Dubbelspel door Frank Martinus Arion

Feitelijke gegevens

• 21e druk, 1973
• 343 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

Tussen Blenheim, het zeventiende-eeuwse joodse kerkhof, en Campo Alegre ligt Wakota, een buitenwijk van Willemstad.

Samenvatting

Dubbelspel speelt zich af in het dorpje Wakota op het Curaçao van de jaren '70. In Wakota spelen vier mannen iedere zondagmiddag vriendschappelijk domino met elkaar in de tuin van de straatarme Boeboe Fiel. Eén zondag gaat het echter allemaal anders. Doordat Boeboe Fiel de nacht ervoor een geweldige ervaring in het hoerenkamp heeft gehad, is hij er niet bij met zijn gedachten. Ook Manchi wordt geteisterd door vermoeidheid. Janchi en Chamon daarentegen, zijn in opperbeste conditie. Janchi heeft namelijk een affaire met Manchi's vrouw, Solema. Hij had Solema diezelfde dag gevraagd voorgoed bij hem in te trekken en daarin heeft Solema toegestemd. Doordat Chamon en Janchi goed samenwerken, loopt het spel catastrofaal af voor de andere twee. De winnaars geven elke ronde dat ze winnen een paar schoenen aan de verliezers (dit heeft te maken met het slavernijverleden: slaven mochten geen schoenen aan, dus het geven van schoenen is een statussymbool). 

De uiteindelijke score van het betreffende dominospel is 11-1 voor Janchi en Chamon. Dit nieuws gaat als een lopend vuurtje door het dorp, waardoor tegen het einde van het spel de regionale pers en het hele dorp aanwezig is. Nora, de vrouw van Boeboe Fiel, vindt haar gastvrijheid en gezichtsbehoud zo belangrijk, dat ze haar gespaarde geld opmaakt aan nieuwe rum voor haar gasten.

Chamon en Nora hebben een verhouding met elkaar vanwege geldgebrek van Nora, waar Boeboe Fiel op de betreffende middag achterkomt. Dit loopt uit op een gevecht tussen Boeboe en Chamon, waarbij Boeboe overlijdt. Chamon gaat hierdoor de gevangenis in. Janchi is op dat moment al naar huis gegaan, waar Solema op hem wacht. Wanneer Manchi thuis komt, vindt hij een briefje van Solema dat ze hem verlaten heeft voor Janchi. Dat nieuws, in combinatie met zijn verlies, zorgt ervoor dat hij zichzelf door het hoofd schiet. 

Janchi en Solema leven gelukkig samen. Janchi begint een meubelfabriek die hij 'Solema' noemt om in de economie van Wakota te investeren. Solema verwezenlijkt haar idealen in de regionale politiek.

Personages

Manchi Sanantonio

Manchi is een man van bijna vijftig die op Curacao is geboren. Hij heeft twee jonge kinderen en is getrouwd met Solema. Manchi is deurwaarder van beroep, wat qua status één trap lager ligt dan het beroep 'rechter', wat in Curacao werd bewonderd. Manchi hecht veel waarde aan wat anderen van hem vinden: hij wil vooral bekend staan als 'de man met dat grote huis op de heuvel' en later als 'de man die dat enorme weekendhuis heeft gebouwd'. Wanneer Manchi zijn vrouw Solema betrapt met een rechter, vertelt hij het verhaal door aan zijn dominovrienden, maar zonder namen te noemen. Hij haalt veel voldoening uit de bewondering van zijn dominovrienden en het binnenshuis vernederen van Solema. Wanneer Solema hem verlaat voor Janchi én hij een dominospel catastrofistisch heeft verloren van Janchi, schiet hij zichzelf door zijn hoofd.

Boeboe Fiel

Boeboe Fiel is een wat oudere man, op Curaçao geboren, die taxichauffeur van beroep is. Hij heeft een alcoholprobleem, waarvoor hij al eens een paar maanden in het ziekenhuis heeft gelegen. Hij brengt vaak bezoekjes aan het hoerenkamp Campo Alegre en geeft daar al het geld uit dat hij verdiend heeft. Boeboe Fiel is getrouwd met Nora en ze hebben heel veel kinderen, waarvan er een aantal al uit huis zijn. Wanneer Boeboe een bijzondere ervaring krijgt van een hoer, Micha, kan hij zijn gedachten niet van haar afzetten, waardoor hij erg afgeleid is tijdens het laatste en beslissende dominospel.

