Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 164 pagina's
• Uitgeverij: Querido

Flaptekst

Eerste zin

Jos Swinkels keek zijn nieuwe klas in. Twee rijen stoelen en tafeltjes strekten zich voor hem uit, twintig kinderen, twaalf meisjes, acht jongens, groep zeven en acht die op de dorpsschool van Sanddam in één lokaal bij elkaar zaten.

Samenvatting

Jos Swinkels is een jonge onderwijzer (25) in Sanddam. Hij moet een weggepeste onderwijzeres vervangen. Het hoofd van de school waarschuwt hem voor een meisje Lucille Dubois.(13)  Ze stookt enkele meisjes op om hem bij de volgende les te beduvelen door na elkaar naar het toilet te gaan met de mededeling dat ze ongesteld zijn. Jos laat zich niet van de wijs brengen en geeft meteen een lesje over tampons e.d.  Dat valt Lucille tegen en twee andere meisjes haken meteen af. Ze vinden de leerkracht eigenlijk wel aardig. Die verdiept zich intussen in de geschiedenis van het dorp dat nog enkele bunkers heeft overgehouden aan de WO II. Hij brengt er zijn klas een keer naar toe, maar erg veel belangstelling hebben d e kinderen niet voor het verleden. Ook gaat hij tennissen met een oude archivaris. Hij komt te weten dat het oude dorp Sanddam nu in zee ligt. 

Lucille is eigenlijk een zielig meisje dat thuis veel aandacht tekort komt, omdat haar ouders het met elkaar niet kunnen vinden. Haar moeder Olga is bovendien kunstenares die veel tijd voor zichzelf nodig heeft en haar vader heeft tijdelijk een andere vriendin. Ze schreeuwt om aandacht en gaat mede daarom een keer bij Jos langs. Op het toilet steelt ze een onderbroek uit zijn wasmand en verbergt die met een slipje van haar in een bunker. Daarna vertelt ze aan een vriendinnetje dat  Job haar heeft aangerand. De roddels verspreiden zich door het dorp. Maar voorlopig gebeurt er niets.

Dan gaat ze later nog een keer naar zijn huis aan de Slaperdijk en ze valt in het water. Nat belt ze  bij hem aan en hij laat haar droge kleren aantrekken, terwijl ze drooggewreven wordt door hem. Hij zoekt er niets achter, maar de moeder van Lucille die haar komt ophalen wel. Het kwaad is geschied, want in het dorp denkt men dat Job iets met haar heeft uitgespookt. Als Olga haar dochter ernaar vraagt,  zegt Lucille dat ze het verzonnen heeft. Maar er is geen weg terug. Het hoofd onderzoekt niets, maar schorst Jos toch. Tegen de dorpsgemeenschap kun je namelijk niet op. et is beter dat Jos gaat Een rechercheur van de politie gaat nog wel op onderzoek uit. Hij heeft door dat er niets gebeurd is, maar kan de zaak niet meer keren. Jos verdwijnt uit het dorp en huurt weer een woning in de stad. Lucille moet van haar ouders naar een streng internaat. Van daaruit schrijft ze nog een brief naar Jos. Hij beantwoordt die vrij neutraal. (Alle dromen zullen nu eenmaal niet uitkomen). Dat is ook het geval met die van hem. Een jaar ervoor is zijn vriendin Clara bij hem vertrokken: hij wilde dat ze bij hem terug zou komen, maar hij heeft nooit meer contact gehad. Zijn eigen droom kan hij dus ook niet waarmaken. Hij zal opnieuw met zijn leven en zijn loopbaan moeten beginnen. 

Personages

Jos Swinkels

Jos is een enthousiaste jonge onderwijzer, die net een liefdesrelatie achter de rug heeft. Hij j=hoopt dat die weer hersteld wordt. In de tussentijd is hij onderwijzer in een kustdorp en hij doet zijn stinkende best leuke lessen te geven. Maar hij gaat ten onder aan de roddels in het dorp wanneer Lucille hem valselijk beschuldigt van seksueel misbruik. Hij wordt geschorst en moet het veld ruimen. Hij heeft zich wel neergelegd bij het feit dat zijn droom niet zal uitkomen. Hij zal een nieuw begin gaan maken met zijn leven.

