelling die de (onzichtbaar blijvende) schrijfster lijkt aan te hangen, is dat mensen vaak een geheim hebben dat de goede orde en de lieve vrede verstoort, en dat daarom dat geheim de wereld uit moet. " https://www.volkskrant.nl...~b553617c/

"Ik wil steeds het woord ‘gewoon’ gebruiken: Vonne van der Meer heeft met Eilandgasten haar meest gewone boek tot nog toe geschreven. Als ik echter denk aan haar schrijfstijl, die zo precies en mooi is, vind ik dat woord 'gewoon’ een gotspe. Het is helemaal niet gewoon om zo goed te kunnen schrijven." https://www.groene.nl/art...ederigheid