Janchi Pau

Janchi Pau is rond de vijfendertig jaar en geboren op Curaçao. Hij wordt gezien als 'rokkenjager' maar is dat niet meer sinds hij smoorverliefd is geworden op Solema en een affaire met haar heeft. Hij ziet zichzelf veranderen door Solema: het biedt hem een concreet toekomstperspectief. Janchi is een hele goede dominospeler en een verwoed messenwerper, hij heeft met domino veel wedstrijden gewonnen. Ook het laatste, allesbeslissende, dominospel wint hij. Hij leeft met Solema en begint zijn eigen meubelfabriek in Wakota. Daarvoor werkte hij bij Shell.

Chamon Nicholas

Chamon Nicholas is de enige 'buitenlander' uit het groepje dominospelers. Hij komt van het eiland Saba. Van Chamon denkt iedereen dat hij straatarm is, maar hij heeft aardig wat kapitaal, doordat hij huizen verhuurd. Daarom komt Nora ook vaak naar hem toe als ze om geld verlegen zit. Chamon heeft in het verleden iemand uit noodweer doodgestoken en heeft daarvoor in de gevangenis gezeten. Daarom draagt hij uit voorzorg altijd een mes bij zich.

Nora

Nora is de vrouw van Boeboe Fiel, eveneens geboren in Curaçao. Ze is gerespecteerd in Wakota, omdat ze zo'n goede gastvrouw is, ook al heeft ze erg weinig geld. Ze is een sterke vrouw, want ze staat haar mannetje tegenover Boeboe Fiel. Ze wil er alles aan doen om haar jongste zoon, die heel slim is, op een goede school te houden. Daarom gaat ze vreemd met verschillende mannen, waaronder Chamon Nicholas, omdat ze anders geen schoenen kan betalen voor haar zoon. Nora hecht veel waarde aan haar gastvrijheid: dat is het allerbelangrijkste, zelfs nog belangrijker dan de toekomst van haar zoon. Wanneer de rum bijna op is voor haar gasten, geeft ze al haar geld uit aan een nieuwe fles rum.

Solema

Solema is de vrouw van Manchi en is geboren in Europa. Ze heeft gestudeerd in Nederland, België, Frankrijk en Engeland. Ze is onderwijzeres in Wakota. Ze is wat jonger dan Manchi. Qua politieke opvattingen is ze progressiever dan Manchi, wat vaak botst. Nadat ze was betrapt toen ze vreemdging en stelselmatig werd vernederd door Manchi, begon ze vaker vreemd te gaan met willekeurige mannen: het maakte haar niet meer uit. Totdat ze verliefd werd op Janchi, wat haar leven weer perspectief bood. Uiteindelijk verlaat Solema Manchi om voorgoed bij Janchi te gaan wonen.

Quotes

"‘Ga ogenblikkelijk! Je ziet toch, kind, dat deze rum hier aan het opraken is?! Je schoenen komen wel. Maak je geen zorgen. Je wilt toch niet dat we voor al deze mensen hier ons gezicht verliezen?" Bladzijde 339

"Men zal zich daar nog herinneren, dat tot voor kort vier mannen in deze wijk elke zondagmiddag een partijtje domino speelden bij het huis van één hunner: Boeboe Fiel. Ze begonnen hun spel steeds om een uur of één, na hun sopi di mondongo, het typische zondagmiddaggerecht van de bewoners van Curaçao. Om een uur of zes hielden ze op. Dan trad de schemering in en kort daarop de onverbiddelijke duisternis." Bladzijde 5

Thematiek

Liefde: verbroken relatie

Alle vier de dominospelers hebben een problematische relatie. Boeboe Fiel en zijn vrouw Nora hebben in het verleden veel problemen gehad en nu nog slaapt Nora met andere mannen om rond te kunnen komen. Nadat Solema vreemd was gegaan en Manchi haar betrapte, is hun relatie erg ongelijkwaardig: Manchi behandelt Solema als hoer. Solema is verliefd geworden op dominospeler Janchi en verlaat Manchi uiteindelijk om bij Janchi te gaan wonen. Chamon, de vierde speler is een typische 'bachelor' en heeft nooit een normale relatie gehad. Hij maakt gebruik van de diensten van Nora.

Misdaad: algemeen

Chamon heeft in het verleden in de gevangenis gezeten omdat hij iemand uit noodweer doodstak. Hierdoor wordt hij nog vaak gewantrouwd. Alle vier de dominospelers zijn sowieso erg wantrouwend: ze hebben altijd een wapen bij zich. En iedereen in het dorp houdt zich bezig met illegale praktijken om maar aan een beetje geld te komen.