Lucille Dubois

Lucille is misschien minder onschuldig dat dat de titel aangeeft, maar ze is eigenlijk ook een kind dat slachtoffer is. Haar ouders hebben hun handen vol aan hun relatie en zij is het kind van de rekening. Er wordt gewoon te weinig tijd besteed aan haar en zij doet alle mogelijke moeite om dat gebrek te compenseren. haar valse beschuldiging is een roep om aandacht, maar helaas het pakt helemaal verkeerd uit. Want nadat gebleken is dat er niets onoirbaars is geschied, moet ze tot overmaat van ramp nog naar een internaat.

De mensen in het dorp Sanddam

De mensen in het dorp vertonen allen een cliché-reactie. De buitenstaanders heeft het altijd gedaan en waar rook is, is vuur. Jos wordt al veroordeeld voordat er (n) iets bewezen is. Hij wordt ook door het hoofd van de school geschorst. Ook die man doet wat het dorp van hem verlangt. Aan een gedegen onderzoek komt hij niet toe. je zou hem laf kunnen noemen. Alleen de rechercheur onderzoekt de zaak, maar hij weet al snel dat er niets gebeurd is. Maar ook hij stopt het liefst alles in de doofpot. Tegen het dorp win je het toch niet.

Quotes

"Lucille moest toegeven: de nieuwe meester had zich met verve uit de netelige situatie gered en over ongesteldheid en tampons gesproken alsof het de normaalste zaak van de wereld was." Bladzijde 31

"Toen Clara uit zijn leven verdwenen was- ze woonde kennelijk niet meer in de stad, want geen van hun gemeenschappelijke kennissen was haar het laatste jaar tegengekomen,- was hij begonnen met joggen. In Sanddam zette hij die gewoonte voort." Bladzijde 38

""Een rattenkoning?" "Dat is de benaming voor een groep ratten, meestal al jonge, die met de staarten in elkaar verward zijn geraakt. omdat ze niet los van elkaar kunnen komen, worden ze steeds agressiever." "En deze meisjes vormen een rattenkoning?"" Bladzijde 55

"Ze schudde bibberend haar hoofd. Hij strekte zijn handen naar haar uit, deed een paar stappen naar voren en begon haar toen voorzichtig droog te wrijven, eerst aarzelend nog. Door de badstof heen voelde hij haar lichaamsvormen in zijn trillende handen." Bladzijde 100

""Nogmaals, beste collega, dat maakt voor de oordeelsvorming in het dorp niet meer uit. Men trekt hier altijd één front, zeker in zaken met betrekking tot seksualiteit met kinderen. Ik ben daarom bang dat ik u met ingang van vandaag moet schorsen. Ik heb u al in een vroeg stadium, toen u het in de klas over tampons had gehad gewaarschuwd."" Bladzijde 131

Thematiek

Seksualiteit

In deze kleine roman wordt een onderwijzer beschuldigd van seksueel misbruik van een leerlinge. Het verhaal speelt zich af in een klein kustdorp en de roddels gaan snel. De onderwijzer wordt ten onrechte beschuldigd van het misbruik, maar hij is toch het slachtoffer: hij wordt geschorst en vertrekt.

Motieven

Verbroken liefdesrelatie

Jos heeft net zijn liefdesrelatie met Clara verbroken. Hij heeft altijd een droom gehad da het weer goed zou komen, maar dat is niet het geval. Aan het einde van deze roman ziet hij dat in en hij besluit een nieuw begin te maken met zijn leven. ( "Hij begint de verhuisdozen uit te pakken.") De moeder van Lucille (Olga) heeft ook de relatie met haar man tijdelijk verbroken: hij had een ander op kantoor. Maar zo naar als zij reageert, zou dat een logische reactie van een echtgenoot kunnen zijn. Het lijkt er overigens op dat ze het opnieuw gaan proberen, maar vreemd genoeg is er dan geen plaats voor Lucille.

Tweede wereldoorlog

Op de achtergrond speelt het motief van de Tweede Wereldoorlog mee. In het kustdorp zijn restanten overgebleven van Duitse bunkers die indirect een rol spelen in de roman. Lucille beschuldigt de onderwijzer ervan dat hij met haar in de bunker is geweest.

Schoolleven

Het verhaal speelt op een basisschool in een kustdorp. Het betreft de relatie tussen leerling en onderwijzer. Lucille probeert de meisjes in haar klas ook tegen de onderwijzer op te zetten, maar dat mislukt.