Heden en verleden

Het verleden van Curaçao speelt een grote rol in het verhaal. De politiieke beslissingen hebben grote invloed op het dagelijks leven van de bewoners van Wakota. Solema is erg vooruitstrevend in haar politieke overtuiging, waar ze Janchi in meeneemt. Janchi en Solema proberen daadwerkelijk om het eiland te hervormen.

Liefdesrelatie: happy end

Het verhaal loopt dramatisch af, behalve voor Janchi en Solema. Zij krijgen namelijk niks mee van de catastrofe die gaande is bij Boeboe Fiel, omdat ze samen zijn in het huis van Janchi.

Overspel/ vreemdgaan

Nora, de vrouw van Boeboe Fiel en Solema, de vrouw van Manchi, gaan allebei meerdere keren vreemd. Nora doet dit uit geldnood, Solema omdat ze toch al als hoer door haar man wordt gezien. Uiteindelijk verlaat Solema haar man om met Janchi te gaan leven.

Zin van het bestaan / zin van het leven

De vier dominospelers proberen een invulling te geven aan hun (soms) troosteloze leven. Ze voeren vaak intellectuele discussies terwijl ze domino spelen over de situatie in Curaçao en hoe die veranderd kan worden door zelf stappen te ondernemen.

Motieven

Klasseverschillen

Het verschil tussen rijk en arm op Curaçao komt in het verhaal sterk naar voren. Zo is Manchi rijk en heeft een goede baan, waardoor hij zich 'beter' voelt dan de rest, waaruit zijn gedrag voortkomt en waardoor Janchi hem gaat verachten.

Armoede

De beslissingen die worden genomen, vooral door Nora, komen uit stelselmatig gebrek aan geld. Wanneer er geen armoede was, waren er geen problemen.

Onderdrukking van vrouwen

Vooral Solema wordt stelselmatig onderdrukt sinds ze betrapt is op vreemdgaan door haar man, Manchi. Ze moet namelijk elke avond vijf gulden op tafel leggen, om haar eraan te herinneren dat ze volgens hem een hoer is.

Motto

It is not in such marters, however, that the Tsar's true character appears. Politics bored him; he loved his wife and children, he liked bicycling up and down the garden paths, and he had a passion for fominoes. When his dear Alix had a pain in her feet he was perturbed, but when he lost an Empire he hardly noticed it. On February 23, 1917, while he was at G.H.Q. in a last attempt to escape from the Revolution, he was worried by learning that his children had measles. He telegraphed to the Tsarina: 'Wat a nuisance! I was hoping they would escape measles. Sincerest greetings to all. Sleep well. Nicky.' On the same day he wrote: 'I greatly miss my half-hourly game of patience every evening. I shall take up dominoes again in my spare time!'

Bertrand Russel: 'Freedom Versus Organisation'

Wir sitzen um ein Tischen irgendwo Und sagen Worte. In ein ander passen Die Worte, die wir vor uns liegen lassen, Als spieken wir zusammen Domino.

Zu einem Bild bewegt sich Stein auf Stein Mit schwarzen Augen in dem Elfenbein. 

Johannes R. Becher

Domino is een gevaarlijk spel: Het is aan een dominotoernooi te wijten dat de Hollanders in 1625 het onneembaar geachte fort 'El Moro' op Puerto Rico op de Spanjaarden wisten te veroveren.

Een reporter van de 'Antilliaanse Radio Omroep v'

Opdracht

Het verhaal van een verbazingwekkend wereldrecord.

Aan vrouwen met moed.

Trivia

Frank Martinus Arion is het pseudoniem van Frank Efraim Martinus.

Met 'Dubbelspel' was Frank Martinus Arion de eerste zwarte Antilliaan die stem gaf aan 'zijn mensen'.

Titelverklaring

'Dubbelspel' heeft een dubbele betekenis en vat het hele verhaal als het ware samen. In het dominospel is 'dubbelspel' (changa) het geval wanneer de steen van de winnaar aan beide einden van het spel aansluit. Het catastrofistische spel waar het verhaal om draait, wordt overwegend gewonnen door middel van changa's.

'Dubbelspel' slaat ook op het feit dat alle mannen aan de dominotafel een dubbele agenda hebben. Chamon Nicholas verhuurt huizen zonder dat zijn vrienden het weten en slaapt met Nora, de vrouw van Boeboe Fiel, Manchi is eigenlijk zélf de hoofdrolspeler in het verhaal dat hij anoniem hield voor zijn vrienden, Boeboe Fiel brengt zijn tijd door bij de hoeren van Campo Alegre en Janchi houdt een geheime relatie met de vrouw van Manchi, Solema.

Structuur & perspectief

Structuur

Het verhaal is niet opgebouwd uit genummerde hoofdstukken, maar er zijn hoofdstukken aangegeven door middel van sterretjes (*). Dit zijn er in totaal 46. In het boek is een opbouw naar het catastrofistische dominospel aanwezig. Er worden gebeurtenissen beschreven die het gedrag van de dominospelers beïnvloedden en die plaatsvonden voordat het dominospel begon. Ook worden er terwijl het dominospel bezig is, flashbacks beschreven, bijvoorbeeld wanneer Boeboe Fiel terugdenkt aan zijn geweldige nacht met de hoer Micha: 'En donders, wat een gesmeerde kut! Geen vrouw ook, dacht hij, de extase opnieuw belevend, die er op waxhtte, maar een die het zélf helemaal kwam halen. Een godverdomme gulzige vrouw! Die steeds maar om meer vroeg.' (Pagina 152), of wanneer Manchi terugdenkt aan wanneer hij zijn vrouw Solema betrapte met een rechter in het open veld: ''Wetboek,' zei Manchi, 'wetboek.' [...] 'Juist,' zei Manchi, 'met dit boek versla ik jullie allemaal.'' (Pagina 254).

Op het einde is er een naslagwerk te lezen, dit lijkt een soort epiloog te zijn. Hierin wordt verteld hoe het de nog levende personages afgaat na het beslissende dominospel. Bovendien wordt er een soort voorspelling voor de toekomst gedaan 'Als het allemaal lukt, wordt ze dus de eerste vrouwelijke premier van Amerika misschien.' (Pagina 337).

Perspectief

Het verhaal wordt vanuit een auctoriale vertelpositie verteld. Er is dus een alleswetende verteller. Deze verteller lijkt soms uit het verhaal te stappen om wat informatie te verschaffen over de geschiedenis van Curaçao en Wakota, bijvoorbeeld waarom het idee van 'schoenen uitdelen' in het dominospel ontstond en waar het vandaan kwam: 'Klassebewustzijn en zelfs klassenstrijd spelen in het dominospel dus duidelijk een rol en wel in het paradoxale feit, dat degenen, die overheerst worden, van de anderen juist iets krijgen.' (Pagina 99).

Op het einde, in het naslagwerk, treedt de verteller zelfs vanuit ik-perspectief naar voren: 'Ik hoop dat haar streven succes heeft.' (Pagina 337).

Hoewel er dus geen ik-verteller aanwezig is, kijk je toch afwisselend mee met elk personage. Je komt te weten wat zij denken. Vaak wordt éénzelfde gebeurtenis een paar keer verteld, maar dan bezien vanuit een ander personage. Op deze manier is het nooit eenzijdig. Wanneer Boeboe Fiel aan zijn Micha denkt, lijkt het alsof je als lezer meegenomen wordt in een bewustzijnsstroom: 'Hoe heette ze ook alweer? O ja. Micha. Natuurlijk: Micha hette ze. Toen hij dus Micha tegenkwam die jarig was. Zomaar.' (Pagina 167). De gedachtes volgen elkaar snel op, alsof je als lezer in zijn hoofd wordt meegezogen.  

 

Decor

Tijd

Het verhaal speelt zich af in de jaren '70. Dit herken je aan de uitgebreide beschrijvingen van de huizen waarin Boeboe, Janchi en Manchi wonen. Ook het dorp Wakota ademt een oude stijl. Bovendien zou je normen en waarden uit die tijd kunnen herkennen, zoals het belang van gezichtsbehoud bij Nora.

Decor

Het verhaal speelt zich af in een dorpje Wakota op Curaçao. De Curaçaose samenleving kenmerkt zich door tegenstellingen als arm en rijk, blank en gekleurd, Europees en Antiliaans. Deze tegenstellingen spelen een grote rol in het verhaal. Daarom zou het verhaal zich alléén daar kunnen afspelen: de problemen kunnen alleen daar op die manier voorkomen.