Kindertijd & kinderleed

Lucille is misschien minder onschuldig dat je zou verwachten. Ze is wel het slachtoffer van een slechte relatie tussen haar ouders die geen tijd aan haar besteden. Als alles is opgehelderd, moet ze alsnog naar een internaat in plaats van dat haar ouders meer tijd aan elkaar en aan haar zouden besteden.

List, leugens en bedrog

Lucille vertelt leugens over de leraar, nl. dat hij seks met haar zou hebben gehad. Dat is niet het geval. Later geeft ze dit tegenover haar moeder toe, maar dan is het kwaad in het dorp al geschied.

Trivia

Bernlef stierf in oktober 2012. Twee weken voor zijn dood stuurde hij een map met manuscripten naar de uitgever. "Een onschuldig meisje" is het allerlaatste boek dat Bernlef (postuum) laat verschijnen.

Titelverklaring

Op blz. 149 van het boek  wordt letterlijk naar de titel verwezen. De moeder van Lucille vertelt aan een politierechercheur  over een portret van het meisje. " Dat portret heb ik drie jaar geleden geschilderd. Toen was ze nog een onschuldig meisje."  Maar Lucille is eigenlijk natuurlijk helemaal geen onschuldig meisje. Ze stort haar onderwijzer in de ellende.
Maar aan de andere kant is de moeder geen onschuldige moeder : zie thematiek. 

Structuur & perspectief

Het is maar een heel kleine roman van 164 pagina's met een brede bladspiegel die dus heel snel gelezen kan worden. Er zijn 30 hoofdstukken zonder titel die overwegend in chronologische volgorde worden verteld. 

Het perspectief is meervoudig : de twee belangrijkste zij/hij-vertellers zijn onderwijzer Jos Swinkels en het schoolmeisje Lucille  Dubois. De personale vertellers doen  beiden hun verhaal in de o.v.t.
Daarnaast zijn er enkele passages die niet door de twee personages  verteld kunnen worden. Het lijkt dan alsof er een onzichtbare, alwetende verteller het heft in handen heeft genomen. (passage over de roddels in het dorp; de passage waarin de rechercheur Hendriks zijn werk doet )

Decor

Het decor is het kustplaatsje Sanddam, een fictief plaatsje dat in Zeeland lijkt gesitueerd te zijn. Het maakte in de WO II deel uit van de verdedigingslinie van de Duisters, want Jos en zijn klas bezoeken de overgebleven oude bunkers in het kader van de geschiedenisles.
Het dorpje is klein en geneigd tot roddelen: iedereen kent iedereen. Daarmee is er meteen sprake van een symbolische ruimte. (belangenruimte) 
Omdat Jos twee keer in het verhaal vertelt dat de oorlog 55 jaar achter de rug is, mag je als lezer aannemen dat het verhaalheden in de meidagen van 2000 ligt. In totaal blijft Jos enkele maanden in Sanddam. voordat hij na zijn ontslag weer naar een grotere plaats verkast.

Stijl

De laatste roman is geschreven in de typische Bernlef-stijl, dat wil zeggen een verhaal in heldere zinnen zonder veel opsmuk, zoals hij zijn hele oeuvre heeft geschreven. Dat houdt in dat ook deze kleine roman heel eenvoudig te lezen is.

Slotzin

Hij stond op van de tafel en begon de bovenste verhuisdoos uit te pakken.

Beoordeling

Kleine, snel te lezen roman over vermeend seksueel misbruik door een onderwijzer met één van zijn leerlingen. De relatie tussen leraar en leerling komt heel vaak voor in de Nederlandse literatuur. Het boek zou daarom kunnen uitmaken van een groepje romans met hetzelfde thema.
Bijv.
- "Het rookoffer" van Tessa de Loo
- "Achttien" van Graa Boomsma
- "Suezkade"  van Jan Siebelink
- "Zwemmen" van Martine Kamphuis.

Recensies

"Een onschuldig meisje is dan ook niet een hoogtepunt in het oeuvre van Bernlef. Maar het is wel een boek van een vaardig schrijver, dat zo vlot leest, dat je het idee hebt dat fluitend geschreven is. Om die indruk te wekken moet Bernlef er hard aan gewerkt hebben. Mooi dat hij ons dit presentje nog kon nalaten. " http://teunisbunt.blogspo...rnlef.html