Stijl

De stijl van de schrijver bestaat uit gemiddeld lange zinnen en veel dialogen. Het verhaal draait om het beslissende dominospel, daarin wordt afgewisseld tussen dialogen en de gedachtes van individuen. De beschrijvingen zijn vrij gedetailleerd, bovendien wordt er vaak gevloekt, zoals dat bij de karakters van de personages hoort. Er wordt bovendien vaak gebruik gemaakt van uitroeptekens en vraagtekens, om een uitroep kracht bij te zetten. Deze passage vat de stijl van de schrijver goed samen: 

'Zijn aandacht viel op haal gele hoofddoek die vrolijk achter haar met de wind meewaaide: 'Zó?' vroeg hij hard. 'Wat bedoel je,' vroeg Nora, zich nu verveeld omdraaiend. 'Ga je iemand voor een sterfgeval groeten met een gele hoofddoek om? Wat scheelt je vandaag, vrouw?!' [...] 'Is het zo goed?' vroeg ze nu bijna koket. 'Ja,' zei hij grommend, 'maar blijf niet te lang weg.' Ze keek hem even aan met een blik van: 'moet jij dat zeggen?' en begon toen weg te lopen.' (Pagina 225).

 

Slotzin

Al spelen ze doorgaans heel veel domino.

Beoordeling

Ik zou dit boek aanraden aan mensen die een zekere interesse voor de geschiedenis van Curaçao hebben. Dit omdat er veel feitjes worden genoemd over Curaçao en die feitjes spelen weer een grote rol in de thematiek van het verhaal. Bovendien maakt de situatie op het eiland de personages tot wie ze zijn en waarom ze bepaald gedrag vertonen. Maar ook als je nog weinig weet van Curaçao is dit boek een aanrader om Curaçao een beetje beter te leren kennen (vanuit het perspectief van iemand die uit Curaçao komt).  

Qua spanningsopbouw zou ik het boek zeker aanraden. De climax is echt aan het einde. Ook kan je van te voren echt niet raden hoe het af gaat lopen: het is dus niet voorspelbaar. Die onvoorspelbaarheid maakt het ook een goede roman, vind ik.

In het boek wordt overigens vrij expliciet en gedetailleerd over seksuele ervaringen geschreven. Dit is iets dat je als lezer moet liggen, ik kan me voorstellen dat iemand zich er ongemakkelijk bij zou voelen.

Recensies

"Het boek dat de openbare bibliotheek weggaf ter gelegenheid van de actie Nederland Leest. Of deze keus nu zo gelukkig is… Het is een traag verhaal waarin langzamerhand de spanning wordt opgebouwd. Er spelen zich veel zaken onderhuids af. Voordat een beetje duidelijk wordt wélke zaken dat zijn ben je al een eind verder in het verhaal. Het is maar de vraag of mensen het geduld op kunnen brengen tot zover door te lezen. Persoonlijk vond ik het mooi, ik heb het met plezier gelezen waarschijnlijk ook omdat ik wel van 'trage' boeken hou. [...] Van elke personage krijg je te lezen wat er in hen omgaat, waarom zij dingen zeggen, dingen erger maken of afzwakken… Dat vond ik persoonlijk het mooie van het verhaal. Het knappe is dat je van ieder personage kan begrijpen waarom hij of zij zo handelt. Er wordt geen oordeel geveld, er worden alleen maar visies getoond, de heersende sfeer op Curaçao, de leefwijze, de politiek, de invloed van Nederland op het leven in Curaçao, het waarom van handelen of niet handelen van de Curaçaoenaars. Erg knap om dit allemaal weer te kunnen geven in deze vorm." https://www.literairneder...d.nl/3143/

"Dubbelspel is een boze roman. Een woedende roman zelfs, allereerst gericht tegen Nederland, althans: tegen de koloniale politiek van Nederland, althans: het is een roman die de historische rol van Nederland op de Antillen en de wijze waarop die nog doorwerkt in het alledaagse leven van de lagere klassen stevig aan de kaak stelt. Geschreven in de nadagen van de bloedige arbeidersopstand op 30 mei 1969 wil Dubbelspel een wapen zijn, gaf Arion aan toen hij de Lucy de B. en C. W. van der Hoogtprijs in ontvangst nam. En dat was het ook, stelde hij vast, gezien het feit dat hij daar op het podium stond." http://tijdschriftterras....ubbelspel/

Bronnen

Voor als je meer wilt weten over de roman binnen de context van de 20e/21e eeuw.

https://www.literatuurges...20059.html